الگوی سنجش مطلوب عملکرد معلمان بر اساس تجارب جهانی
الموضوعات :فاطمه ابارشی 1 , رویا افراسیابی 2 , بهرنگ اسماعیلی شاد 3
1 - دانشجوی دکتری مدیریت آموزشی، گروه علوم تربیتی، واحد بجنورد، دانشگاه آزاد اسلامی، بجنورد، ایران
2 - استادیار گروه علوم تربیتی، واحد بجنورد، دانشگاه آزاد اسلامی، بجنورد، ایران
3 - استادیار گروه علوم تربیتی، واحد بجنورد، دانشگاه آزاد اسلامی، بجنورد، ایران
الکلمات المفتاحية: تعالی, عملکرد, معلمان, تجارب جهانی.,
ملخص المقالة :
هدف: ارزیابی عملکرد یکی از مهمترین عوامل مدیریت منابع انسانی است که باعث افزایش کارایی آموزشی و اثر بخشی مدرسه می شود. ارزیابی عملکرد افراد درواقع سنجش نظام مند و مرتب کار افراد در ارتباط با نحوۀ انجام وظیفه آنها در مشاغل محوله و تعیین توانمندی موجود در آنها برای رشد و بهبود است. هدف پژوهش حاضر الگوی سنجش مطلوب عملکرد معلمان بر اساس تجارب جهانی بود.
روش: این پژوهش جزء پژوهش‌های کیفی و از نوع فراتحلیل و مصاحبه عمیق بود. منابع جمع آوری داده ها شامل تجارب جهانی کشورهای پیشرو و نظرات متخصصان موضوعی ارزشیابی و علوم تربیتی بود. برای انتخاب آزمودنی‌ها از رویکرد هدفمند ملاکی و معیار اشباع نظری استفاده شد. بر حسب نوع سوالات از روش‌های تحلیل متنوعی همچون کدگذاری های باز و محوری و تحلیل اسناد بهره گرفته شد که برای اعتبار فرایند پژوهش از معیارهای چهارگانه گوبا و لینکلن استفاده شد.
یافته‌ها: پس از استخراج و دسته‌بندی موضوعی، الگوی سنجش مطلوب معلمان ترسیم شد. همچنین ابعاد رابطه مربی و متربی، ویژگیهای فردی، صلاحیت‌های حرفهای و تعامل اجتماعی جهت سنجش عملکرد دقیق احصاء و طبقه بندی گردید.
نتیجهگیری: با توجه به نتایج حاصله، بازطراحی و بازبینی سنجش عملکرد معلمان بر اساس تجارب جهانی به منظور ایجاد بهبود شایستگی آنان؛ امری بسیار ضروری است
آرفی، محبوبه، حافشجانی، فتحی، فرشید و فتحی‌وجرگه، کوروش (۱۳۹۶). رابطه بین سبک تدریس معلمان و توسعه نگرش علمی دانش‌آموزان مدارس ابتدایی دخترانه تهران. فصلنامه پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، ۱۵(۲۲): ۱۶۲-۱۷۳.
بهرمی، محمدحسین، محرّم، بهروز، جاویدی کلاته جعفرآبادی، طاهره (۱۳۹۹). نیازمندی‌های ارزیابی عملکرد معلمان مدارس ابتدایی. نشریه مطالعات اندازهگیری و ارزیابی آموزشی، ۱۰(۳۰): ۱۰۱-۱۳۴.
گال، م، بورگ، و و گال، ج (۱۳۹۳). روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم آموزشی و روانشناسی (جلد دوم).مترجمان: جمعی از مترجمان تحت نظارت احمدرضا نصر اصفهانی، ویرایش هفتم، انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) و دانشگاه شهید بهشتی.
کرامتی، محمدرضا، قربانی، محمود، اشرف، لزیمی و بردبار جاوید، خدیجه (۱۳۸۶). بررسی تفاوت‌های دیدگاه‌های معلمان و مدیران در مورد سیستم موجود ارزیابی عملکرد. رهبری و مدیریت آموزشی، ۱۱(۱۸): ۹۷-۱۱۴.
مرادی، رضا، عباسیان، حسین، زینبادی، حسن‌رضا و عبداللهی، بیژن (۱۴۰۲). سندرم ارزیابی عملکرد معلمان در دبیرستان‌های استان خراسان جنوبی: پژوهش ترکیبی مبتنی بر مدل رابرتز (یک بررسی کیفی). نشریه رویکردهای نوین در مدیریت آموزشی، ۱۴(۱): ۶۱-۷۷.
موسوی‌راد، سیدطهره، روزبهانی، محبوبه و روح، مهواش (۱۳۹۳). ارزیابی عملکرد معلمان تربیت بدنی با استفاده از بازخورد ۳۶۰ درجه (مطالعه موردی معلمان پارسیان). مطالعات مبانی مدیریت در ورزش، ۱(۳): ۶۱-۷۰.
پورحیدر، رحیمه، سامری، مریم، حسنی، محمد و مرتضی‌نژاد، نیلوفر (۱۴۰۰). ساخت و اعتبارسنجی پرسشنامه ارزیابی عملکرد معلمان.فصلنامه تعالی منابع انسانی، ۲(۴): ۱-۱۹.
ریگی، علی، غدری، محمد و سلیمی، جمال (۱۳۹۴). مقایسه ارزیابی عملکرد معلمان از طریق داده‌های ویدیویی با سایر روش‌های موجود ارزیابی عملکرد تدریس. پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، ۱۳(۲۳): ۲۷-۳۹.
Ama . A., Anlesinya , A ., Benewaa. A. (2018). Evaluating the relationship between performance appraisal and organizational effectiveness in Ghana. International journal of commerce and management, 5(7): 32-41.
Gargani, J; & strong, M. (2014). Can We Identify a Successful Teacher Better, Faster, and Cheaper Evidence for Innovating Teacher Observation Systems. Journal of Teacher Education, 65 (5), 389-401.
Grissom, J. A., & Bartanen, B. (2019). Strategic retention: Principal effectiveness and teacher turnover in multiple-measure teacher evaluation systems. American Educational Research Journal, 56(2), 514-555.
Isoré M, (2009) , Teacher Evaluation: Current Practices in OECD Countries and a Literature Review, OECD Education Working Paper No. 23.
Masoomifard , Marjan and Tazesh , Hedayat, (2023) Examining and recognizing the most important methods of teacher evaluation and the educational system. The 8th National Conference on New Approaches in Education and ResearchIran, Mazandaran, Mahmoodabad.
Mozaffari, Reza, Zeinabadi,HassanReza, Arasteh, Reza , Abbasian . Hossein,(2022) Designing a Model for Evaluating the Annual Professional Performance of the Primary School Teachers in the Country; a Qualitative Study, Research on Educational Leadership and Management, 6(21) : 59-85
Kivipold, K ., & Kulno. T.(2020). Performance appraisal justice and organizational effectiveness: a comparison between two universities. International journal of productivity and performance management, 12 (4): 78-102.
Peterson, D. (2011). Teacher evaluation: A Comprehensive Guide to New Directions and Practices, (2nd Ed.) Thousand Oaks. CA: Corwin Press.
Ravikumar, R.K., & Raya , R.P.(2019). Impact of performance appraisal on organizational and citizenship behaviour and intention to stay through affective commitment. International journal of scientific research and management, 7(10),1344-1358.
Sharif, Saeide, Ghafoori,Arezu, Salehi,Keyvan (2020), Analysis of Job Issues of Education Teachers, Quartely Journal of Teacher Education, 3( 4): 39-68.
Robinson W, Campbell J.(2010). Evaluation of teacher quality and practice. International Encyclopedia of Education.8(3); 674-80.
Santiago, P. (2013). Teacher Evaluation in Chile, Chile: OECD Publishing.
Santiago P, Benavides F.(2009) Teacher evaluation a conceptual framework and examples of country practices. OECD-Mexico workshop towards a teacher evaluation framework in Mexico: international practices, criteria and mechanisms.
فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی‌واحدگرمسار سال هجدهم، شماره 3، پاییز 1403 صص 144-116 |
الگوی سنجش مطلوب عملکرد معلمان بر اساس تجارب جهانی
فاطمه ابارشی1، رویا افراسیابی2، بهرنگ اسماعیلی شاد 3
چکیده:
هدف: ارزیابی عملکرد یکی از مهمترین عوامل مدیریت منابع انسانی است که باعث افزایش کارایی آموزشی و اثر بخشی مدرسه می شود. ارزیابی عملکرد افراد درواقع سنجش نظام مند و مرتب کار افراد در ارتباط با نحوۀ انجام وظیفه آنها در مشاغل محوله و تعیین توانمندی موجود در آنها برای رشد و بهبود است. هدف پژوهش حاضر الگوی سنجش مطلوب عملکرد معلمان بر اساس تجارب جهانی بود.
روش: این پژوهش جزء پژوهش‌های کیفی و از نوع فراتحلیل و مصاحبه عمیق بود. منابع جمع¬آوری داده¬ها شامل تجارب جهانی کشورهای پیشرو و نظرات متخصصان موضوعی ارزشیابی و علوم تربیتی بود. برای انتخاب آزمودنی‌ها از رویکرد هدفمند ملاکی و معیار اشباع نظری استفاده شد. بر حسب نوع سوالات از روش‌های تحلیل متنوعی همچون کدگذاری های باز و محوری و تحلیل اسناد بهره گرفته شد که برای اعتبار فرایند پژوهش از معیارهای چهارگانه گوبا و لینکلن استفاده شد.
یافته‌ها: پس از استخراج و دسته‌بندی موضوعی، الگوی سنجش مطلوب معلمان ترسیم شد. همچنین ابعاد رابطه مربی و متربی، ویژگیهای فردی، صلاحیت‌های حرفهای و تعامل اجتماعی جهت سنجش عملکرد دقیق احصاء و طبقه بندی گردید.
نتیجهگیری: با توجه به نتایج حاصله، بازطراحی و بازبینی سنجش عملکرد معلمان بر اساس تجارب جهانی به منظور ایجاد بهبود شایستگی آنان؛ امری بسیار ضروری است
کلیدواژه‌ها: تعالی، عملکرد، معلمان، تجارب جهانی.
پذیرش مقاله: 1/11/ 1403 دریافت مقاله: 12/9/1403
مقدمه
امروزه مدیریت منابع انسانی به عنوان رویکردی منحصر به فرد شناخته میشود. منابع انسانی مهمترین سرمایه هر سازمان و منبع اصلی زاینده مزیت رقابتی است که این امر از طریق بهبود استراتژیک در اختصاص کارکنان شایسته صورت میگیرد (راویکومار و رایا4، ۲۰۱۹). رشد و توسعه همه‌جانبه منابع انسانی در ابتدا بر عهده وزارت آموزش و پرورش کشور واگذار گردیده است و این رسالت خطیر و حساس را معلمان و آموزگاران در مدارس و مراکز آموزشی بر عهده گرفته‌اند و به ایفای این مسئولیت مهم مشغول هستند (مظفریو همکاران، 1401).معلمان به عنوان سکانداران اصلی نظام تعلیم و تربیت، نقشی اساسی در ارتقای کیفیت و عدالت آموزشی بر عهده دارند (شریفو همکاران، 1401). یکی از مسائل عمده در آموزش و پرورش با توجه به گستردگی جامعه نیروی انسانی، به ویژه معلمان، تقویت نیروی انسانی است. منظور از تقویت نیروی انسانی، بالا بردن دانش، مهارت‌ها، توانایی‌ها و انگیزه‌های کارکنان، به ویژه معلمان شاغل در این سازمان است و این پیشرفت جز در سایه ارزشیابی امکان‌پذیر نیست (مُرادی و همکاران، 1402).ارزیابی عملکرد یکی از مهمترین عوامل مدیریت منابع انسانی است که کارکنان مشتاقانه هر سال منتظر آن می‌مانند، چرا که به عنوان منبع انگیزشی برای کارکنان عمل می‌کند و نتایج آن برای ارتقا در آینده، آموزش و توسعه و منفعت مالی کاربرد دارد (آما5 و همکاران، ۲۰۱۸). هدف از سیستم ارزشیابی عملکرد، ارتقای اثربخشی کارکنان از طریق فرایند ارزشیابی عملکرد، با ادغام اهداف سازمانی با تلاش‌های فردی و گروهی است (کیویپولد و همکاران، 1400).رابینسون 6(۲۰۱۰) در پژوهش خود بیان کرد که ارزیابی عملکرد معلمان باعث افزایش کارایی آموزشی و اثر بخشی مدرسه میشود. ارزیابی عملکرد به خودی خود در جلب انگیزه و اشتیاق، جهت‌دهی و هدایت، سرپرستی، نظارت و توانمندسازی معلمان تأثیر دارد (ماسومی‌فرد و همکاران، ۲۰۲۳). ارزیابی معلمان برای تداوم عملکرد بالنده ایشان، امری ضروری در مدارس به منظور سنجش عملکرد و ارتقای کیفیت آموزش است. این فرآیند به شناسایی معلمان مؤثر و تمایز آنها از سایرین کمک می‌کند و در نهایت، به بهبود یادگیری دانش‌آموزان می‌انجامد (ریگی و همکاران، 1398).ارزیابی عملکرد افراد در واقع سنجش نظام‌مند و مرتب کار افراد در ارتباط با نحوۀ انجام وظیفه آنها در مشاغل محوله و تعیین توانمندی موجود در آنها برای رشد و بهبود است (موسوی و همکاران، 1393). وزارت آموزش و پرورش با توجه به اهمیت کار معلمان، دستورالعملی را برای ارزیابی کارایی معلمان تهیه کرده است که هر ساله اجرا میشود. اما این طرح از جانب افراد و گروه‌های مختلفی مورد انتقاد قرار گرفته است و البته طرفداران خاص خود را نیز دارد (کرامتی و همکاران، ۲۰۰۷).علیرغم تأکید سند تحول بنیادین نظام آموزش و پرورش کشور بر امر مهم و اساسی استقرار نظام سنجش صلاحیت‌های عمومی، تخصصی و حرفهای معلمان و تعیین ملاک‌های ارزیابی، نظام رتبه‌بندی علمی و تربیتی معلمان مدارس و تقویت انگیزه‌های ارتقای شغلی در آنان از طریق طراحی، تدوین و اجرای الگوی مطلوب نظام سنجش و ارزشیابی صلاحیت‌ها و مهارتهای حرفهای، اما با گذشت بیش از ۱۰ سال از زمان تصویب نهایی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، تا به حال هیچ‌گونه اقدامی جدی در جهت تهیه، تنظیم، تدوین و ارائه نظام مطلوب و اثربخش سنجش و ارزشیابی مهارت‌ها و عملکردهای حرفهای معلمان کشور به عمل نیامده است.
معلمان ما معتقدند سیستم ارزشیابی حاضر به لحاظ تشخیص کارکنان مستعد برای ارتقا، کارکنان مستحق تنزیل درجه، بهینه‌سازی نظام پرداخت و تعیین افراد مشمول اخراج، کارآمد نمی‌باشد (پورحیدر و همکاران، 1400). فرم ارزشیابی عملکرد سالانه معلمان که هم‌اکنون در سیستم آموزشی کاربرد دارد، بیانگر این واقعیت است که بیشتر به مولفههای دریافت تقدیرنامه، دریافت گواهینامه بدون توجه به کاربرد آن، رعایت سلسله مراتب و ... پرداخته است و شایستگی‌های حرفهای معلم و تعامل دو طرفه میان نظریه و عمل مغفول مانده است (آرفی و همکاران، ۲۰۱۸).به نظر میرسد مولفههای موجود در ابزار کنونی ارزشیابی عملکرد معلمان، فاقد نگاه توسعه‌بخش و تعالی‌دهنده بوده و شاخص‌های صلاحیت‌های حرفهای معلمان را به درستی مد نظر قرار نداده است. در نتیجه، انتظارات سیستم آموزشی را پوشش نمی‌دهد (بهرامی و همکاران، 1400). همچنین مطالعات نشان می‌دهد که نارضایتی از سیستم‌های ارزیابی کارکنان در بین مسئولان و معلمان به دلیل عدم توافق بر سر اهداف، روشها و معیارها رایج است. این امر نشان‌دهنده خلأ در نظام ارزشیابی معلمان است (پادید، ۲۰۱۷).ارزیابی معلم نیاز به تدوین استاندارد و معیار ارزیابی دارد تا ارزیابی مناسب و درستی از عملکرد معلمان صورت گیرد (سانتیاگو و بناویدس، ۲۰۰۹). همچنین رویکرد ارزشیابی مبتنی بر شخص و نتیجه‌محور، موجب عدم انگیزه معلمان و بی‌عدالتی شده است. در حالی که بسیاری از پژوهش‌ها اشاره دارند که ارزشیابی معلم، مهمترین زمینه برای انگیزه و کیفیت بخشی آموزش و پرورش محسوب می‌گردد، اما ضعف ارزشیابی امروزه نتوانسته این انگیزه و کیفیت بخشی را ایجاد کند (بهرامی و همکاران، ۲۰۲۰).تجربه جهانی نشان می‌دهد که سنجش و ارزیابی جامع معلمان، چارچوبی کارآمد برای تضمین کیفیت آنان است. لذا با الگوگیری از تجارب جهانی و بومی‌سازی آن، میتوان سیستمی جامع برای تضمین کیفیت و ارزیابی معلمان ارائه داد. هدف این پژوهش، ارائه الگوی سنجش مطلوب عملکرد معلمان با استفاده از تجارب جهانی، کشورهای پیشرفته و دیدگاه متخصصان تعلیم و تربیت است. این الگو با هدف رفع چالش‌های موجود و ایجاد عدالت و رضایت میان معلمان طراحی شده است.
سوالات تحقیق
1) الگوی سنجش مطلوب معلمان بر اساس تجارب جهانی چیست ؟
2) نظرمتخصصان موضوعی در مورد مولفههای سنجش مطلوب عملکرد معلمان چیست؟
روش تحقیق
این پژوهش با هدف ارائه طرحی برای ارتقای شایستگی معلمان با استفاده از تجارب جهانی انجام شده است. برای این منظور، ابتدا اسناد رسمی سنجش عملکرد معلمان تحلیل و سپس تجارب زیسته معلمان با سابقه تدریس در خارج از کشور یا سابقه در حوزه سنجش و ارزیابی بررسی شد.این تحقیق از حیث هدف، تحقیق کاربردی بوده و از نظر روش گردآوری داده‌ها به عنوان روش تحقیق کیفی از نوع پدیدارشناسی محسوب می‌گردد. پدیدارشناسی روشی برای تحلیل توصیفی و درک افراد از پدیده‌هایی است که افراد در راستای زندگی شخصی و یا حرفهای خود تجربه کرده‌اند (حبیبی و جلال‌نیا، ۲۰۲۲).روش پدیدارشناسی بیشتر در پژوهش‌های معطوف به محتوای تجربه بشری که موجب تفکر، ادراک و عمل می‌گردد، استفاده میشود و به دنبال آن ادراکات مشترک افراد را برای یافتن درکی از زیست‌جهانشان مورد مطالعه قرار می‌دهد و چگونگی تأثیرگذاری این ادراکات مشترک بر اعمالشان را بیان می‌کند (گال و همکاران، ۲۰۱۴).
جامعه آماری این پژوهش کیفی برای اجرای مصاحبه خبرگان علمی شامل افراد باتجربه و صاحب‌نظر در حوزه‌ی سنجش عملکرد معلمان بر اساس تجارب جهانی این پژوهش به بررسی معلمان مقطع ابتدایی در شهر مشهد در سال تحصیلی 1402-1401 می پردازد. در این راستا، تجارب جهانی در زمینه آموزش و پرورش ابتدایی از طریق بررسی اسناد رسمی کشورهای پیشرو در سازمان همکاری اقتصادی و توسعه مورد مطالعه قرار خواهد گرفت.در این پژوهش، از روش نمونه‌گیری هدفمند برای انتخاب استفاده شد. لذا در اینجا 15 نفر نمونه انتخاب شد . حجم نهایی پس از تحلیل داده‌ها مشخص میشود. تحلیل داده‌ها شامل استخراج کدها و تبیین مفاهیم و روابط خواهد بود. الگوهای سنجش عملکرد معلمان با مصاحبه از معلمان مجرب بررسی شد. معیار انتخاب، تجربه زیسته در این زمینه بود و مصاحبه‌ها تا اشباع نظری ادامه یافت. در این پژوهش، داده ها از طریق مصاحبه با دانش آموزان، والدین و معلمان جمع آوری شده است. تنوع منابع داده ها، اعتبار یافته ها را در خصوص عوامل موثر بر علاقه دانش آموزان به فعالیت های پژوهشی تضمین می کند. صحت مصاحبه ها با بازخورد افراد مصاحبه شونده و اعتبار سنجی توسط متخصصان علوم تربیتی تایید شد. برای بررسی فرایند کدگذاری، از یک کدگذار دوم استفاده شد که 78 درصد همخوانی داشت. این اقدامات، اعتبار و صحت یافته های پژوهش را به طور قابل توجهی افزایش می دهد.همچنبن در این پژوهش برای بررسی موضوع مورد نظر، از مصاحبه نیمه ساختاریافته با دانش‌آموزان ابتدایی، والدین و معلمان آنها به عنوان ذینفعان استفاده شد. داده‌های مصاحبه‌ها با روش کلایزی تجزیه و تحلیل شدند. در این روش، پس از کدگذاری اولیه مصاحبه‌ها، موارد مشابه ادغام و حول محورهای مشترک دسته‌بندی شدند. عناوین مناسب برای هر دسته انتخاب و در نهایت یافته‌ها برای تأیید به مشارکت‌کنندگان مجدداً ارائه شد.
جدول 1. مشخصات مشارکت کنندگان
ردیف | سابقه | جنسیت | تحصیلات | پست | سوابق |
شرکت کننده 1 | 23 | مرد | کارشناسی ارشد | آموزگار | سابقه اجرایی در ارزشیابی و سنجش اداره |
شرکت کننده 2 | 18 | مرد | دکتری | گروه آموزشی | سابقه تدریس و پژوهش در مدارس خارج از کشور |
شرکت کننده 3 | 28 | مرد | دکتری | آموزگار | سابقه تدریس و پژوهش در مدارس خارج از کشور |
شرکت کننده 4 | 24 | زن | کارشناسی ارشد | مدیرآموزگار | سابقه اجرایی در ارزشیابی و سنجش اداره |
شرکت کننده 5 | 18 | زن | کارشناسی ارشد | آموزگار | سابقه اجرایی در ارزشیابی و سنجش اداره |
شرکت کننده 6 | 24 | مرد | پسا دکتری | آموزگار | سابقه تدریس و پژوهش در مدارس خارج از کشور |
شرکت کننده 7 | 22 | زن | کارشناسی | آموزگار | سابقه اجرایی در ارزشیابی و سنجش اداره |
شرکت کننده 8 | 26 | زن | کارشناسی ارشد | مدیر آموزگار | سابقه اجرایی در ارزشیابی و سنجش اداره |
شرکت کننده 9 | 27 | زن | دکتری تخصصی | آموزگار | سابقه تدریس و پژوهش در مدارس خارج از کشور |
شرکت کننده 10 | 12 | مرد | کارشناسی ارشد | مدیر آموزگار | سابقه اجرایی در ارزشیابی و سنجش اداره |
شرکت کننده 11 | 19 | مرد | دکتری تخصصی | آموزگار | سابقه اجرایی در ارزشیابی و سنجش اداره |
شرکت کننده 12 | 27 | زن | دکتری تخصصی | آموزگار | سابقه تدریس و پژوهش در مدارس خارج از کشور |
شرکت کننده 13 | 25 | زن | کارشناسی ارشد | آموزگار | سابقه اجرایی در ارزشیابی و سنجش اداره |
شرکت کننده 14 | 24 | مرد | دانشجوی دکتری | آموزگار | سابقه تدریس و پژوهش در مدارس خارج از کشور |
شرکت کننده 15 | 19 | زن | دکتری تخصصی | آموزگار | سابقه اجرایی در ارزشیابی و سنجش اداره |
یافته‌ها
سوال اول: الگوی سنجش مطلوب معلمان بر اساس تجارب جهانی چیست؟
جهت تعیین ابعاد سنجش مطلوب از عملکرد معلمان، نظام ارزشیابی معلمان در ۹ کشور پیشرفته (استرالیا، آمریکا، آلمان، سنگاپور، انگلستان، فنلاند، کانادا، چین و کالیفرنیا) که طبق برنامه ارزشیابی بین‌المللی بالاترین کیفیت آموزشی را داشتند، مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به تجارب جهانی کشورها در رابطه با ارزشیابی از عملکرد معلمان مقطع ابتدایی میتوان مجموعه‌ای از استانداردها، فرایندها، ابزارها و پیامدها برای ارزشیابی عملکرد معلمان در این کشورها را استخراج نمود. در جداول زیر استانداردها و اصول ارزیابی پرداخته شده است. دسته‌بندی آنها بر اساس اجباری، پیشنهادی یا غیرپیشنهادی بودن در هر کشور انجام شده است. با وجود تنوع رویکردها، بر مجموعه‌ای از اصول و مولفههای کلیدی برای ارزشیابی مؤثر عملکرد معلمان ابتدایی تأکید میشود.
شکل1. مولفه های قابل توجه در سنجش از عملکرد معلمان مبتنی بر تجارب جهانی
| آمریکا | ویرجینیا | کالیفرنیا | چین | سنگاپور | آلمان | فنلاند | انگلیس | استرالیا | |
استانداردها | وجود استاندارد ها |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
استاندارد ها با سطوح متفاوت |
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
چارچوب نظری شناخته‌شده |
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
آماده سازی معلمان | مطابق با استاندارد های جهانی |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
فرایند ثبت |
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
اصول ارزشیابی | مستمر بودن ارزشیابی |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
وجود چار چوب ارزشیابی |
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
ارزشیابی تراکمی |
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
ارزشیابی تکوینی |
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
جدول زمانی ارزشیابی |
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
تعین ابزار ارزشیابی |
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
جدول 2. بررسی استانداردها و اصول ارزشیابی در کشورهای پیشرفته
| آمریکا | ویرجینیا | کالیفرنیا | چین | سنگاپور | آلمان | فنلاند | انگلیس | استرالیا | |
روش ها و ابزار های ارزشیابی | هیئت ارزیابی |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
مشاهده کلاسی |
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
مصاحبه با معلم |
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
پوشه کار معلم |
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
خود ارزشیابی |
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
نظر دانش آموزان |
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
نظر همکاران |
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
نظر والدین |
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
مصنوعات و محیط کلاسی |
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
دستارد های دانش آموزان |
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
دانش موضوعی |
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
دانش پداگوژی |
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
میزان تاثیر |
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
استفاده از ارزشیابی | صلاحیت حرفه ای |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
پیشرفت شغلی |
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
جدول 3. بررسی روشها، ابزار و کارکرد های ارزشیابی در کشورهای پیشرفته
زمان ارزشیابی مطلوب: ارزشیابی معلمان ابتدایی اغلب فاقد چارچوب و معیارهای مشخص بوده و زمان سنجش به طور مداوم اعمال نشده است. با این وجود، پیشنهاداتی برای زمان سنجش متناسب با نوع ارزشیابی (تکوینی یا تراکمی) ارائه شده است. عنصر کلیدی در خصوص زمان ارزشیابی، ماهیت مستمر و پویای آن با توجه به ماهیت شغلی معلمی است.
شکل 2. زمان سنجش مطلوب عملکرد معلمان مقطع ابتدایی بر اساس تجارب جهانی
هدف ارزشیابی مطلوب
با توجه به تجارب جهانی کشورهای پیشرو، اولین عنصر بررسی شده در نظام سنجش از عملکرد معلمان، معطوف به هدف ارزشیابی میشود. این عنصر همانند چتری دیگر عوامل موجود در ارزشیابی را در بر میگیرد و به آنها جهت میبخشد. با توجه به جداول که به بررسی نظام سمجش معلمان در کشورهای پیشرو میپردازد، میتوان نتیجه گرفت که بهبود و توسعه حرفهای معلمان مهمترین هدف سنجش از عملکرد معلمان در میان این کشورها قلمداد میشود.
کالیفرنیا بهبود و سازندگی معلمان |
شکل 3. هدف سنجش مطلوب از عملکرد معلمان مقطع ابتدایی بر اساس تجارب جهانی
روش ها و ابزار ارزشیابی مطلوب: با توجه به تجارب جهانی کشورهای پیشرو که در جداول بررسی شد، آنچه در مورد روشها و ابزار ارزشیابی مهم به نظرمیآید تنوع در روشها و ابزارهای ارزشیابی است، تا بتواند تمام قابلیتهای حرفهای معلمان را جهت ارزشیابی مطلوب اندازهگیری کند.
شکل 4. روش ها و ابزار ارزشیابی مطلوب از عملکرد معلمان مقطع ابتدایی بر اساس تجارب جهانی
منابع اطلاعاتی ارزشیابی مطلوب
با توجه به تجارب جهانی کشورهای پیشرو که در جداول بررسی شد، آنچه در مورد منابع اطلاعاتی ارزشیابی مطلوب از عملکرد معلمان مقطع ابتدایی مهم به نظر میرسد، استفاده از تمامی منابع جمع آوری اطلاعات در رابطه با ارزشیابی معلمان است، بهره گیری از منابع متنوع، میتواند تضمین کننده جامعیت در ارزشیابی از ابعاد حرفه معلم تلقی گردد.
شکل 5. منابع اطلاعاتی ارزشیابی مطلوب از عملکرد معلمان مقطع ابتدایی با توجه به تجارب جهانی
کارکرد ارزشیابی مطلوب
با توجه به تجارب جهانی کشورهای پیشرو که در جداول بررسی شد، اگر ارزشیابی شکل مطلوبی را به خود بگیرد، اما در صورتی که از نتایج و برونداد آن استفاده و بهره برداری نشود، عبث و بیهوده خواهد بود. لذا بر این اساس در نظام ارزشیابی کشورهای پیشرو نیز کارکرد ارزشیابی ، محور صلاحیت حرفه ای و پیشرفت شغلی را در بر میگیرد.در این راستا، بخشی از ارتقا، رتبه‌بندی و پاداش‌های مالی و تسهیلات میتواند به عنوان بازخورد مثبت در فرایند سنجش در نظر گرفته شود.
نقش ارزشیاب: با توجه به تجارب جهانی کشورهای پیشرو که در جداول بررسی شد. نقش ارزشیاب در فرایند ارزشیابی عملکرد معلمان ابتدایی، با توجه به دامنه آن تعیین میشود. در ارزشیابی داخلی که به مدرسه محدود میشود، ارزشیابی توسط عوامل داخل مدرسه و با همکاری ذینفعان انجام میشود. اما در ارزشیابی خارجی که فراتر از مدرسه صورت میگیرد، ارزشیاب نقشی فراتر از محیط آموزشی ایفا می‌کند و نظام ارزشیابی از درونی به بیرونی تغییر می‌کند. در نظام‌های آموزشی پیشرفته، از هر دو نوع ارزشیابی استفاده میشود و در نهایت، هیئت ارزشیابی نقش نهایی را در ارزشیابی مطلوب عملکرد معلمان ابتدایی ایفا می‌کند.
جدول 4. محورها و مولفه های سنجش مطلوب عملکرد معلمان بر اساس تجارب جهانی
متن مستخرج | مولفه | محور |
حفظ اعتماد عمومی( انگلیس ) | حفظ شخصیت و مقام معلم | ویژگی های شخصیتی |
رعایت و حفظ ویژگیهای اخلاقی و رفتاری در درون و بیرون از محیط آموزشی( انگلیس) انسجام و رفتار اخلاقی مناسب ( کالیفرنیا) معلمان یک تعهد به اصول اخلاقی حرفهای را حفظ می‌کنند( ویرجینیا / امریکا) | دارا بودن ویژگی های اخلاقی | |
مسئولیت یادگیری دانش آموزان( استرالیا) تعهد، مسئولیت حرفهای ( کالیفرنیا) تعهد و مسئولیت پذیر نسبت به پیشرفت همه دانش آموزان( فنلاند ) | مسئولیت پذیر بودن در قبال فرایند یاددهی یادگیری | |
دانش محتوای موضوعی و آکاهی از نحوه ارائه آن( استرالیا) توانمندی در دانش برنامه درسی ( انگلیس) تسلط بر موضوع ( سنگاپور) دانش و نگرش لازم( چین) دانش استفاده از اهداف, ویژگی‌ها و ابزارهای مختلف ارزشیابی ( کالیفرنیا) تسلط به محتوا به صورت شفاف ( واشنگتن / امریکا) دارا بودن آگاهی از محتوای موضوعی و برنامه درسی ( ویرجینیا / امریکا) متخصص موضوعی ( فنلاند ) | تسلط بر محتوا و دانش موضوعی | صلاحیت حرفه ای |
توانمندی برنامه ریزی درسی و سازماندهی دروس ( چین ) سازماندهی برنامه درسی برای تسهیل درک دانش‌آموز از موضوع( کالیفرنیا) سازماندهی خوب محتوا( واشنگتن / امریکا) | توانمندی در تحلیل محتوا و سازماندهی درسی | |
برنامه ریزی برای اثر بخشی بیشتر در فرایند یاددهی یادگیری( استرالیا) طراحی درسی و استراتژی تدریس خوبی را دارا باشد ( انگلیس) توانمندی طراحی آموزشی و استراتژی درسی ( چین ) | طرح درس منسجم | |
ابتکار عمل و تدریس خلاقانه ( سنگاپور) نوآوری در ارائه آموزش(فنلاند) | خلاقیت در فرایند یاددهی یادگیری | |
مدیریت و کنترل در جهت ایجاد یک محیط خوب و سازنده یادگیری ( انگلیس) معلمان انواع مختلفی از استراتژی‌های مدیریت کلاس را می‌دانند( فنلاند) | مدیریت کلاس درس | |
اتصال محتوا به موضوعات معنی‌دار و واقعی( کالیفرنیا) اتصال یادگیری به دانش آموزان، سوابق، تجربیات زندگی و علایق ( کالیفرنیا ) | تلفیق یادیگری به تجربیان و مهارت های زندگی | |
ارزشیابی موثر با بهره گیری از نتایج ارزشیابی دانش آموزان ( انگلیس) برنامه ریزی و پیاده سازی ارزشیابی ( چین ) نظارت بر یادگیری دانش آموزان و تنظیم دستورالعمل در حین تدریس( کالیفرنیا) جمع‌آوری و تحلیل داده‌های ارزشیابی از منابع مختلف برای اطلاع‌رسانی( کالیفرنیا) آگاهی از ارزشیابی متنوع ( فنلاند ) |
بهره گیری از ارزشیابی کیفی توصیفی | |
تعهد به یادگیری حرفه ای ( استرالیا) افزایش مداوم صلاحیت های حرفه ای( انگلیس) تعهد به یادگیری حرفه ای ( استرالیا) افزایش مداوم صلاحیت های حرفه ای( انگلیس) توسعه حرفهای( سنگاپور) سازگاری با برنامه‌های آموزشی و برنامه درسی(آلمان) توسعه رشد حرفهای (امریکا) یادگیری حرفه ای مداوم ( فنلاند) | بهره مندی و استفاده از دانش تخصصی و ظرفیت درونی خویش | |
دارای تدریس به روز با توجه به تقویت مهارت های مورد نیاز دانش آموزان ( انگلیس) استفاده از انواع استراتژی‌ها ، منابع و فن‌آوری‌ها برای برآورده کردن نیازهای آموزشی ( آمریکا) ایجاد محیط‌های یادگیری فیزیکی یا مجازی که یادگیری دانش‌آموز را ترویج می‌کنند، تنوع را منعکس می‌کنند، و تعاملات سازنده و سازنده میان دانش آموزان را تشویق می‌کنند( آلمان) بهره گیری از استراتژی موثر و غنی سازی محیط یادگیری ( آمریکا) استفاده از تکنولوژی مناسب در فعالیت‌های آموزشی و مسئولیت‌های حرفهای مربوطه ( فنلاند ) | آگاهی و توانمندی از تکنولوژی و فناوری به روز اطلاعات و غنی سازی محیط یادگیری | |
تواانایی ارتباط موثر با دانش آموزان برای درگیر کردن آنها در یادگیری(امریکا) استفاده از دانش توسعه و مهارت دانش‌آموز برای کسب اطمینان از درک موضوع(امریکا) بر قراری ارتباط موثر با دانش آموزان (امریکا) ارتباط موثر و مشارکت دانش آموزان در فرایند یاددهی یادگیری ( فنلاند) | توانمندی ارتباط موثر وتعامل با دانش آموزان در جهت یاددهی یادگیری | روابط مربی- متربی |
ایجاد انگیزه و چالش در میان دانش آموزان ( انگلیس) حفظ انگیزه و تعهد به همه دانش آموزان ( کالفرنیا ) دانش آموزان را در تمام سطوح یادگیری در دسترس و چالش برانگیز قرار دهید.( آلمان) درگیر ساختن دانش آموزان در فرایند یاگیری ( امریکا) | ایجاد انگیزه و چالش در دانش آموزان
| |
آگاهی از دانش آموزان و نحوه فراگیری آنها ( استرالیا) توجه به نیازهای دانش آموزان با نیازهای خاص( آلمان) استفاده از دانش پایه دانش آموزان ، مهارت زبانی، سابقه فرهنگی، و توسعه فردی برای برنامه‌ریزی فرایند یاددهی یادگیری( امریکا ) نیاز های دانش آموزا نرا درک کند (امریکا) | آگاهی و شناخت از ویژگی های دانش آموزان | |
احترام گذاشتن به دیگران به خصوص دانش آموزان ( سنگاپور) محیطی محترمانه، مثبت، ایمن (امریکا) معلم‌ها به طور یکنواخت و با احترام رفتار می‌کنند( فنلاند) | رعایت ادب و احترام در مقابل دانش آموزان | |
حمایت از استعداد های دانش آموزان ( چین ) ایجاد یک محیط یادگیری با توقعات بالا و حمایت مناسب از همه دانش آموزان ( کالیفرنیا) برآورده کردن نیازهای همه دانش آموزان( ویرجینیا / امریکا) | رعایت تفاوت های فردی دانش آموزان
| |
همکاری حرفه ای با همکاران ( استرالیا) کار گروهی و تیمی با همکاران ( سنگاپور) همکاری با همکاران ( آلمان) معلمان به طور موثر با همکاران ارتباط برقرار می‌کنند( فنلاند ) |
تعامل با همکاران در جهت بهبود فرایند های یاددهی یادگیری | تعامل اجتماعی |
همکاری حرفه ای با والدین ( استرالیا) همکاری با والدین( سنگاپور) ارتباط با والدین ( چین ) کار با خانواده‌ها برای پشتیبانی از یادگیری دانش آموزان( کالیفرنیا) معلمان به طور موثر با والدین ارتباط برقرار می‌کنند( فنلاند )
| همکاری و تعامل با والدین
| |
همکاری حرفه ای با جامعه( استرالیا) مشارکت در مدرسه( سنگاپور) ارتباط با سازمان های خارجی( چین ) تعامل به جوامع محلی در حمایت از برنامه آموزشی ( کالیفرنیا ) معلمان با افراد حرفهای جامعه کار می‌کنند تا برنامه‌های مدرسه را افزایش دهند ( فنلاند) | تعامل با مدرسه و سایر نهادها در جهت بهبود فرآیندهای یاددهی یادگیری | |
توجه به سیاست ها ی مدرسه و رعایت حضور و وقت شناسی در محیط آموزشی( انگلیس) رعایت قوانین جامعه و در نظر گرفتن چارچوب های اجتماعی( انگلیس) | رعایت قوانین مدرسه و جامعه |
با توجه به نظرات متخصصان در رابطه با مولفههای سنجش مطلوب از عملکرد معلمان میتوان موارد مستخرج شده زیر را به عنوان مولفهها و عناصر ارزشیابی مطلوب بر اساس تجارب جهانی در نظر گرفت.
شکل 6. الگوی سنجش مطلوب از عملکرد معلمان مقطع ابتدایی بر اساس تجارب جهانی
سوال دوم: نظرمتخصصان موضوعی در مورد مولفههای سنجش مطلوب عملکرد معلمان چیست؟
در این پژوهش، برای تعیین معیارهای سنجش عملکرد معلمان ابتدایی، از مصاحبه با خبرگان در حوزه برنامه درسی، ارزشیابی، تربیت معلم و آموزش و پرورش استفاده شد. مصاحبه ها به صورت نیمه ساختاریافته و با نمونه گیری هدفمند انجام شد. سوالات مصاحبه از قبل تنظیم و به مصاحبه شوندگان ارسال شده بود. متن مصاحبه ها با رضایت مصاحبه شوندگان ضبط و سپس پیاده سازی و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در نهایت، مولفه ها و عناصر سنجش مطلوب از عملکرد معلمان ابتدایی بر اساس نظر خبرگان استخراج شد.
با توجه به نظرات متخصصان در رابطه با مولفههای سنجش مطلوب از عملکرد معلمان میتوان موارد مستخرج شده زیر را به عنوان مولفهها و عناصر ارزشیابی مطلوب از دیدگاه متخصصان موضوعی در نظر گرفت:
جدول 5. محورها و مولفه های سنجش مطلوب عملکرد معلمان بر اساس نظرات متخصصان موضوعی
متن مستخرج | مولفه | محور |
کد A: شخصیت معلمی را دارا باشد کد C : شخصیت معلمی را حفظ کند کدD:دارای مولفه های عمومی شایستگی مانند ( نظم ، اخلاق، شخصیت ) باشد کد B : حد و مرز نگه داشتن در کلاس درس و زیاد صمیمی نشدن با دانش آموزان | حفظ شخصیت و مقام معلم | ویژگی های شخصیتی |
کد A: خداباور باشد. کد F: ایمان قلبی به خداوند داشته باشد. | دارای ویژگی خداباوری | |
کد A: الگو و اسوه برای دانش آموزان باشد کدB : دانش آموزان او را به عنوان یک الگو و اسوه ببینند. | الگو و اسوه بودن | |
کد C : دارای عقاید و نگرش ایرانی اسلامی باشد | دارای هویت ملی اسلامی | |
کد A: با دانش آموزان با مهربانی برخورد کند کد F : لطیف و مهربان با دانش آموزان باشد کد B : رفتار یک پدر در معلم مرد را دارا باشد کد B : رفتار یک مادر در معلم زن را دارا باشد کدD: نوع رفتار معلم با دانش آموزان مبتنی بر احترام و مهربانی باشد کد A: بعد اخلاقیات را در کلاس در رعایت کند کدD:دارای مولفه های عمومی شایستگی مانند ( نظم ، اخلاق، شخصیت ) باشد کد B : اخلاق و خلق و خو مناسب با دانش آموزان را دارا باشد. کدD: نوع برخورد با دانش آموزان را به صورت اخلاق مدارانه رعایت کند کدF: اخلاق مدار در حوزه آموزشی باشد کد A: با دانش آموزان خود صادق باشد کدD:زود ناراحت نشود و عیب های خود را بپذیرد . کد E : عدم تظاهر ( صداقت داشتن ) در همه عرصه ها داشته باشد . کد A: شجاعت لازم را بیان عدم یادداشتن به دانش آموزان بیان کند. کد B : باید با توجه به رفتار خود با دانش آموزان و عکس العمل های آنان صبور باشد .کد C : برای دانش آموزان اسم نگذارد ] تحقیر آمیز [ کد C : پایبندی به اصول اخلاقی جامعه را رعایت کند | دارا بودن ویژگی های اخلاقی (صبر، صداقت، نظم، مهربانی، شجاعت و ..)
| |
کد D : به لحاظ جسمانی در سلامت باشد. کد C : نوع راه رفتنش لنگ نزند . کدE: مطلوبیت شرایط روحی و جسمی را دارا باشد. | سلامت جسمی و روحی | |
کد B : مشاهده گری خوب از دانش آموزان را داشته باشد کدD:سخنان دانش آموزان را به خوبی گوش کند . کد B : مهارت تیز بینی و دقت در دانش آموزان را داشته باشد | توانایی در مشاهده گری و گوش کردن | |
کد A: نحوه بیان و صحبت کردن خود با دانش آموزان را رعایت کند . کدE: آداب و طرز صحبت کردن با دانش آموزان را رعایت کند. کد B : لحن صدا واضح و رسا داشته باشد کد C : توانمندی خواننده بودن در سطح کلاس درسی ( اشعار فارسی) را دارا باشد کد C : بریده بریده سخن نگوید کدF: لحن معلم باید به صورت دوستانه باشد | بیان روشن و صدای واضح | |
کد B : یک معلم باید به قوانین احترام بگذارد. کدD:دفتار شاخص ها و احترام به قوانین و وظایف عمومی خواسته شده را انجام دهد کد C : پایبندی به اصول اخلاقی جامعه را رعایت کند کدF: قانون و مقررات در کلاس درس داشته باشد کدE: تاکید بر بخشنامه ها و بهره گیری متناسب با شرایط مدرسه و فرایند یاددهی یادگیری را داشته باشد | رعایت قوانین مدرسه و جامعه | |
کد A: مجله و کتاب مرتبط با کار خود را دنبال کند کدE: به مطالعه منابع و روش ها و پیگیر امر تعلی وتربیت باشد کدF: مطالعه مستمر از روزنامه ، مجلات ، فصلنامه و... در رابطه با آموزش داشته باشد . کدA: یادگیرنده باشد و مطالعه کند | یادگیرنده بودن | |
کد B : معلم باید از تمکن مالی برخوردار باشد کد B : حداقل یک نوع موسیقی رابتواند بنوازد کد B : حداقل یک نوع غذا مناسب را بتواند بپزد کدB : ورزشکار باشد و ورزش همگانی و عمومی را انجام دهد. کد C : دارای مهارت هنر های نمایشی ( تئاتر و ... ) | مهارتهای زندگی | |
کدD: تعهد نسبت به اهداف و قوانین مدرسه داشته باشد کدE: بعد اخلاق حرفه ای ( تعهد ، مسئولیت پذیری ؛ عشق به کار) را دارا باشد کدF: تعهد نسبت به دانش آموزان و یادگیری آنها را داشته باشد کدE: مسئولیت پذیری از کار تدریس داشته باشد . کدB : تمام عناصری که به تدریس مربوط است ؛ مسئولیت آن با شخص معلم است؛ نه مدرسه و جامعه | تعهد و مسئولیت پذیری | |
کد C: مجله و کتاب مرتبط با کار خود را دنبال کند کدE: به مطالعه منابع و روش ها و پیگیر امر تعلی وتربیت باشد کدA: یادگیرنده باشد و مطالعه کند. کد B : آشنایی با دانش محتوای موضوعی و آکاهی از نحوه ارائه آن کد D :دانش و نگرش لازم در ارتباط با محتوای درسی را داشته باشد. کد F : دارا بودن آگاهی از محتوای موضوعی و برنامه درسی | دانش موضوعی و تسلط بر محتوا | صلاحیت حرفه ای |
کد B : توانایی برقراری ارتباط موثر با دیگران را داشته باشد. کدD:مارت های لازم در ارتباط کلامی را داشته باشد. کد C : از تکنینک های ارتباط غیرکلامی بهره مند باشد. | دانش کافی در زمینه ارتباط موثر | |
کد F: به جنبه های مختلف یادگیری توجه دارد. | توجه به تمام ابعاد یادگیری | |
کد C : یک معلم خوب می بایست یک روانشناس خوب باشد. کدD:مانند یک روانشناس ویژگی های رشدی دانش اموزان را بداند. کد A : بهره مندی از تکنینک های روانشناسی در ارتباط با دانش اموزان | دانش کافی در زمینه روانشناسی | |
کد A: دارای مقالات علمی پژوهشی در زمینه رشته تخصصی خود باشد. کدE: صاحب آثار تالیفی در بحث آموزش باشد. | مقالات و تالیفات متناسب با یاددهی یادگیری | |
کد C : از روش های متنوع در فرآیند یاددهی یادگیری استفاده کند. کدD: روش های نوین تدریس را می داند و به کار می بندد. کد A : بهره مندی از تکنینک های متنوع در انتقال دانش | بهره گیری از روش های تدریس متنوع | |
کد B : از بازی های متنوع در فرآیند یاددهی یادگیری استفاده کند. کد E : بهره مندی از بازی های آموزشی متناسب در فرآیند یاددهی یاذگیری | استفاده از بازی در فرایند یاددهی یادگیری | |
کد C : نگاه ویژه ای به آموزش مهارت های زندگی دارد. کد B : محتوای درسی را به زندگی روزمره ارتباط می دهد. | تلفیق مهارت های زندگی با محتوای درسی | |
کد A: تولید محتوای مناسب با محتوا برای فضای مجازی دارد. کد F:بهره گیری از فناوری های نوین جهت غنی سازی محیط یادگیری کد E:معلمان از تکنولوژی مناسب در فعالیت‌های آموزشی مربوطه استفاده می‌کنند. کد D: از انواع منابع آموزشی و فن‌آوری‌های نوین برای برآورده کردن نیازهای آموزشی دانش آموزان استفاده می کند. | بهره گیری از فناوری نوین در فرآیند یاددهی یادگیری | |
کد E : قبل از تدریس برنامه ریزی برای اثر بخشی بیشتر داشته باشد. کد F: طراحی درسی و استراتژی تدریس خوبی را دارا باشد . کد D : طرح درس داشته باشد. | داشتن طرح درس منسجم | |
کد A : ابتکار عمل و تدریس خلاقانه داشته باشد. کد B : با اتکا به خلاقیت یادگیری را برای دانش آموزان جذاب می کند. | نوآوری و خلاقیت در فرایند یاددهی یادگیری | |
کد B : یک معلم موفق باید معلم پژوهنده خوبی باشد. کد E : به طور مستمر درس پژوهی داشته باشد. | توانمندی در پژوهشگری | |
کدE: دارای دانش پداگوژی ( ارتباط موثر ، نوع بیان و ارائه ) باشد. کدD:بتواند به خوبی با مهارت سخنرانی ، دانش آموزان را به درس متمرکز کند و مفاهیم را انتقال دهد | بیان علمی و مناسب | |
کد A: مهارت در نوشتن داشته باشد کد F: توانایی انتشارات ( بیان تجربه در قالب خاطرات ) را داشته باشد | مهارت نوشتن | |
کدB: به طرح های توسعه حرفه ای مانند درس پژوهی علاقمند باشد. کدC:یادگیرنده مادام العمر باشد. | مشارکت در طرح های توسعه حرفه ای | |
کد E: توانایی بر قراری ارتباط موثر با دانش آموزان را دارد. کد A: ارتباط موثر با تمامی دانش آموزان برای درگیر کردن آنها در یادگیری کد D: ارتباط عاطفی خوبی با دانش آموزان دارد. کد B: ایجاد انگیزه و شوق یادگیری در میان دانش آموزان | ارتباط موثر با دانش آموزان | رابطه مربی- متربی |
کد B: احترام گذاشتن به تک تک دانش آموزان کد C: رفتار محترمانه و مودبانه با دانش آموزان دارد. | احترام به دانش آموزان | |
کد F: شناخت کافی از دانش آموزان و نحوه فراگیری آنها دارد. کد A: به دانش آموزان با نیازهای خاص توجه ویژه دارد. کد E: نیاز های دانش آموزا ن را درک کند | شناخت کافی از دانش آموزان | |
کد E: فرصت رشد و بالندگی را برای دانش آموزان فراهم می کند. کد F: حمایت از استعداد های دانش آموزان کد E: خلق یک محیط یادگیری مناسب برای همه دانش آموزان کد C: توجه به نیازهای تمامی دانش آموزان | فرصت ابراز به دانش آموزان | |
کد B: با توجه به فضای کلاس از روش های گروه بندی استفاده کند. کد A: چینش مناسب به اقتضای شرایط کلاسی داشته باتشد. | آرایش مناسب دانش آموزان | |
کد A: دانش آموزان را در فرآیند یاددهی یادگیری درگیر نماید. کد F: مشارکت فعال دانش آموزان در تدریس | بهره گیری از دانش آموزان در فرآیند یاددهی یادگیری | |
کد B: معلم علاقمند همواره لبخند بر لب دارد و با شور و نشاط وارد کلاس می شود . کد D: با استفاده از فرصتهای متنوع یادگیری شوق را در دانش آموزان بر می انگیزاند. کد C: جهت شاداب سازی فضای کلاس لباس روشن می پوشد. کد A: از ریتم و گیم در فرآیند یاددهی یادگیری استفاده نماید. | ایجاد کلاس بانشاط | |
کد A: تفاوت های فردی را مورد توجه قرار دهد. کد C: انتظارات یکسان از همه ی دانش آموزان نداشته باشد. کد B: تکالیف یادگیری را با توجه به اصل تفاوت های فردی در نظر بگیرد. | در نظر گرفتن تفاوت های دانش آموزان | |
کد D: در تقسیم توجه خود عادلانه عمل کند. کد E: ایجاد یک محیط یادگیری متناسب با تفاوت های فردی دانش آموزان کد F: حمایت از همه دانش آموزان | ایجاد عدالت آموزشی در بین دانش آموزان | |
کد A:ا احترام به احساسات و شخصیت دیگران کد B: برقراری روابط دوستانه و انسانی کدF: توانایی تحمل افکار و نظرات دیگران | دانش کافی در مورد تعاملات انسانی | تعامل اجتماعی |
کد A: روابط اجتماعی خوبی دارد. کد C: در فعالیت های اجتماعی حضور پررنگ دارد. کد D: داشتن روحیه کار جمعی | تعامل با جامعه | |
کد B: به کادر مدرسه و همکاران احترام می گذارد. کد F: روابط دوستانه ای با پرسنل مدرسه دارد. | تعامل با مدرسه | |
کد E: با اولیای دانش آموز ارتباط خوبی دارد. کد D: جلسات مستمر جهت نعامل بهتر با اولیا دارد. کد A: برنامه ریزی مشترک با اولیا به منظور حل مشکلات آموزشی و پیشرفت دانش اموز دارد. | تعامل با خانواده جهت تسهیل در یادگیری دانش آموز
| |
کد E : استفاده از نظرات انجمن اولیای مدرسه | تعامل با انجمن اولیای مدرسه | |
کد B: همکاری نظری و عملی با سایر معلمان دارد. کد C: جلسات هم اندیشی با همکاران پیرامون محتوای درسی با هدف بهبود یادگیری | تعامل با همکاران در جهت بهبود فرایند یادگیری |
ویژگی های شخصیتی | صلاحیت حرفه ای |
☑حفظ شخصیت و مقام معلم ☑ دارای ویژگی های خداباوری ☑ دارای ویژگی های مثبت اخلاقی ☑ الگو و اسوه بودن ☑ بیان روشن و واضح ☑ یادگیرنده بودن ☑ تسهیل گر نه انتقال دهنده ☑ دارای مهارت مشاهدهگری ☑ آراستگی در ظاهر ☑ رعایت قوانین مدرسه و جامعه ☑ سلات جسمی و روحی ☑ نقاد و خود ارزیاب ☑ تعهد و مسئولیت پذیر ی ☑ هویت اسلامی ایرانی | ☑دانش موضوعی و تسلط بر محتوا ☑ در نظر گرفتن تما ابعاد یادگیری ☑ دانش کافی در زمینه روان شناسی ☑ مقاات و تالیفات مرتبط با حوزه آموز ☑ بهره گیری از رو های تدری متنو ☑ استفاده از بازی در فرایند یاددهی یادگیری ☑ تلفیق مهارت های زندگی با محتوای درسی ☑ بهره گیری از فناوری نوین ☑ داشتن طرح درس منسجم ☑ نوآوری در فرایند یاددهی یادگیری ☑ توانمندی در پژوهشگری ☑ بیان علمی و مناسب ☑ ایجاد کلاس بانشاط ☑ مشارکت در طرح های توسعه حرفه ای |
رابطه مربی | تعاملات اجتماعی |
☑ارتباط موثر با دانش آموزان ☑ احترا به دانش آموزان ☑ شناخت کافی از دانش آموزان ☑ چینش مناسب دانش آموزان ☑ مشارکت دانش آموزان در یادگیری ☑ در نظر گرفتن تفاوت های دانش آموزان ☑ ایجاد عدالت | ☑دانش کافی در مورد تعاملات انسانی ☑ تعامل با جامعه ☑ تعامل با اداره آموز و پرور ☑ تعامل با کادر مدرسه ☑ تعامل با انجمن اولیای مدرسه ☑ تعامل با خانواده حهت تسهیل در یادگیری ☑ تعامل با همکاران در جهت بهبود یادگیری |
شکل 7. ابعاد ارزشیابی مطلوب از عملکرد معلمان مقطع ابتدایی بر اساس نظر متخصصان
بحث و نتیجهگیری
مطالعه حاضر بر اساس یافته‌های مصاحبه با متخصصان و بررسی تجارب جهانی، چهار محور کلیدی برای سنجش عملکرد معلمان شامل بعد فردی، بعد رابطه مربی-متربی، بعد صلاحیت حرفهای و بعد اجتماعی را شناسایی کرد. با توجه به ثبات نسبی ویژگیهای فردی و تاثیر آنها بر رفتار و قابلیت تغییر آنها در طول زمان، انجام آزمون‌های شخصیتی و بررسی عواملی که می‌توانند رفتارهای حرفهای معلمان را جهت‌دهی کنند، در فرآیند گزینش معلمان و دانشجو معلمان حائز اهمیت است. این امر به شناخت بهتر تعاملات معلمان که متاثر از عواملی مانند تامل، سعه صدر، برون‌گرایی، انگیزش، خودکنترلی، تفکر خلاق، جامعه‌پذیری و مردم‌پذیری است، کمک می‌کند. با در نظر گرفتن عدم امکان تغییر موثر بسیاری از این ویژگی‌ها از طریق دوره‌های ضمن خدمت، مطالعه آنها در بدو استخدام و گزینش میتواند ضامن عملکرد مطلوب‌تر معلمان در طول دوره خدمت آنان باشد. از این رو نتایج پژوهش حاضر نیز با پژوهش‌های مظفری و همکاران(1401)؛ ابراهیم پور(1397)؛ سربازیان(1396)،مهاجران و همکاران(1396)؛ روشن قیاس و همکاران (1394)؛ خراسانی و همکارن (1394)؛ عصاره ورزی(1393) و صمدی(1392) که به دنبال ترسیم ویژگیهای فردی و درونی کاندید‌های معلمی بوده‌اند و آن را به عنوان استلزام سنجش عملکرد دانسته‌اند؛ همسو است.
در این پژوهش ارتباط مناسب معلم با دانش‌آموزان، که به عنوان رابطه مربی و متربی شناخته میشود به عنوان دومین بعد مطرح و بررسی شد. معلم به عنوان الگوی دانش‌آموز، میتواند از طریق فعالیت‌های رسمی و غیررسمی، بر شناخت، عواطف و ارزش‌های دانش‌آموز تاثیر بگذارد و او را در مسیر شکوفایی استعدادهایش رهنمون سازد. بر اساس رویکرد تکوین فنی برنامه‌درسی پنهان و همسوی با آموزه‌های اسلامی، الگو‌سازی و اسوه‌سازی معلم میتواند تغییرات ارزشی مطلوبی را در نظام آموزشی ایجاد کند.بنابراین، در فرایند سنجش معلمان، باید به روابط اجتماعی معلم با تک‌تک دانش‌آموزان توجه دقیق شود و بازخوردهای لازم به معلم و سایر افراد ذی‌ربط ارائه گردد. تاکید بر بعد رابطه مربی و متربی مبتنی بر تربیت تمام ساحتی به عنوان یکی از ابعاد سنجش عملکرد معلمان در پژوهش‌هایی نظیر فتحی و همکاران (1401)؛ صمدی و همکاران(1400)؛ شریعت و همکاران (1398)؛ احمدی و همکارن (1398)؛ سلیمانی و همکاران(1398)؛ نیز مورد بررسی و تایید قرار گرفته شده است؛ که با پژوهش حاضر از منظر برخی ابعاد سنجش همسو است.
در این پژوهش، صلاحیت حرفه ای به عنوان سومین بعد کلیدی هویت معلم شناسایی شد. بر اساس یافته ها، انگیزه، تلاش و به روز بودن معلمان در زمینه های علمی، برای ایفای نقش موثر و کارآمد در حرفه شان ضروری است. پیچیدگی های یادگیری، نیاز به انتقال دانش به مخاطبان، و ضرورت پیوند آموزش با محیط های مختلف، همگی بر اهمیت صلاحیت حرفه ای معلمان تاکید دارند. با توجه به تجارب جهانی و دیدگاه متخصصان، بازنگری و به روز رسانی مولفه های این صلاحیت، امری ضروری است. در این راستا، تمرکز بر نقش رهبری معلم در کلاس درس و پرهیز از الزامات غیرمرتبط مانند حضور به موقع، می تواند گامی موثر در جهت تحول این حرفه تلقی گردد.
تعامل اجتماعی به عنوان آخرین مولفه شناسایی شده در ارزشیابی معلمان، نقشی کلیدی در برنامه درسی اجتماعی ایفا می‌کند. در این رویکرد، برنامه درسی ضمن توسعه اجتماعی شدن و جامعه‌پذیری دانش‌آموزان، عمل و تغییر اجتماعی را نیز به دنبال دارد. معلم در این فرایند، با زمینه سازی تعاملات اجتماعی دانش‌آموزان در محیط مدرسه و جامعه، نقشی محوری بر عهده دارد. دانش‌آموزان از طریق این تعاملات، مهارتهای زندگی، نقش‌های اجتماعی و مسئولیت‌های شهروندی را می‌آموزند. توانمندی معلم در تعاملات اجتماعی، ضامن نیل دانش‌آموزان به اهداف اجتماعی و رفع بسیاری از نیازهای دانش‌آموزان و مدرسه خواهد بود.
با توجه به آسیب های شناسایی شده در نظام فعلی ارزشیابی عملکرد حرفه ای معلمان مدارس ابتدایی، هدف اصلی این تحقیق طراحی و ارائه الگویی بود که مؤلفه های ارزشیابی عملکرد حرفه ای معلمان مدارس ابتدایی را پوشش داده و همچنین امکان در برگرفتن نوآوری های راهبردی را نیز داشته باشد که بتوان از آن در سطوح عملیاتی سازمان آموزشی مدرسه بهره برداری نمود.
منابع
آرفی، محبوبه، حافشجانی، فتحی، فرشید و فتحی‌وجرگه، کوروش (۱۳۹۶). رابطه بین سبک تدریس معلمان و توسعه نگرش علمی دانش‌آموزان مدارس ابتدایی دخترانه تهران. فصلنامه پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، ۱۵(۲۲): ۱۶۲-۱۷۳.
بهرمی، محمدحسین، محرّم، بهروز، جاویدی کلاته جعفرآبادی، طاهره (۱۳۹۹). نیازمندی‌های ارزیابی عملکرد معلمان مدارس ابتدایی. نشریه مطالعات اندازهگیری و ارزیابی آموزشی، ۱۰(۳۰): ۱۰۱-۱۳۴.
گال، م، بورگ، و و گال، ج (۱۳۹۳). روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم آموزشی و روانشناسی (جلد دوم).مترجمان: جمعی از مترجمان تحت نظارت احمدرضا نصر اصفهانی، ویرایش هفتم، انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) و دانشگاه شهید بهشتی.
کرامتی، محمدرضا، قربانی، محمود، اشرف، لزیمی و بردبار جاوید، خدیجه (۱۳۸۶). بررسی تفاوت‌های دیدگاه‌های معلمان و مدیران در مورد سیستم موجود ارزیابی عملکرد. رهبری و مدیریت آموزشی، ۱۱(۱۸): ۹۷-۱۱۴.
مرادی، رضا، عباسیان، حسین، زینبادی، حسن‌رضا و عبداللهی، بیژن (۱۴۰۲). سندرم ارزیابی عملکرد معلمان در دبیرستان‌های استان خراسان جنوبی: پژوهش ترکیبی مبتنی بر مدل رابرتز (یک بررسی کیفی). نشریه رویکردهای نوین در مدیریت آموزشی، ۱۴(۱): ۶۱-۷۷.
موسوی‌راد، سیدطهره، روزبهانی، محبوبه و روح، مهواش (۱۳۹۳). ارزیابی عملکرد معلمان تربیت بدنی با استفاده از بازخورد ۳۶۰ درجه (مطالعه موردی معلمان پارسیان). مطالعات مبانی مدیریت در ورزش، ۱(۳): ۶۱-۷۰.
پورحیدر، رحیمه، سامری، مریم، حسنی، محمد و مرتضی‌نژاد، نیلوفر (۱۴۰۰). ساخت و اعتبارسنجی پرسشنامه ارزیابی عملکرد معلمان.فصلنامه تعالی منابع انسانی، ۲(۴): ۱-۱۹.
ریگی، علی، غدری، محمد و سلیمی، جمال (۱۳۹۴). مقایسه ارزیابی عملکرد معلمان از طریق داده‌های ویدیویی با سایر روش‌های موجود ارزیابی عملکرد تدریس. پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، ۱۳(۲۳): ۲۷-۳۹.
Ama . A., Anlesinya , A ., Benewaa. A. (2018). Evaluating the relationship between performance appraisal and organizational effectiveness in Ghana. International journal of commerce and management, 5(7): 32-41.
Gargani, J; & strong, M. (2014). Can We Identify a Successful Teacher Better, Faster, and Cheaper Evidence for Innovating Teacher Observation Systems. Journal of Teacher Education, 65 (5), 389-401.
Grissom, J. A., & Bartanen, B. (2019). Strategic retention: Principal effectiveness and teacher turnover in multiple-measure teacher evaluation systems. American Educational Research Journal, 56(2), 514-555.
Isoré M, (2009) , Teacher Evaluation: Current Practices in OECD Countries and a Literature Review, OECD Education Working Paper No. 23.
Masoomifard , Marjan and Tazesh , Hedayat, (2023) Examining and recognizing the most important methods of teacher evaluation and the educational system. The 8th National Conference on New Approaches in Education and ResearchIran, Mazandaran, Mahmoodabad.
Mozaffari, Reza, Zeinabadi,HassanReza, Arasteh, Reza , Abbasian . Hossein,(2022) Designing a Model for Evaluating the Annual Professional Performance of the Primary School Teachers in the Country; a Qualitative Study, Research on Educational Leadership and Management, 6(21) : 59-85
Kivipold, K ., & Kulno. T.(2020). Performance appraisal justice and organizational effectiveness: a comparison between two universities. International journal of productivity and performance management, 12 (4): 78-102.
Peterson, D. (2011). Teacher evaluation: A Comprehensive Guide to New Directions and Practices, (2nd Ed.) Thousand Oaks. CA: Corwin Press.
Ravikumar, R.K., & Raya , R.P.(2019). Impact of performance appraisal on organizational and citizenship behaviour and intention to stay through affective commitment. International journal of scientific research and management, 7(10),1344-1358.
Sharif, Saeide, Ghafoori,Arezu, Salehi,Keyvan (2020), Analysis of Job Issues of Education Teachers, Quartely Journal of Teacher Education, 3( 4): 39-68.
Robinson W, Campbell J.(2010). Evaluation of teacher quality and practice. International Encyclopedia of Education.8(3); 674-80.
Santiago, P. (2013). Teacher Evaluation in Chile, Chile: OECD Publishing.
Santiago P, Benavides F.(2009) Teacher evaluation a conceptual framework and examples of country practices. OECD-Mexico workshop towards a teacher evaluation framework in Mexico: international practices, criteria and mechanisms.
[1] - دانشجوی دکتری مدیریت آموزشی، گروه علوم تربیتی، واحد بجنورد، دانشگاه آزاد اسلامی، بجنورد، ایران.
[2] - استادیار گروه علوم تربیتی، واحد بجنورد، دانشگاه آزاد اسلامی، بجنورد، ایران (نویسنده مسئول). Royaafrassiabi1398@gmail.com
[3] - استادیار گروه علوم تربیتی، واحد بجنورد، دانشگاه آزاد اسلامی، بجنورد، ایران
[4] - Ravikumar & Raya
[5] -Ama
[6] -rabinsin
A model for optimal Assessment of teachers' performance based on global experiences
Fatemeh Abareshi 1, Roya Afrasiabi 2, Behrang Esmaili Shad 3
Abstract:
Purpose: Performance evaluation is one of the most important factors in human resource management that increases educational efficiency and school effectiveness. Performance evaluation is actually a systematic and regular assessment of individuals' work in relation to how they perform their duties in their assigned jobs and determining their potential for growth and improvement. The aim of the present study was to develop a model for assessing teachers' desired performance based on global experiences.
Method: This study was a qualitative study of meta-analysis and in-depth interviews. The sources of data collection included global experiences of leading countries and the opinions of subject matter experts in evaluation and educational sciences. A criterion-based, purposeful approach and theoretical saturation criteria were used to select subjects. Depending on the type of questions, various analysis methods such as open and axial coding and document analysis were used, and the four criteria of Guba and Lincoln were used to validate the research process.
Findings: After thematic extraction and classification, a model for assessing teachers' desired performance was drawn. Also, the dimensions of the relationship between the instructor and the trainee, individual characteristics, professional qualifications, and social interaction were measured to measure performance.
Conclusion: According to the results, redesigning and reviewing the assessment of teacher performance based on global experiences in order to improve their competence is very necessary.
Keywords: Excellence, Measurement, Desired Measurement, Performance, Teachers, Global Experiences.
[1] - PhD student, Department of Educational Sciences, Bojnourd Branch, Islamic Azad University, Bojnourd, Iran.
[2] - Assistant Professor, Department of Educational Sciences, Bojnord Branch, Islamic Azad University, Bojnord, Iran.
[3] - Assistant Professor, Department of Educational Sciences, Bojnord Branch, Islamic Azad University, Bojnord, Iran.
