تحلیلی بر نقش شبکه‌های اجتماعی بر تاب‌آوری در فضاهای شهری تهران
الموضوعات :عباس محمدیان 1 , محمدرضا قائدی 2 , علیرضا بیابان‌نورد سروستانی 3
1 - وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
2 - دانشیار گروه علوم سیاسی، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی ، شیراز، ایران.
3 - استادیار گروه علوم سیاسی، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی ، شیراز، ایران.
الکلمات المفتاحية: شبکه‌های اجتماعی مجازی, تاب‌آوری اجتماعی, امید به آینده, فضای مجازی, سیاست‌گذاری مجازی,
ملخص المقالة :
شبکه‌های اجتماعی مجازی در سال‌های اخیر تبدیل به یکی از رسانه‌های ارتباطی پرطرفدار در ایران به‌ویژه در میان نسل جوان شده است. این مسئله پیامدهای زیادی را برای جامعه ایرانی در سطوح مختلف به دنبال داشته است. پژوهش حاضر به دنبال بررسی نقش شبکه‌های اجتماعی مجازی در تاب‌آوری اجتماعی دانشجویان بود. روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش نظریه زمینه‌ای (رویکرد سیستماتیک) بود. مشارکت‌کنندگان پژوهش افراد متخصص در حوزه رسانه‌های اجتماعی نوین و تاب‌آوری اجتماعی بودند که با استفاده از نمونه‌گیری، هدفمند با 12 نفر از آنان مصاحبه نیمه‌ساختاریافته انجام شد. تحلیل داده‌ها در سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی انجام شد. یافته‌های پژوهش بیانگر این بود که شرایط علی تأثیرگذار بر تاب‌آوری اجتماعی دانشجویان شامل دو مقوله مصرف مجازی و نمایش مجازی بود. همچنین، شرایط مداخله‌گر تاب‌آوری اجتماعی عبارت بودند از دینداری، سرمایه اجتماعی و منابع اقتصادی. ناکارآمدی سیاسی-اقتصادی و سیاست‌گذاری مجازی دو عامل زمینه‌ای بودند که بر تاب‌آوری اجتماعی دانشجویان تأثیر داشتند. متخصصانی که با آن‌ها مصاحبه انجام شد، چهار راهبرد برای تقویت تاب‌آوری اجتماعی دانشجویان با تأکید بر نقش شبکه‌های اجتماعی مجازی ارائه دادند که عبارت بودند از شبکه‌سازی مجازی، توسعه اقتصادی-سیاسی، توسعه فرهنگی-اجتماعی و توسعه نظام تولید محتوا. تحقق این راهبردها دو پیامد مثبت خواهند داشت: سازگاری اجتماعی و امید به آینده در دانشجویان. در نهایت، « امیدواری و تاب‌آوری شکننده در فضای شبکه‌ای» به عنوان مقوله مرکزی این فرآیند به دست آمد.
استراوس، انسلم و کُربین، جولیت (1391). مبانی پژوهش کیفی، فنون و مراحل تولید نظریه زمینه¬ای. ترجمه ابراهیم افشار. تهران: نی
سام آرام، عزت‌الله. (1395). نظریه¬های کاربردی در مددکاری اجتماعی، تهران: انتشارات نشر علم.
سلیمانی، مجید. (1403). پیمایش ملی فرهنگ رسانه‌های اجتماعی در ایران. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
شهرابی فراهانی، مهدیه. (1401). نقش بازدید مذهبی مجازی بر تاب‌آوری در دوران کرونا. گردشگری و اوقات فراغت. 6(12): 121-107.
عبدلی پیران، فاطمه. (1400). رابطه میزان استفاده از فضای مجازی با معنای زندگی و تاب‌آوری اجتماعی جوانان 35-15 ساله. روانشناسی و علوم تربیتی در هزاره سوم. 2(1): 83-73.
غلامی، یونس؛ میرزایی، علی؛ شاهرخی ساردو، سمیه. (1402). ارزیابی اثرات بازی‌های اندرویدی در تاب‌آوری اجتماعی شهرها نمونه موردی شهر اراک. فصلنامه علمی برنامه‌ریزی منطقه‌ای. 13(52). 256-241.
محمدپور، احمد (1389). فراروش؛ بنیان¬های فلسفی و عملی روش تحقیق ترکیبی در علوم اجتماعی و رفتاری، تهران: جامعه‌شناسان.
محمدی‌تبار، مهدی. (1397). تحلیل نظری و تجربی تاب‌آوری اجتماعی (مورد مطالعه شهروندان بالاتر از 20 سال شهر سرپل ذهاب). پایان‌نامه کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی. بروجرد: دانشگاه آیت‌الله‌العظمی بروجردی.
مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا). (1403). نتایج جدیدترین نظرسنجی ایسپا؛ میزان استفاده ایرانیان از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی. برگرفته از وب‌سایت https://ispa.ir/Default/Details/fa/3472
Adger, W. N. (2000). Social and ecological resilience: are they related?. Progress in human geography, 24(3), 347-364.
Barker, K., Lambert, J. H., Zobel, C. W., Tapia, A. H., Ramirez-Marquez, J. E., Albert, L., ... & Caragea, C. (2017). Defining resilience analytics for interdependent cyber-physical-social networks. Sustainable and Resilient Infrastructure, 2(2), 59-67.
Bauman, Z., & Lyon, D. (2013). Liquid Surveillance: A Conversation. New Jersey: John Wiley & Sons.
Colburn, L., & Seara, T. (2011, September). Resilience, vulnerability, adaptive capacity, and social capital. In 2nd National Social Indicators Workshop, NOAA FISHERIES SERVICE.
Creswell, J. W., & Miller, D. L. (2000). Determining Validity in Qualitative Research. Theory into Practice, 39(3): 124-130.
Davis, I., & Izadkhah, Y. O. (2006). Building resilient urban communities. Open House International, 31(1), 11-21.
Etzioni, A. E. O. (1999). Face-to-face and computer-mediated communities, a comparative analysis. The information society, 15(4), 241-248.
IDEA. (2024). Trend of Growth in Iranian Instagram Users. Available at https://ideaagency.net/trend-of-growth-in-iranian-instagram-users/
Karakoc, L. (2023). Instagram Use and Identity Development among Adolescents (Bachelor's thesis, University of Twente).
Maguire, B., & Hagan, P. (2007). Disasters and communities: Understanding social resilience. Australian Journal of Emergency Management, 22(2), 16-20.
Manovich, L. (2019). The aesthetic society: Instagram as a life form. Data Publics, Routledge, forthcoming, 2, 19.
Markivska, L. L., Siruk, N. M., Durmanenko, O. L., Redchuk, R. O., & Tarasyuk, L. M. (2020). Modern society challenges: Youth communication in Instagram. International Journal of Criminology and Sociology, 9, 3124-3133.
Mayunga, J. S. (2007). Understanding and applying the concept of community disaster resilience: a capital-based approach. Summer academy for social vulnerability and resilience building, 1(1), 1-16.
Mezgár, I., & Grabner-Kräuter, S. (2012). Role of privacy and trust in mobile business social networks. In Handbook of Research on Business Social Networking: Organizational, Managerial, and Technological Dimensions (pp. 287-313). IGI Global.
Norris, F. H., Stevens, S. P., Pfefferbaum, B., Wyche, K. F., & Pfefferbaum, R. L. (2008). Community resilience as a metaphor, theory, set of capacities, and strategy for disaster readiness. American journal of community psychology, 41, 127-150.
Obrist, B., Pfeiffer, C., & Henley, R. (2010). Multi‐layered social resilience: A new approach in mitigation research. Progress in development studies, 10(4), 283-293.
Phillips, J., & Hay, A. H. (2018). Building resilience in virtual digital response networks: a case study. Infrastructure Asset Management, 6(2), 68-85.
Promberger, M., Huws, U., Dagdeviren, H., Meier, L., & Sowa, F. (2014). Patterns of resilience during socioeconomic crises among households in Europe (RESCuE): concept, objectives and work packages of an EU FP 7 project (No. 5/2014). IAB-Forschungsbericht.
Rachunok, B., Bennett, J., Flage, R., & Nateghi, R. (2021). A path forward for leveraging social media to improve the study of community resilience. International Journal of Disaster Risk Reduction, 59, 102236.
Rose, A. Z. (2009). Economic resilience to disasters. Published Articles and papers. Pp75.
State Counter Global States. (2024). Social Media Stats Islamic Republic Of Iran. Available at https://gs.statcounter.com/social-media-stats/all/iran
Vogel, P., Kurtz, C., Grotherr, C., & Böhmann, T. (2021). Fostering social resilience via online neighborhood social networks during the COVID-19 pandemic and beyond: Status quo, design dilemmas and research opportunities.
Zhang, X. A., & Sung, Y. H. (2023). Communities going virtual: Examining the roles of online and offline social capital in pandemic perceived community resilience-building. Mass Communication and Society, 26(4), 539-565.
