پُربسامدی و جایگاه معناشناختی واژگان «دل» و «عقل» در ادبیات عرفانی ـ اسلامی (بررسی مفاهیم در فارسی و فرانسه)

الموضوعات : عرفان اسلامی

معصومه احمدی ¹ , صدیقه شرکت‌مقدم ²

1 - استادیار گروه زبان فرانسه دانشگاه علامه طباطبائی، عضو مرکز پژوهش‌های علوم انسانی زبان، ادبیات و تمدن‌ها، دانشگاه بوردو مونتین، فرانسه(Plurielles.u-bordeaux-montaigne.fr) نویسنده مسئول: [e-mail]
2 - استادیار گروه زبان فرانسه و عضو مرکز تحقیقات میان رشته‌ای زبان و ادبیات دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.

تاريخ الإرسال : 20 الإثنين , ربيع الثاني, 1444 تاريخ التأكيد : 02 الثلاثاء , رجب, 1444 تاريخ الإصدار : 07 الأحد , جمادى الثانية, 1446

الکلمات المفتاحية: پُربسامدی, دل, عقل, عرفان, معناشناسی.,

ملخص المقالة :

در مقاله حاضر ابتدا به پدیدۀ پربسامدی واژگانی، و سپس به طور خاص به حضور پربسامد دو واژه «دل» و «عقل» در ادبیات عرفانی، در دو حوزۀ مطالعاتی زبان فارسی و فرانسه پرداخته شده است. با توجه به بسامد بالای این دو واژه در متون و منابع زبان‌شناختی عرفانی و نیز زبان عمومی، و با نظر به گستردگی لایه‌های معنایی آن‌ها، و همچنین نقش کلیدی که در درک مفاهیم عرفانی ایفامی‌کنند، جایگاه معناشناختی این دو واژه در دو جامعۀ زبانیِ فارسی و فرانسه برجسته وتحلیل و بررسی شده است: به کمک نگاه تفسیری برخی اندیشمندان حوزه عرفان اسلامی، ارتباطِ معنادار میان جایگاه شناختی این واژگان با پربسامدی‌شان به¬خوبی نشان داده شده-است: پربسامدی می‌تواند نشانه‌ای از جایگاه شناختی پایه‌ای و کلیدی یک واژه در کاربرد آن توسط کاربران یک زبان باشد و می‌تواند پژوهشگر را به سمت معانی جدید هدایت نماید.

المصادر:

ابراهيمي دينانی، غلامحسين. 1379. شعاع اندیشه و شهود در فلسفه سهروردی، چاپ پنجم، تهران انتشارات حکمت.
ابن سینا، حسین بن عبداله. چاپ 2016 م. المباحثات. تهران: انتشارات بیدار.
امامی، نصراله و اسمعیل پناهی، عبدالحمید. 1377. بسامد واژگان کلیدی در غزل‌های حافظ و شرح و تحلیل آن‌ها، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز.
امینی نژاد، علی. 1400. « عرفان و عقل»، عرفان و حکمت در پرتو قرآن و عترت : http://erfanvahekmat.com
بهار، مهرداد. 1382. ادیان آسمانی. تهران: چشمه.
پالمر، فرانک. 1391. نگاهی تازه به معنی­شناسی، ترجمة کورش صفوی، تهران: کتاب ماد، چ ششم.
پهلوان نژاد، محمد رضا ؛ شهری، بهمن. 1388.« بررسی تاثیرات بسامد در ساخت‌های نحوی»، جستارهای ادبی، شماره 164، صص 251-266.
جامی، عبدالرحمن ابن احمد. مثنوی هفت اورنگ. 1378. تهران: مرکز مطالعات ایرانی، ج دوم.
جوادی آملی، عبدالله. 1398. نسبت دین و دنیا. تهران : نشر اسراء.
حسین‌زاده، عبدالرضا محمد؛ عرفی، علی. 1388.« جایگاه دل در عرفان اسلامی با تکیه بر دیدگاه مولانا»، فصلنامه پژوهشی پژوهش‌نامۀ اخلاق، شماره 6، صص 57-80.
دیباجی، محمدعلی. 1386. «فاعلیت الهی از دیدگاه سهروردی». فصلنامه اندیشۀ دینی. دانشگاه شیراز. شماره 24، صص 3ـ24
رزاق پور، مرتضی؛ صادقی، شهپر رضا؛ مصفا، اکرم. 1393. «بررسی و تحلیل تصویر‌پردازی از عقل در اشعار سنایی». زیبایی‌شناسی ادبی، دانشگاه آزاد اراک. شماره 22، دوره 5، صص 15-34.
سجادی، سید جعفر. 1373. فرهنگ معارف اسلامی. انتشارات دانشگاه تهران.
سعیدی، حسن؛ نصیری، ولی الله؛ 1391. «عقل از دیدگاه مولانا». آینه معرفت, 12(4) صص 25-42.
سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم. چاپ 1388 .دیوان اشعار. به اهتمام مدرّس رضوی. تهران: سنایی.
سهروردی، شهاب الدین. 1399. عقل سرخ. تهران: انتشارات مولی.
شریعتی، مرضیه. 1394. «جایگاه عقل در نظام سلوکی عرفا». پژوهش‌های معنوی، شماره 8 و 9.
شریفی، شهلا؛ مولوی وردنجانی، آرزو. 1387. « پربسامدترین روابط مفهومی میان واژگان». زبان و زبان‌شناسی، سال ششم، 53-66.
شریفی، شهلا؛ ضیایی قوچان عتیق. 1389. « بررسی میزان تأثیر بسامد بر طول واژه»، پژوهشنامه فرهنگ و ادب سال ششم پاییز و زمستان شماره10، صص162-171.
شریفیان، فرزاد؛ اردبیلی، لیلا. 1390. «مفهوم‌سازی‌های واژۀ دل در زبان فارسی روزمره»، انسان شناسی، شماره 15 ، صص48-63.
شمسائی، فاطمه؛ رضوی، سید محمد. 1395. « شجرۀ طوبی از منظر تأویل»، قرآن و حدیث، شماره 5، صص 125-147.
صادقی، مجید؛ عروجی، راضیه. 1385. « حیرت در عرفان»، دوره 7، شماره 28، صص31-63.
عبدی، ایران؛ راسخ مهند، محمد . 1399. «بسامد و امکانات دستوری نمود». زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، شماره 3، صص61-85.
غزالی، زین¬الدین ابوحامدمحمد. 1333. کیمیای سعادت. تهران: کتابخانه و چاپخانه مرکزی. چ دوم.
فرهادی، سودابه؛ حسینی، سید محسن؛ روزبه، محمدرضا.. 1398.« تحلیل سرسپردگی به پیر در رمان‌های شهرنوش پارسی‌پور»، ادبیات عرفانی دانشگاه الزهراء، شماره 21،صص 69-94.
قیصری، داود بن محمود. چاپ 1395. شرح فصوص الحکم. قم : بوستان کتاب.
کاشانی، عزالدین¬محمد. 1369 مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه. تصحیح جلال¬الدین همایی، چ دوم.
لاهيجى، شمس¬الدين محمد. 1383. مفاتيح الاعجاز فى شرح گلشن راز. زوار، تهران، چاپ پنجم.
مکارم شیرازی، ناصر. 1386. پیام قرآن. دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ نهم، ج 1.
نظامی گنجوی، ابومحمد الیاس. 1320. مخزن الاسرار. تهران : انتشارات ارمغان، چاپ دوم.
محمّدی‌ آغداش، محمّد؛ سبحانی، حسین. 1396. «نقش کلیدی عنصر عقل در «انجام وظیفه» در تراژدی‌‎های افتخارآمیز پی‌ِیر‌کُرنی در ادبیّات کلاسیک فرانسه» . پژوهش‌نامه‌ مکتب های ادبی، 1 (2)، صص 147-171.
ملاصدرای شیرازی. 1990م. الحکمة المتعالیة. بیروت: داراحیاء التراث العربى، چ چهارم، ج 8.
یزدانی، علی‌اصغر؛ عباسی، محمود؛ ابراهیمی، محمدنبی. 1389. «مبانی عرفان سلامت معنوی»، فصلنامه اخلاق پزشکی، شماره 14، صص.65-82.


- منابع لاتین
BERGMANN (K.). Herz/cœur. Zeitschrift für Deutschkunde. 1935, t. 49, pp. 73-78.
Bybee, J., and Thompson, S. 1997. «Three frequency effects in syntax». Berkely Linguistics Society 23: 378-388.
Corneille, P. Migé. A. (2008). Horace. Editions: Larousse.
Hoffmann, S. (2004). « Are low-frequency complex prepositions grammaticalized. On the limits of corpus data – and the importance of intuition. » In Lindquist, H. & Mair, C.(eds), Corpus Approaches to Grammaticalization in English. Amsterdam: John Benjamin, 171-210.
Langacker, R. (1987). Foundations of cognitive grammar, I. Stanford: Stanford University Press.
Le Floch, B., Perrin. D. (2008). « Foi et Raison ». Sénevé. ENS éditions.
LOISEAU, Sylvain. 2012. « Théories de la fréquence linguistique et interprétations des faits quantitatifs en sémantique ». Congrès Mondial de Linguistique Française, année 8, No 18. 1861-1875.
Mair, C. (2004). «Corpus linguistics and grammaticalization theory: Statistics, frequencies, and beyond. » In Lindquist, H. & Mair, C. (eds), Corpus Approaches to Grammaticalization in English. Amsterdam: John Benjamin, 121-150.
Martinet, A. (1955). Économie des changements phonétiques. Berne: Francke.
Murphy, M. Lynne. 2010. Lexical meaning. Cambridge university press.
Muller C. (1968). Initiation à la statistique linguistique. Paris : Larousse. 248 p
فرهنگ‌ واژگان آنلاین:
لغتنامه دهخدا
دانشنامه اسلامی
فرهنگ آریان‌پور
فرهنگ فارسی معین
فرهنگ واژگان روبر Le Robert
فرهنگ واژگان لاروس Larousse