رابطه بین تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت و بازده سهام شرکتها با تاکید بر نقش تعدیلی حاکمیت شرکتی
الموضوعات :
عزیزه صادقی الوار علیا
1
,
جواد پورغفار
2
,
اکبر ولی زاده اوغانی
3
1 - دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه حسابداری، موسسه آموزش عالی سراج ، تبریز، ایران
2 - گروه حسابداری، موسسه آموزش عالی سراج ، تبریز، ایران
3 - استادیار، گروه مدیریت صنعتی، واحد سراب، دانشگاه آزاد اسلامی، سراب، ایران.
الکلمات المفتاحية: تکنیک ها و ابزارهای حسابداری مدیریت, بازده سهام شرکت, حاکمیت شرکتی,
ملخص المقالة :
هدف: در محیط رقابتی امروز، هم‌افزایی تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت با سازوکارهای اثربخش حاکمیت شرکتی، نقش تعیین‌کننده‌ای در شفافیت، اعتماد سهامداران و بهبود عملکرد مالی شرکتها ایفا میکند. در این راستا هدف پژوهش حاضر، با اتکا بر نظریه نمایندگی و نظریه علامت‌دهی، این است که نقش تعدیلی نظام حاکمیت شرکتی بر ارتباط بین به‌کارگیری تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت و بازده سهام شرکتها را مورد بررسی قرار دهد؛ چرا که مطابق این نظریه‌ها، تقویت مکانیزم‌های حاکمیت شرکتی نه‌تنها تضاد منافع را کاهش میدهد بلکه با ارسال سیگنال‌های مثبت مدیریتی به بازار، اثرگذاری این تکنیکها بر بازده سهام را نیز تقویت می‌نماید.
روش: پژوهش حاضر دارای پنج فرضیه است. جامعه آماری این پژوهش شامل شرکتهای پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران است که طی سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۲، بر روی نمونه‌ای متشکل از ۱۰۱ شرکت و با روش حذف سیستماتیک بررسی شدند. دادهها به شیوه کتابخانه‌ای و از صورتهای مالی و سایت کدال گردآوری و با نرم‌افزار ایویوز تحلیل شد.
یافته ها: نتایج نشان داد ثبات مدیرعامل و تمرکز مالکیت، بر رابطه بین تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت و بازده سهام اثر تعدیلی دارند؛ اما دانش مالی هیئت‌مدیره چنین نقشی ایفا نمی‌کند.
نتیجه گیری: بر این اساس، یافتههای این پژوهش قابلیت بهره‌برداری توسط سیاست‌گذاران بازار سرمایه جهت بازنگری یا ارتقای رویکردهای نظارتی و مقرراتی را داشته و می‌تواند افق جدیدی پیش‌روی سرمایهگذاران در تعیین راهبردهای سرمایه‌گذاری بگشاید.
بختیاری، امیرمحمد؛ جلالی، محدثه بیگم؛ براتی، سعید؛ میرعرب رضی، شیما. (1403). بررسی تاثیر مالکیت بلوکی و نهادی بر سیاست های نگهداری وجه نقد در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. پژوهش های حسابداری و راهبری شرکتی، 9(3)،123-139.
جهانگیرنیا، حسین؛ رهنمای رودپشتی، فریدون؛ وکیلی فرد، حمیدرضا. (1396). تاثیر کیفیت افشای رویه های حسابداری انتقادی بر عدم تقارن اطلاعاتی. مجله حسابداری مدیریت، 10(33)، 1-12.
راعی، رضا؛ محمدی، شاپور؛ عجم، علیرضا. (1401). توسعه الگوی عوامل مؤثر بر بازده سهام. مدیریت دارایی و تأمین مالی، 10(3)، 119-142.
رحمانیان کوشککی، عبدالرسول؛ کر، رابعه. (1402). رابطه بین عملکرد پایداری شرکت و سیاست تقسیم سود با توجه به نقش حاکمیت شرکتی و مالکیت نهادی .¬پژوهشهای کاربردی در گزارشگری¬مالی، (1)12، 41-68.
سبزعلی پور، فرشاد؛ صیادی سومار، علی؛ شاه محمدی، شیما؛ فضلعلی، زینب. (1402). بررسی نقش ابعاد جهت گیري استراتژیک در میزان اثربخشی تکنیک هاي حسابداري مدیریت بر پایداري شرکت¬ها. حسابداري مدیریت، 16(57)، 92-109.
سپاسی، سحر؛ انواری رستمی، علی¬اصغر؛ صیادی سومار، علی. (1394). تاثیر توانایی مدیریت بر تجدید ارائه صورتهای مالی با تاکید بر انگیزه¬های فرصت طلبانه. فصلنامه دانش حسابداری مالی، 2(4)، 110-89.
سحری، محمدرضا؛ پورزمانی، زهرا. (1401). تبیین الگوی ویژگی های حاکمیت شرکتی با محوریت حسابداری مدیریت استراتژیک و حسابداری مدیریت. پژوهش هاي حسابداري مالی و حسابرسی، 14(55)، 121-144.
سیرانی محمد؛ قاسم¬نژاد فاطمه. (1401)، تاثیرمولفه های حاکمیت شرکتی بر سود آوری شرکت، پژوهش های حسابداری و راهبری شرکتی، 1(1)، 62-43
صفرزاده، محمدحسین؛ طاوسی، ساجده. (1396). رابطه بین حاکمیت شرکتی و معامله با اشخاص وابسته. مطالعات تجربی حسابداری مالی، 14(53)، 143-172.
عباسی استمال، محمدرضا؛ عباسپور، اکبر. (1402). تاثیر عوامل نظام راهبری شرکتی بر مخارج تحقیق و توسعه واحد تجاری با تاکید بر شرایط تحریم اقتصادی. پژوهش های حسابداری و راهبری شرکتی، 3(2)، 127-142.
قنبری، جواد؛ نیکبخت، محمدرضا؛ لطفی، رسول (1403). تاثیر تخصص مالی هیئت مدیره بر رابطه بین اندازه کمیته حسابرسی و کیفیت گزارشگری مالی. پژوهش های حسابداری و راهبری شرکتی، 3(9)، 43–25.
محمدآزادی، زهرا؛ محمدی، اسفندیار. (1394). مالکیت نهادی، تمرکز مالکیت و حق الزحمه حسابرسی. دانش حسابرسی، 15(60)، 165-176.
محمدی، محمد؛ ولیخانی، ماشاالله؛ شاه¬صاحبی، سید¬علی. (1398). بررسی تأثیر دوره تصدی مدیرعامل بر ارتباط میان توانایی مدیریت و شفافیت در شرکتها. ماهنامه پژوهش های مدیریت و حسابداری، 53، 42–70.
مشایخی، بیتا؛ فرهادي، سوران. (1392). تاثیر اندازه شرکت بر رابطه بین کیفیت افشا و هزینه حقوق صاحبان سهام شرکت ها. حسابداري مدیریت، 6(4)، 101-115.
نقابی، هوشمند. اسلامی، زهرا؛ مفیدآبادی، حسین؛ آقاسی، محمد. (1401). رابطه بازدهی سهام و نوسانات بازده با نقد شوندگی بازار سهام شرکتهای بورسی در دوره شیوع بیماری ویروس¬کرونا. پژوهش¬هاي حسابداري مالی و حسابرسی، 14(4)، 191-220.
نيك بخت، محمدرضا؛ سیدی، سیدعزیز؛ هاشم الحسيني، روزبه (1389). بررسی تاثیر ویژگي هاي هيات مديره بر عملكرد شركت. پيشرفت هاي حسابداري، 2(1)، 251-270.
Abbasi, M., & Abbaspour, A. (2023). The effect of corporate governance factors on research and development expenditures of a business unit with emphasis on economic sanctions conditions. Accounting and Corporate Governance Research, 3(2), 127-142. (In Persian)
Bakhtiari, A., Jalali, M., Barati, S., & Arab Razi, SH. (2025). Investigating the effect of block and institutional ownership on cash holding policies in companies listed on the Tehran Stock Exchange. Accounting and Corporate Governance Research, 9(3), 123-139. (In Persian)
Chang, P. Y., Srinidhi, B., & Chen, H. (2022). Board financial expertise and the quality of financial reporting. Accounting and Finance, 62(3), 3251-3281.
Choi, H., Kim, J.H., Suh, J., & Yu, S. (2023). Ownership concentration and financial policy of China's listed firms. China Economic Review, 79, 101973.
Fama, E. F., & French, K. R. (2021). The Cross‐Section of Expected Stock Returns. Journal of Finance, 76(4), 2187-2229.
Fernández, J., Pombo, C., & Quiñones, E. (2023). CEO tenure and firm value: Empirical evidence. International Review of Financial Analysis, 86, 102560.
Ghanbari, J., Nikbakht, M. R., Lotfi, R. (2025). The effect of board financial specialization on the relationship between the size of the audit committee and the quality of financial reporting. Accounting and Corporate Governance Research, 3(9), 43-25. (In Persian)
Gonçalves, T., & Gaio, C. (2020). The role of management accounting systems in global value strategies. Journal of Business Research, 124, 603-609.
Hooshmand Naqabi, Z., Eslami Mofid Abadi, H., & Aghasi, M. (2023). The Relationship Between Stock Returns and Return Fluctuations with the Liquidity of the Stock Market of Companies Listed on the Tehran Stock Exchange During the Outbreak of the Corona Virus. The Financial Accounting and Auditing Researches, 14(56), 191-220. (In Persian)
Imjai, N., Aujirapongpan, S., &Mahadi, N. (2023). The interplay of digital and management accounting competency to competitive performance in the open innovation era: A case of Thai micropreneurs. Journal of Open Innovation: Technology, Market, and Complexity, 9, 100167.
Jahangirnia, H., Rahnamay Roodposhti, F., & Vakilifard, H. (2017). The quality of critical accounting procedures effect on information asymmetry. Management accounting, 10(33), 1-12. (In Persian)
Jejeniwa, T. O., & Mhlongo, N. Z. (2024). The role of ethical practices in accunting: a reiew of corporate governance and compliance trends. Finance & Accounting Research Journal, 6(4), 707-720.
Kim, Y., Park, M. S., & Wier, B. (2022). Management entrenchment and the effectiveness of corporate governance mechanisms. Journal of Management Accounting Research.
Lin, W., Li, Y., & Chen, Z. (2022). Top management team stability and stock price crash risk. Journal of Financial Markets, 65, 101827.
Marques, M., Ferreira, A., & Stentoft, J. (2022). Assessing the Effects of Innovative Management Accounting Tools on Company Performance and Sustainability: Evidence from US Manufacturing Firms. Sustainability, 14(9), 5585.
Mashayekhi, B., & Farhadi, S. (2014). The Effect of Company Size on the Relationship Between Disclosure Quality and Cost of Equity of Companies. Management Accounting, 6(4), 101-115. (In Persian)
Mohammad Azadi, Z., & Mohammadi, E. (2016). Institutional Ownership, Ownership Concentration and Audit Fees. Auditing Knowledge, 15(60), 165-176. (In Persian)
Mohammadi, M., Valikhani, M., & Shahsahibi, A. (2019). Investigating the Effect of CEO Tenure on the Relationship Between Management Ability and Transparency in Companies. Monthly Journal of Management and Accounting Research, (60), 43-44. (In Persian)
Neghabi, A., Eslami, Z., Mofidabadi, H., & Aghasi, M. (2022). The relationship between stock returns and return fluctuations with stock market liquidity of listed companies during the coronavirus outbreak, Financial Accounting and Auditing Research, 14(4), 191-220. (In Persian)
Nguyen, H. A., & Le, Q. L. (2022). The impact of board characteristics and ownership structure on earnings management: Evidence from a frontier market. Cogent Business & Management, 10(1), 1-19.
Nikbakht, M., Aziz, S., & Hashem, R. (2011). Investigating the effect of board characteristics on company performance. Accounting Advances, 2(1), 251-270. (In Persian)
OECD. (2023). G20/OECD Principles of Corporate Governance (2023 Edition). Paris: OECD Publishing.
Pradana, J. G., & Maryono, M. (2022). Pengaruh Profitabilitas, Likuiditas, Solvabilitas, Dan Rasio Nilai Pasar Terhadap Return Saham Pada Perusahaan Pertambangan Di Bei Tahun 2016 - 2020. Fair Value: Jurnal Ilmiah Akuntansi Dan Keuangan, 5(2), 1026–1036.
Raei, R., Mohammadi, S., & Ajam, A. (2022). Developing a model of factors affecting stock returns. Asset Management and Financing, 10(3).119-142. (In Persian)
Rahmanian, A., & Korr, R. (2023). The relationship between corporate sustainability performance and dividend policy with respect to the role of corporate governance and institutional ownership. Applied Research in Financial Reporting, (1)12, 41-68. (In Persian)
Sabzalipour, F., Sayadisoumar, A., Shamohamadi, S., & Fazlali, Z. (2023). Investigating the role of strategic orientation dimensions in the effectiveness of management accounting techniques on corporate sustainability. Management Accounting, 16(57), 92-109. (In Persian)
Safarzadeh, M., & Taosi, S. (2022). The relationship between corporate governance and related party transactions. Empirical Studies in Financial Accounting, 14(53), 143-172. (In Persian)
Sahari, M., & Pourzamani, Z. (2022). Explaining the pattern of corporate governance characteristics with a focus on strategic management accounting and management accounting. Financial Accounting and Auditing Research, 14(55), 121-144. (In Persian)
Sepasi, S., Anvarirostami, A., & Sayadisomar, A. (2016). The effect of management ability on financial statement restatement with emphasis on opportunistic incentives. Quarterly Journal of Financial Accounting Knowledge, 2(4), 110-89. (In Persian)
Sirani, M., & Ghasemnejad, F. (2022). The effect of corporate governance components on company profitability. Accounting and Corporate Governance Research, 1(1), 62-43. (In Persian)
Tang H. W., & Chen. A, (2020). How Market Power and Industry Competition Influence the Effect of Corporate Governance on Earning Management?. The Quarterly Review of Economics and Finance. 75.
Yang, X., Zhang, Y., & Kim, H. (2023). Corporate governance and earnings management: Evidence from Vietnamese listed firms. International Review of Economics and Finance, 89, 400-419.
Journal of Accounting and Corporate Governance Researches
Vol. 3, No. 10, Winter 2025 (87-104)
Paper type: Research Article
The Relationship between Management Accounting Techniques and Tools and Corporate Stock Returns with Emphasis on the Moderating Role of Corporate Governance
Azizeh Sadeghi Alvar olia1, Javad Pourghaffar*2, Akbar Valizadeh Oghani3
Abstract
Objective: In today's competitive environment, the synergy of management accounting techniques and tools with effective corporate governance mechanisms plays a decisive role in transparency, shareholder trust, and improving the financial performance of companies. In this regard, the aim of the present study, relying on agency theory and signaling theory, is to examine the moderating role of the corporate governance system on the relationship between the use of management accounting techniques and tools and companies' stock returns; because according to these theories, strengthening corporate governance mechanisms not only reduces conflicts of interest but also strengthens the impact of these techniques on stock returns by sending positive management signals to the market. Method: The present study has five hypotheses. The statistical population of this study includes companies listed on the Tehran Stock Exchange, which were studied on a sample of 101 companies during the years 2019 to 2024 using a systematic exclusion method. Data were collected in a library manner from financial statements and the Kodal website and analyzed with the Eviews software. Findings: The results showed that CEO stability and ownership concentration have a moderating effect on the relationship between management accounting techniques and tools and stock returns; but the financial knowledge of the board of directors does not play such a role. Conclusion: Accordingly, the findings of this study can be exploited by capital market policymakers to review or improve supervisory and regulatory approaches and can open a new horizon for investors in determining investment strategies.
Keywords: Management Accounting Techniques and Tools, Company stock return, Corporate governance.
|
[1] . Msc, Department of Accounting, Siraj Institute of Higher Education, Tabriz, Iran.
[2] . Department of Accounting, Seraj Institute of Higher Education, Tabriz, Iran.
*Corresponding Author: j.pourghaffar@seraj.ac.ir
[3] . Department of Management and Accounting, Sarab Branch, Islamic Azad University, Sarab, Iran.
رابطه بین تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت و بازده سهام شرکتها با تاکید
بر نقش تعدیلی حاکمیت شرکتی
عزیزه صادقی الوار علیا1، جواد پورغفار*2، اکبر ولی‌زاده اوغانی3
تاریخ دریافت: 29/08/1403 تاریخ پذیرش: 18/04/1404
چکیده
هدف: در محیط رقابتی امروز، هم‌افزایی تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت با سازوکارهای اثربخش حاکمیت شرکتی، نقش تعیین‌کننده‌ای در شفافیت، اعتماد سهامداران و بهبود عملکرد مالی شرکتها ایفا میکند. در این راستا هدف پژوهش حاضر، با اتکا بر نظریه نمایندگی و نظریه علامت‌دهی، این است که نقش تعدیلی نظام حاکمیت شرکتی بر ارتباط بین به‌کارگیری تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت و بازده سهام شرکتها را مورد بررسی قرار دهد؛ چرا که مطابق این نظریه‌ها، تقویت مکانیزم‌های حاکمیت شرکتی نه‌تنها تضاد منافع را کاهش میدهد بلکه با ارسال سیگنال‌های مثبت مدیریتی به بازار، اثرگذاری این تکنیکها بر بازده سهام را نیز تقویت می‌نماید. روش: پژوهش حاضر دارای پنج فرضیه است. جامعه آماری این پژوهش شامل شرکتهای پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران است که طی سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۲، بر روی نمونه‌ای متشکل از ۱۰۱ شرکت و با روش حذف سیستماتیک بررسی شدند. دادهها به شیوه کتابخانه‌ای و از صورتهای مالی و سایت کدال گردآوری و با نرم‌افزار ایویوز تحلیل شد. یافتهها: نتایج نشان داد ثبات مدیرعامل و تمرکز مالکیت، بر رابطه بین تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت و بازده سهام اثر تعدیلی دارند؛ اما دانش مالی هیئت‌مدیره چنین نقشی ایفا نمی‌کند. نتیجهگیری: بر این اساس، یافتههای این پژوهش قابلیت بهره‌برداری توسط سیاست‌گذاران بازار سرمایه جهت بازنگری یا ارتقای رویکردهای نظارتی و مقرراتی را داشته و می‌تواند افق جدیدی پیش‌روی سرمایهگذاران در تعیین راهبردهای سرمایه‌گذاری بگشاید. واژههای کلیدی: تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت، بازده سهام شرکت، حاکمیت شرکتی.
|
[1] . دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه حسابداری، موسسه آموزش عالی سراج، تبریز، ایران.
[2] 2. گروه حسابداری، موسسه آموزش عالی سراج، تبریز، ایران. *نویسنده مسئول: j.pourghaffar@seraj.ac.ir
[3] گروه مدیریت و حسابداری، واحد سراب، دانشگاه آزاد اسلامی، سراب، ایران.
مقدمه
حسابداری مدیریت برای پاسخگویی به چالش‌هایی مانند خصوصی‌سازی، تحولات ساختاری شرکتها و افزایش رقابت جهانی، نیازمند به‌روزرسانی مستمر تکنیکها و ابزارهای خود متناسب با نیازهای متغیر مدیران است. طی دو دهه اخیر، رشد چشمگیری در استفاده از ابزارهای نوین حسابداری مدیریت چون هزینهیابی بر مبنای فعالیت، هزینهیابی هدف، تولید به‌موقع، مدیریت کیفیت جامع، کایزن، کارت ارزیابی متوازن و تولید ناب مشاهده شده است. مطالعات جدید نشان میدهد به‌کارگیری گسترده این ابزارها، به‌ویژه در تلفیق با فناوری اطلاعات، داشبوردهای هوش تجاری و تحلیل کلان‌داده‌ها، سبب بهبود سودآوری، راندمان عملیاتی و تحقق اهداف مسئولیتپذیری اجتماعی میشود و نقش کلیدی در حفظ و تقویت مزیت رقابتی شرکتها در اقتصاد دیجیتال ایفا میکند (مارکز و همکاران1، 2022). یکی از موضوعات اساسی برای سرمایهگذاران و تحلیل‌گران، کسب بازده سهام است؛ به همین دلیل دریافت و بهره‌گیری اثربخش از اطلاعات مالی اهمیت بالایی دارد. مطالعه فاما و فرنچ2 (2021) با استفاده از دادههای شرکتهای بورسی ایالات متحده آمریکا (نیویورک، امکس و نزدک) نشان میدهد که بازده سهام بازتابی از مجموع پاداش دریافت‌شده برای پذیرش ریسک در بازار سرمایه است؛ این بازده نه تنها تحت تأثیر عوامل بنیادی و ساختاری، بلکه بر اساس انتظارات بازار، رویدادهای کلان اقتصادی و حتی رویکردهای رفتاری سرمایهگذاران تعیین میشود.
همچنین، پژوهشهای اخیر حاکی است که کیفیت اطلاعات مالی، حجم نقدشوندگی بازار و قدرت نظارتی ساختارهای حاکمیت شرکتی، تأثیر قابل توجهی بر پایداری و پیشبینیپذیری بازده سهام دارند (نگوین و لی3، ۲۰۲۲). پیشبینیپذیری و افزایش بازده سهام و ارتقاء کارایی بازار، عموماً با کاهش عدم تقارن اطلاعاتی مرتبط است که یکی از راهکارهای مهم برای تحقق آن، توسعه سازوکارهای حاکمیت شرکتی است. مدیرعامل و ویژگیهای فردی و شغلی وی، از جمله دوره تصدی، بر شفافیت اطلاعاتی شرکت مؤثرند؛ مدیران با سابقه، تحت تأثیر تجربیات خود، می‌توانند روند استفاده بهینه یا حتی سوءاستفاده از منابع را شکل دهند (محمدی و همکاران، ۱۳۹۸).
مکانیزم هیئت مدیره نیز به عنوان رکن کلیدی حاکمیت شرکتی، با ترکیب تخصص‌ها و قدرت نظارت، نقش بسزایی در همسویی منافع مدیریت و سهامداران ایفا میکند. علاوه بر این، تمرکز مالکیت بیانگر سهم عمده سهامداران اصلی است که می‌تواند با کاهش هزینه‌های نمایندگی و تقویت نظارت، ریسک عدم تقارن اطلاعاتی را تعدیل نماید. در شرکت‌هایی با ساختار مالکیت متمرکز، به علت ملاحظات هزینه–منفعت، احتمال انتخاب مؤسسات حسابرسی بزرگ کاهش می‌یابد.
حاکمیت شرکتی با بکارگیری عواملی چون استقلال کمیته حسابرسی، تنوع هیئت مدیره و تخصص واحد حسابرسی داخلی، می‌تواند سودآوری شرکتها را افزایش دهد (سیرانی و قاسمنژاد، ۱۴۰۱). این سازوکارها همچنین موجب تقویت فرهنگ مسئولیتپذیری، شفافیت اطلاعاتی و اعتماد سهامداران و ایجاد سد در برابر ناهنجاریهای مالی میشود (ججنیوا و مهلونگو4، ۲۰۲۴). در این راستا و با وجود گسترش قابل توجه ادبیات نظری و بین‌المللی درباره تأثیر تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت و سازوکارهای حاکمیت شرکتی بر بهبود تصمیمگیری و ارتقای بازده سهام، اغلب مطالعات پیشین هر یک از این دو عامل را به طور جداگانه بررسی نمودهاند. رویکرد مستقل به این متغیرها، به‌ویژه در شرایط خاص بازارهای نوظهوری چون ایران، سبب شده است که بخش مهمی از پویایی‌های متقابل و آثار هم‌افزای آنها بر عملکرد مالی شرکتها مغفول بماند. پژوهش حاضر با تلفیق دیدگاه‌های نوین بین‌المللی (نظیر اصول حاکمیت شرکتی سازمان همکاری و توسعه اقتصادی5، 2023) و تبیین نقش مکانیزم‌های متعدد حکمرانی شرکتی در کنار استفاده عملی از تکنیک‌های حسابداری مدیریت، نوآوری خود را در بررسی همزمان این عوامل و تحلیل اثرات تعدیلی آنها بر بازده سهام شرکتهای پذیرفته‌شده در بازار سرمایه ایران ارائه میدهد. این مطالعه با رویکردی بومی‌سازی‌شده و تکیه بر دادههای واقعی شرکتهای ایرانی، نه تنها خلأ پژوهشی موجود را در سطح ملی پر میکند، بلکه با ارائه شواهد تجربی و کاربردی، افق جدیدی پیش‌روی سیاست‌گذاران، مدیران مالی و سرمایهگذاران کشور در بهره‌برداری اثربخش‌تر از ابزارهای حسابداری مدیریت و ساختارهای کارآمد حاکمیت شرکتی می‌گشاید. بنابراین نتایج پژوهش حاضر می‌تواند مورد استفاده سیاست‌گذاران بازار سرمایه در تدوین الزامات قانونی قرار گیرد و همچنین نگاه سرمایهگذاران را در تدوین استراتژی بهبود بخشد.
با توجه به مجموعه توضیحات بیان‌شده، سؤال اصلی این پژوهش چنین است: چه رابطه‌ای میان تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت و بازده سهام شرکتها برقرار است و سازوکارهای حاکمیت شرکتی تا چه میزان می‌توانند این رابطه را تعدیل کنند؟
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
با ظهور فناوری‌های نوین و رقابت جهانی، نقش حسابداری مدیریت از ثبت و گزارشگری صرف به یک وظیفه استراتژیک و تحلیلی، همسو با استراتژی‌های سازمان و بهره‌گیری از ابزارهای پیشرفته ارتقا یافته است. این تحول مستلزم ادغام عمیق‌تر حسابداری مدیریت با استراتژی‌های سازمانی و بهره‌گیری از تکنیکها و ابزارهای تحلیلی پیشرفته است.
تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت
ظهور و تکامل ابزارهای نوین حسابداری مدیریت نظیر هزینهیابی بر مبنای فعالیت، هزینهیابی بر مبنای هدف، تولید بهنگام، مدیریت کیفیت جامع، کایزن، کارت ارزیابی متوازن و تولید ناب، زمینه‌ای فراهم آورده است تا سازمان‌ها بتوانند تصمیم‌گیری‌های استراتژیک خود را بر پایه اطلاعات دقیق‌تر و جامع‌تر بنا نهند. این ابزارها به ارتقای سودآوری، افزایش کارایی و پاسخ اثربخش به نیازهای اطلاعاتی ذینفعان یاری رسانده‌اند (گونسالس و جایو6، ۲۰۲۰). ادغام این ابزارها با فناوری‌های پیشرفته، مزیت رقابتی و پایداری شرکتها را افزایش داده و نقش کلیدی در بهبود نوآوری و عملکرد تجاری ایفا میکند. حسابداری مدیریت امروزی یک هسته تحلیلی استراتژیک برای خلق ارزش پایدار است. این تحول سبب شناسایی بهتر فرصت‌ها و مدیریت مؤثر ریسک‌ها میشود. در نتیجه، سازمان‌ها توان واکنش سریع‌تر به تغییرات محیطی را به دست می‌آورند.
بازده سهام
بازده سهام به عنوان یکی از اساسی‌ترین و جامع‌ترین شاخصهای اندازه‌گیری عملکرد مالی شرکت و مهم‌ترین معیار افزایش ثروت سهامداران، همواره در کانون توجه محققان مالی و سرمایهگذاران قرار داشته است. در یک تعریف به‌روز و جامع، «بازده سهام برآیند تغییرات قیمت سهام در بازار سرمایه (افزایش یا کاهش ارزش سهام) و سودهای نقدی تقسیم‌شده در طول یک دوره زمانی معین، نسبت به قیمت ابتدای دوره سرمایه‌گذاری است» (چوی و همکاران7، ۲۰۲۳). این تعریف نشاندهنده دو مولفه اصلی بازده سهام است: بازده سرمایه‌ای ناشی از نوسانات قیمت سهام و بازده درآمدی حاصل از توزیع سود نقدی.
از طرفی بازده سهام، معیاری جامع برای سنجش افزایش ثروت سهامدار است که نه تنها نوسانات قیمت، بلکه عملکرد عملیاتی شرکت، سیاست‌های تقسیم سود و تغییرات ارزش بازار را دربر میگیرد (یانگ و همکاران8، ۲۰۲۴) و تحت تأثیر عوامل کلان اقتصادی، صنعتی و ویژگیهای خاص شرکت قرار دارد (پرادانا و ماریو9، ۲۰۲۲).
حاکمیت شرکتی
حاکمیت شرکتی در مفهوم نوین و جامع خود، ساختاری متشکل از روابط، فرآیندها و سازوکارها میان مدیران اجرایی، هیئت مدیره، سهامداران و سایر ذینفعان کلیدی (مانند کارکنان، مشتریان، عرضه‌کنندگان و جامعه) است. هدف غایی حاکمیت شرکتی، ایجاد و حفظ توازن میان اهداف مختلف این ذینفعان و همچنین جهت‌دهی و هماهنگ‌سازی فعالیت‌های شرکت در راستای دستیابی به اهداف بلندمدت و پایداری است. این سیستم با اهدافی چون ارتقای پاسخگویی، افزایش شفافیت در عملیات و گزارشگری مالی، و کاهش مشکلات نمایندگی (ناشی از تضاد منافع احتمالی میان مدیران و سهامداران) طراحی و اجرا میشود (تنگ و چن10، ۲۰۲۰؛ OECD، ۲۰۲۳). حاکمیت شرکتی قوی، مبنایی برای جذب سرمایه، افزایش اعتماد سرمایهگذاران و بهبود عملکرد کلی سازمان فراهم می‌آورد.
تمرکز مالکیت
مطابق جدیدترین تعریف ارائه شده در ادبیات مالی شرکتی، «تمرکز مالکیت به سهم تجمعی سهامداران عمده، که معمولاً شامل پنج یا ده سرمایه‌گذار بزرگ (اعم از اشخاص حقیقی، نهادی یا دولتی) از کل سهام عادی منتشر شده شرکت است، اطلاق میشود» (چوی و همکاران، ۲۰۲۳). این شاخص نشاندهنده میزان قدرت و تأثیرگذاری مالکان بزرگ بر تصمیمات استراتژیک، عملیاتی و مالی شرکت است. تمرکز مالکیت با افزایش کنترل و نظارت سهامداران عمده می‌تواند به بهبود عملکرد شرکت کمک کند، اما ممکن است منجر به تضاد منافع و استثمار سهامداران خرد نیز شود؛ بنابراین توازن میان مزایای نظارتی و ریسکهای ناشی از تضاد منافع در تمرکز مالکیت از اهمیت بالایی برخوردار است. (کیم و همکاران11، ۲۰۲۲).
ثبات مدیرعامل
بر اساس ادبیات به‌روز حاکمیت شرکتی و مدیریت استراتژیک، «ثبات مدیرعامل عبارت است از مدت‌زمان متوالی و بدون وقفه حضور یک فرد در رأس مدیریت ارشد سازمان به عنوان مدیرعامل». ثبات مدیرعامل نشاندهنده تداوم سیاست‌های مدیریتی و انسجام راهبردی است که با انباشت دانش و تجربه، منجر به درک عمیق‌تر از سازمان، تصمیمگیری آگاهانه‌تر، بهبود عملکرد و ارتقای کنترل‌های داخلی میشود. (فرنانز و همکاران12، ۲۰۲۳). همچنین، دوره تصدی طولانی‌تر می‌تواند به مدیرعامل اعتماد به نفس بیشتری برای پیاده‌سازی پروژه‌های بلندمدت و نوآورانه بدهد که نتایج آنها ممکن است در کوتاه‌مدت مشهود نباشد. با این حال، ثبات بیش از حد مدیرعامل ممکن است باعث کاهش پویایی، مقاومت در برابر تغییر و خودکامگی شود که این عوامل پذیرش نوآوری و واکنش سریع به تغییرات محیطی را محدود میکند. (لین و همکاران13، ۲۰۲۲). بنابراین، تعادل میان ثبات و نیاز به تجدیدنظر و نوآوری در رهبری از اهمیت بالایی برخوردار است.
دانش مالی هیئت مدیره
دانش مالی هیئت مدیره، یکی از ابعاد کلیدی ترکیب و ساختار هیئت مدیره است و به حضور اعضایی با تحصیلات مرتبط یا تجربه عملی قابل‌توجه در حوزه‌های مالی، حسابداری، حسابرسی، بانکداری، سرمایه‌گذاری یا مدیریت ریسک اطلاق میشود. این تعریف بر گستردگی دانش و مهارت‌های لازم برای احراز این تخصص تأکید دارد. وجود اعضای دارای تخصص مالی در هیئت مدیره، علاوه بر تقویت نظارت و شفافیت مالی، نقش مهمی در تصمیم‌گیری‌های استراتژیک مانند ساختار سرمایه، مدیریت نقدینگی، سیاست تقسیم سود و سرمایه‌گذاری ایفا میکند. این تخصص به‌ویژه در بازارهای نوظهور که نهادهای نظارتی ضعیف‌ترند، به عنوان یک مکانیزم حاکمیتی داخلی برای حفاظت از منافع سهامداران و افزایش اعتبار شرکت اهمیت بسزایی دارد. (چانگ و همکاران14، ۲۰۲۲).
پیشینه پژوهش
قنبری و همکاران (1403) نشان دادند که تخصص مالی هیئت مدیره، اثر مثبت اندازه کمیته حسابرسی بر کیفیت گزارشگری مالی را به طور معناداری تقویت میکند؛ عاملی که در ادبیات پژوهش به عنوان یکی از سازوکارهای حاکمیت شرکتی شناخته میشود.
نتایج به دست آمده از پژوهش بختیاری و همکاران (1403) با عنوان بررسی تاثیر مالکیت بلوکی و نهادی بر سیاست‌های نگهداری وجه نقد در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران نشان میدهد که متغیرهای مستقل تحقیق، شامل مالکیت بلوکی و مالکیت نهادی تاثیر گذار بر وجه نقد شرکت ها نمی باشد، بنابراین می توان گفت بین مالکیت بلوکی و مالکیت نهادی بر سیاست‌های نگهداری و نگهداشت وجه نقد در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران ارتباط معناداری وجود ندارد.
عباسی و عباسپور (1402) در نتایج حاصل از پژوهش خود با عنوان تاثیر عوامل نظام راهبری شرکتی بر مخارج تحقیق و توسعه واحد تجاری با تاکید بر شرایط تحریم اقتصادی نشان دادند که عوامل نظام راهبری شرکتی بر مخارج تحقیق و توسعه واحد تجاری تاثیر دارد. همچنین، شرایط تحریم اقتصادی بر ارتباط بین عوامل نظام راهبری شرکتی و مخارج تحقیق و توسعه واحد تجاری تاثیر دارد.
مطالعه سبزعلی‌پور و همکاران (۱۴۰۲) نشان داد که به‌دلیل وجود بازار انحصاری در ایران، جهت‌گیری استراتژیک، اثر تکنیک‌های حسابداری مدیریت بر پایداری شرکتها را کاهش میدهد؛ زیرا تلاش برای نوآوری و رضایت مشتری کمتر صورت میگیرد.
رحمانیان و همکاران (۱۴۰۲) نشان دادند که عملکرد پایداری شرکت موجب بهبود سیاست تقسیم سود میشود و حاکمیت شرکتی این رابطه مثبت را تقویت میکند، در حالی که مالکیت نهادی آن را تضعیف می‌نماید. همچنین، شرکتهای دارای حاکمیت شرکتی قوی‌تر، مشکلات نمایندگی کمتری دارند و مالکان نهادی بیشتر بر بازده کوتاه‌مدت تمرکز دارند.
راعی و همکاران (1401) با توسعه الگوی عوامل مؤثر بر بازده سهام طی پژوهشی فراتحلیل، تأثیر عوامل نسبت سود به فروش، سود هر سهم، سود عملیاتی، بازده دارایی ها، کیفیت سود و ارزش افزوده اقتصادی بر بازده سهام را بررسی نمودند. از میان این عوامل نتایج نشان دهنده تأثیر سود هر سهم، سود عملیاتی و کیفیت سود و بازده بازار و بازده حقوق صاحبان سهام بر بازده سهام است. سحری و پورزمانی (1401) در تبیین الگوی ویژگیهای حاکمیت شرکتی با محوریت حسابداری مدیریت استراتژیک و حسابداری مدیریت نتايج نشان دادند که مؤلفه های حسابداری مديريت بر مؤلفه های حسابداری مديريت استراتژيک و ويژگی های حاکميت شرکتی تأثير معناداری دارند. از طرفی مؤلفه های حسابداری مديريت استراتژيک بر ويژگی های حاکميت شرکتی تأثير معناداری دارند. نتایج پژوهش هوشمند و همکاران (1401)، مربوط به رابطه بازدهی سهام و نوسانات با نقدینگی بازار سهام در طی شیوع بیماری کرونا در بورس اوراق بهادار تهران نشان داد بین بازدهی سهام و نوسانات با نقدینگی بازار سهام در طی شیوع بیماری کرونا رابطه مستقیم معناداری وجود دارد.
ججنیوا و همکاران (2024) در نیجریه، در پژوهش خود پی بردند که ساختارهای حاکمیت شرکتی به عنوان سنگری در برابر ناهنجاریهای مالی عمل میکنند و فرهنگ مسئولیتپذیری و تصمیمگیری اخلاقی را تقویت میکنند. آنها به بررسی دقیق مدلهای حاکمیت شرکتی در حال تحول، تأثیر آنها بر شفافیت مالی و نقشی که در کاهش ریسکهای مرتبط با حسابداری غیراخلاقی ایفا میکند، پرداخته و بر اهمیت اقدامات پیشگیرانه انطباق در حفظ استانداردهای اخلاقی و تقویت اعتماد سهامداران تأکید کردند. نتایج مطالعه چوی و همکاران (2023) در چین، در بین شرکتهای خصوصی، نشان داد تمرکز مالکیت اثرات منفی بر بدهی و اثرات مثبتی بر ذخایر نقدی آنها دارد که با کنترل انگیزههای سهامداران برای جلوگیری از شکست کسب‌وکار و کنار زدن شرایط نامطلوب آینده، سازگار است. این تأثیرات در صورتی آشکارتر میشود که شرکتهای سهامی خصوصی از نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار بالایی برخوردار باشند، که نشان میدهد فرصت‌های رشد، تمایل سهامداران کنترل‌کننده آنها را برای اجتناب از بدهی و احتکار وجه نقد افزایش میدهد. ایمجای و همکاران15 (2023) تأثیر متقابل شایستگی حسابداری دیجیتال و مدیریت با عملکرد رقابتی در عصر نوآوری باز موردی از سرمایه گذاران خرد تایلندی را مورد مطالعه قرار دادند. شایستگی دیجیتال تأثیر مستقیم آشکاری بر شایستگی حسابداری مدیریت داشت.به طور مشابه،شایستگی دیجیتال به طور مستقیم بر عملکرد رقابتی تأثیر میگذارد، شایستگی حسابداری مدیریت نیز رابطه مستقیمی با عملکرد رقابتی نشان داد. و اینکه یک رابطه غیرمستقیم وجود دارد که در آن شایستگی دیجیتال بر عملکرد رقابتی از طریق میانجیگری شایستگی حسابداری مدیریت تأثیر میگذارد.
مطالعه گونسالس و جایو (2020) در پرتغال، نشاندهنده ارتباط متقابل چندگانه حسابداری مدیریت و طراحی سیستم و موقعیتیابی جهانی و همچنین کانونهای ارزش شرکتها است. موقعیتیابی در بازار جهانی، و همچنین شدت حسابداری مدیریت مستقیما ًبا نوآوری مرتبط بوده و ابزارهای آن نقش میانجی بین نوآوری و عملکرد تجاری دارند.
سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (۲۰۲۳): “اصول حاکمیت شرکتی سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، ویرایش به‌روز شده”، به عنوان یک مرجع جهانی، رهنمودهای جامعی را برای دولت‌ها و شرکتها در طراحی و پیاده‌سازی چارچوب‌های حاکمیت شرکتی مؤثر ارائه میدهد.
فرضیههای پژوهش
فرضیه 1: بین تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت و بازده سهام شرکتها رابطه وجود دارد.
فرضیه 2: ساز و کارهای حاکمیت شرکتی بر رابطه بین تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت و بازده سهام شرکتها نقش تعدیلی دارد.
فرضیه 1-2: ثبات مدیر عامل بر ارتباط بین تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت و بازده سهام شرکتها نقش تعدیلی دارد.
فرضیه 2-2: تمرکز مالکیت بر ارتباط بین تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت و بازده سهام شرکتها نقش تعدیلی دارد.
فرضیه 3-2: دانش مالی هیات مدیره بر ارتباط بین تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت و بازده سهام شرکتها نقش تعدیلی دارد.
روش پژوهش
این پژوهش بر مبنای هدف از نوع پژوهش کاربردی میباشد و از نوع جمع آوری دادهها پژوهش حاضر از نوع توصیفی است. روش پژوهش به‌صورت استقرایی است که در آن مبانی نظری و پیشینه‌ی پژوهش از راه کتابخانه و اینترنت جمعآوری شده و در رد یا اثبات فرضیههای پژوهش با به‌کارگیری روش‌های آماری مناسب از استدلال استقرایی در تعمیم نتایج استفاده شده است. نتایج این پژوهش جهت استفاده مدیران شرکتها و سهامداران و سرمایهگذاران و پژوهشگران این عرصه مفید خواهد بود.
جامعه آماری در این تحقیق کلیه شرکتهای پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران که در طول بازه زمانی بطور مدام در بورس حضور داشته و نمونه آماری از میان این شرکتها به روش حذف سیستماتیک به تعداد 101 شرکت انتخاب شده ، که دارای شرایطی به شرح زیر باشند:
1- با توجه به دوره زمانی پژوهش (1397-1402) شرکتها قبل از سال 1397 در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته‌شده باشد و نام آن تا پايان سال 1402 از فهرست شرکتهای یادشده، حذف نشده باشد.
2- سال مالی شرکتها به پايان اسفندماه هرسال منتهی شود.
3- بیش از ۳ ماه وقفه معاملاتی نداشته باشد.
4- به دلیل شفاف نبودن مرزبندی بین فعالیت‌های عملیاتی و تأمین مالی شرکتهای مالی (شرکتهای سرمایه‌گذاری، واسطه‌گری مالی، بانک‌ها، بیمه و ...) اين شرکتها از نمونه حذف‌شده‌اند.
5- اطلاعات مالی شرکتها در دوره‌ی مورد مطالعه در دسترس باشند.
از روش کتابخانه‌ای و مطالعات اسنادي جهت گردآوري اطلاعات برای بیان ادبيات پژوهش، استفاده گرديده و به منظور دستيابي به داده‌هاي مورد نظر براي پردازش فرضيات تحقيق، از اطلاعات موجود در نرم افزار رهآورد نوين و بررسي صورتهای مالي شرکت‌هاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران با مراجعه به سايت رسمي بورس اوراق بهادار تهران، استفاده شده است. ابزار گردآوري اطلاعات در اين پژوهش، اطلاعات استخراج شده از بورس اوراق بهادار تهران، بانک‌های اطلاعاتي، پايان نامه‌ها، مقالات داخلي و خارجي و منابع اينترنتي معتبر میباشد. با استفاده از روش رگرسیون گیری چند متغیره برای آزمون فرضیههای پژوهش از نرم افزار ایویوز استفاده شده است.
انتخاب متغیرهای این پژوهش بر مبنای مطالعات معتبر خارجی و منطق نظری صورت گرفت؛ «تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت» به دلیل نقش مهم آنها در افزایش کارایی و عملکرد شرکتها (مارکز و همکاران، ۲۰۲۲)، و «بازده سهام» به عنوان شاخص اصلی ثروت سهامداران (فاما و فرنچ، ۲۰۲۱) لحاظ شدند. سازوکارهای حاکمیت شرکتی نیز به دلیل نقش تعدیلگر و اثبات‌شده‌شان در تبیین رابطه متغیرهای اصلی، بر اساس پیشینه پژوهش انتخاب شدند؛ همچنین، برای افزایش دقت تحلیل، متغیرهای کنترلی نظیر اندازه شرکت، بازده داراییها و رشد درآمد فروش که از عوامل تأثیرگذار بر عملکرد مالی و تصمیمات مدیریتی محسوب می‌شوند، در مدل وارد شده‌اند (پرادانا و ماریو، ۲۰۲۲).
متغیر مستقل: تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت
در این پژوهش، با الگوبرداری از مارکز و همکاران (۲۰۲۲)، تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت بر اساس بررسی گزارش‌های رسمی شرکتها شناسایی و میزان استفاده هر شرکت از آنها در سه سطح طبقه‌بندی و کدگذاری شد. استفاده از هیچ‌کدام (۰)، استفاده از یک مورد (۱)، و استفاده از بیش از یک مورد (۲). این شیوه کدگذاری ضمن انطباق با رویکرد مطالعات معتبر خارجی، وابسته به دادههای واقعی افشا شده در اسناد شرکت‌هاست و از اتکای صرف به پرسشنامه اجتناب شده است.
متغیر وابسته: بازده سهام
در این پژوهش، بازده سهام مطابق فرمول زیر و براساس رویکرد مورد استفاده در مطالعات فاما و فرنچ (2021)، تعریف میشود که علاوه بر تغییرات قیمت سهام، سود نقدی را نیز لحاظ می‌نماید:
: بازده سهام شرکت
: قیمت پایانی سهم شرکت i در پایان دوره t
: قیمت پایانی سهم شرکت i در ابتدای دوره t
: سود نقدی هر سهم شرکت i طی دوره t
متغیر تعدیلگر: حاکمیت شرکتی(CG)
شاخصهای حاکمیت شرکتی مورد استفاده در پژوهش:
برای اندارهگیری این متغیر به دلیل تفاوت ماهوی میان سازوکارهای حاکمیت شرکتی، با توجه به اینکه ترکیب آنها در یک شاخص تجمیعی می‌تواند موجب کاهش دقت تحلیل و ابهام در تفسیر شود. بنابراین، مطابق با توصیه پژوهشهای داخلی و خارجی (نیکبخت و همکاران، ۱۳۹۰؛ نگوین و لی ، ۲۰۲۲)، هر سازوکار به‌صورت مستقل و در قالب فرضیههای فرعی آزمون شد تا اثر تعدیلی هر یک به طور دقیق‌تر شناسایی گردد.
1) ثبات مدیرعامل (STB): برای محاسبه این متغیر به پیروی از پژوهش صفرزاده و طاووسی (1396) از متغیر دو حالته به این صورت که اگر مدیر عامل شرکت نسبت به سال 1-t تغییر کرده باشد 0 و در غیر اینصورت عدد یک در نظر گرفته میشود.
2) تمرکز مالکیت (OWN): تمرکز مالکیت به تبعیت از تحقیق محمدآزادی و محمدی (1394)، مجموع درصد سهام سهامدارانی که دارای بیش از 5 درصد از سهام شرکت باشند.
3) دانش مالی هیات مدیره (EB): برای محاسبه این متغیر از روش نیک بخت و همکاران (1389) استفاده شده است. یعنی از متغیر دو حالته به این صورت که عدم استفاده از متخصص مالی و حسابداری در هیئت مدیره، صفر و در غیر این صورت، یک تعلق میگیرد.
متغیرهای کنترلی:
1) اندازه شرکت (SIZE): برای محاسبه این متغیر از روش مشایخی و فرهادی (1392) لگاریتم داراییهای شرکت در پایان سال مورد نظر استفاده شده ست.
2) بازده دارایی (ROA): نسبت سود یا زیان خالص پس از کسر مالیات به کل داراییهای شرکت (جهانگیرنیا و همکاران، 1396).
3) رشد درآمد فروش (Sales Revenue Growth): به تبعیت از پژوهش سپاسی و همکاران (1394)، عبارت است از حاصل تقسیم اختلاف بین فروش سال جاری و فروش سال قبل بر مبلغ فروش سال قبل (تغییر در مقدار فروش(
مدل رگرسیونی فرضیههای پژوهش
در پژوهش حاضر جهت بررسی فرضیات پژوهش از مدلهای رگرسیونی زیر استفاده میگردد:
مدل فرضیه اول:
مدل اول فرضیه دوم:
مدل دوم فرضیه دوم:
مدل سوم فرضیه دوم:
یافتههای پژوهش
یافتههای توصیفی
به منظور بررسی مشخصات عمومی متغیرها و تحلیل دقیق آنها، آشنایی با آمار توصیفی مربوط به متغیرها لازم است. مقدار شاخصهای توصیفی متغیرهای کمی تحت بررسی این پژوهش در نگاره 1 ارائه شده است. آمار توصیفی مربوط به 101 شرکت نمونه طی دوره زمانی 6 ساله 1397 تا 1402 میباشد. همچنین آمار فراوانی متغیرهای کیفی پژوهش نیز در نگاره 2 درج گردید.
نگاره 1. آمار توصیفی متغیرهای کمی پژوهش | |||||||
نام متغیر (نماد) | میانگین | میانه | انحراف معیار | چولگی | کشیدگی | حداقل | حداکثر |
بازده سهام (SR) | 448/0 | 538/0 | 596/2 | 082/0 | 129/2 | 721/0- | 725/7 |
اندازه شرکت (SIZE) | 518/15 | 366/15 | 610/1 | 606/0 | 538/3 | 408/11 | 584/20 |
نرخ بازده داراییها (ROA) | 194/0 | 170/0 | 179/0 | 428/0 | 976/2 | 246/0- | 682/0 |
رشد فروش (Growth) | 527/0 | 478/0 | 454/0 | 020/1 | 325/5 | 328/0- | 464/2 |
تمرکز مالکیت (OWN) | 679/0 | 73/0 | 191/0 | 275/1- | 211/4 | 025/0 | 950/0 |
یافتههای آمار توصیفی نشان میدهد؛ میانگین بازده سهام شرکتهای قرار گرفته در نمونه در طول دوره پژوهش برابر با 448/0 معادل 8/44 درصد است که نشان میدهد بیشتر دادهها حول این نقطه تمرکز یافتهاند. مقدار انحراف معیار برای بازده سهام برابر با 596/2 و برای نرخ بازده داراییها برابر با 179/0 میباشد که نشان میدهد این دو متغیر به ترتیب دارای بیشترین و کمترین انحراف معیار هستند. کمینه و بیشینه نیز کمترین و بیشترین را در هر متغیر نشان میدهد. به عنوان مثال بزرگترین مقدار تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت 2 میباشد که نشان میدهد در بین شرکتهای نمونه 193 سال شرکت، از بیش از یک مورد تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت استفاده مینمایند.
نگاره 2. نتایج فراوانی متغیرهای کیفی | |||
نام متغیر (نماد) | شرح سنجش | فراوانی | درصد فراوانی |
تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت (MAT) | عدم استفاده از تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت (0) | 202 | 33/33 |
استفاده از یک مورد تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت (1) | 211 | 82/34 | |
استفاده از بیش از یک مورد تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت (2) | 193 | 85/31 | |
ثبات مدیریت (STB) | مدیر عامل نسبت به سال قبل تغییر داشته است (0) | 164 | 06/27 |
مدیر عامل نسبت به سال قبل تغییر نداشته است (1) | 442 | 94/72 | |
دانش مالی هیات مدیره (BFE) | عدم استفاده از متخصص مالی و حسابداری در هیات مدیره (0) | 103 | 17 |
استفاده از متخصص مالی و حسابداری در هیات مدیره (1) | 503 | 83 | |
تمرکز مالکیت (OWN) | تمرکز مالکیت پایین تر از میانه (0) | 294 | 51/48 |
تمرکز مالکیت بالاتر از میانه (1) | 312 | 49/51 | |
نتایج فراوانی متغیر مستقل نشان میدهد؛ از کل مشاهدات 202 سال شرکت معادل 33/33 هیچ تکنیک و ابزار هزینهیابی نوین حسابداری مدیریت را بکارگیری ننموده اند. در 211 سال شرکت تعداد یک تکنیک و ابزار و در 193 سال شرکت بیش از یک تکنیک و ابزار هزینهیابی حسابداری مدیریت بکارگیری و استفاده شده است. همچنین یافتههای تحلیل فراوانی متغیر ثبات مدیریت نشان داد در 442 سال شرکت معادل 94/72 درصد از مشاهدات مدیرعامل شرکت نسبت به سال قبل تغییری نداشته است. یافتهها نشان داد در 503 سال شرکت معادل 83 درصد از کل سال شرکتها در ترکیب هیات مدیره خود از افراد متخصص حوزه مالی و حسابداری استفاده نمودهاند.
اولین مرحله جهت آغاز فرآیند آزمونهای آمار استنباطی، بررسی نرمال بودن دادهها است. برای بررسی نرمال بودن دادهها از آزمون جارک برا (J-B) استفاده گردید. با توجه به اینکه سطح معنیداری آماره آزمون جارک برا، برای متغیر وابسته پژوهش (بازده سهام) بیشتر از سطح خطای مورد پذیرش میباشد، نتایج آزمون نشان میدهد توزیع متغیر ذکر شده از توزیع نرمال پیروی میکند. بنابراین در استفاده از رگرسیون حداقل مربعات برای آزمون فرضیههای پژوهش مانعی از این بابت وجود ندارد. یافتههای آزمون همچنین نشان داد توزیع متغیر اندازه شرکت نیز از توزیع نرمال پیروی میکنند. بر اساس ادبیات اقتصادسنجی لازم است قبل از برآورد مدل، مانایی متغیرها بررسی گردد. در این پژوهش برای آزمون مانایی دادههای ترکیبی از آزمون هادری استفاده شده است. یافتههای آزمونهای مانایی با توجه به پایین بودن سطح معنادای آماره آزمون هادری از سطح خطای مورد پذیرش نشان داد کلیه متغیرهای کمی پژوهش از مانایی معنیداری برخوردار هستند. در این پژوهش برای تعیین همبستگی بین متغیرها از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. یافتههای مربوط به ضرایب همبستگی بین متغیرهای پژوهش به شرح نگاره 2 ارائه شد. نتایج آزمون همبستگی نشان میدهد بازده سهام با متغیرهای تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت، اندازه شرکت، نرخ بازده داراییها و رشد فروش شرکت همبستگی مثبت و معناداری دارد. بین متغیر تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت با اندازه شرکت و نرخ بازده دارایی ها نیز همبستگی مثبت و معناداری مشاهده میشود. اندازه شرکت نیز با متغیر رشد فروش شرکتها همبستگی مثبت و معناداری نشان میدهد. رشد فروش نیز با متغیر نرخ بازده داراییها همبستگی مثبت و معناداری دارد.
نتایج آزمون فرضیه اول
فرضیه اول بیان میدارد: بین تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت و بازده سهام شرکتها رابطه وجود دارد.
با توجه به نتایج آزمون فرضیهی اول پژوهش، سطح معنیداری آماره F (000/0) کمتر از سطح خطای مورد پذیرش (5 درصد) بوده و کل مدل رگرسیونی معنیدار است. با توجه به پایین بودن سطح احتمال (Prob.) آماره t از سطح خطای مورد پذیرش برای ضریب 1b یعنی تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت و علامت مثبت آن نتایج آزمون نشان میدهد، بین تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت و بازده سهام شرکتها رابطه مثبت و معناداری وجود دارد؛ بنابراین، نمیتوان فرضیه اول پژوهش را در سطح اطمینان 95% رد نمود. همچنین نتایج پژوهش نشان میدهد متغیرهای کنترلی نرخ بازده داراییها و رشد فروش شرکتها ها نیز رابطه مثبت و معناداری با بازده سهام شرکتها دارند. اندازه شرکت نیز تاثیر مثبت و غیرمعناداری بر بازده سهام شرکتها دارد. در نهایت مقدار ضریب تعیین تعدیل‌شده 0.511 است و تقریباً 52 درصد از تغییرات بازده سهام توسط متغیرهای مدل تبیین میشود.
نگاره 3. نتایج آزمون فرضیه اول | |||||
نام (نماد متغیر) | ضریب (Coeff) | آماره t | سطح معناداری ( Prob) | همخطی (VIF) | |
تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت (MAT) | β1 | 160/0 | 841/2 | 024/0 | 002/1 |
اندازه شرکت (SIZE) | β2 | 031/0 | 606/0 | 545/0 | 032/1 |
نرخ بازده داراییها (ROA) | β3 | 606/0 | 419/2 | 026/0 | 062/1 |
رشد فروش (Growth) | β4 | 835/0 | 026/4 | 000/0 | 071/1 |
مقدار ثابت | C | 324/1 | 680/1 | 094/0 | - |
F مقید (لیمر) سطح معناداری (Prob.) | 755/116 (000/0) | ||||
H هاسمن سطح معناداری (Prob.) | 454/38 (000/0) | ||||
آماره F سطح معناداری (Prob.) | 380/71 (000/0) | ||||
آماره دوربین واتسون (DW) | 667/1 | ||||
ضریب تعیین R2 ضریب تعیین تعدیل شده Adj R2 | 519/0 511/0 | ||||
نوع اجراء مدلها : پانل متوازن- اثرات ثابت پس از رفع ناهمسانی واریانس احتمالی (PCSE) | |||||
نتایج آزمون فرضیه فرعی اول
فرضیه فرعی اول پژوهش بیان میدارد: ثبات مدیر عامل بر ارتباط بین تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت و بازده سهام شرکتها نقش تعدیلی دارد.
با توجه به نتایج آزمون فرضیهی فرعی اول پژوهش که در نگاره 4 ارائه شده است، سطح معنیداری آماره F مقید (لیمر) برابر با (000/0) بوده و کمتر از سطح خطای مورد پذیرش بوده و مدل دادههای تابلویی (پانل) برای برازش رگرسیون انتخاب میشود. همچنین برای انتخاب نوع اجرای مدل (اثرات ثابت و یا اثرات تصادفی) از آزمون هاسمن استفاده گردیده است. با توجه به پایین بودن سطح معنی داری آماره آزمون هاسمن از سطح خطای مورد پذیرش مدل اثرات ثابت برای برازش رگرسیون استفاده می شود. آماره دوربین واتسون در دامنه قابل قبول (5/1 و 5/2) قرار دارد، که نشان می دهد همبستگی بین اجزای خطای مدل وجود ندارد. با توجه به اینکه در بررسی هم خطی بین متغیرهای وارد شده در مدل، مقادیر همگی زیر 10 می باشند در نتیجه همخطی در مدل مشاهده نمی‌گردد.
سطح معنیداری آماره F (000/0) کمتر از سطح خطای مورد پذیرش(5 درصد) بوده و کل مدل رگرسیونی معنادار است. با توجه به پایین بودن سطح احتمال (Prob.) آماره t از سطح خطای مورد پذیرش برای ضریب 3b نتایج آزمون نشان میدهد، ثبات مدیر عامل بر ارتباط بین تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت و بازده سهام شرکتها نقش تعدیلی مثبت و معناداری دارد. به بیانی دیگر ثبات مدیرعامل تاثیر مثبت تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت بر بازده سهام شرکتها را تشدید میکند. بنابراین، نمیتوان فرضیه دوم پژوهش را در سطح اطمینان 95% رد نمود. یافتههای پژوهش همچنین نشان داد ثبات مدیرعامل نیز رابطه مثبت و معناداری با بازده سهام شرکتها دارد. همچنین نتایج پژوهش نشان میدهد متغیرهای کنترلی نرخ بازده داراییها و رشد فروش شرکتها نیز رابطه مثبت و معناداری با بازده سهام شرکتها دارند. اندازه شرکت نیز تاثیر مثبت و غیرمعناداری بر بازده سهام شرکتها دارد. ضریب تعیین مدل معادل 9/53 درصد و ضریب تعیین تعدیل شده برابر با 8/52 درصد است. ضریب تعیین نشان دهنده میزان توضیح دهندگی متغیر وابسته توسط متغیرهای وارد شده در مدل است.
نگاره 4. نتایج آزمون فرضیه فرعی اول | |||||||
نام (نماد متغیر) | ضریب (Coeff) | آماره t | سطح معناداری ( Prob) | همخطی (VIF) | |||
تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت (MAT) | β1 | 177/0 | 411/2 | 027/0 | 367/1 | ||
ثبات مدیر عامل (STB) | β2 | 291/0 | 055/3 | 010/0 | 365/2 | ||
نقش تعدیلی (MAT×STB) | β3 | 228/0 | 729/2 | 021/0 | 620/2 | ||
اندازه شرکت (SIZE) | β4 | 032/0 | 630/0 | 528/0 | 035/1 | ||
نرخ بازده دارایی ها (ROA) | β5 | 586/0 | 395/2 | 028/0 | 066/1 | ||
رشد فروش (Growth) | β6 | 839/0 | 089/4 | 000/0 | 073/1 | ||
مقدار ثابت | C | 437/1 | 761/1 | 079/0 | - | ||
F مقید (لیمر) سطح معناداری (Prob.) | 848/116 (000/0) | ||||||
H هاسمن سطح معناداری (Prob.) | 952/37 (000/0) | ||||||
آماره F سطح معناداری (Prob.) | 675/75 (000/0) | ||||||
آماره دوربین واتسون (DW) | 663/1 | ||||||
ضریب تعیین R2 ضریب تعیین تعدیل شده Adj R2 | 539/0 528/0 | ||||||
نوع اجراء مدلها : پانل متوازن- اثرات ثابت پس از رفع ناهمسانی واریانس احتمالی (PCSE) | |||||||
نتایج آزمون فرضیه فرعی دوم
فرضیه فرعی دوم پژوهش بیان میدارد: تمرکز مالکیت بر ارتباط بین تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت و بازده سهام شرکتها نقش تعدیلی دارد.
با توجه به نتایج آزمون فرضیهی فرعی دوم پژوهش که در نگاره 5 ارائه شده است، سطح معنیداری آماره F مقید (لیمر) برابر با (000/0) بوده و کمتر از سطح خطای مورد پذیرش بوده و مدل دادههای تابلویی (پانل) برای برازش رگرسیون انتخاب میشود. همچنین برای انتخاب نوع اجرای مدل (اثرات ثابت و یا اثرات تصادفی) از آزمون هاسمن استفاده گردیده است. با توجه به پایین بودن سطح معنی داری آماره آزمون هاسمن از سطح خطای مورد پذیرش مدل اثرات ثابت برای برازش رگرسیون استفاده میشود. آماره دوربین واتسون در دامنه قابل قبول (5/1 و 5/2) قرار دارد، که نشان می دهد همبستگی بین اجزای خطای مدل وجود ندارد. با توجه به اینکه در بررسی هم خطی بین متغیرهای وارد شده در مدل، مقادیر همگی زیر 10 می باشند در نتیجه همخطی در مدل مشاهده نمی‌گردد.
سطح معنیداری آماره F (000/0) کمتر از سطح خطای مورد پذیرش(5 درصد) بوده و کل مدل رگرسیونی معنادار است. با توجه به پایین بودن سطح احتمال (Prob.) آماره t از سطح خطای مورد پذیرش برای ضریب 3b نتایج آزمون نشان میدهد، تمرکز مالکیت بر ارتباط بین تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت و بازده سهام شرکتها نقش تعدیلی مثبت و معناداری دارد. به بیانی دیگر تمرکز مالکیت تاثیر مثبت تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت بر بازده سهام شرکتها را تشدید میکند. بنابراین، نمیتوان فرضیه سوم پژوهش را در سطح اطمینان 95% رد نمود. یافتههای پژوهش همچنین نشان داد تمرکز مالکیت نیز رابطه مثبت و معناداری با بازده سهام شرکتها دارد. همچنین نتایج پژوهش نشان میدهد متغیرهای کنترلی نرخ بازده داراییها و رشد فروش شرکتها نیز رابطه مثبت و معناداری با بازده سهام شرکتها دارند. اندازه شرکت نیز تاثیر مثبت و غیرمعناداری بر بازده سهام شرکتها دارد. ضریب تعیین مدل معادل 7/54 درصد و ضریب تعیین تعدیل شده برابر با 1/53 درصد است. ضریب تعیین نشان دهنده میزان توضیح دهندگی متغیر وابسته توسط متغیرهای وارد شده در مدل است.
نگاره 5. نتایج آزمون فرضیه فرعی دوم | |||||
نام (نماد متغیر) | ضریب (Coeff) | آماره t | سطح معناداری ( Prob) | همخطی (VIF) | |
تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت (MAT) | β1 | 183/0 | 770/2 | 014/0 | 104/2 |
ثبات مدیر عامل (STB) | β2 | 574/0 | 244/2 | 025/0 | 510/2 |
نقش تعدیلی (MAT×STB) | β3 | 398/0 | 473/3 | 001/0 | 332/2 |
اندازه شرکت (SIZE) | β4 | 044/0 | 876/0 | 381/0 | 037/1 |
نرخ بازده دارایی ها (ROA) | β5 | 518/0 | 597/2 | 021/0 | 078/1 |
رشد فروش (Growth) | β6 | 877/0 | 289/4 | 000/0 | 082/1 |
مقدار ثابت | C | 257/1 | 663/1 | 097/0 | - |
F مقید (لیمر) سطح معناداری (Prob.) | 560/118 (000/0) | ||||
H هاسمن سطح معناداری (Prob.) | 442/39 (000/0) | ||||
آماره F سطح معناداری (Prob.) | 210/78 (000/0) | ||||
آماره دوربین واتسون (DW) | 718/1 | ||||
ضریب تعیین R2 ضریب تعیین تعدیل شده Adj R2 | 547/0 531/0 | ||||
نوع اجراء مدلها : پانل متوازن- اثرات ثابت پس از رفع ناهمسانی واریانس احتمالی (PCSE) | |||||
نتایج آزمون فرضیه فرعی سوم
فرضیه چهارم پژوهش بیان میدارد: دانش مالی و حسابداری هیات مدیره بر ارتباط بین تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت و بازده سهام شرکتها نقش تعدیلی دارد.
با توجه به نتایج آزمون فرضیهی فرعی سوم پژوهش که در نگاره 6 ارائه شده است، سطح معنیداری آماره F مقید (لیمر) برابر با (000/0) بوده و کمتر از سطح خطای مورد پذیرش بوده و مدل دادههای تابلویی (پانل) برای برازش رگرسیون انتخاب میشود. همچنین برای انتخاب نوع اجرای مدل (اثرات ثابت و یا اثرات تصادفی) از آزمون هاسمن استفاده گردیده است. با توجه به پایین بودن سطح معنی داری آماره آزمون هاسمن از سطح خطای مورد پذیرش مدل اثرات ثابت برای برازش رگرسیون استفاده می شود. آماره دوربین واتسون در دامنه قابل قبول (5/1 و 5/2) قرار دارد، که نشان میدهد همبستگی بین اجزای خطای مدل وجود ندارد. با توجه به اینکه در بررسی همخطی بین متغیرهای وارد شده در مدل، مقادیر همگی زیر 10 میباشند در نتیجه همخطی در مدل مشاهده نمی‌گردد.
سطح معنیداری آماره F (000/0) کمتر از سطح خطای مورد پذیرش(5 درصد) بوده و کل مدل رگرسیونی معنادار است. با توجه به بالا بودن سطح احتمال (Prob.) آماره t از سطح خطای مورد پذیرش برای ضریب 3b نتایج آزمون نشان میدهد، دانش حسابداری هیات مدیره بر ارتباط بین تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت و بازده سهام شرکتها نقش تعدیلی معناداری ندارد. بنابراین، نمیتوان فرضیه چهارم پژوهش را در سطح اطمینان 95% پذیرش نمود.
همچنین نتایج پژوهش نشان میدهد متغیرهای کنترلی نرخ بازده داراییها و رشد فروش شرکتها نیز رابطه مثبت و معناداری با بازده سهام شرکتها دارند. اندازه شرکت نیز تاثیر مثبت و غیرمعناداری بر بازده سهام شرکتها دارد. ضریب تعیین مدل معادل 9/51 درصد و ضریب تعیین تعدیل شده برابر با 1/51 درصد است. ضریب تعیین نشان دهنده میزان توضیح دهندگی متغیر وابسته توسط متغیرهای وارد شده در مدل است.
نگاره 6. نتایج آزمون فرضیه فرعی سوم | |||||
نام (نماد متغیر) | ضریب (Coeff) | آماره t | سطح معناداری ( Prob) | همخطی (VIF) | |
تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت (MAT) | β1 | 174/0 | 589/2 | 012/0 | 581/2 |
دانش حسابداری هیات مدیره (EB) | β2 | 290/0 | 923/0 | 356/0 | 713/2 |
نقش تعدیلی (MAT×EB) | β3 | 148/0 | 736/0 | 462/0 | 629/2 |
اندازه شرکت (SIZE) | β4 | 033/0 | 650/0 | 516/0 | 035/1 |
نرخ بازده دارایی ها (ROA) | β5 | 580/0 | 659/2 | 013/0 | 067/1 |
رشد فروش (Growth) | β6 | 830/0 | 013/4 | 000/0 | 073/1 |
مقدار ثابت | C | 118/1 | 312/1 | 190/0 | - |
F مقید (لیمر) سطح معناداری (Prob.) | 371/115 (000/0) | ||||
H هاسمن سطح معناداری (Prob.) | 541/40 (000/0) | ||||
آماره F سطح معناداری (Prob.) | 361/58 (000/0) | ||||
آماره دوربین واتسون (DW) | 658/1 | ||||
ضریب تعیین R2 ضریب تعیین تعدیل شده Adj R2 | 519/0 511/0 | ||||
نوع اجراء مدلها : پانل متوازن- اثرات ثابت پس از رفع ناهمسانی واریانس احتمالی (PCSE) | |||||
بحث و نتیجهگیری
در پژوهش حاضر، رابطه بین تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت و بازده سهام شرکتها با تأکید بر نقش تعدیلی سازوکارهای حاکمیت شرکتی بررسی شد. تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت به عنوان متغیر مستقل، بازده سهام به عنوان متغیر وابسته، و شاخصهای ثبات مدیرعامل، تمرکز مالکیت، و دانش مالی هیئت مدیره به عنوان متغیرهای تعدیلگر در مدل لحاظ گردیدند. جامعه آماری شامل کلیه شرکتهای پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران بود که با روش نمونه‌گیری حذف سیستماتیک، ۱۰۱ شرکت برای یک بازه زمانی شش‌ساله (1397 تا 1402) انتخاب و چهار فرضیه مورد آزمون قرار گرفت. یافتههای پژوهش نشان داد که بین استفاده از تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت و بازده سهام شرکتها رابطه مثبت و معناداری وجود دارد؛ به این معنا که افزایش به‌کارگیری این ابزارها منجر به ارتقای بازده سهام شرکتها میگردد. این نتیجه با مطالعات بین‌المللی نظیر تیاگو و همکاران (۲۰۲۰) همسو است. همچنین، ضریب معنادار متغیر تعاملی مربوط به ثبات مدیرعامل بیانگر آن بود که ثبات مدیریت، نقش تعدیل‌کننده‌ای در رابطه مذکور ایفا میکند؛ به‌ویژه، تداوم یا تغییر مدیرعامل می‌تواند شدت اثر تکنیک‌های حسابداری مدیریت بر بازده سهام را تغییر دهد. این یافته با نتایج تحقیق ایمجای و همکاران (۲۰۲۳) مطابقت دارد. تحلیل‌ها همچنین نشان داد که تمرکز مالکیت بر ارتباط بین تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت و بازده سهام اثر تعدیلی دارد که این موضوع یافتههای مطالعات چوی و همکاران (۲۰۲۳) و لی و نگوین (۲۰۲۲) را تأیید میکند. در مقابل، دانش و تخصص مالی اعضای هیئت مدیره در رابطه مورد بررسی نقش تعدیلی معناداری نداشت؛ که به صورت غیرمستقیم با برخی پژوهشهای داخلی نظیر سبزعلی پور و همکاران (۱۴۰۲) قابل تبیین است. بطور خلاصه نتایج پژوهش نشان داد که کاربرد تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت، در راستای تئوری نمایندگی و اطلاعات، منجر به بهبود بازده سهام شرکتها میشود؛ این تأثیر مثبت، تحت شرایط وجود ثبات مدیریتی و تمرکز مالکیت که هر دو از سازوکارهای کلیدی حاکمیت شرکتی بر اساس تئوری نمایندگی و ذینفعان هستند تقویت میشود. در مقابل، تخصص مالی هیئت‌مدیره به‌عنوان یک سازوکار حاکمیت شرکتی، برخلاف انتظار و بنا بر شواهد این مطالعه، اثر تعدیلی معناداری بر این رابطه نداشته است؛ که احتمالاً بیانگر نقش پررنگ‌تر عوامل ساختاری، رفتاری یا نهادی دیگر در اثرگذاری بر تصمیمات مالی شرکتها است.
محدودیت‌های پژوهش و پیشنهادها
مطالعه حاضر دارای محدودیت‌هایی است که باید در تفسیر نتایج و تعمیم آنها مدنظر قرار گیرد. نخست، دامنه پژوهش به شرکتهای پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران و بازه زمانی 1397 تا 1402 محدود بوده است؛ ازاین‌رو، تعمیم نتایج به سایر شرکتهای غیربورسی یا دوره‌های زمانی متفاوت، با احتیاط صورت گیرد. دوم، بخشی از متغیرهای اثرگذار بیرونی از جمله عوامل اقتصاد کلان (نرخ تورم، نرخ بهره، نوسانات ارزی)، تحولات سیاسی–اجتماعی و اثرات تحریم‌ها، به دلیل محدودیت در گردآوری دادهها، در مدل لحاظ نشده‌اند و ممکن است بر روابط مورد بررسی مؤثر باشند. افزون بر این، ساختار و کیفیت گزارشگری مالی، فرهنگ سازمانی، و میزان بلوغ سیستم‌های مدیریتی می‌تواند اثرگذاری تکنیک‌های حسابداری مدیریت و عملکرد شرکتها را تحت تأثیر قرار دهد و این متغیرها در این پژوهش کنترل نشده‌اند.
بر همین اساس، پیشنهاد میشود سیاست‌گذاران و مدیران شرکتهای بورسی، در کنار توجه به تکنیکها و ابزارهای حسابداری مدیریت، به تقویت سازوکارهای مؤثر حاکمیت شرکتی به‌ویژه ثبات مدیریت و تمرکز مالکیت اهمیت بیشتری دهند تا ضمن ارتقای شفافیت مالی و پاسخگویی، موجبات افزایش اعتماد سرمایهگذاران و بهبود عملکرد بازار سهام شود. همچنین توصیه میشود اعضای هیئت مدیره و مدیران ارشد، با برنامه‌ریزی استراتژیک و تقویت ثبات مدیریتی، مسیر تحقق منافع ذینفعان و پایداری عملکرد مالی را هموار کنند. پیشنهاد میشود پژوهشهای آتی با بهره‌گیری از دوره‌های زمانی گسترده‌تر، استفاده از دادههای شرکتهای صنایع مختلف، افزودن شاخصهای جدید حاکمیت شرکتی و لحاظ متغیرهای کلان اقتصادی و محیطی به ارائه تصویری جامع‌تر از روابط مورد بررسی بپردازند. همچنین مطالعه علل و موانع اجرای مطلوب سازوکارهای حاکمیت شرکتی در سازمان‌های ایرانی و ارائه راهکارهای عملی جهت بهبود آنها می‌تواند محور پژوهشهای آتی قرار گیرد.
منابع
بختیاری، امیرمحمد؛ جلالی، محدثه بیگم؛ براتی، سعید؛ میرعرب رضی، شیما. (1403). بررسی تاثیر مالکیت بلوکی و نهادی بر سیاست های نگهداری وجه نقد در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. پژوهش های حسابداری و راهبری شرکتی، 9(3)،123-139.
جهانگیرنیا، حسین؛ رهنمای رودپشتی، فریدون؛ وکیلی فرد، حمیدرضا. (1396). تاثیر کیفیت افشای رویه های حسابداری انتقادی بر عدم تقارن اطلاعاتی. مجله حسابداری مدیریت، 10(33)، 1-12.
راعی، رضا؛ محمدی، شاپور؛ عجم، علیرضا. (1401). توسعه الگوی عوامل مؤثر بر بازده سهام. مدیریت دارایی و تأمین مالی، 10(3)، 119-142.
رحمانیان کوشککی، عبدالرسول؛ کر، رابعه. (1402). رابطه بین عملکرد پایداری شرکت و سیاست تقسیم سود با توجه به نقش حاکمیت شرکتی و مالکیت نهادی .پژوهشهای کاربردی در گزارشگریمالی، (1)12، 41-68.
سبزعلی پور، فرشاد؛ صیادی سومار، علی؛ شاه محمدی، شیما؛ فضلعلی، زینب. (1402). بررسی نقش ابعاد جهت گیري استراتژیک در میزان اثربخشی تکنیک هاي حسابداري مدیریت بر پایداري شرکتها. حسابداري مدیریت، 16(57)، 92-109.
سپاسی، سحر؛ انواری رستمی، علیاصغر؛ صیادی سومار، علی. (1394). تاثیر توانایی مدیریت بر تجدید ارائه صورتهای مالی با تاکید بر انگیزههای فرصت طلبانه. فصلنامه دانش حسابداری مالی، 2(4)، 110-89.
سحری، محمدرضا؛ پورزمانی، زهرا. (1401). تبیین الگوی ویژگی های حاکمیت شرکتی با محوریت حسابداری مدیریت استراتژیک و حسابداری مدیریت. پژوهش هاي حسابداري مالی و حسابرسی، 14(55)، 121-144.
سیرانی محمد؛ قاسمنژاد فاطمه. (1401)، تاثیرمولفه های حاکمیت شرکتی بر سود آوری شرکت، پژوهش های حسابداری و راهبری شرکتی، 1(1)، 62-43
صفرزاده، محمدحسین؛ طاوسی، ساجده. (1396). رابطه بین حاکمیت شرکتی و معامله با اشخاص وابسته. مطالعات تجربی حسابداری مالی، 14(53)، 143-172.
عباسی استمال، محمدرضا؛ عباسپور، اکبر. (1402). تاثیر عوامل نظام راهبری شرکتی بر مخارج تحقیق و توسعه واحد تجاری با تاکید بر شرایط تحریم اقتصادی. پژوهش های حسابداری و راهبری شرکتی، 3(2)، 127-142.
قنبری، جواد؛ نیکبخت، محمدرضا؛ لطفی، رسول (1403). تاثیر تخصص مالی هیئت مدیره بر رابطه بین اندازه کمیته حسابرسی و کیفیت گزارشگری مالی. پژوهش های حسابداری و راهبری شرکتی، 3(9)، 43–25.
محمدآزادی، زهرا؛ محمدی، اسفندیار. (1394). مالکیت نهادی، تمرکز مالکیت و حق الزحمه حسابرسی. دانش حسابرسی، 15(60)، 165-176.
محمدی، محمد؛ ولیخانی، ماشاالله؛ شاهصاحبی، سیدعلی. (1398). بررسی تأثیر دوره تصدی مدیرعامل بر ارتباط میان توانایی مدیریت و شفافیت در شرکتها. ماهنامه پژوهش های مدیریت و حسابداری، 53، 42–70.
مشایخی، بیتا؛ فرهادي، سوران. (1392). تاثیر اندازه شرکت بر رابطه بین کیفیت افشا و هزینه حقوق صاحبان سهام شرکت ها. حسابداري مدیریت، 6(4)، 101-115.
نقابی، هوشمند. اسلامی، زهرا؛ مفیدآبادی، حسین؛ آقاسی، محمد. (1401). رابطه بازدهی سهام و نوسانات بازده با نقد شوندگی بازار سهام شرکتهای بورسی در دوره شیوع بیماری ویروسکرونا. پژوهشهاي حسابداري مالی و حسابرسی، 14(4)، 191-220.
نيك بخت، محمدرضا؛ سیدی، سیدعزیز؛ هاشم الحسيني، روزبه (1389). بررسی تاثیر ویژگي هاي هيات مديره بر عملكرد شركت. پيشرفت هاي حسابداري، 2(1)، 251-270.
Abbasi, M., & Abbaspour, A. (2023). The effect of corporate governance factors on research and development expenditures of a business unit with emphasis on economic sanctions conditions. Accounting and Corporate Governance Research, 3(2), 127-142. (In Persian)
Bakhtiari, A., Jalali, M., Barati, S., & Arab Razi, SH. (2025). Investigating the effect of block and institutional ownership on cash holding policies in companies listed on the Tehran Stock Exchange. Accounting and Corporate Governance Research, 9(3), 123-139. (In Persian)
Chang, P. Y., Srinidhi, B., & Chen, H. (2022). Board financial expertise and the quality of financial reporting. Accounting and Finance, 62(3), 3251-3281.
Choi, H., Kim, J.H., Suh, J., & Yu, S. (2023). Ownership concentration and financial policy of China's listed firms. China Economic Review, 79, 101973.
Fama, E. F., & French, K. R. (2021). The Cross‐Section of Expected Stock Returns. Journal of Finance, 76(4), 2187-2229.
Fernández, J., Pombo, C., & Quiñones, E. (2023). CEO tenure and firm value: Empirical evidence. International Review of Financial Analysis, 86, 102560.
Ghanbari, J., Nikbakht, M. R., Lotfi, R. (2025). The effect of board financial specialization on the relationship between the size of the audit committee and the quality of financial reporting. Accounting and Corporate Governance Research, 3(9), 43-25. (In Persian)
Gonçalves, T., & Gaio, C. (2020). The role of management accounting systems in global value strategies. Journal of Business Research, 124, 603-609.
Hooshmand Naqabi, Z., Eslami Mofid Abadi, H., & Aghasi, M. (2023). The Relationship Between Stock Returns and Return Fluctuations with the Liquidity of the Stock Market of Companies Listed on the Tehran Stock Exchange During the Outbreak of the Corona Virus. The Financial Accounting and Auditing Researches, 14(56), 191-220. (In Persian)
Imjai, N., Aujirapongpan, S., &Mahadi, N. (2023). The interplay of digital and management accounting competency to competitive performance in the open innovation era: A case of Thai micropreneurs. Journal of Open Innovation: Technology, Market, and Complexity, 9, 100167.
Jahangirnia, H., Rahnamay Roodposhti, F., & Vakilifard, H. (2017). The quality of critical accounting procedures effect on information asymmetry. Management accounting, 10(33), 1-12. (In Persian)
Jejeniwa, T. O., & Mhlongo, N. Z. (2024). The role of ethical practices in accunting: a reiew of corporate governance and compliance trends. Finance & Accounting Research Journal, 6(4), 707-720.
Kim, Y., Park, M. S., & Wier, B. (2022). Management entrenchment and the effectiveness of corporate governance mechanisms. Journal of Management Accounting Research.
Lin, W., Li, Y., & Chen, Z. (2022). Top management team stability and stock price crash risk. Journal of Financial Markets, 65, 101827.
Marques, M., Ferreira, A., & Stentoft, J. (2022). Assessing the Effects of Innovative Management Accounting Tools on Company Performance and Sustainability: Evidence from US Manufacturing Firms. Sustainability, 14(9), 5585.
Mashayekhi, B., & Farhadi, S. (2014). The Effect of Company Size on the Relationship Between Disclosure Quality and Cost of Equity of Companies. Management Accounting, 6(4), 101-115. (In Persian)
Mohammad Azadi, Z., & Mohammadi, E. (2016). Institutional Ownership, Ownership Concentration and Audit Fees. Auditing Knowledge, 15(60), 165-176. (In Persian)
Mohammadi, M., Valikhani, M., & Shahsahibi, A. (2019). Investigating the Effect of CEO Tenure on the Relationship Between Management Ability and Transparency in Companies. Monthly Journal of Management and Accounting Research, (60), 43-44. (In Persian)
Neghabi, A., Eslami, Z., Mofidabadi, H., & Aghasi, M. (2022). The relationship between stock returns and return fluctuations with stock market liquidity of listed companies during the coronavirus outbreak, Financial Accounting and Auditing Research, 14(4), 191-220. (In Persian)
Nguyen, H. A., & Le, Q. L. (2022). The impact of board characteristics and ownership structure on earnings management: Evidence from a frontier market. Cogent Business & Management, 10(1), 1-19.
Nikbakht, M., Aziz, S., & Hashem, R. (2011). Investigating the effect of board characteristics on company performance. Accounting Advances, 2(1), 251-270. (In Persian)
OECD. (2023). G20/OECD Principles of Corporate Governance (2023 Edition). Paris: OECD Publishing.
Pradana, J. G., & Maryono, M. (2022). Pengaruh Profitabilitas, Likuiditas, Solvabilitas, Dan Rasio Nilai Pasar Terhadap Return Saham Pada Perusahaan Pertambangan Di Bei Tahun 2016 - 2020. Fair Value: Jurnal Ilmiah Akuntansi Dan Keuangan, 5(2), 1026–1036.
Raei, R., Mohammadi, S., & Ajam, A. (2022). Developing a model of factors affecting stock returns. Asset Management and Financing, 10(3).119-142. (In Persian)
Rahmanian, A., & Korr, R. (2023). The relationship between corporate sustainability performance and dividend policy with respect to the role of corporate governance and institutional ownership. Applied Research in Financial Reporting, (1)12, 41-68. (In Persian)
Sabzalipour, F., Sayadisoumar, A., Shamohamadi, S., & Fazlali, Z. (2023). Investigating the role of strategic orientation dimensions in the effectiveness of management accounting techniques on corporate sustainability. Management Accounting, 16(57), 92-109. (In Persian)
Safarzadeh, M., & Taosi, S. (2022). The relationship between corporate governance and related party transactions. Empirical Studies in Financial Accounting, 14(53), 143-172. (In Persian)
Sahari, M., & Pourzamani, Z. (2022). Explaining the pattern of corporate governance characteristics with a focus on strategic management accounting and management accounting. Financial Accounting and Auditing Research, 14(55), 121-144. (In Persian)
Sepasi, S., Anvarirostami, A., & Sayadisomar, A. (2016). The effect of management ability on financial statement restatement with emphasis on opportunistic incentives. Quarterly Journal of Financial Accounting Knowledge, 2(4), 110-89. (In Persian)
Sirani, M., & Ghasemnejad, F. (2022). The effect of corporate governance components on company profitability. Accounting and Corporate Governance Research, 1(1), 62-43. (In Persian)
Tang H. W., & Chen. A, (2020). How Market Power and Industry Competition Influence the Effect of Corporate Governance on Earning Management?. The Quarterly Review of Economics and Finance. 75.
Yang, X., Zhang, Y., & Kim, H. (2023). Corporate governance and earnings management: Evidence from Vietnamese listed firms. International Review of Economics and Finance, 89, 400-419.
[1] . Marques et al.
[2] . Fama & french
[3] . Nguyen & le
[4] . Jejeniwa & Mhlongo
[5] . اصول حاکمیت شرکتی سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) مجموعه‌ای از استانداردها و راهنماهای بین‌المللی برای ارتقای شفافیت، پاسخگویی، حقوق سهامداران و کارایی هیئت‌مدیره در شرکتها است.
[6] .Gonçalves & Gaio
[7] .Choi et al.
[8] .Yang et al.
[9] .Pradana & Maryono
[10] .Tang & Chen
[11] .Kim et al.
[12] .Fernandez et al.
[13] .Lin et al.
[14] .Chang et al.
[15] Imjai et al
