واکاوی آموزه‌ها و مضامین اخلاقی و تربیتی در مشرب عرفانی شیخ علاءالدین نقشبندي
الموضوعات : عرفان اسلامی
هادی کریمی عقدا
1
,
حلما محمودی امجزی
2
1 - استادیار گروه آموزش علوم تربیتی دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران. نویسنده مسئول: hadikarimi@cfu.ac.ir
2 - مدرس گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، کرمان، ایران.
الکلمات المفتاحية: عرفان, آموزه‌های اخلاقی, مضامین تعلیمی, شیخ علاءالدین نقشبندي.,
ملخص المقالة :
اخلاق، بخش مهمی از ادب تعلیمی را در ادبیات فارسی به خود اختصاص داده است. به‌گونه‌ای که در زبان فارسی آثار بی‌شماری، با موضوع ادب تعلیمی و سرشار از آموزه‌های اخلاقی به وجود آمده‌اند. وجود اندیشه‌های اخلاقی در شعر و نثر فارسی که از فرهنگ و تربیت دینی بهره می‌گیرد به ادبیّات و متون فارسی غنای خاصی بخشیده است. طب القلوب نقشبندی، رساله‌ای عرفانی است که محتوای ارزشمند و پرمایه‌ای را در زمینة مسائل اخلاقی، تربیتی و دینی در خود جای داده است. در این کتاب، اصطلاحات طبی فراوانی آمده است: نام داروها، اشاره‌های متعدد به اصول طبی قدیم، نام بیماری‌ها و غیره. نقشبندی این اصطلاحات را در بیشتر موارد به‌صورت تشبیه به‌کاربرده تا پیام اخلاقی و عرفانی خود را بیان کند. نویسنده، در این کتاب، مضامین تعلیمی، اخلاقی و عرفانی را به بهترین شکل بیان نموده است. این مقاله کوششی است به روش توصیفی- تحلیلی در بیان علت پیدایش اوصاف نکوهیدۀ اخلاقی، نسخۀ شفابخش عرفانی و حصول ملکات فاضلۀ انسانی، با تکیه بر کتاب طب‌القلوب. یافته‌ها و نتایج این پژوهش حاکی از آن است که اگرچه فضایل عرفانی و اخلاقی در طب القلوب بیشتر مورد تأکید است؛ امّا رذایل اخلاقی و سرزنش و نکوهش آن‌ها هم ذهن و فکر نویسنده را به خود مشغول کرده است و در نوشتۀ او نمود یافته است.
- قرآن کریم. (1384). ترجمة مهدی الهی قمشه‌ای، چ 19، تهران، حافظ نوین.
- امید، مسعود .(1381). درآمدی بر فلسفه اخلاق از دیدگاه متفکران مسلمان معاصر ایران، تبریز، مؤسسه تحقیقاتی علوم اسلامی – انسانی دانشگاه تبریز.
- باقری، خسرو .(1368)؛ نگاهی دوباره به تربیت الهی، تهران، موسسه علمی فرهنگی برهان.
- دشتی، محمد .(1379). نهج‌البلاغه، تهران، انتشارات شاکر.
- رضایی، پروین (1398)، «سلامت معنوی و پزشکی از دیدگاه طب القلوب نقشبندی»، اولین کنفرانس بین المللی دین,معنویت و کیفیت زندگی، مشهد.
- روحاني، بابا مردوخ .(1390). تاریخ مشاهير کرد، ج 2، چ 3، تهران، سروش
- رهبر، محمدتقی و محمدحسین رحیمیان. (1377). اخلاق و تربیت اسلامی، تهران، سمت.
- شمیسا، سیروس .(1383). انواع ادبی، تهران، فردوس.
- طوسی، خواجه‌نصیرالدین. (1369). اخلاق ناصری، تصحیح مجتبی مینوی، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات دینی.
- عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین .(1372). تذکره الاولیاء، چ 3، تصحیح محمد استعلامی، تهران، زوّار.
- عطاران، محمد. (1366). آراء مربیان بزرگ دربارة تربیت کودک، تهران، انتشارات آموزش‌وپرورش.
- غزالی، ابو حامد .(1352). کیمیای سعادت، تصحیح احمد آرام، تهران، کتابخانة مرکزی.
- کاشفی، ملا حسین. (1375). لب لباب مثنوی، تهران، اساطیر.
- گوهرین، سید صادق .(1376). شرح اصطلاحات تصوف، تهران، زوّار.
- لاهيجي، عبدالرزاق .(1372). گوهر مراد، تصحيح زین‌العابدین قرباني، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي.
- مجتبوی، سیدجلال الدین .(1366).علم اخلاق اسلامی، ترجمة جامع السعادات نراقی، تهران، حکمت.
- مشرف، مریم .(1389). جستارهایی در ادبیات تعلیمی ایران، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.
- مظهر، فخرالدین .(بی‌تا). نسخه ترجمه و شرح طب القلوب محمد نقشبندی، کتابخانه شخصی
- نجار زادگان، فتح‌الله .(1388). رهیافتی بر اخلاق و تربیت اسلامی، قم، نشر معارف.
- نراقی، محمدمهدی .(1368).جامع السعادات، ج 1، نجف، مطبعه الزهراء.
- نراقی، محمدمهدی .(1387). معراج السعاده، قم، آیین دانش.
- نقشبندی، علاءالدین .(1989). رسالة طب القلوب، بغداد،
- هجویری غزنوی، علی .(1371). کشف‌المحجوب، چ 2، تهران، کتابخانة طهوری.
- یثربی، سید یحیی .(1383). عرفان پلی میان فرهنگ‌ها، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
مقالات
- پیروز، غلامرضا و علی‌اکبر خلیلی. (1386). «راز و رازداری در عرفان مولوی»، مجلة تاریخ ادبیات فارسی، ش 59/3، ص 16-32.
- سید محمود سیدصادقی و آمنه کمالی(1398) « باورهای عامیانۀ طبی در رسالۀ طب القلوب نقشبندی با رویکرد عرفانی»، پژوهش¬های ادبی و بلاغی، 29، صص - 98.
- کمالی، آمنه.(1397). «بررسی محتوایی و سبکی نسخۀ خطی طب القلوب»، فصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد سنندج، سال 10، شماره 34، صص 106-133.
-هاتفی مجومرد، غلامرضا (1398)،«آموزه‌های تعلیمی طب‌القلوب و کیمیای سعادت بر اساس رویکرد بینامتنیت»، جستار نامه ادبی، دوره ۳, شماره ۶, صص ۲۵-۴۷.
