اسلوب معادله و تمثیل عرفانی در شعر سنایی و سعدی
الموضوعات : Islamic Mysticismمهدی محمدی 1 , خدیجه صفری کندسری 2 , فاطمه ملکی 3
1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور،تهران،ایران. نویسنده مسئول: mehdi.mohammadi@pnu.ac.ir
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران،ایران
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران،ایران
الکلمات المفتاحية: اسلوب معادله, تمثیل, تشبیه مرکب, سنایی, سعدی.,
ملخص المقالة :
استفاده از ابزارهای ادبی تنها در جهت تزیین یک اثر ماندارگار نمی‌باشد؛ بلکه شاعرانِ بزرگ گاهی برخی از آرایه‌های ادبی را برای تبیینِ بهتر آنچه که در ذهن خلاق خود می‌پرورند، به کار می‌گیرند. یکی از این ابزارها «اسلوب معادله» است. شاعر در به کاربردن این اسلوب، تبیین امری غیرمحسوس، پیچیده و تأمل‌برانگیز به کمک ایجاد تناسب با امری محسوس، ساده، همگانی و تجربه شده را به تصویرمی‌کشد. در پژوهش حاضر که به شیوه توصیفی-تحلیلی و با استفاده از ابزار کتابخانه‌ای انجام پذیرفته ابتدا به معرفی و مقایسه این صنعت ادبی با صنایع دیگر و بیان ویژگی‌های آن و سپس به مقایسه کاربرد اسلوب معادله در شعر سنایی و سعدی پرداخته‌ایم. سؤال اصلی تحقیق حاضر آن است که سعدی و سنایی در به‌کارگیری صنعت ادبی اسلوب معادله، چه ظرافت‌هایی را به کارمی‌بردند و چه مشابهت‌هایی در کاربرد این دو شاعر توانا در به کارگیری این صنعت ادبی وجوددارد؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که سنایی بیشتر در اشعاری که عارفانه می‌باشد از این صنعت ادبی استفاده نموده؛ اما سعدی به دلیل برخورداری از ذهن خلاق استدلال‌گرای خویش در موضوعات دیگری نیز از این هنر ادبی بهره برده است.
1- بیدل دهلوی، عبدالقادر. (1384). دیوان بیدل دهلوی. دو مجلّد، تصحیح خلیل¬الله خلیلی. تهران: سیمای دانش.
2- پورنامداریان، تقی. (1368). رمز و داستان های رمزی در ادب فارسی. چاپ سوم، تهران: علمی فرهنگی.
3- تجلیل، جلیل. (1376). معانی و بیان. چاپ هشتم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
4- حمیدیان، سعید. (1383). سعدی در غزل. تهران: انتشارات قطره.
5- زرقانی، مهدی. (1378). افق¬های شعر و اندیشه سنایی غزنوی. تهران: انتشارات روزگار.
6- سعدی، مصلح بن عبدالله. (1365). کلیات سعدی. به اهتمام محمد علی فروغی. تهران: انتشارات امیر کبیر.
7- سکاکی، یوسف بن ابی بکر. (بی تا) مفتاح العلوم. لبنان، بیروت: المکتبه العلمیه الجدیده.
8- سنایی، ابوالمجدود بن آدم. (1380). دیوان حکیم ابوالمجدود بن آدم سنائی غزنوی. به سعی و اهتمام محمد تقی مدرس رضوی. تهران:انتشارات سنایی.
9- شفیعی کدکنی، محمد رضا. (1380). تازیانه¬های سلوک. چاپ سوم. تهران: انتشارات آگاه.
10- ـــــــــــــ. (1371). شاعر آیینه¬ها. تهران: انتشارات آگاه.
11- ـــــــــــــ.(1387). صور خیال در شعر فارسی. چاپ دوازدهم. تهران: انتشارات آگاه.
شمیسا، سیروس. (1379). بیان. چاپ هفتم. تهران: انتشارات فردوس.
12- ـــــــــــــ. (1371). سبک شناسی نظم. چاپ دهم. تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
13- ـــــــــــــ. (1378). نقد ادبی.چاپ هشتم. تهران: انتشارات فردوس.
14- فتوحی، محمود (1384) تمثیل، ماهیت، اقسام و کاربرد، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، سال 12، شماره 47، صص 177-141.
15- فروغی، محمد علی. (1384). سیر حکمت در اروپا. تهران: انتشارات زوّار.
16- فشارکی، محمد. (1374). نقد بدیع. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه¬ها (سمت).
17- کانت، امانوئل. (1362). سنجش خرد ناب، ترجمه میرشمس¬الدین ادیب سلطانی. تهران: امیر کبیر.
18- مؤذنی، علی محمد؛ تابان فرد، عباس. (1389). اسلوب معادله و کاربرد آن در دیوان سنایی. ادبستان، دوره اول، شماره2.صص 145-131.
19- الهاشمی، احمد. (1369). جواهرالبلاغه. بیروت: منشورات دارالاحیاء التراث¬العربی.
