هاری در حیات وحش: چالش‌ها و راهکارهای کنترل این تهدید جدی
الموضوعات :
نازنین شعبان سلمانی
1
,
مریم فاضلی
2
,
روزبه بشر
3
,
بهزاد پورحسین
4
1 - گروه بهداشت مواد غذایی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم پزشکی، تبریز، ایران.
2 - مرکز تحقیقات سرطان پستان، پژوهشکده معتمد، جهاد دانشگاهی، تهران، ایران.
3 - گروه ویروس شناسی، انستیتو پاستور ایران، تهران، ایران.
4 - مرکز تحقیقات علوم دارویی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، تهران، ایران.
الکلمات المفتاحية: هاری, حیات وحش, کنترل هاری, واکسیناسیون خوراکی, ایران,
ملخص المقالة :
هاری آنسفالیت ویروسی کشنده است که از طریق گزش پستانداران آلوده منتقل می‌شود. سالانه 60 هزار مورد مرگ و میر ناشی از هاری در جهان و عمدتا در آسیا و آفریقا اتفاق می‌افتد. هاری در ایران اندمیک بوده و سالانه موارد زیادی در آن گزارش می‌شود. در 99 درصد موارد گزش سگ هار عامل انتقال هاری به انسان بوده اما مخازن اصلی بیماری در حیات وحش می‌باشند. در نظام سلامت واحد،کنترل و پیشگیری هاری به دلیل کشندگی بالای آن، یک چالش بهداشتی مهم محسوب می‌شود. بررسی مطالعات بین سال‌های با استفاده از کلیدواژه‌های «هاری»، «حیات وحش»، «کنترل هاری»، «واکسیناسیون خوراکی» و «ایران» در پایگاه‌هایی مانند Google Scholar،Pub Med و Elsevier انجام شد. 52 مقاله و گزارش‌های WHO انتخاب شدند که به استراتژی‌های کنترل هاری در حیات وحش در آنها اشاره شده بود. برنامه‌های کنترل مؤثر هاری شامل مجموعه‌ای از اقدامات جامع است که گزارش‌دهی دقیق موارد هاری و حیوان‌گزیدگی، واکسیناسیون خوراکی حیات وحش، واکسیناسیون گسترده حیوانات به‌ویژه سگ‌ها، مدیریت جمعیت سگ‌ها، توسعه و گسترش مراکز بهداشتی و افزایش آگاهی عمومی را دربرمی‌گیرد. اجرای این برنامه‌ها می‌تواند به کنترل و کاهش شیوع هاری در حیات وحش و محیط‌های شهری کمک شایانی کند. پیشگیری از مرگ‌ومیر ناشی از هاری انسانی نیازمند هماهنگی مؤثر و مستمر بین بخش‌های سلامت انسانی و دامپزشکی با رویکرد سلامت واحد است. این رویکرد جامع می‌تواند تضمین‌کننده بهبود واکنش‌ها و اقدامات پیشگیرانه باشد. در ایران، با توجه به افزایش موارد هاری، تقویت همکاری‌های بین‌بخشی و ایجاد شبکه‌های مشترک میان نهادهای بهداشتی، دامپزشکی و محیط زیست ضروری است. این همکاری‌ها می‌توانند به پیشگیری بهتر و کاهش موارد ابتلا کمک کرده و در نهایت، سلامت عمومی جامعه را ارتقاء بخشند.
1. Acharya KP, Chand R, Huettmann F, Ghimire TRJJoTM. Rabies elimination: is it feasible without considering wildlife? 2022;2022(1):5942693
. 2. Akhtardanesh B, Khedri J, Tokasi M, Tazerji SS, Shokrollahi N, Sadeghi B, et al. Survey of Common Infectious diseases in Urban foxes in Southeastern Iran. 2023
. 3. Anderson RM, Jackson HC, May RM, Smith AMJN. Population dynamics of fox rabies in Europe. 1981;289(5800):765-71
. 4.
Baer G. Epidemiology of mongoose rabies. 1992. 5. Bannazadeh Baghi H, Alinezhad F, Kuzmin I, Rupprecht CEJVs. A perspective on rabies in the Middle East—Beyond Neglect. 2018;5(3):67
. 6.
Bashar R. Spatial Epidemiology of Rabies in Iran 2019. 7.
Bashar, R., Shabansalmani, N. 2022. Rabies. Nourbakhsh Pub. Tehran, Iran. ISBN: 978-622-5813-55-7. 8. Bingham J, Foggin CM, Wandeler AI, Hill F. The epidemiology of rabies in Zimbabwe. 2. Rabies in jackals (Canis adustus and Canis mesomelas). 1999
. 9.
Bingham JJEID. Canine rabies ecology in southern Africa. 2005;11(9):1337. 10.
Blancou JJRoID. Ecology and epidemiology of fox rabies. 1988;10(Supplement_4):S606-S9. 11. Bögel K, Moegle H, Steck F, Krocza W, Andral LJBotWHO. Assessment of fox control in areas of wildlife rabies. 1981;59(2):269
. 12.
Charlton K, Casey GJCJoCM. Experimental oral and nasal transmission of rabies virus in mice. 1979;43(1):10. 13. Cleaveland S, Hampson K, Haydon D, Lankester F, Lembo T, Mtema Z, et al. The changing landscape of rabies epidemiology and control: proceedings. 2014;81(2):1-8
. 14. Coyne M, Smith G, McAllister FJAjovr. Mathematic model for the population biology of rabies in raccoons in the mid-Atlantic states. 1989;50(12):2148-54
. 15. Dascalu MA, Picard-Meyer E, Robardet E, Servat A, Arseniev S, Groza O, et al. Whole genome sequencing and phylogenetic characterisation of rabies virus strains from Moldova and north-eastern Romania. 2023;17(7):e0011446
. 16. Debbie JG. Rabies control of terrestrial wildlife by population reduction. The natural history of rabies: Routledge; 2017. p. 477-84
. 17.
Eisinger D, Thulke H-HJTJoae. Spatial pattern formation facilitates eradication of infectious diseases. 2008;45(2):415. 18. Farashi A, Kaboli M, Karami MJEi. Predicting range expansion of invasive raccoons in northern Iran using ENFA model at two different scales. 2013;15:96-102
. 19. Fazlalipour M, Shabansalmani N, Farahtaj F, Massoudi S, Khosravy MS, Bashar RJVM, et al. A case report of rabies in a striped hyena (Hyaena hyaena) in Qazvin Province of Iran. 2024;10(4):e1514
. 20.
FISCHMAN HR, WARD III FEJAJoE. Oral transmission of rabies virus in experimental animals. 1968;88(1):132-8. 21.
Fooks AR, Cliquet F, Finke S, Freuling C, Hemachudha T, Mani RS, et al. Rabies (Primer). 2017;3(1). 22.
Fooks AR, Jackson AC. Rabies: scientific basis of the disease and its management: Academic Press; 2020. 23.
Fu ZF, Jackson ACJJon. Neuronal dysfunction and death in rabies virus infection. 2005;11:101-6. 24. Gholami A, Massoudi S, Kharazian Moghaddam M, Ghazi Marashi M, Marashi M, Bashar R, et al. The role of the gray wolf in rabies transmission in Iran and preliminary assessment of an oral rabies vaccine in this animal. 2017;5(3):56-61
. 25. Hampson K, Coudeville L, Lembo T, Sambo M, Kieffer A, Attlan M, et al. Estimating the global burden of endemic canine rabies. 2015;9(4):e0003709
. 26. Hampson K, Ventura F, Steenson R, Mancy R, Trotter C, Cooper L, et al. The potential effect of improved provision of rabies post-exposure prophylaxis in Gavi-eligible countries: a modelling study. 2019;19(1):102-11
. 27. Johnson N, Black C, Smith J, Un H, McElhinney LM, Aylan O, et al. Rabies emergence among foxes in Turkey. 2003;39(2):262-70
. 28. Johnson N, Fooks A, Valtchovski R, Müller TJVm. Evidence for trans-border movement of rabies by wildlife reservoirs between countries in the Balkan Peninsular. 2007;120(1-2):71-6
. 29. Johnson N, Un H, Vos A, Aylan O, Fooks AJE, Infection. Wildlife rabies in Western Turkey: the spread of rabies through the western provinces of Turkey. 2006;134(2):369-75
. 30. Johnston DH, Voigt DR, MacInnes CD, Bachmann P, Lawson KF, Rupprecht CEJRoID. An aerial baiting system for the distribution of attenuated or recombinant rabies vaccines for foxes, raccoons, and skunks. 1988;10(Supplement_4):S660-S4
. 31. Kavoosian S, Behzadi R, Asouri M, Ahmadi AA, Nasirikenari M, Salehi A, et al. Comparison of rabies cases received by the shomal Pasteur Institute in northern Iran: a 2-year study. 2023;2023:e10
. 32.
Kienzle TE, Alcamo IE. Rabies: Infobase Publishing; 2007. 33. King AA, Fooks AR, Aubert M, Wandeler A. Historical perspective of rabies in Europe and the Mediterranean Basin: OIE Paris, France; 2004
. 34. Lindblad-Toh K, Wade CM, Mikkelsen TS, Karlsson EK, Jaffe DB, Kamal M, et al. Genome sequence, comparative analysis and haplotype structure of the domestic dog. 2005;438(7069):803-19
. 35.
Müller F, Freuling CJRset. Rabies control in Europe: an overview of past, current and future strategies. 2018;37(2):409-19. 36. Müller T, Demetriou P, Moynagh J, Cliquet F, Fooks A, Conraths F, et al., editors. Rabies elimination in Europe: a success story. Rabies control: towards sustainable prevention at the source, compendium of the OIE Global Conf on Rabies Control, Incheon-Seoul, 7–9 September 2011, Republic of Korea; 2012
. 37.
Müller T, Freuling CM. Rabies in terrestrial animals. Rabies: Elsevier; 2020. p. 195-230. 38. Müller TF, Schröder R, Wysocki P, Mettenleiter TC, Freuling CMJPntd. Spatio-temporal use of oral rabies vaccines in fox rabies elimination programmes in Europe. 2015;9(8):e0003953
. 39.
Niezgoda M, Hanlon CA, Rupprecht CEJR. Animal rabies. 2003:163-218. 40.
Organization WH. WHO expert consultation on rabies: third report: World Health Organization; 2018. 41.
Rosatte RC. Rabies control in wild carnivores. Rabies: Elsevier; 2013. p. 617-70. 42.
Rupprecht C, Barrett J, Briggs D, Cliquet F, Fooks A, Lumlertdacha B, et al. Can rabies be eradicated? 2008;131:95-121. 43. Rupprecht CE, Hanlon C, Niezgoda M, Buchanan J, Diehl D, Koprowski H. Recombinant rabies vaccines: efficacy assessment in free-ranging animals. 1993
. 44. Schnell MJ, McGettigan JP, Wirblich C, Papaneri AJNrm. The cell biology of rabies virus: using stealth to reach the brain. 2010;8(1):51-61
. 45. Seetahal JF, Vokaty A, Vigilato MA, Carrington CV, Pradel J, Louison B, et al. Rabies in the Caribbean: A situational analysis and historic review. 2018;3(3):89
. 46.
Seimenis AJDib. The rabies situation in the Middle East. 2008;131:43-53. 47. Sterner RT, Meltzer MI, Shwiff SA, Slate DJEID. Tactics and economics of wildlife oral rabies vaccination, Canada and the United States. 2009;15(8):1176
. 48.
Timm R, Cuarón A, Reid F, Helgen K, González-Maya JJTIrlots. Procyon lotor. 2016;2016:e. T41686A45216638. 49.
Tu C, Feng Y, Wang YJRset. Animal rabies in the People's Republic of China. 2018;37(2):519-28. 50. Viranta S, Atickem A, Werdelin L, Stenseth NCJBZ. Rediscovering a forgotten canid species. 2017;2:1-9
. 51. Yang D, Cho I, Kim HJRSeT. Strategies for controlling dog-mediated human rabies in Asia: using'One Health'principles to assess control programmes for rabies. 2018;37(2):473-81
. 52. Zhao J-H, Zhao L-F, Liu F, Jiang H-Y, Yang J-LJAov. Ferret badger rabies in Zhejiang, Jiangxi and Taiwan, China. 2019;164:579-84
.
