بازکاوی تطبیقی تملّک مراتع و جنگل‌ها از راه احیا در فقه امامیه و حنفیه
الموضوعات : فقه و تاریخ تمدّن
مصطفی رفسنجانی مقدم
1
,
مجید خرسندی
2
1 - عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد
2 - مدرس حوزه علمیه خرسان رضوی
الکلمات المفتاحية: زمین های موات, مراتع و جنگل‌ها, احیا, تملّک, امامیه و حنفیه.,
ملخص المقالة :
کیفیت بهره‌برداری و تملّک مردم از منابع طبیعی و به طور خاص تملّک مراتع و جنگل‌ها از ریز مساله‌های موضوع احیای زمین‌های موات می‌باشد که نتیجه حلّ آن، تاثیر به سزایی در مالکیت و مدیریت آنها دارد. احیای زمین موات، یکی از راه‌های مالکیت انسان از منظر فقه امامیه و حنفیه به عنوان دو مذهب پر مخاطب، به حساب می‌آید. از جمله فوائد مطالعات تطبیقی می‌توان به کشف نظریه صحیح و انتخاب دیدگاه اصحّ اشاره نمود. تحقیق پیش رو با هدف تبیین مبانی هر دو مذهب فقهی و انسجام سازی نظریات و شناخت شباهت‌ها و تفاوت‌های هر دو مذهب در قالب مطالعه تطبیقی در این باره با روشی توصیفی، تحلیلی تدوین شده است و به این نتیجه می‌رسد که طبق نظر هر دو مذهب فقهی، در صورت نبود حکم ثانوی منع تملّک توسط دولت، مراتع و جنگل‌ها در زمره زمین‌های موات قرار می‌گیرند و به این سبب از طرف مردم و بخش خصوصی قابل تملّک می‌باشند.
کلید واژگان: زمین های موات، مراتع و جنگل‌ها، احیا، تملّک، امامیه و حنفیه.
کیفیت بهره‌برداری و تملّک مردم از منابع طبیعی و به طور خاص تملّک مراتع و جنگل‌ها از ریز مساله‌های موضوع احیای زمین‌های موات می‌باشد که نتیجه حلّ آن، تاثیر به سزایی در مالکیت و مدیریت آنها دارد. احیای زمین موات، یکی از راه‌های مالکیت انسان از منظر فقه امامیه و حنفیه به عنوان دو مذهب پر مخاطب، به حساب می‌آید. از جمله فوائد مطالعات تطبیقی می‌توان به کشف نظریه صحیح و انتخاب دیدگاه اصحّ اشاره نمود. تحقیق پیش رو با هدف تبیین مبانی هر دو مذهب فقهی و انسجام سازی نظریات و شناخت شباهت‌ها و تفاوت‌های هر دو مذهب در قالب مطالعه تطبیقی در این باره با روشی توصیفی، تحلیلی تدوین شده است و به این نتیجه می‌رسد که طبق نظر هر دو مذهب فقهی، در صورت نبود حکم ثانوی منع تملّک توسط دولت، مراتع و جنگل‌ها در زمره زمین‌های موات قرار می‌گیرند و به این سبب از طرف مردم و بخش خصوصی قابل تملّک می‌باشند.
فهرست منابع 1. ابن اثیر، المبارك بن محمد، النهاية في غريب الحديث و الأثر، بیروت، المكتبة العلمية، 1399ق.
2. ابن زهره، حمزة بن علی، غنية النزوع إلى علمي الأصول والفروع، محقق: ابراهيم بهادري، بی جا، مؤسسة الامام الصادق عليه السلام، بی تا.
3. ابن عابدين، محمد أمين، رد المحتار على الدر المختار، بيروت، دار الفكر، چاپ دوّم، 1412ق.
4. ابن فارس، أحمد بن فارس، معجم مقائيس اللغة، دار الفكر، 1399ق.
5. ابن منظور، محمد بن مكرم، لسان العرب، بيروت، دار صادر، 1414ق.
6. أبوعُبيد، قاسم بن سلاّم، الأموال، محقق: خليل محمد هراس، بیروت، دار الفكر، بی تا.
7. احمدی میانجی، علی، مالكيت خصوصى در اسلام، تهران، نشر دادگستر، چاپ اول، 1424ق.
8. اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان في شرح إرشاد الأذهان، محقق/ مصحح: آقا مجتبى عراقى- على‌پناه اشتهاردى- آقا حسين يزدى اصفهانى، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول، 1403ق.
9. اسدی، حسن، «دعاوی راجع به جنگل‌ها و مراتع و رسیدگی به آن»، پایان نامه کارشناسی ارشد، مرکز پیام نور تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، 1390ش.
10. امامی، حسن، حقوق مدنی، تهران، انتشارات اسلامیه، چاپ دوازدهم، 1372ش.
11. انصاری، مرتضی، كتاب المكاسب، كنگره جهانى بزرگداشت شيخ اعظم انصارى، قم، چاپ اول، 1415ق.
12. _____________، کتاب الخمس، كنگره جهانى بزرگداشت شيخ اعظم انصارى، قم، چاپ اول، 1415ق.
13. بخاري، محمد بن إسماعيل، صحيح البخاري، محقق: محمد زهير بن ناصر الناصر، دمشق، چاپ اول، 1422ق.
14. بى‌آزارشیرازی، عبدالكريم، شيخ محمود شلتوت طلايه‌دار تقريب، مجمع جهانى تقريب مذاهب اسلامى، تهران، 1385ش.
15. جمعی از نویسندگان، مغنی الادیب، قم، انتشارات نهاوندی، چاپ اول، 1378ش.
16. حر عاملي، محمد، وسائل الشيعة، محقق: عبد رحيم رباني شيرازي، تهران، کتابفروشی اسلامی، ١٤٠٣ق.
17. حکیم، محسن، مستمسك العروة الوثقى، بیروت، دار إحياء التراث العربي، چاپ سوم، 1390ق.
18. حلّى، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام، محقق: عبد الحسين بقال، تهران، چاپ اسماعیلیان، چاپ دوّم، 1408ق.
19. حلّی، حسن بن یوسف، قواعدالاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اوّل، 1413ق.
20. خمینی، روح الله، تحریرالوسیله، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1392ش.
21. ________، کتاب البیع، تهران، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى، چاپ اوّل، 1421ق.
22. دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، تهران، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ دوّم، 1377ش.
23. زحيلي، وهبة، الفقه الإسلامي و أدلته، دمشق، دارالفکر، 1409ق.
24. سجستاني، أبو داود، سنن أبي داود، محقق: شعَيب الأرنؤوط، دارالرسالة العالمية، چاپ اوّل، 1430ق.
25. شوکت فدایی، محسن و سندگل، عباسعلی، مقدمه ای بر دام و مرتع، تهران، دفتر طرح و برنامه ریزی و هماهنگی امور پژوهشی، چاپ اول، 1378ش.
26. صدر، محمد باقر، اقتصاد ما، مترجم: عبدالعلی اسپهبدی، بی جا، بی تا.
27. صدر، محمد باقر، ترجمه: عبدالله امینی پور، «مقاله پژوهشى در فقه اراضى احیاى موات» فصلنامه فقه، شماره 64، تیر1389.
28. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی تا.
29. _____________، الاستبصار، تهران، دار الكتب الإسلامية، چاپ اول، 1390ق.
30. _____________، النهایة، بیروت، دار الكتاب العربي، چاپ دوّم، 1400ق.
31. عاملی، محمد بن مکی (شهید اول)، لمعة الدمشقیة، بی جا، دار الفكر، بی تا.
32. غروی اصفهانی، محمدحسین، حاشیه مکاسب، محقيق: عباس محمد آل سباع، بی جا، دار المصطفى (ص) لإحياء التراث، چاپ اول، 1419ق.
33. قلعه جی، محمدرواس، الموسوعة الفقهیة المیسرة، بیروت، دارالنفائس، بی تا.
34. کاتوزیان، ناصر، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، تهران، میزان، چاپ سیزدهم، 1385.
35. كاساني، أبو بكر بن مسعود بن أحمد، بدائع الصنائع في ترتيب الشرائع، بی جا، دار الكتب العلمية،چاپ دوم، 1406ق.
36. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الكتب الإسلامية، چاپ چهارم، 1407ق.
37. ماوردی، علي بن محمد، أحكام السلطانية، قاهرة، دار الحديث، بی تا.
38. متقی هندی، علی بن حسام، كنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، محقق: بكري حياني و صفوة السقا، بی جا، مؤسسة الرسالة، چاپ پنجم، 1401ق.
39. مصباحی مقدم، غلام رضا، «مقاله نگاهی نو به احیای زمین موات»، فصلنامه اقتصاد اسلامی، ش30، تابستان 1387ش.
40. معرفت، محمدهادی، «مقاله مالکیت زمین در منابع اسلامی»، نشریه اندیشه حوزه، ش4، 1375ش.
41. مظاهری، حسین، مقایسه بین سیستم‌های اقتصادی، قم، انتشارات اسلامی وابسته به حوزه علمیه بی تا.
42. مکارم شیرازی، ناصر، أنوار الفقاهة - كتاب الخمس و الأنفال، قم، انتشارات مدرسة الإمام علي بن أبي طالب عليه السلام، چاپ اول، 1416ق.
43. منتظری، حسینعلی، مبانى فقهى حكومت اسلامى، مترجم: محمود صلواتی، قم، مؤسسه كيهان، چاپ اوّل، 1409ق.
44. ______________، ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیه، قم، نشر تفکر، چاپ دوم، 1415ق.
45. نجفی، محمدحسن، جواهر الكلام، بیروت، دار إحياء التراث العربي، چاپ هفتم، 1362ش.
46. نوری، حسین، مستدرك الوسائل، بیروت، محقق/ مصحح: گروه پژوهش مؤسسه آل البيت عليهم السلام، مؤسسه آل البيت عليهم السلام، چاپ اول، 1408ق.
47. هاشمی، محمد عیسی، «مالکیت و بهره برداری بخش خصوصی از انفال از دیدگاه فقه اسلامی»، پایان نامه، کارشناسی ارشد، جامعة المصطفی العالمیة، بی تا.
منابع اینترنتی 1. محمدی ری شهری، محمد، سایت مدرسه فقاهت، درس خارج فقه ، https://www.eshia.ir/Feqh/Archive/text/reyshahri/feqh/ 1394/08/18.
2. سایت وزارت جهاد کشاورزی، https://maj.ir/index.aspx?page_=dorsaetoolseinstruction&lang=1&sub=0&PageID=31103&PageIDF=0&tempname=Main .13/09/1399
