مأموریت گرایی دانشگاه خط‌مشیِ مؤثر در راستای حکمرانی خوب نظام دانشگاهی

الموضوعات :

رامش نیک نیا ¹ , سکینه شاهی ² , مجتبی جهانی فر ³ , مجید حمدانی ⁴

1 - دانشجوی دکتری، گروه مدیریت آموزشی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.
2 - استادیار، گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران
3 - استادیار، گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.
4 - استادیار، گروه علوم تربیتی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

تاريخ الإرسال : 09 الإثنين , جمادى الأولى, 1446 تاريخ التأكيد : 09 الثلاثاء , جمادى الثانية, 1446 تاريخ الإصدار : 25 الخميس , جمادى الثانية, 1446

الکلمات المفتاحية: حکمرانی, حکمرانی خوب, نظام دانشگاهی ایران, مأموریت گرایی,

ملخص المقالة :

مقدمه: تربیت نیروی انسانی متخصص برای سال های آینده، ایفای نقش پیشتاز در امور علمی، آموزشی و فرهنگی، ارتباط با تحولات علمی جهان و انتقال دانش علمی و فناوری از جمله ضرورت وجودی دانشگاه فرهنگیان است. در سال های اخیر و با توجه به ظهور اندیشه های جدید همچون رویکرد نوین مدیریت، مفاهیمی همانند کارایی، اثربخشی و پاسخگویی در بخش عمومی، توجه بیشتری را به خود معطوف کرده اند. نظام دانشگاهی ایران نیز مستثنا از این تحولات نبوده و سعی در تغییر رویکرد حکمرانی خود و پایبندی به اصول و حکمرانی خوب در فعالیت های دانشگاه و همخوانی بیشتر با تغییرات محیطی داشته است. در این راستا هدف اصلی پژوهش حاضر، مأموریت گرایی دانشگاه رویکردی مؤثر در راستای حکمرانی خوب نظام دانشگاهی ایران است.

روش: این پژوهش با رویکرد آمیخته(کمی-کیفی) و متوالی انجام شد. در بخش کمی و کیفی مدیران، معاونین و اعضای هیئت علمی بودند. بخش کمی نمونه ها به روش تصادفی طبقه ای انتخاب و در بخش کیفی نمونه گیری با 17 نفر از افراد کلیدی دانشگاه فرهنگیان ایران به صورت هدفمند و تا مرحله اشباع نظری تعیین شدند. ابزار جمع آوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته و مصاحبه های عمیق نیمه ساختارمند بود. تحلیل داده های کمی با روش آزمون T تک نمونه ای و میانگین مفروض در قالب نرم افزار SPSS و تحلیل داده های کیفی بر مبنای رهیافت نظام مند استراوس و کوربین(2008) و بر اساس کدگذاری و تحلیل محتوا انجام شد. تایید روایی پرسشنامه با نظر متخصصان و پایایی آن با روش آلفای کرونباخ 99/0 برآورد گردید.

المصادر:

آذر، خدیجه، موسوی، سیدحسین (1402) الگوی ارتقاء دانشگاه خدمت محور از دیدگاه خبرگان دانشگاهی؛ با رویکرد آمیخته، مجله راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، دوره 16، شماره 3، صص 226-238
ابراهیم پور، حبیب، فتوره چی، زهرا، نعمتی، ولی، حمزه ای، نسرین(1399) تحليل نقش تعديل گر حکمرانی خوب در رابطه بين جهانی شدن و رشد اقتصادی در کشورهای در حال توسعه، مطالعات راهبردی سیاست گذاری عمومی، 10(36)، 69-40
ابوالفتحی، محمد، قنبری، لقمان(1398) بررسی موانع و راهکارهای تحقق حکمرانی خوب در ایران با تاکید بر سرمایه اجتماعی در سطح کلان، پژوهش های راهبردی سیاست، 8 (29)، 41-9
ابوالمعالی، فاطمه السادات، دانش فرد، کرم اله، پورعزت، علی اصغر(1399) طراحی الگوی اصلاحات اداری با رویکرد حکمرانی دیجیتال، مدیریت سازمانهای دولتی، 8 (3)، 32-10
اشتراوس، آنسلم، کوربین، جولیت ام (2008) اصول روش تحقیق کیفی: نظریه مبنایی، رویه ها و شیوه ها، مترجم: بیوک محمدی (1390)، تهران: موسسه برای علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، نسخه سوم.
اکبری، زهرا، حکاک، محمد، وحدتی، حجت اله، نظرپوری، هوشنگ(1398) طراحی الگوی سه شاخگی حکمرانی خوب در سازمانهای چند سطحی ، مطالعات مدیریت راهبردی، (40)، 221-195
امیری فرخ آبادی، جعفر، ابوالقاسمی، محمود، سلیمانی، سعید (1397) بررسی همگرایی حکمرانی دانشگاهی و کنش های شبه تجاری در آموزش عالی ایران، فصلنامه علمی پژوهشی آموزش عالی ایران، سال دهم، شماره چهارم
امینی شاد، علی، منوریان، عباس، امیری، مجتبی (1398) طراحی الگوی حکمرانی خوب در شهرداری تهران، آینده پژوهی مدیریت، 30 (3) ، 22-1
باقرزاده، محمد سعید، طبری، مجتبی، مجیبی، تورج، باقرزاده، محمدرضا، مهدیزاده اشرفی، علی (1399) طراحی و تبیین مدل حُکمرانی خوب برای ادارات کل کتابخانه های عمومی کشور، جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)، 11 (1)، 310-289
بیگی نیا، عبدالرضا، صفری، سعید، مرشدی زاد، علی، پولادرگ، عبدالمجید(1391) شناسایی و اولویت بندی شاخص های حکمرانی خوب، چشم انداز مدیریت دولتی، 12 ، 86-65
پناهی، اسماعیل، آرایی، وحید، جمشیدی، مینا(1401) اعتبارسنجی الگوی حکمرانی خوب از منظر اقتصادی، مطالعات الگوی پیشرفت اسلامی، ایرانی، 10 (2)، 239-213
پیغان، وحید، یعقوبی، نورمحمد، کیخا، عالمه (1401) سنجص و اعتباریابی الگوی حکمزانی خوب با رویکزد توسعه پایدار (مطالعه ای در سیستان و بلوچستان)، مطالعات مدیریت دولتی ایران، 5 (2) ، 138-117
توکلی، غلامرضا، بابایی، سحر، سجادیه، علیرضا(1399) تبیین و تحلیل شاخصهای حکمرانی خوب در ودجا، مدیریت و پژوهش های دفاعی، 19 (87)، 102-73
جولائی، حمید، صلواتی، عادل، احمدی، کیومرث، محمدی، عطااله (1398) تبیین عناصر محتوایی الگوی مدیریت عملکرد مبتنی بر حکمرانی خوب در بخش دولتی، پژوهش های مدیریت عمومی، 12 (3)، 210-187
حیدری ساربان، وکیل، جاوید، قاسم (1398) تحلیل اثرات ظرفیت سازی اجتماعی بر بهبود مدیریت و توسعه روستایی (مطالعه موردی: شهرستان گرمی)، مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی، 14 (2)،411-426
داداش کریمی، یحیی، میرسپاسی، ناصر، نجف بیگی، رضا(1398) طراحی مدل حکمرانی در آموزش عالی کشور، مدیریت سازمانهای دولتی، 7 (3)، 28-12
دقتی، عادله، یعقوبی، نورمحمد(1400) شناسایی عوامل مؤثر بر استقرار و توسعه حکمرانی الکترونیک در سازمانهای دولتی، حکمرانی و توسعه، 2 (2)، 25-1
دقتی، عادله، یعقوبی، نورمحمد، کمالیان، امین رضا، دهقانی، مسعود(1399) ﻃﺮاﺣﻲ اﻟﮕﻮي اﺳﺘﻘﺮار و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ ﺧﻮب اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﺗﺮﻛﻴﺐ، پژوهش های مدیریت در ایران، 24 (2)، 34-1
دهخدا، علی اکبر(1390) لغت نامه، انتشارات دانشگاه تهران به کوشش غلامرضا ستوده - ایرج مهرکی - اکرم سلطانی - زیر نظر (جعفر شهیدی) ،تهران
رستم زاده، نادر، افشاری، مصطفی، علم، زهرا، قربانی، سعید(1398) ارائه مدل حکمرانی خوب الکترونیک در وزارت ورزش و جوانان، مطالعات مدیریت ورزشی، 11 (56)، 62-43
رضائی، حسن، توحید فام، محمد(1397) نسبت سنجی الگوی حکمرانی خوب و مردم سالاری دینی، فصلنامه راهبرد، 27 (89)، 65-35
رضایی لری، غزل، سلاجقه، سنجر، مداحیان، شیوا(1401) طراحی الگوی حکمرانی خوب به منظور استحصال نظام مند معادن با رویکرد توسعه پایدار، پژوهش های مدیریت در ایران، 26(1)، 54-31
زارعی، مجتبی، آرایی، وحید(1400)، واکاوی و نقد الگوی حکمرانی خوب؛ تبیین شاخهای حکمرانی اسلامی مبتنی بر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، پژوهش های انقلاب اسلامی، 10 (2)، 25-7
سپهرنیا، رویا، البرزی، محمود، کرمانشاه، علی، آذر، عادل، سپهرنیا، روزیتا(1398) الگوی خلاقانه شفافيت حكمراني خوب برای سازمانهای سياستگذار در ایران، ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 9 (1)، 102-77
شیبانی امین، عیسی، بیگی فیروزی، الله یار (1401) نقش مدیریت فناوری اطلاعات در رسیدن به حکمروایی خوب شهری با تأکید بر مشارکت شهروندان (مطالعه موردی: شهر زاهدان)، حکمرانی و توسعه، 2 (1)، 144-129
غفاری، پانته آ، پورعزت، علی اصغر، آرایی، وحید، الوانی، سید مهدی(1402) ﻃﺮاﺣﻲ اﻟﮕﻮي ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ ﺷﻬﺮي ﻫﻮﺷﻤﻨﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﺗﺮﻛﻴﺐ، مدیریت دولتی، 15 (3)، 438-400
فراستخواه، مقصود( 1392 ) نقد مدل سیاستگذاري آموزش عالی در ایران، چکیدة بحث کرسی نقد اجتماعی سیاستهاي آموزش عالی، انجمن جامعه شناسی ایران
فرزام نیا، نیما، عبدی، بهنام، رضائیان، علی (1399) ارائه الگوی حکمرانی خوب امنیت فضای سایبر ی در سازمان های دفاعی، مدیریت نظامی، 20 (1)، 120-81
قائدی، سینا، صالحی عمران، ابراهیم، گرایی نژاد، غلامرضا (1399) تعیین میزان تنوع مأموریتها در نظام آموزش عالی ایران، مدیریت در دانشگاه اسلامی 20/ سال نهم، شماره2/333-348
کاظمی، مصطفی، مهارتی، یعقوب، صابری، الهه (1403) مأموریت گرایی دانشگاه ها گامی مؤثر در راستای حکمرانی آموزش عالی، حکمرانی و توسعه، دوره 3، شماره 4، صص 80-104
مرشدی زاد، علی(1396) حکمرانی خوب، و حکمرانی مطلوب در تمدن نوین اسلامی، آینده پژوهی ایران، 2 (3)، 140-125
مصباح یزدی، محمدتقی. (1376). پیش¬نیازهای مدیریت اسلامی، تحقیق علیرضا متّقی¬فر، قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مقیمی، سید محمد، پورعزت، علی اصغر، دانایی فرد، حسن، احمدی، حیدر(1395) ﻃﺮاﺣﻲ و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﺪل ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪي ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ ایران، مدیریت دولتی، 8 (4)، 665-645
مهرابی، قاسم، سجادی، سید نصرالله، جلالی فراهانی، مجید (1402) ﻣﺪل ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ در ﻓﺪراﺳﯿﻮنﻫﺎي ورزﺷﯽ: روﯾﮑﺮد ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ ﺧﻮب، مدیریت ورزشی ، 15(1)، 18-5
مهرعلیزاده، یداله، شفیعی، مریم، همایون نیا، آنیتا، جمال زاده، علیرضا (1395)، مقایسه تطبیقی ماهیت تحصیلات تکمیلی در دانشگاههای نظری و علمی کاربردی: بررسی تجربۀ ایران، انجمن آموزش عالی ایران، سال هشتم، ش1
نبویان حمزه کلایی، سید محمدرضا، باقرزاده، محمدرضا، جعفری کلاریجانی، سید احمد، طبری، مجتبی(1400) طراحی مدل بومی حکمرانی خوب مبتنی بر آموزه های دینی، مدیریت اسلامی، 29 (4)، 114-81
نبویان حمزه کلایی، سید محمدرضا، باقرزاده، محمدرضا، جعفری کلاریجانی، سید احمد، طبری، مجتبی ، باقرزاده، محمد سعید (1401) طراحی و اعتبار یابی مدل بومی حکمرانی خوب مبتنی بر آموزه های دینی با رویکرد آمیخته، راهبرد فرهنگی اجتماعی، 11 (2)، 113-81
Codling, A. & V.L. Meek (2006). “Twelve Propositions on Diversity in Higher Education”. Higher Education Management and Policy, 18(3): 1-24
Davidovitch, N., & Iram, Y. (2015). Models of higher education governance: A comparison of Israel and other countries. Global Journal of Educational Studies, 1(1), 16-44
Garriga, M. (2019): The Capacity Building Concept. Retrieved from:http://www. coastalwiki. org/wiki/ The_ Capacity_ Building_Concept.
Huang, F. (2018). University governance in China and Japan: Major findings from national surveys. International Journal of Educational Development, 63, 12-19
Jindra C, Vaz A. Good governance and multidimensional poverty: A comparative analysis of 71 countries. Governance. 2019; 32:657–675. https://doi.org/10. 1111/gove.12394
Mkandawire, T. (2015). Neopatrimonialism and the political economy of economic performance in Africa: Critical reflections. World Politics, 67(3), 563-612
Wesley Kaufmann & Anne Lafarre (2021) Does good governance mean better corporate social performance? A comparative study of OECD countries, International Public Management Journal, 24:6, 762-791, DOI: 10.1080/10967494.2020.1814916

نص كامل:



 

 

مأموریت گرایی دانشگاه خط‌مشیِ  مؤثر در راستای حکمرانی خوب نظام دانشگاهی¹

 

تاریخ دریافت: 21/08/1403                                 تاریخ ویرایش: 19/09/1403                                تاریخ پذیرش: 20/09/1403

 

 

رامش نیک نیا

دانشجوی دکتری، گروه مدیریت آموزشی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

ORCID: 0009-0003-8493-2701

[e-mail]

 

سکینه شاهی (نویسنده مسئول)

دانشیار، گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران 

ORCID: 0000-0003-3744-7642

[e-mail]

 

مجتبی جهانی فر

استادیار، گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

ORCID: 0000-0003-0988-7042

[e-mail]

 

مجید حمدانی

استادیار، گروه علوم تربیتی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

ORCID: 0000-0001-6310-6564

[e-mail] 

 

 

چکیده

تربیت نیروی انسانی متخصص برای سال‌های آینده، ایفای نقش پیشتاز در امور علمی، آموزشی و فرهنگی، ارتباط با تحولات علمی جهان و انتقال دانش علمی و فناوری ازجمله ضرورت وجودی دانشگاه فرهنگیان است. در سال‌های اخیر و با توجه به ظهور اندیشه‌های جدید همچون رویکرد نوین مدیریت، مفاهیمی همانند کارایی، اثربخشی و پاسخگویی در بخش عمومی، توجه بیشتری را به خود معطوف کرده‌ است. در این راستا هدف اصلی پژوهش حاضر، مأموریت گرایی دانشگاه رویکردی مؤثر در راستای حکمرانی خوب نظام دانشگاهی است. این پژوهش با رویکرد آمیخته (کمی-کیفی) و متوالی انجام شد. بخش کمی نمونه‌ها به روش تصادفی طبقه‌ای انتخاب و بخش کیفی نمونه‌گیری با 17 نفر از افراد کلیدی دانشگاه فرهنگیان ایران به‌صورت هدفمند و تا مرحله اشباع نظری تعیین شدند. ابزار جمع‌آوری داده‌ها پرسشنامه محقق ساخته و مصاحبه‌های عمیق نیمه ساختارمند بود. تحلیل داده‌های کمی با روش آزمون T تک نمونه‌ای و میانگین مفروض در قالب نرم‌افزار SPSS و تحلیل داده‌های کیفی بر اساس کدگذاری و تحلیل محتوا انجام شد. تأیید روایی پرسشنامه با نظر متخصصان و پایایی آن با روش آلفای کرونباخ 99/0 برآورد گردید. یافته‌ها نشان داد، مأموریت گرا بودن دانشگاه فرهنگیان از شاخص‌های مهم حکمرانی خوب نظام دانشگاهی، پایبندی به قانون، عملکرد دولت، مشارکت، مدیریت و رهبری مشخص گردید. بُعد پایبندی به قانون شامل مؤلفه‌های (شفافیت، ثبات سیاسی، کنترل فساد، کیفیت قوانین و عدالت) و  بُعد عملکرد دولت از مؤلفه‌های (پاسخگویی، اثربخشی و کارایی، برنامه‌ریزی) و بعد مشارکت  از مؤلفه‌ی (مشارکت مردم در تصمیم‌گیری) و بُعد مدیریت و رهبری از مؤلفه‌های (توانمندسازی و توسعه خلاقانه، وظایف رهبری و مسئولیت‌پذیری) است. نتایج نشان می‌دهد یکی از عواملی که می‌تواند فرایند توسعه دانشگاه و دستیابی به اهداف مأموریت گرایی دانشگاه فرهنگیان را تسهیل کند، تأکید به اجرای حکمرانی خوب است. همچنین ظرفیت‌سازی سازمانی در حوزه‌هایی ازجمله ساختاری، شفافیت، مدیریت و رهبری، منابع انسانی و فرهنگی زیر چتر حکمرانی خوب به‌عنوان کلیدی‌ترین محور اصلی، می‌تواند سطح مأموریت این دانشگاه را ارتقا دهد.

 

کلمات کلیدی: حکمرانی، حکمرانی خوب، نظام دانشگاهی ایران، مأموریت گرایی

 

1-       مقدمه

دانشگاه‌ها نقش مهمی در تربیت نیروی انسانی کارآمد و تولید دانش بر عهده‌دارند و این نقش و جایگاه بر کسی پوشیده نیست. دست‌یابی به این هدف بنیادی و زیست در دنیای شبکه‌ای قرن بیست‌ویک مستلزم تحولات ساختاری و انتخاب یک الگوی مطلوب برای اداره این نهاد کلیدی است. به نظر می‌رسد حکمرانی خوب با تکیه‌بر شفافیت، مسئولیت‌پذیری، مشارکت جمعی و سایر مؤلفه‌های مربوطه می‌تواند زمینه‌های این تحول بزرگ را فراهم نماید. واژه حکمرانی خوب اولين بار در سال 1979 از سوي اقتصادداني به نام Williamson در ادبيات اقتصادي و براي بيان وضعيت ايده­آل رابطه ميان دولت و بازار مطرح شد (سلطانی نژاد و گودرزی، 1396). به استناد به این الگوی اداره، سازمان‌ها برای تصمیم‌گیری و پاسخگویی کارآمد و مؤثر باید به نیازها و خواسته‌های جامعه توجه کنند برنامه توسعه سازمان ملل (2010)، کيفيت تصميم­گيري را در مرکز توجه خود قرار دهند و از آن طريق، تصميمات مهم خود در خصوص اینکه چه کساني در فرآيند تصميم­گيري وارد شوند و چگونه وظيفه خود را به انجام برسانند (روشن و متوسلی، 1397) را مشخص می‌کنند. بنابراین، حکمرانی خوب در حالت کلی یک الگوی اداره جامع است که در آن هر سازمان به‌مثابه یک دولت سعی می‌کند اصول اساسی آن را پیاده‌سازی کند. ریشه‌های این تفکر را می‌توان در اندیشه‌های چستر بارنارد جستجو کرد (Hasan Bandi et al، 2022). بارنارد راه‌حل بسیاری از مسائل اجتماعی را در همکاری و مشارکت جمعی از بازیگران سازمان‌های دولتی، بخش خصوصی و نهادهای مردمی می‌داند (امام‌جمعه زاده و همکاران، 1395). در حقیقت حکمرانی خوب بر تسهیم اقتدار بین دولت و سازمان‌های غیردولتی تأکید می‌کند، به‌گونه‌ای که بازیگران دولتی و غیردولتی با تشریک‌مساعی و همکاری دوطرفه به حل مشکلات اجتماعی می‌پردازند احمدی رضایی و سادات مالکی(1394). این الگوی حکمرانی در نظام آموزشی باعث تقویت پاسخگویی، افزایش مشارکت و کاهش نابرابری در آموزش (UNESCO، 2009)، تحقق مؤثر خدمات آموزشي، به حداقل رساندن فساد و درنهایت باهدف افزایش بهره‌وری از خدمات آموزشی به‌منظور افزایش کارایی و بهبود یادگیری و بهره‌وری کارکنان (Lewis & Pettersson، 2009) می‌شود. به همین سبب به‌کارگیری مدل حکمرانی خوب در نظام آموزشی از اهمیت قابل‌توجهی برخوردار است.

با توجه به مطالب فوق می‌توان گفت بین مدل حکمرانی دانشگاهی و جهت‌گیری سیاست‌های آموزش عالی رابطه تنگاتنگی وجود دارد و کژ کارکردی سیاست‌گذاری در نظام دانشگاهی ازجمله دانشگاه فرهنگیان هم مستقیماً مرتبط به مسئله حکمرانی دانشگاهی است. حکمرانی به زبان ساده «تغییر در توازن قدیمی میان دولت و جامعه مدنی» است، مدعی است که علاوه بر دولت، بخش خصوصی و جامعه مدنی در حل مسائل جمعی، بدون تکیه‌بر منابع رسمی دولت نقش دارند. این شیوه حکمرانی نشان می‌دهد، به همان نحو که ســاختارهای رسمی دولت، یکی از ابزارهای اتخاذ و اجرای تصمیمات اســت، ساختارهای غیررسمی وجود دارند که اجرای تصمیمات را متأثر می‌سازند. بنابراین می‌توان گفت حکمرانی خوب با رویکردی هنجاری و ارزش‌مدارانه به شــیوه صحیح مفهوم جدیدی از دولت را ارائه می‌کند کــه به فرایند نوین اداره امور جامعه اشــاره دارد.

 باید اذعان نمود که بخش بزرگی از مسائل دانشگاهی در ایران از کاستی‌ها و ناراستی‌های سیاسی کلان نشئت می‌گیرند (فراستخواه، 1392: 103)؛ علاوه بر آن مباحثی همچون تصمیم سازی و سیاست‌گذاری در این خصوص ذیل رویکرد حکمرانی دانشگاهی قرار می‌گیرند (امیری فرخ‌آبادی و همکاران، 1397). لذا بر اساس اصول حکمرانی خوب، نقش دولت تغییر کرده و روش جدیدی برای اداره جامعه ارائه می‌شود که در آن بخش عمومی² اصلاح، جامعه مدنی³ تقویت و مشارکت بخش خصوصی⁴ تسریع می‌شود(Hopper، 2017). 

     مسئله دیگر که اهمیت به سزایی دارد، مأموریت گرایی دانشگاه است. مأموریت، علت وجودی سازمان‌هاست و به‌طور واضح بیان می‌کند که هر سازمان به چه علتی و برای تحقق چه هدفی راه‌اندازی شده است. آنچه از ادبیات آموزش عالی برمی‌آید این است که دانشگاه‌ها در طول تاریخ مسئولیت‌های مختلفی به عهده داشته‌اند که از آن به نسل‌های دانشگاهی تعبیر شده است. به‌عنوان‌مثال دانشگاه‌های نخبه‌گرا، دانشگاه‌های پژوهش محور و دانشگاه‌های کارآفرین، با مأموریت‌های مشخص شکل‌گرفته‌اند(Sam & Sijde، 2014). دانشگاه فرهنگیان نیز ذیل الگوی دانشگاه نخبه‌گرا، یکی از مؤسسات آموزش عالی است که با مأموریت مشخص تأمین نیروی انسانی نظام آموزش عمومی پا به عرصه وجود گذاشته است. این موسسه آموزش عالی در حال حاضر متولی تربیت رسمی معلم در ایران است (گویا و غلام آزاد، 1398). در حقیقت دانشگاه فرهنگیان، دانشگاهی مأموریت محور و استراتژیک برای تأمین، تربیت و توانمندسازی معلمان و نیروی انسانی وزارت آموزش‌وپرورش در ایران است که با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی و با تجمیع کلیه مراکز تربیت‌معلم سراسر ایران تأسیس شد و از سال 1391 شروع به کار نمود. حکمرانی خوب در این دانشگاه و برنامه‌ریزی بر اساس قواعد آن می‌تواند زمینه‌های رسیدن به این مأموریت بنیادی را فراهم نماید. داشتن بیانیه مأموریت و پایبندی به آن حرکت در جهت رسالت سازمان را تضمین می‌نماید. به عبارتی تصور می‌شود که داشتن بیانیه مأموریت مشخص و استفاده از اصول حکمرانی خوب، موجب می‌شود تا همه ذی‌نفعان، اهداف دانشگاه را به‌طور کامل درک نمایند و با مشارکت همگانی، شفافیت و مسئولیت‌پذیری را در راستای تحقق آن تلاش نمایند. لذا، با نظر به اهمیت مأموریت و حکمرانی دانشگاه فرهنگیان ایران و کمبود پژوهش‌های داخلی در این دانشگاه، پژوهش حاضر تلاش دارد ضمن پرداختن به وضعیت حکمرانی و حکمرانی خوب، تبیین شاخص‌های آن از منظرهای مختلف ارتباط این مقوله مهم و راهبردی با مأموریت گرایی دانشگاه فرهنگیان ایران تبیین نماید. اینکه چگونه مأموریت گرایی دانشگاه رویکرد مؤثر در راستای حکمرانی خوب نظام دانشگاهی است؟  

 

 

 

 

2-       ادبیات تحقیق

2-1- حکمرانی خوب

مفهوم حکمرانی⁵ مفهوم جدیدی نیست و قدمت آن به‌اندازه تمدن بشری است. حکمرانی به معنای فرایند تصمیم‌گیری و فرایندی که طی آن تصمیمات به مرحله عمل درمی‌آیند. در سالیان اخیر حکمرانی تبدیل به موضوعی داغ در مدیریت دولتی شده است. این به‌واسطه نقش مهمی است که حکمرانی در تعیین سلامت اجتماع ایفا می‌کند.

ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ، بیانگر مجموعه پیچیده‌ای از ارزش‌ها، ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎ، ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎ و ﻧﻬﺎدﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐـﻪ به‌وسیله آن‌ها، به‌طور رﺳﻤﯽ و غیررسمی ﺑﻪ اداره ﻓﺮاﯾﻨـﺪ ﺗﻮﺳـﻌﻪ و رﻓـﻊ تعارض‌ها ﭘﺮداﺧﺘـﻪ می‌شود. حکمرانی آموزش عالی به اختیار رسمی و غیررسمی اطلاق می‌شود که از قوانین، سیاست‌ها و قواعدی که مسئولیت‌ها و اختیارات بازیگران مختلف را تعیین می‌کند، ناشی می‌شود (سلیمانپور عمران و جعفرزاده حصاری، 1403). ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ اﺻﻄﻼﺣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻏﻠﺐ، ﺑﺮای ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺗﻐﯿﯿﺮات در ﻣﺎﻫﯿﺖ و ﻧﻘﺶ دوﻟـﺖ در ﭘﯽ اﺻﻼﺣﺎت ﺑﺨﺶ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ از ﺑﻮروﮐﺮاﺳـﯽ سلسه‌مراتبی ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ به‌کارگیری ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎزارﻫﺎ، شبه بازارها و شبکه‌ها، به‌ویژه در اراﺋﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﯽ منجر شده ﺑﻪ کار می‌رود (داداش کریمی و همکاران، 1398). بانک جهانی «حاکمیت» را به‌عنوان «روشی که بر اساس آن قدرت بر مدیریت اقتصادی یک کشور و منابع اجتماعی  آن برای رسیدن به توسعه اعمال می‌شود» تعریف نموده است. در یک تعریف فراگیر «حکمرانی مجموعه‌ای از روش‌های فردی و نهادی، عمومی و خصوصی است که امور مشترک مردم را اداره می‌کند». حکمرانی فرایندی پیوسته است که از طریق آن منافع متضاد یا متنوع را همساز نموده و اقدام همکاری اتخاذ می‌گردد. حکمرانی شامل نهادهای رسمی و نظام‌هایی است که برای تضمین رعایت قانون، قدرت پیداکرده‌اند. همچنین قراردادهای غیررسمی که مردم و نهادها بر سر آن توافق نموده یا درک می‌کنند که به نفع آن‌ها است. لذا حکمرانی خوب نه‌تنها روایتی نو از مفاهیمی مانند حاکمیت قانون، مشارکت، مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی است، درعین‌حال چارچوبی ایجاد می‌کند که همه این اهداف و ارزش‌ها در راستای بیانیه مأموریت سازمان یکجا جمع شوند و اهداف دنبال شوند (پیغان و همکاران، 1401). از سوی دیگر در خدمات دولتی نوین به‌جای اینکه حکومت‌ها صرفاً نقش هدایت را عهده‌دار باشند، به‌عنوان نیروهای محرک عمل می‌کنند که به توانمندسازی شهروندان و خلق ارزش‌های مشترک میان آن‌ها می‌پردازند تا با ایجاد ائتلافی از سازمان‌های دولتی، خصوصی و نهادهای مدنی را موردتوجه قرار دهند که نتایجی نظیر قانون مداری، شفافیت، مشارکت، مسئولیت‌پذیری، عدالت و انصاف، کارایی و اثربخشی را به دنبال دارد و در اتخاذ سیاست‌های پیش‌بینی‌شده، بروکراسی شفاف، پاسخگویی شفاف واحدهای اجرایی، مشارکت افراد در امور مختلف اجتماعی و سیاسی و همچنین برابری همه افراد در برابر قانون تبلور پیدا کند (حاجیلو و همکاران، 2021). امـا یکـی از کامل‌ترین نظریـات از حکمرانـی خـوب توسـط بانـک جهانی⁶ ارائه‌شده اسـت، ایـن بانک شاخصه‌های ایـن الگو را به ۶ دسـته تقسـیم می‌کند: پاسخ‌گویی، اثربخشـی دولت، حاکمیـت قانـون، ثبـات سیاسـی، کیفیت قوانیـن و مقـررات و کنتـرل فسـاد (صفریان و جمعه زاده، 1396).

پاسخ‌گویی⁷: پاسخگویی نهادها، سازمان‌ها و مؤسسات در چارچوب قانونی و زمانی مشخص در برابر اعضاء خود و ارباب‌رجوع، ازجمله عواملی است که به استوار شدن پایه‌های حکمرانی خوب در یک جامعه منجر می‌شود.

شفافیت⁸: شفافیت نقطه مقابل پنهان‌کاری در تصمیم‌گیری است. پنهان‌کاری، امکان بروز فساد در تصمیم‌گیری را افزایش می‌دهد، حال‌آنکه شفافیت مانع از گسترش آن می‌شود. شفافیت یعنی اینکه تصمیمات و اجرای آن‌ها در مسیر پیروی از قوانین و مقررات صورت گیرد (احمدی رضایی و مالکی، 1394).

اثربخشی دولت⁹: کیفیت خدمات عمومی، کیفیت خدمات شهری و استقلال آن از فشارهای سیاسی، کیفیت تدوین خط‌مشی و اعتبار تعهد دولت به این خط‌مشی‌ها.

حاکمیت قانون¹⁰: حاکمیت قانون یکی از ارکان بنیادین حکمرانی خوب است که مطابق آن وجود تضمین‌های قانونی برای حمایت از حقوق ذی‌نفعان از لوازم ضروری آن به شمار می‌آید. که بعضاً یا قوانین عادلانه نیستند و یا عادلانه اجرا نمی‌شوند (احمدی رضایی و مالکی،1394: 24). حاکمیت قانون به معنای تبعیت تمامی اعضا سازمان، به‌ویژه مدیران و زمامداران از قانون است. حکمرانی خوب نیازمند چارچوب عادلانه‌ای از قوانین است که دربرگیرنده حمایت کامل از حقوق افراد (به‌ویژه اقلیت‌ها) در جامعه بوده و به‌صورت شایسته‌ای اجرا گردد.

ثبات سیاسی¹¹: این مؤلفه به میزان ثبات رژیم حاکم و رهبران آن، درجه احتمال تداوم حیات مؤثر دولت و تداوم سیاست‌های جاری در صورت مرگ‌ومیر یا تغییر رهبران و دولتمردان کنونی می‌پردازد.

کیفیت قوانین و مقررات¹²:  توانایی حکومت در تدوین و اجرای خط‌مشی‌ها و مقررات درست و بی‌عیب که توسعه و پیشرفت بخش خصوصی را اجازه داده و ارتقا می‌بخشد.

کنترل فساد¹³: میزانی که از قدرت عمومی برای منافع شخصی استفاده می‌شود، شامل اشکال خرد و اشکال بزرگ فساد و همین‌طور تسخیر دولت به دست نخبگان و در جهت منافع شخصی  (جولائی و همکاران به نقل از بانک جهانی، 1398).

2-2- حکمرانی سازمانی

   تعریف حکمرانی خوب سازمانی اغلب مبهم و متنوع است (Mkandawire، 2015؛ به نقل از کاظمی و همکاران، 1403). در خصوص این مؤلفه باید گفت حکمرانی خوب سازمانی در کنار شایستگی مدیران با شاخص‌های مهمی از قبیل کنترل فساد در دستگاه‌های اجرایی، استفاده بهینه از منابع و امکانات، شفافیت در قوانین، کاهش مقررات دست و پاگیر بوروکراسی اداری و ایجاد پنجره ارتباطی مناسب با کارکنان سروکار دارد (World Bank Group، 2016).

2-3- حکمرانی در آموزش عالی

از اواخر دهه 1980 تغییرات چشمگیری در آموزش عالی در سراسر جهان رخ‌داده است. ازآنجایی‌که حکمرانی یکی از مهم‌ترین جنبه‌های آموزش عالی است و تأثیر زیادی بر فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی دارد، به‌طور فراوانی تحت تأثیر این تغییرات قرارگرفته است (Huang، 2018). بدین ترتیب در بسیاری از کشورها حکمرانی آموزش عالی به یکی از اولویت‌های اصلی تبدیل‌شده است (Munawir & et al، 2019). حکمرانی آموزش عالی اشاره به تخصیص قانونی قدرت در بین ساختارهای متنوع تصمیم‌گیری‌های دانشگاه و ساختارهای متنوع اجرایی و اداره کردن در راستای مأموریت دانشگاه دارد. هدف حکمرانی دانشگاه مرتبط کردن منافع عمومی مشترک و درک فهم و اهداف آن‌ها و مشخص کردن مرزهای اقتدار در نظریه و عمل است. اینکه چه کسی بایستی تصمیم بگیرد و تمرکز تصمیم‌ها بر چه چیزی است (Davidovitch & Iram، 2015). حکمرانی خوب ازجمله الگوهایی است که تصور می‌شود راه‌حل مناسبی برای تحقق اهداف دانشگاه در راستای بیانیه مأموریت دانشگاه و حل مسائل پیچیده سازمان‌های آموزشی قرن بیست و یکم باشد.

 

 

 

 

2-4- ابعاد حکمرانی دانشگاهی

حکمرانی دانشگاهی دارای ابعاد مختلفی است که در ادامه به تعریف آن‌ها پرداخته می‌شود:

- مأموریت و اهداف: یک بعد کلیدی در تعریف حاکمیت دانشگاهی و چارچوب کلی از سیستم و نحوه تعامل بین دانشگاه و نهاد بالاتر یا دولت است. در دانشگاه‌ها محدودیت‌هایی جهت تعریف اهداف و نحوه صرف هزینه‌ها وجود دارد و حتی تملک دارایی‌هایشان مطابق ضوابط قانونی شکل می‌گیرد.

- ساختار حاکمیت: در این مقوله باید دانشگاه به‌عنوان یک مؤسسه واحد و یک کل ‌نگریسته شود که در آن رسالت، سیاست و رویه‌ها مشخص می‌گردد؛ برای مثال بخش‌ها و سطوح پایین‌تر حاکمیت و مدیریت مشخص می‌شود، نخبه‌های دانشگاهی شناسایی و تقدیر می‌شوند، روش‌های مدیریت دانشگاه و انتخاب رئیس دانشگاه و معاونین بررسی می‌گردد و ساختار مناسب انتخاب می‌شود.

- مدیریت: مدیریت دانشگاهی به تصمیمات مستمری اشاره دارد که در لایه‌های مختلف اتخاذ می‌شوند و این تصمیمات با سطوح مختلفی از سطح عملیاتی تا سطح عالی ارتباط دارد. باید توجه داشت که یکی از سخت‌ترین تصمیمات مدیریت توانایی انعطاف‌پذیری دانشگاه در مقابل تغییرات محیطی و تخصیص منابع است. از وظایف اصلی حکمرانی دانشگاه هدایت نمودن سیاست‌ها، استخدام، تربیت و حفظ نیرو، تدوین استراتژی‌های دانشگاه، خلاقیت و کارآمدی دانشگاه است (Mitchell، 2023، نقل از سلیمانپور عمران و همکاران، 1403).

- پاسخگویی: اهداف و برنامه‌های دانشگاه باید در راستای مأموریت دانشگاه و در قالب شاخص‌هایی تعریف شوند تا مدیریت دانشگاه و مدیران میانی در  قبال آن‌ها به‌طور مستمر پاسخگوی ذی‌نفعان باشند.

- مشارکت: در این بعد باید توجه داشت که تصمیمات و اجرای آن‌ها نباید به‌صورت پنهان و دور از اطلاع ذی‌نفعان باشد.

2-5- مأموریت گرایی

بیانیه مأموریت پایه‌ای است که سازمان‌ها بر اساس آن چشم‌انداز و برنامه‌های راهبردی خود را تنظیم می‌کنند. بیانیه مأموریت یک دانشگاه اساس برنامه‌های راهبردی و تدوین الگوهای ارزیابی مستمر با پیشرفت دانشگاه است (Voorhees، 2008، نقل از کاظمی و همکاران، 1403). یکی از شیوه‌هایی که با توسل به آن مؤسسات آموزش عالی می‌توانند به اهداف دست یابند؛ تدوین رسالت، مأموریت و چشم‌انداز دانشگاه است که بر مبنای آن هر دانشگاهی برنامه راهبردی‌اش را ترسیم، همه ذی‌نفعان دانشگاه، اهداف آن را درک کرده و با شایستگی‌های اصلی دانشگاه آشنا می‌شوند؛ زیرا که بیانیه مأموریت بر اساس نقاط قوت و ضعف، فرصت‌ها و تهدیدهای هر دانشگاه، محیط استانی و ملی آن نوشته می‌شود و با ترسیم مأموریت، دانشگاه قادر به تعریف اولویت‌ها و فعالیت‌های اصلی خود می‌گردد (Kosmützky، 2012). دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی نهادهایی هستند که زمینه تحقق سیاست‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هر کشور را فراهم می‌کنند. به همین منظور، از دانشگاه‌ها انتظار می‌رود به تولید دانش پرداخته و به تربیت نیروی انسانی متخصص و متعهد موردنیاز کشور همت گمارند. چراکه دانشگاه را می‌توان مبدأ تحولات در هر کشوری در نظر گرفت؛ به شرطی که دانشگاه، این ظرفیت را در خود ایجاد کرده باشد. مأموریت اصلی و کار ویژه دانشگاه فرهنگیان تربیت و تأمین معلم برای آموزش‌وپرورش است؛ بنابراین حریم آن را باید محترم و معتبر بشماریم تا به شکلی پایدار از مأموریت و کار ویژه دانشگاه فرهنگیان صیانت شود. درحالی‌که به نظر می‌رسد این دانشگاه با صبغه یک‌صد ساله تاریخی تأسیس آن، اما رسالتش بر زمین باقی‌مانده است. دانشگاه متضمن پاسخگویی به این رسالت تاریخی باید سیاست‌گذاری و راهبری تربیت‌معلم در کشور بر پایه دانش بومی، ملی و جهانی باشد. نادیده گرفتن ظرفیت‌های ملی مرتبط و تعقیب سیاست‌ها اساساً با حکمرانی خوب منافات دارد. مدیریت غیر مشارکتی، منجر به انحصارطلبی در این دانشگاه شده است. بهبود این شرایط منطبق با پیشرفته‌ترین وضعیت انحصار زدایی است که حیات دانشگاه فرهنگیان به‌دوراز خطر و تلاطم را شامل می‌شود.

 

3-        پیشینه تحقیق

پیغان و همکارانش (1401) تحقیقی با عنوان سنجش و اعتبار یابی الگوی حکمرانی خوب با رویکرد توسعه پایدار (مطالعه‌ای در سیستان و بلوچستان) انجام دادند. پژوهشگران در این تحقیق از رویکرد مدل‌سازی معادلات ساختاری استفاده نمودند. نتایج تحقیق نشان داد در الگوی حکمرانی خوب با رویکرد توسعه پایدار، شاخص اظهارنظر و پاسخگویی، کیفیت قوانین، کنترل فساد، حاکمیت قانون و شفافیت در رتبه‌های اول تا پنجم قرار داشتند.

باقر زاده و همکارانش (1399) پژوهشی با عنوان طراحی و تبیین مدل حُکمرانی خوب برای ادارات کل کتابخانه‌های عمومی کشور انجام دادند. با استفاده از فن دلفی نظرات 37 نفر از خبرگان که شامل اساتید دانشگاه و مدیران و کارشناسان ارشد کتابخانه‌های کشور اخذ گردید. نتایج حاصل از تحقیق بر اساس تحلیل عاملی تأییدی به‌صورت یک الگوی حکمرانی خوب شامل 2 بعد، 9 مؤلفه و 28 شاخص تدوین گردید.

امینی شاد و همکاران (1398) در پژوهشی به طراحی الگوی حکمرانی خوب در شهرداری تهران پرداختند. جهت گردآوری داده‌های کیفی از ابزار مصاحبه استفاده‌شده است. روش نمونه‌گیری به‌صورت گلوله برفی و هدفمند بود. جهت طراحی الگوی حکمرانی خوب در شهرداری تهران از استراتژی گراندد تئوری با رویکرد استراوس و کوربین استفاده‌شده است. نتایج نشان داده که عوامل جامعه مدنی، ذینفعان سیاسی و دستورالعمل‌های نهادهای بالادستی، تغییر و تحولات محیطی، عوامل استراتژیک، عوامل مدیریتی و عوامل نهادی ازجمله عوامل علی مؤثر بر الگوی حکمرانی خوب در شهرداری‌ها است.

مهرابی و همکاران (1402) در پژوهشی به ارائه ﻣﺪل ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ در فدراسیون‌های ورزﺷﯽ: روﯾﮑﺮد ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ ﺧﻮب پرداختند. ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻫﺪف ﮐﺎرﺑﺮدی و ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ روش ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ- ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ ﺑﻮد. بر اساس نظر خبرگان شاخص‌ها در هشت عامل شفافیت و پاسخگویی، قانون‌مداری، مشارکت‌جویی، مسئولیت‌پذیری، مبارزه با فساد، رعایت موازین اخلاقی، نظارت و کنترل و اثربخشی قرار گرفتند. ﻋﺎﻣﻞ ﺷﻔﺎﻓﯿﺖ و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﯽ دارای ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻧﻘﺶ و ﻣﻮازﯾﻦ اﺧﻼﻗﯽ دارای ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻧﻘﺶ در پیش‌بینی رﻓﺘﺎر ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ در فدراسیون‌های ورزشی است.

کاظمی، مهارتی و صابری (1403) در پژوهشی به مأموریت دانشگاه با رویکرد حکمرانی پرداختند. به لحاظ هدف کاربردی بود و روش پژوهش کیفی و از طریق مطالعه اسناد و مصاحبه انجام شد. نتایج نشان داد که شاخص‌های فرصت ساز محیطی برای دانشگاه در حد بالایی منجر به ارتقا سطح مأموریت دانشگاه شده و این موضوع بیانگر آن است که عدم توجه به شرایط محیط بیرونی دانشگاه می‌تواند منجر به شناخت ناقص از جایگاه آن شود و در پی آن تخصیص منابع وضعیت مطلوب و بهینه‌ای نخواهند داشت.

پورکریمی، حسن بندی و صمدی (1403) در تحقیق دلالت‌های سیاست‌گذارانه حکمرانی خوب در سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش که به‌صورت کیفی و با شیوه دلالت پژوهی انجام‌شده است، دلالت‌های استخراجی نشان داد که در سند تحول بنیادین دلالت‌های احصا شده بر برخی از شاخص‌ها ازجمله اخلاق‌مداری تأکید بیشتر شده اما اکثر دلالت‌های احصا شده به‌صورت گزاره‌های کلی و غیر شفاف تدوین‌شده‌اند و می‌تواند گفت همچنان بازیگران کلیدی اداره نظام تعلیم و تربیت، نظام حاکم است و اعطای استقلال لازم به دو بازیگر حکمرانی خوب یعنی(جامعه مدنی و بخش خصوصی) در دستور کار جدی تدوین گران سند نبوده است. بنابراین عدم نگاه و درک جامع به شاخص‌های حکمرانی خوب در سند ناشی از تمرکزگرایی و شناخت سطحی از حکمرانی خوب است.

Slamet & et al (2024) در پژوهشی تأثیر مأموریت درباره خدمات دانشگاهی را با میانجی‌گری حکومت و منابع انسانی در آموزش عالی مؤسسات اندونزی انجام دادند و نتایج نشان داد اهمیت حکمرانی حاکمیت در سهم مأموریت دانشگاه و انتخاب مدیران می‌تواند باعث تقویت و ارتقا دانشگاه شود؛ یعنی مبانی فلسفی و جهت‌گیری استراتژیک خدمات دانشگاهی با حکمرانی خوب حاکمیت مورد تقویت قرار می‌گیرد.

Kipasika (2024) در پژوهش بیان مأموریت، ارزش‌ها و اهداف استراتژیک رهبری در رویه‌های توسعه نهادهای دانشگاهی دریافت نقش حیاتی رهبری در بافت مؤسسه برای تقویت همسویی با مأموریت موسسه، هدایت تصمیم‌گیری و هدایت تعالی آموزشی بسیار اهمیت دارد. توصیه و تأکید بر بررسی و اصلاح مستمر عناصر سازمانی، شیوه‌های رهبری و تلاش برای اطمینان از حرکت در جهت مأموریت مؤسسه با اهداف مؤسسه دارد.

Manolito Bada Basilio & David Cababaro Bueno (2024) با بررسی جامع چشم‌انداز و مأموریت سازمان دانشکده تحصیلات تکمیلی: ارزیابی همسویی و اثربخشی در برنامه آموزش کارشناسی ارشد هنر، نشان دادند که دانشکده تحصیلات تکمیلی دارای چشم‌انداز و مأموریت کاملاً مشخصی است؛ بیانیه‌های که وضوح، جهت و همسویی باارزش‌های مؤسسه را فراهم می‌کند. سیاست‌ها و برنامه‌های اجراشده در راستای مأموریت، با تأکید بر یادگیری و توسعه دانش‌آموختگان، تحقیق و نوآوری، مسئولیت‌پذیری، عدالت و بهبود مستمر را ایجاد می‌کند. همچنین حس وحدت و احساس تعلق را به آن فراهم می‌نماید.

نتایج مطالعات نشان می‌دهد که پیاده‌سازی حکمرانی خوب در دانشگاه فرهنگیان می‌تواند سیاست‌ها و برنامه‌های اجرایی در راستای مأموریت این دانشگاه را به سمت کارایی و اثربخشی هر چه بیشتر سوق دهد. سطح کیفیت خدمات آموزشی که در آن مسئولیت‌پذیری، پاسخگویی، اطمینان و تسلط مدیران و معلمان و زیرساخت‌های آموزشی برخوردار است را بالا ببرد. همچنین از طریق شفافیت اهداف و تفسیر آن‌ها در اقدامات موجب افزایش نقش مؤثر عملکرد مدیریت برای ظرفیت‌های عمومی شود و به‌طور دقیق و مناسب نتایج موردنظر را توصیف کنند.

4-        روش تحقیق

پژوهش حاضر ازلحاظ هدف کاربردی به شمار می‌رود. به‌منظور دستیابی به اهداف پژوهش حاضر، رویکرد آمیخته (کمی-کیفی) و متوالی موردتوجه قرار گرفت. دلیل به‌کارگیری رویکرد آمیخته هم بررسی عمیق مسئله به لحاظ کمی و کیفی با استفاده از دیدگاه صاحب‌نظران حوزه دانشگاه فرهنگیان ایران بوده است. با توجه به اینکه تاکنون پژوهشی با محوریت مأموریت گرایی دانشگاه رویکردی مؤثر در راستای حکمرانی خوب نظام دانشگاهی، انجام نگرفته بود و ازآنجاکه بررسی حکمرانی خوب دانشگاهی در آموزش عالی ایران، نیازمند ارزیابی مؤلفه‌های حکمرانی خوب و مأموریت گرایی دانشگاه فرهنگیان مهم است، بنابراین در مرحله نخست؛ بخش کمی، جامعه آماری 51 نفر از مدیران، معاونین و اعضای هیئت با روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای انتخاب شدند. برای جمع‌آوری داده‌ها از پرسشنامه محقق ساخته (بر اساس مطالعات اسنادی حکمرانی خوب و مأموریت گرایی) با طیف پنج‌درجه‌ای لیکرت استفاده شد. تأیید روایی پرسشنامه با نظر متخصصان و پایایی آن با روش آلفای کرونباخ 99/0 محاسبه شد. داده‌های بخش کمی پس از جمع‌آوری با پرسشنامه الکترونیکی، با استفاده از نرم‌افزار SPSS، با آزمون t تک نمونه‌ای و فرض پژوهش (میانگین 3)، تحلیل شدند (جدول 2). در مرحله بعد، بخش کیفی شیوه نمونه‌گیری هدفمند¹⁴ بوده است (کرسول، 2000؛ به نقل از آذر و موسوی، 1402). معیار انتخاب نمونه‌ها بر اساس تخصص و تجربه در حوزه مدیریت دانشگاه موردمطالعه بود و تا رسیدن به مرحله اشباع نظری، نهایتاً با 17 نفر به‌صورت فردی مصاحبه انجام شد. برخی مصاحبه‌ها در محل کار مصاحبه‌شونده‌ها و اکثر مصاحبه‌ها به‌صورت تلفنی صورت گرفت. مصاحبه‌ها بین 45 تا 70 دقیقه به طول انجامید. برای گردآوری داده‌ها علاوه بر مصاحبه‌های نیمه ساختارمند، از روش مطالعه اسناد و پیشینه پژوهشی (مانند کتاب و مقاله‌ها) استفاده شد. نمونه‌ای از سؤالات مطرح‌شده جهت مصاحبه؛ ضرورت حکمرانی خوب در راستای مأموریت دانشگاه فرهنگیان چیست؟ چه مؤلفه‌هایی مانع حکمرانی خوب در راستای مأموریت دانشگاه فرهنگیان می‌شود؟ مهم‌ترین راهکارهای حکمرانی خوب در مسیر مأموریت گرا بودن دانشگاه فرهنگیان چیست؟ تحلیل داده‌های کیفی بر اساس رهیافت نظام‌مند (Strauss & Corbin، 2008) و تحلیل محتوا طی سه مرحله کدگذاری (کدگذاری باز¹⁵، محوری¹⁶ و انتخابی¹⁷) انجام گرفت. در جدول شماره (1) بخشی از ویژگی جمعیت شناختی مشارکت‌کنندگان ذکرشده است. 

4-1- سؤال‌های پژوهش

اولین گام سؤالات بخش کمی پژوهش است. با توجه به موارد ذکرشده سؤالات اصلی پژوهش به شرح زیر است:

- وضعیت کنونی حکمرانی دانشگاه فرهنگیان بر اساس مؤلفه‌های حکمرانی خوب چیست؟

- وضعیت کنونی مأموریت گرایی دانشگاه فرهنگیان در راستای حکمرانی خوب به چه صورت است؟

 

5-        یافته‌ها 

نخست برخی از خصوصیات مشارکت‌کنندگان در پژوهش (روایی و اعتبار) در جدول (1) ارائه‌شده است.

 

جدول شماره (1): برخی از خصوصیات مشارکت‌کنندگان در پژوهش

جنسیت		مرد	زن
تعداد		36	15
مدرک تحصیلی	دکتری	33	15
	ارشد	3	-
استخدام	رسمی	32	10
	پیمانی	3	3
	قراردادی	1	2
مرتبه علمی	استاد	1	1
	دانشیار	4	-
	استادیار	25	10
	مربی	6	4
جایگاه سازمانی	مدیریت	10	6
	معاونت	13	2
	هیئت‌علمی	13	7
سابقه همکاری با دانشگاه	10-5	9	8
	15-10	8	2
	20-15	9	3
	25-20	5	2
	30-25	4	1

 

5-1- یافته‌های بخش کمی

 سؤال اول: وضعیت کنونی حکمرانی دانشگاه فرهنگیان بر اساس مؤلفه‌های حکمرانی خوب چیست؟

 

 

جدول شماره (2) :نتایج مؤلفه‌های حکمرانی خوب، آزمون T تک نمونه‌ای

متغیرها	تعداد	میانگین	انحراف استاندارد	مقدار تی	سطح معناداری
حاکمیت قانون	51	13/3	73/0	317/1	194/0
شفافیت	51	85/2	82/0	216/1-	002/0
مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی	51	63/2	93/0	887/2-	006/0
مدیریت و رهبری	51	62/2	81/0	330/3-	002/0
کارایی و اثربخشی	51	69/2	98/0	275/2-	027/0
حکمرانی خوب	51	87/2	80/0	92/1-	021/0

 

 

 

سؤال دوم: وضعیت کنونی مأموریت گرایی دانشگاه فرهنگیان در راستای حکمرانی خوب به چه صورت است؟

 

جدول (3) نتایج مأموریت سازمانی دانشگاه فرهنگیان، آزمون T تک نمونه‌ای

متغیر	تعداد	میانگین	انحراف استاندارد	مقدار تی	سطح معناداری
مأموریت گرایی	51	79/2	95/0	50/1-	002/0

 

با توجه به جدول 2 و 3، نتایج حاکی از آن است که همه مؤلفه‌ها به‌جز حاکمیت قانون با توجه به میانگین مفروض پژوهش، کمتر بوده و به عبارتی مدیران و مسئولان دانشگاه فرهنگیان معتقدند وجود حکمرانی خوب در راستای مأموریت گرایی دانشگاه ضرورت دارد. همچنین نتایج آزمون تی نشان می‌دهد که حکمرانی و مأموریت گرایی در این دانشگاه از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست.

5-2- یافته‌های بخش کیفی 

در ادامه بر مبنای نگرش صاحب‌نظران دانشگاه فرهنگیان ایران به چرایی و چگونگی مأموریت گرایی و حکمرانی خوب این دانشگاه پرداخته شد. محققان مهم‌ترین مؤلفه‌ها، موانع و راهکارها را در ارتباط با پدیده موردنظر فهرست کردند. محققان معتقدند که تعداد زیادی از عواملی که در ادامه ذکر می‌شود، در همه دانشگاه‌ها وجود دارد، اما متعهد بودن و تأکید بر آن‌ها منجر به تمایز مؤسسات علمی می‌شود. برای تحلیل داده‌های کیفی از روش تحلیل محتوای کیفی استفاده شد، پس از نگارش مصاحبه‌های انجام‌شده و انتخاب محتوا و انتخاب مقوله‌ها با استفاده از کدگذاری که پیش‌تر ذکر شد، به تفسیر نهایی پرداخته شد. در جدول (4) مؤلفه‌ها و شاخص‌های حکمرانی خوب ارائه‌شده است.

 

 

 

جدول شماره (4): ابعاد، مؤلفه‌ها و شاخص‌های حکمرانی خوب در راستای مأموریت دانشگاه

مقوله‌ها	مؤلفه‌ها	کدهای باز
پایبندی به قانون	کنترل فساد شفافیت ثبات سیاسی کیفیت قوانین عدالت	التزام مدنی مدیران و کارکنان، نبود رانت‌های گسترده، وجود فضای سالم رقابتی شفافیت جلسات شورایی، شفافیت در اموال و دارایی مسئولین، شفافیت در ارزیابی عملکرد کارکنان، دسترسی به اطلاعات توسط شهروندان، اطلاعات کافی و قابل‌فهم در رسانه‌ها، آشکار و صریح بودن اقدامات دولت نبود عوامل زیر: تغییرات نامنظم و پی‌درپی دولت‌ها، عملکرد سلیقه‌ای دولت‌ها، تغییر مکرر قوانین کشوری، تزلزل در مدیریت‌ها، انتخاب مدیران بر اساس روابط قانون‌گرایی، حاکمیت قانون باکیفیت، ساده‌سازی قوانین، گسترش فرهنگ اخلاق‌مداری عدالت و برابری در برخورد با ارباب‌رجوع، استقرار نظام ارتباطی تعاملی، امنیت شغلی، ایجاد فرصت‌های برابر، عدالت در برخورد با کارکنان ، اعتمادسازی،
عملکرد دولت	پاسخگویی اثربخشی و کارایی، برنامه‌ریزی	عمل به وعده‌های داده‌شده، نظارت جامعه مدنی بر عملکرد دولت، پذیرش شکست مسئولیت، تقویت اخلاق خدمت‌رسانی، فراهم بودن فرصت طرح سؤال از سوی مردم، وجود سازوکارهایی برای بازخواست سازمان‌ها افزایش مسئولیت‌پذیری دولت، راحتی و سهولت استفاده از خدمات، افزایش کارآمدی دولت، افزایش رضایت ذی‌نفعان، افزایش هماهنگی در سطوح مختلف، ایجاد رفاه ، بهبود کیفیت خدمات، تربیت نیروی انسانی متخصص موردنیاز آموزش‌وپرورش، تربیت نیروی متخصص جهت احراز مسئولیت‌های علمی تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی استراتژیک، استفاده از متخصصان در سطوح بالا، استفاده از ساختارهای منعطف، تمرکززدایی، فرهنگ‌سازی، استفاده مناسب از منابع
مشارکت	مشارکت مردم در تصمیم‌گیری‌ها	سیستم انتخاباتی آزاد، فعالیت‌های حزبی، نقش و جایگاه مردم در مشارکت سیاسی، ارتقای تعامل میان دولت و شهروندان، افزایش حقوق و آزادی‌های مدنی، تقویت جامعه مدنی، ایجاد کانال‌های جدید برای مشارکت شهروندان
رهبری	توانمندسازی و توسعه خلاقانه، مسئولیت‌پذیری وظایف رهبری	ایجاد فرصت رشد برای افراد، شایستگی ، شایسته‌سالاری، تقویت مدیران، ایجاد و حمایت از فرهنگ رقابت، تقویت کار تیمی، استقبال از عامل تغییر، ایجاد فرهنگ ریسک‌پذیری مسئولیت‌پذیری و عدم رفاه‌طلبی، ترجیح خدمت به مردم بر امور شخصی، حاکمیت فرهنگ خدمت‌گزاری، ایجاد اتحاد در زیردستان، داشتن شخصیت کاریزماتیک ، پرهیز از عصبیت و تمایلات بچه‌گانه، مردم‌گرایی، پای بندی به عهد
شفافیت	قوانین صریح و شفاف	تعهد به قوانین، حذف قوانین تحریف‌شده، شفافیت در فرایند اجرای قوانین و برنامه‌ریزی ، ایجاد فضای مباحثه علمی و رقابت‌های علمی

 

جدول شماره (5): نمونه‌ای از ابعاد استخراج‌شده طبق پیشینه‌ها

ابعاد استخراج‌شده	عنوان	محقق/سال
اظهارنظر و پاسخگویی 2- کنترل فساد 3- حاکمیت قانون 4- شفافیت 5- ثبات سیاسی 6- کیفیت قوانین 7- اثربخشی و کارایی 8- مشارکت 9- عدالت 10- چشم‌انداز و برنامه‌ریزی	سنج و اعتبار یابی الگوی حکمرانی خوب با رویکرد توسعه پایدار (مطالعه‌ای در سیستان و بلوچستان)	پیغان و همکاران (1401)
زیرساخت‌ها 2- منابع موردنیاز 3- امنیت 4- شفافیت 5- پاسخگویی 6- اثربخشی 7- بهبود کارایی	ﻃﺮاﺣﻲ اﻟﮕﻮی اﺳﺘﻘﺮار و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ ﺧﻮب اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﺗﺮﻛﻴﺐ	دقتی و همکاران (1399)
شفافیت 2- پاسخ‌گویی 3- رهبری و مدیریت 4- کارایی و اثربخشی 5- مسئولیت‌پذیری 6- کنترل و نظارت 7- اهداف و مأموریت	ارزیابی وضعیت مؤلفه‌های ساختاری حكمرانی خوب در آموزش عالی	یعقوبی و پورحسن (1400)
پاسخگویی و شفافیت 2- عدالت اجتماعی 3- قانون محوری اخلاقی 4- مشارکت گرایی 5- فساد ستیزی 6- عدالت تعاملی 7- کارآمدی و توانمندسازی 8- توسعه خلاقانه 9- شبکه‌های مجازی حرفه‌ای	طراحی و تبیین مدل حُکمرانی خوب برای ادارات کل کتابخانه‌های عمومی کشور	باقر زاده و همکاران (1399)
آینده محوری 2- شایسته محوری 3- مردم محوری 4- مدیریت سرمایه انسانی	ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﺪل ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ ﺧﻮب در راﺳﺘﺎی ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار ﺑﺎ روﯾﮑﺮد کنش‌های ﻧﻮآوراﻧﻪ	رضایی لری و همکاران (1401)

 

جدول شماره (6) نمونه‌ای از شاخص‌ها و مؤلفه‌های استخراج‌شده

شاخص‌های استخراج‌شده	عنوان	محقق/ سال
پاسخگویی (پاسخگویی، شفافیت، عدالت و برابری) عدالت اجتماعی (امنیت عمومی، فراگیری و همه‌شمولی، عدالت و برابری در برخورد با ارباب‌رجوع) قانون محوری اخلاقی (قانون‌گرایی، حاکمیت قانون باکیفیت، ساده‌سازی قوانین، گسترش فرهنگ اخلاق‌مداری، اعتمادمحوری) مشارکت‌جویی (شهروند محوری، مشارکت‌جویی) فساد ستیزی (مبارزه با فساد، التزام مدنی مدیران و کارکنان) عدالت تعاملی (استقرار نظام ارتباطی تعاملی، امنیت شغلی، ایجاد فرصت‌های برابر، عدالت و برابری در برخورد با کارکنان) کارآمدی و توانمندسازی (بینش استراتژیک، شایستگی و شایسته‌سالاری، تقویت مدیران، اثربخشی، کارآمدی)	طراحی و تبیین مدل حُکمرانی خوب برای ادارات کل کتابخانه‌های عمومی کشور	باقر زاده و همکاران (1399)
منابع انسانی (ارتباطات، سرمایه اجتماعی، سرمایه فکری، توانمندسازی، اعتمادسازی) مأموریت دانشگاه (پرورش و تأمین معلم باصلاحیت، مهارت حرفه‌ای، اخلاق مدار) ساختار حکمرانی (رهبری، مدیریت، پاسخگویی، شفافیت، قانونمندی، عدالت محوری، مشارکت‌جویی) ساختار سازمانی (استراتژی، اداره سازمان، فناوری، یادگیری سازمانی، فرهنگ، عملکرد)	شناخت چارچوب مفهومی حکمرانی سازمانی با استفاده از روش فراترکیب	براتلو (1402)
آینده محور (دارای افق دید بلندمدت، پیش‌بینی وضعیت آینده، داشتن ایده و برنامه) شایسته محور (شناسایی نیروهای شایسته، جذب نیروهای شایسته، توجه به نیروهای شایسته، استفاده از نیروهای شایسته) مردم محور (افزایش مشارکت مردم، پاسخ‌گویی همه‌جانبه، تقویت و توجه به بخش خصوصی)	ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﺪل ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ ﺧﻮب در راﺳﺘﺎی ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار ﺑﺎ روﯾﮑﺮد کنش‌های ﻧﻮآوراﻧﻪ	رضایی لری و همکاران (1401)
ساختاری (تدوین خط‌مشی، شفافیت قوانین، ساختار مدیریت نامتمرکز، ظرفیت‌سازی، کنترل) زمینه‌ای (حذف مقررات زائد، سنجش کیفیت خدمات، بخش کیفیت CRM، ارزش محوری، فرهنگ‌سازی، جوسازمانی) محتوایی (برابری فرصت‌ها، سیستم جبران خدمات، تسهیل HRMS، درونی سازی، تعهد سازمانی)	طراحی الگوی سه‌شاخگی حکمرانی خوب  در سازمان‌های چند سطحی	اکبری و همکاران (1398)
شفافیت سازمانی؛ دو مؤلفه ارزش عینی و ارزش ذهنی، مسئولیت اجتماعی، مشروعیت بخشی، نگرش مدیران برای شفاف‌سازی و شفافیت معنادار قانون	الگوی خلاقانه شفافیت حکمرانی خوب برای سازمان‌های سیاست‌گذار در ایران	سپهرنیا و همکاران (1398)
مدیریت منضبط مالی (نظام بودجه‌بندی کارآمد، نظام بانکی کارآمد، نظام ارزی کارآمد، حسابرسی بخش مالی، نظم در برقراری مناقصات دولتی) اصلاحات اقتصادی (مقررات زدایی، از بین بردن یا کاهش تبعیض علیه بخش خصوصی، ساده‌سازی قوانین، کاهش نرخ‌های مالیاتی، ثبات اقتصاد کلان و انضباط مالی) اصلاحات اداری تمرکززدایی، نظام شایسته‌سالاری در ترفیع اصلاح امور استقلال دانشگاه، استفاده از نهادهای مدنی، به‌کارگیری شیوه شفاف در استخدام تقویت جامعه مدنی (آزادی نشریات، مشارکت مردم در تصمیم‌گیری، تقویت مجلس در نظارت عمومی، گسترش سازمان‌های غیردولتی، تقویت احزاب)	شناسایی و اولویت‌بندی شاخص‌های حکمرانی خوب	بیگی نیا و همکاران (1391)
نتیجه گرا بودن، پاسخگو کردن زیر نظام‌ها، ساماندهی نظام مدیریت علمی کشور، توجه به آمایش و مأموریت گرایی در آموزش عالی	تعیین میزان تنوع مأموریت‌ها در نظام آموزش عالی ایران	قائدی و همکاران (1399)
سیاست‌گذاران به‌طور فزاینده‌ای نگران ایجاد سازمان‌های پایدار هستند. کیفیت حکمرانی یک سازمان تا حدی از تکیه‌بر دولت خوب تأثیر می‌پذیرد. کیفیت حکمرانی در سطوح بالاتر با پاسخگویی، کیفیت نظارت و قانونمندی مرتبط است.	آیا حکمرانی خوب به معنای عملکرد اجتماعی بهتر سازمان است؟	Kaufmann & et al  (2021)

 

جدول شماره (7) موانع در اجرای حکمرانی خوب در راستای مأموریت دانشگاه

موانع	ابعاد	کدهای باز استخراج‌شده
ملاحظات سیاسی	نگاه صرف سازمانی و غیردانشگاهی به دانشگاه	تکیه کارکردهای دانشگاه بر اهداف حاکمیت،
	سیاست‌های مبهم و کلی	تغییر پیوسته مدیریت ارشد دانشگاه (تاکنون 7 سرپرست) -در اولویت نبودن حکمرانی خوب
	عدم اعتماد به ذینفعان	هزینه‌های سنگینی را به‌نظام و جامعه، عدم اعتماد به‌نوعی عدم اطمینان
	مغفول ماندن از اهداف تعلیم و تربیت	الگوبرداری از دانشگاه‌های دیگر و آزمون‌وخطا، نگرش انحصاری به تربیت‌معلم
	سیاسی بودن انتصاب مدیران دانشگاه	دانشگاه فرهنگیان به دلیل جدید تأسیس بودن و داشتن ماهیت دولتی، به‌شدت تحت تأثیر ایدئولوژی حاکم بر جامعه است عدم وجود معیارهای شفاف در انتصاب مدیران
ساختاری	عدم یکپارچگی و هماهنگی نهادهای متولی خط‌مشی گذار	-عدم انسجام و پیوند ساختاری با برنامه‌ها یکی از حلقه مفقودی‌های کلیدی برای رفتن به حکمرانی خوب است (م 8، م 10، م 11، م 16)
	فقدان شاخص‌های استاندارد زیرساخت‌های آموزشی و تجهیزات	-زیرساخت‌های آموزشی به شیوه سنتی است که با آموزش امروز تناقض دارد -فضای فیزیکی کلاس‌ها ضعیف، کتابخانه‌ها و کتاب‌ها قدیمی، عدم آزمایشگاه تخصصی -به علت وجود سرعت شکاف نسلی، قاعدتاً باید محتواها تغییر کنند و پاسخگوی نیازهای حاضر باشند. سهل‌انگاری در این زمینه بسیار خطرناک است
	ارتباط ضعیف دوسویه دانشگاه فرهنگیان با سازمان برنامه‌ریزی آموزشی	-تدوین خط مش‌های آرمان‌گرا و غیرواقع‌بینانه که بدون پشتوانه نظری و علمی، مدیران ارشد با کمترین تخصص، خالی ماندن کلاس‌ها از معلم و تحمیل ماده 28 و گذرانده 2 دوره اورژانسی پودمانی‌ها توسط دانشگاه فرهنگیان از همسویی و هم‌افزایی لازم برخوردار نیست، دخالت غیرضروری نهادها در امور یکدیگر
تسلط بروکراسی	ضعف در قانونی بودن قدرت	در قوانین و فرایندهایش شفافیت نباشد عملاً در مسئولیت‌ها و پاسخگویی‌ها شفاف عمل نمی‌کند، شفاف نبودن اجرای تصمیمات، ضعف در ضمانت اجرایی قوانین،ملزومات قوانین دست و پاگیر
	تمرکزگرایی	-دانشگاه فرهنگیان دانشگاهی به‌شدت سیاسی است در این حالت معلمانی تربیت خواهد کرد که منویات یک سیستم متمرکز را اجرا می‌کنند
تعدد سازمان‌های موازی و تصمیم گیر	وجود نهادهای مختلف تصمیم گیر	ادعا داشتن نهادهای بالادست؛ شورای عالی انقلاب فرهنگی، مجلس، دولت، چندگانگی سبب دور شدن از مأموریت دانشگاه می‌شود
	پاسخگویی به وزارتخانه‌های مختلف	-دانشگاه فرهنگیان باید پاسخگو به نیازهای آموزش‌وپرورش و وزارت علوم باشد -متأسفانه سیستم آموزشی ایران به‌طور مشخص سیاست‌گذاری منسجم و جامعی ندارد
	عدم همسویی ساختار، مأموریت و استراتژی‌ها	عدم باور مشترک باعث سست شدن انسجام شده، مأموریت و رسالت دانشگاه، تربیت‌معلم مغفول مانده
چالش‌های مدیریتی	تزلزل در نظام مدیریتی دانشگاه	-بیشترین آسیب به بدنه دانشگاه به علت رفتارها و تصمیمات سلیقه‌ای مدیران است، عدم ثبات مدیریتی ناشی از تغییرات سیاسی
	عدم استفاده از صاحب‌نظران تعلیم و تربیت	-عدم استفاده از حافظه سازمانی (صبغه تربیت‌معلم)
	محدودیت در اختیارات قانونی	-ضعف در داشتن نگرش کیفی به مسائل -ضعف جایگاه تصمیم‌گیری دانشگاه در امور مربوط به خود

جدول شماره (8) :راهکارهای اجرای حکمرانی خوب در راستای مأموریت گرایی دانشگاه

مقوله انتخابی	مقوله‌های محوری	ابعاد	شاخص‌ها
ظرفیت‌سازی	حاکمیت قانون	ساختار سازمانی	تقویت ماهیت دانشگاه، حکمرانی خوب ما را به تقویت هویت دانشگاه هدایت می‌کند، اجرای درست استراتژی‌ها، اخذ تصمیمات درست در جهت مأموریت و رسالت دانشگاه، تمرکزگرایی با حکمرانی خوب منافات دارد، تناسب ساختار دانشگاه با نظام تعلیم و تربیت
		سیاست‌گذاری	همسویی و وحدت میان برنامه ریزان و سیاست‌گذاران، ایجاد تفاهم در نگرش‌ها به مأموریت دانشگاه، توجه به ایجاد فرصت‌های مشارکتی
	شفافیت	قوانین و مقررات	کیفیت‌بخشی به اجرای قوانین، جلوگیری از تحریف قوانین، شفافیت در گزارش اطلاعات عملکردی دانشگاه جهت هم سو بودن با مأموریت و چشم‌انداز دانشگاه
	پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری	ماهیت علمی	پاسخگویی نسبت به انتظارات دولت، آموزش‌وپرورش و جامعه، مسئولیت‌پذیری نسبت به مأموریت دانشگاه، مسئولیت در قبال هرم علمی دانشگاه
	مدیریت و رهبری	مدیریت نظام دانشگاهی	نگرشی سامانه‌ای و کل‌نگر، تقویت حافظه سازمانی، تقویت محور اعتماد، تلاش و فعالیت در راستای تربیت‌معلمان متخصص و متعهد، نتیجه گرا باشد؛ اهداف و مقاصد دانشگاه اساس برنامه‌ریزی‌ها و تصمیم‌گیری‌ها باشد
	کارایی و اثربخشی	نهادینه شدن جو علمی	نظارت و ارزیابی، فرایند درست جذب دانشجو و هیئت‌علمی، بهبود مستمر رویه‌های فرایندها به‌منظور هماهنگ‌سازی منابع در جهت تحقق رسالت دانشگاه، ظرفیت بالفعل دانشگاه در جهت پاسخگویی به نیاز آموزش‌وپرورش، کیفیت و تناسب مهارت‌ها و فن‌های معلمی

 

6-        بحث و نتیجه‌گیری

دانشگاه فرهنگیان نسبت به سایر دانشگاه‌ها، به‌عنوان متولی فعلی پرورش نیروی انسانی موردنیاز آموزش‌وپرورش است. اتخاذ شیوه‌های نوین متناسب با رسالت، مأموریت و اهداف ارزش محور این دانشگاه، یکی از مهم‌ترین برنامه‌هایی است که باید سیاست‌گذاران به آن توجه داشته باشند؛ زیرا دانشگاه فرهنگیان علاوه بر رسالت خطیر جذب و تربیت دانشجو معلمانی که در آینده باید به‌عنوان رهبران آموزشی در رده‌های مختلف نظام آموزش‌وپرورش ایفای نقش‌نمایند، به‌عنوان حلقه اتصال نظام آموزش‌وپرورش با نظام آموزش عالی کشور، باید شرایطی را فراهم کند که خروجی آن پرورش منابع انسانی باشد که ضمن برخورداری از صلاحیت‌های تعریف‌شده در نظام آموزش‌وپرورش، دارای صلاحیت‌های علمی بر اساس شاخص‌های وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری باشند. بنابراین بهبود ظرفیت تأمین و تربیت دانش‌آموختگان دانشگاه فرهنگیان می‌تواند جایگاه دانشگاه و اعتماد به فرایندهای تربیتی و آموزشی را در جهت نهادسازی و حاکمیت در جامعه ارتقا دهد که ضرورت دارد موردپژوهش و کنکاش قرار بگیرد. یکی از عواملی که می‌تواند فرایند توسعه دانشگاه و دستیابی به اهداف مأموریت گرایی این دانشگاه را تسهیل کند، تأکید به اجرای حکمرانی خوب است. واژه مأموریت گرایی کلمه‌ای است که برای اولین بار در مصوبه جلسه 76 مورخ 18/12/1394 شورای عالی انقلاب فرهنگی به آن اشاره داشته است و اشاره به واگذاری مأموریت ویژه و پایدار به مؤسسات آموزش عالی از سوی وزارت عتف دارد که بر اساس ظرفیت‌های محیطی آن مؤسسه صورت می‌گیرد و اسناد راهبردی مؤسسات بر همین اساس تعیین می‌گردد؛ بنابراین ابتدا باید مأموریت محوله دانشگاه فرهنگیان به لحاظ سطح عملکردی و همچنین موضوع فعالیت آن مشخص گردد، سپس دانشگاه بتواند چشم‌انداز و اهداف خود را بر اساس مأموریتش تنظیم نماید.

با تحلیل داده‌ها و بررسی نظرات صاحب‌نظران دانشگاه فرهنگیان مشخص شد که اجرای مأموریت و حکمرانی این دانشگاه  از سطح متوسط پایین‌تر است. به نظر می‌رسد یکی از عوامل آن، رشد کمّی این دانشگاه در دهه اخیر بوده است. دانشگاه فرهنگیان یک دانشگاه نوپاست و دچار نوعی کمّی گرایی که سبب شده از تولید دانش و تربیت و تأمین معلم متخصص بدون هدف شود. دانشگاه فرهنگیان به‌عنوان زیر نظامی که در آن قرار دارد، مأموریت خاص خود را بر اساس اساسنامه دانشگاه فرهنگیان که به‌صراحت به تربیت‌معلم و مدیران آموزشی توانمند، شایسته و تحول‌آفرین اشاره‌شده است (اساسنامه دانشگاه فرهنگیان، 1391)، دنبال کند. فاصله گرفتن دانشگاه از مأموریت خود باعث شده که آموزش‌وپرورش کمبود معلم خود را از طریق آزمون ماده 28 تأمین کند. درواقع دانشگاه هدایت‌گری بدی داشته است و چون استراتژی دقیقی در مورد تحولات، آینده دانشگاه و برنامه‌ریزی مناسبی نداشته و از مأموریت خود دور شده است. نحوه اداره دانشگاه فرهنگیان و مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی به نیازهای آموزش‌وپرورش و جامعه، ازجمله ویژگی‌ها و مأموریت مهم این دانشگاه است.

 همان‌گونه که مهرعلیزاده و همکاران (1395) هم‌راستا با پژوهش حاضر بر آن تأکید کرده‌اند، خروج زیر نظام‌هایی ازجمله علمی کاربردی، از مأموریت‌های خود و قرار گرفتن تحت تأثیر سنّت و نظام دانشگاه نظری باعث کم‌رنگ شدن مأموریت آموزش عالی کشور شده است.

ظرفیت‌سازی: ظرفیت‌سازی فرایندی است که بر اساس آن، افراد و سازمان‌ها مهارت، دانش، تجهیزات و سایر منابع موردنیاز برای انجام شایسته کار خود را به دست می‌آورند و بهبود می‌بخشند (حیدری ساربان و جاوید، 1398). ظرفیت‌سازی عبارت از فرایند مستمر و طولانی که در آن انجمن‌های علمی-تخصصی و سایر مراکز دانشگاهی برای توسعه منابع انسانی و نظام‌های مدیریتی و ایجاد محیطی توانمند با خط‌مشی شفاف و در چارچوب قانون مشارکت می‌کنند (Garriga، 2019). ظرفیت‌سازی دانشگاه برای بهتر شدن وظایف اصلی، دستیابی به مأموریت و رسالت دانشگاه و بهبود عملکرد کلی و توانایی انطباق با شرایط متغیر است. هدف از ظرفیت‌سازی اطمینان از وجود زیرساخت‌های لازم در طول فرایند سیاست‌گذاری است. از طریق ظرفیت‌سازی در جهت بهبود فرایند تغییر در حوزه ساختار سازمانی دانشگاه، اصلاحات قانونی، اصلاحات نظام مدیریت، تقویت شفافیت و پاسخگویی و کیفیت برنامه‌ها منجر به اجرای درست مأموریت گرایی دانشگاه می‌شود.

حاکمیت قانون: این بعد از مؤلفه‌های (کنترل فساد، شفافیت، ثبات سیاسی، کیفیت قوانین و عدالت) تشکیل‌شده است. حکمرانی خوب باید مکانیسم‌های مناسبی برای کنترل و پیشگیری از فساد ارائه کند. برای این منظور، قوانین و مقررات که شامل جرائم مالی و کیفری می‌شوند، باید واضح و کارآمد باشند و به‌صورت عادلانه اجرا شوند. تمرکزگرایی و شکل‌گیری نظام سیاست‌گذاری تقریباً بر کلیه شئون دانشگاه سیطره داشته است. برنامه‌ریزی متمرکز درسی و آموزشی، گزینش دانشجو و استاد، انتصاب و تغییر رؤسای دانشگاه، نظارت بر دانشگاه از بالاترین سطوح تصمیم‌گیری، حساسیت زیاد مسئولان نسبت به امور این دانشگاه نمونه‌هایی از تأثیر حاکمیت، ملاحظات سیاسی و رویکرد کنترل گرا بر دانشگاه فرهنگیان به شمار می‌روند. قوانین دیوانسالاری حاکم بر دانشگاه فرهنگیان ایران از عملکرد اثربخش آن پیشگیری کرده است. ساختار متمرکز در اموری چون تعیین مأموریت‌ها، پذیرش دانشجو، انتصاب ریاست دانشگاه و گزینش اعضای هیئت‌علمی کارایی خود را ازدست‌داده است. بنابراین توجه بیشتر به حکمرانی خوب، زمینه‌ساز مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی بیشتر در مدیریت دانشگاهی است. در یک حکمرانی خوب، شفافیت در تصمیم‌گیری‌ها و اجرا نقش مهمی را ایفا می‌کند. با عنایت به اصل تساوی و عدالت، همه افراد باید به اطلاعات لازم برای درک روشنی از قوانین و فرایندهای قانونی دسترسی داشته باشند. این شامل انتشار عمومی قوانین و مقررات، رفع موانع برای دسترسی به اطلاعات عمومی و مسئولیت پاسخگویی از سوی دستگاه‌های اجرایی است. برای تداوم حکمرانی وجود ثبات سیاسی جز مهم‌ترین متغیرها است چراکه باوجود اعتصابات و درگیری و آشوب امکان پیاده‌سازی طرح‌های مدنظر حکمرانان میسر نیست. مؤلفه دیگر این بعد کیفیت قوانین است که عواملی مانند ساده‌سازی قوانین و ایجاد فرهنگ قانون مداری عامل بسیار مهمی برای دستیابی به حکمرانی خوب در سطح سازمان است. یکی از مواردی که در حکمرانی باید لحاظ گردد عدالت است و اگر در جامعه‌ای روح عدالت حاکم نباشد به‌هیچ‌وجه رضایت افراد جامعه را نمی‌توان جلب کرد. نتایج این بعد از تحقیق با نتایج تحقیقات مهرابی و همکاران (1402) و نبویان حمزه کلایی و همکاران (1400) و پیغان و همکاران (1401) و باقر زاده و همکاران (1399) و پورکریمی و همکاران (1403) هم‌راستا بود.

عملکرد دولت: شامل مؤلفه‌های (پاسخگویی، اثربخشی و کارایی، برنامه‌ریزی) است. پاسخگویی به مردم نشان می‌دهد که حکومت و نهادهای اجرایی به حقوق و نیازهای آنان توجه می‌کنند. این نوع ارتباطات باعث ایجاد اعتماد و تعامل بین مردم و دستگاه‌های دولتی می‌شود. اثربخشی به میزان دستیابی به اهداف و خروجی‌های مورد انتظار اشاره دارد. در حکمرانی خوب، اثربخشی به کمک برنامه‌ریزی مناسب، تنظیم اهداف مشخص و اندازه‌گیری و نظارت مستمر بر عملکرد دستگاه‌های دولتی و سایر نهادهای حکومتی ایجاد می‌شود و این باعث تحقق نیازهای عمومی، ارتقا کیفیت زندگی مردم و رشد و توسعه پایدار می‌شود. برنامه‌ریزی در امور کشوری، اجازه می‌دهد تا منابع و منافع موجود بهینه‌سازی شده و برنامه‌های طولانی‌مدت برای توسعه پایدار اجرا شود. برنامه‌ریزی خوب شامل تعیین اهداف، طراحی و اجرای برنامه‌های عملیاتی و اندازه‌گیری مداوم عملکرد است که منجر به توزیع منابع مؤثرتر و افزایش انطباق سامانه‌ها با محیط اطراف می‌شود. نتایج این بعد از تحقیق با نتایج تحقیقات پیغان و همکاران (1401) و دقتی و همکاران (1399) و یعقوبی و پورحسن (1400) و مهرابی و همکاران (1402) و کیپاسیکا (2024) هم‌راستا بود.

مشارکت: از مؤلفه‌ی مشارکت ذی‌نفعان در تصمیم‌گیری‌ها تشکیل گردیده است. مشارکت ذی‌نفعان در حکمرانی خوب باعث موارد ذیل می‌گردد: 1- تقویت دموکراسی: مشارکت مردمی در حکمرانی، فرصتی را برای شهروندان فراهم می‌کند تا در تصمیم‌گیری‌های عمومی و سیاست‌گذاری‌ها شرکت کنند و نظرات و نیازهای خود را بیان کنند. این امر در سازمان‌دهی جامعه، تقویت دموکراسی و شفافیت بهبود می‌بخشد. 2- افزایش شفافیت و عدالت: مشارکت مردم در حکمرانی منجر به افزایش شفافیت، عدالت و اجتناب از فساد می‌شود. وقتی اعضا در فرآیندهای تصمیم‌گیری شرکت می‌کنند، اخلاقیات عمومی و معیارهای عدالت مورد تأکید قرار می‌گیرند و نیازها در نظر گرفته می‌شوند. 3-ایجاد حلقه بازخورد و پاسخگویی بیشتر: مشارکت مردمی در حکمرانی، امکان ایجاد حلقه بازخورد بین دولت و شهروندان را ایجاد می‌کند. این حلقه بازخورد موجب ارتقای کیفیت خدمات عمومی، بهبود سیاست‌ها و حذف موانعی که باعث نارضایتی مردم می‌شوند، می‌گردد. 4- توانمندسازی اجتماعی: مشارکت مردم در حکمرانی، افراد را توانمند می‌سازد و به آن‌ها قدرت اجرای تغییرات و توسعه خود را می‌دهد. این توانمندسازی به مردم اجازه می‌دهد تا تغییراتی که در جامعه می‌خواهند را بهبود بخشند و به توسعه پایدار برای آینده خود و جامعه کمک کنند. 5- افزایش کیفیت: مشارکت مردم در حکمرانی می‌تواند به افزایش کیفیت تصمیم‌گیری‌ها و خدمات عمومی منجر شود. نتایج این بعد از تحقیق با نتایج تحقیقات پیغان و همکاران (1401) و نبویان حمزه کلایی و همکاران (1400) و داداش کریمی و همکاران (1398) و مهرابی و همکاران (1402) و کاظمی و همکاران (1403) هم‌راستا بود.

مدیریت و رهبری: شامل مؤلفه‌های (توانمندسازی و توسعه خلاقانه، مسئولیت‌پذیری و وظایف رهبری) است. به‌طور خلاصه توانمندسازی و توسعه خلاقانه اثرات زیر را در حکمرانی دارند. 1- ارتقای نوآوری و حل مسئله: توانمندسازی و توسعه خلاقانه روش‌ها و فرآیندهای نوآورانه را در حکمرانی ترویج می‌کند. این رویکرد کمک می‌کند تا راهبردها و روش‌های جدیدی برای حل مسائل پیش رو در نظر گرفته شود و ایده‌های نو و خلاقانه برای بهبود فرآیندها و خدمات عمومی طراحی و پیاده‌سازی شوند. 2- بهبود کیفیت تصمیم‌گیری: توانمندسازی و توسعه خلاقانه باعث می‌شود تصمیم‌گیری‌ها بر اساس داده‌ها، اطلاعات دقیق و تحلیل‌های دقیق‌تر صورت گیرد. از طریق بهره‌گیری از فکر خلاق، می‌توان الگوهای موجود را به چالش کشید و راهکارهای جدید و بهتری را برای مسائل پیچیده‌تر ارائه داد.3- تقویت قابلیت‌های مدیریتی: توانمندسازی و توسعه خلاقانه افراد را در توسعه مهارت‌ها و قابلیت‌های مدیریتی تقویت می‌کند. افراد با دستاوردهای خلاق خود می‌توانند در تعامل با سایر افراد ارتباطات بهتری برقرار کنند، گروه‌های کاری را بهبود بخشند و بهبود فرآیندهای کاری را حمایت کنند. رهبران مسئولیت دارند درک عمیقی از نیازهای جامعه و سازمان داشته باشند و بر اساس این درک هدف‌ها و راهبردهای مشخصی تعیین کنند. رهبری در حکمرانی خوب به‌عنوان یک الگوی ارزشمند برای سایر اعضای سازمان و جامعه عمل می‌کند. رهبران با نشان دادن اخلاقیات معنوی و استانداردهای ارزشمند، مسئولیت‌پذیری و انضباط شخصی را ترویج می‌دهند و الهام‌بخش دیگران به فعالیت‌های سازنده و پاسخگو می‌باشند. رهبری خوب ایجاد محیطی را تسهیل می‌کند که در آن اعضای سازمان به‌راحتی قادر به ارائه نظر و پیشنهاد خود و مشارکت در فرآیندهای تصمیم‌گیری هستند. رهبران مسئولیت دارند برای شنیدن و درک نظرات دیگران، ارتباط باز، همکاری و توسعه تصمیمات تیمی تسهیل‌کننده باشند. نتایج این بعد از تحقیق با نتایج تحقیقات باقر زاده و همکاران (1399) و یعقوبی و پورحسن (1400) و نبویان حمزه کلایی و همکاران (1400) و کیپاسیکا (2024) و اسلامت (2024) هم‌راستا بود.

دانشگاه فرهنگیان ایران، اصولاً، با توجه به رسالت و مأموریت ویژه‌ای به وجود آمده است، بر این اساس، ضرورت دارد که نه‌تنها رسالت، مأموریت و هدف‌های ویژه مشخص‌تر شود، بلکه سهم آن نیز برای تحقق هدف یادشده نیز مشخص گردد. بر اساس این مأموریت می‌توان کیفیت دانشگاه فرهنگیان ایران را مورد ارزیابی قرارداد و برای ارتقا آن اقدام کرد. البته، باید توجه داشت که ارزیابی بدون وجود حکمرانی خوب برای بهبودی باعث بهبود کیفیت دانشگاه نمی‌شود. باوجود قدمت دیرینه تربیت‌معلم در کشور، با تجمیع مراکز تربیت‌معلم و تبدیل به دانشگاه فرهنگیان ایران آنچه در انجام مأموریت گرایی این دانشگاه ضعیف عمل کرده است؛ یکی از این عوامل مهم، عدم انسجام و هماهنگی، تناقض بین آنچه در دانشگاه می‌گذرد و آنچه نیاز حال و آتی آموزش‌وپرورش است، عدم مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی به نیازهای آموزش‌وپرورش و جامعه، ضعف آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های مشابه برای پذیرش دانشجو و استخدام و ارتقای اعضای هیئت‌علمی است که سبب شده دانشگاه فرهنگیان را از انجام مأموریت محوله دور کند. بدون در نظر گرفتن زیرساخت انسانی، فیزیکی و استانداردهای لازم و عدم توجه به عوامل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیطی، وضعیت جغرافیایی استقرار دانشگاه و نبود تعامل مناسب میان برنامه‌های کلان آموزشی، عدم تعامل با سایر دانشگاه‌های دولتی دانشگاه را با مشکل مواجه کرده است که به عواملی ازجمله، ضعف حکمرانی، ضعف مدیریت، برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری برمی‌گردد. سیاست‌گذاری در دانشگاه فرهنگیان ایران، بیش از آنکه از سپهر دانش اجتماعی و پژوهش‌های علمی نشئت بگیرد، برآمده از ایدئولوژی رسمی است؛ بیش‌ازحد سیاسی و کمتر عقلایی و اجتماعی است (فراستخواه، 1392). بدین ترتیب هرگونه ساماندهی در دانشگاه ازجمله مأموریت گرایی، بایستی مبتنی بر تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری برخاسته از حکمرانی خوب و واقعیت‌های علمی باشد.

به نظر می‌رسد، آنچه می‌تواند مأموریت این دانشگاه را به وضعیت مناسبی برساند؛ سیاست‌گذاری دولت است که نقش مهمی در تفکیک مأموریت‌ها ایفا می‌کند. دولت با اهرم‌های سیاستی مناسب می‌تواند مأموریت دانشگاه را تقویت کند. Codling & Meek (2006) ادعا می‌کنند که «سیاست‌ها و مقررات به‌اندازه کافی قوی نیستند تا تفاوت‌ها بین نهادها را حفظ کنند». به نظر می‌رسد معمول‌ترین روند، شفافیت و پاسخگو کردن دانشگاه است. این اقدام، نحوه انجام مأموریت محوله به دانشگاه فرهنگیان را شفاف می‌سازد. سیاست‌ها و مقررات دانشگاه را به آنچه انجام می‌دهند و چگونه انجام می‌دهند، مسئول و پاسخگو می‌سازند. همچنین وجود حکمرانی خوب در نظام دانشگاه فرهنگیان، هدفمندی و مأموریت گرایی را حاکم و جاری می‌کند. 

7-پیشنهادهای کاربردی پژوهش

به لحاظ اهمیت مسئله حاضر مؤلفه‌های احصا شده می‌تواند توسط سیاست‌گذاران دانشگاه فرهنگیان در تدوین مأموریت و اجرای سیاست‌های دانشگاه موردتوجه قرار گیرد. یکی از مواردی که به‌عنوان طرح مأموریت گرایی دانشگاه فرهنگیان ذکر شد اجرای سیاست انتظام بخشی به تعلیم و تربیت بود که مصداق بارز شاخص‌های حکمرانی خوب یعنی حاکمیت قانون، عدالت، کارایی و اثربخشی است. از سوی دیگر آنچه در اهداف مأموریت گرایی ذکرشده است استانداردسازی آموزش و توجه به تربیت و توانمندسازی دانش‌آموختگان این دانشگاه است که با اجرای آن شاخص‌های مهم حکمرانی یعنی کارایی و اثربخشی و پاسخگویی محقق می‌گردد. همچنین این پژوهش می‌تواند برای ارزیابی بهبود شیوه حکمرانی در دانشگاه‌های ایران و نقشه راهی برای تحول حکمرانی خوب جهت دستیابی به اهداف بر مبنای مأموریت دانشگاه بهره گرفت؛ بنابراین، سیاست‌گذاران دانشگاه فرهنگیان به‌منظور تحقق اهداف و پاسخگویی به تقاضای آموزش‌وپرورش و جامعه می‌توانند در تصمیم‌گیری‌های خود درباره حکمرانی خوب از دستاوردهای این پژوهش بهره بگیرند. پیشنهاد می‌شود سیاست‌گذاران دانشگاه فرهنگیان الگوی حکمرانی خوب را به نام یکی از شیوه‌های مدرن اداره دانشگاه مدنظر قرار دهند و برای استفاده از این الگوی جدید ابتدا زمینه‌های گسترش اعتماد اجتماعی را ترغیب و ترویج دهند. شفافیت، مشارکت جمعی و پاسخگویی از عوامل اصلی کارایی و اثربخشی سازمان‌های آموزشی هستند.

در پایان می‌توان گفت خروجی این مطالعه باید چراغی برای پژوهش‌های بعد از خود باشد. لذا به پژوهشگران آتی پیشنهاد می‌شود:

·       شناسایی نیازها و پتانسیل استان‌های مختلف در راستای مأموریت گرایی دانشگاه فرهنگیان 

·       هدف‌گذاری ، تنظیم و تدوین مأموریت دانشگاه با اتخاذ رویکردهای سیاست‌گذاری مشارکتی

·       طراحی، برنامه‌ریزی و اجرای برنامه‌های توان‌افزایی مدیران با استفاده از ظرفیت دانشگاه فرهنگیان

محدودیت‌های پژوهش

   همه پژوهش‌ها با محدودیت‌هایی مواجه هستند. بنابراین پژوهش حاضر نیز از این محدودیت‌ها مستثنا نبود. به دلیل اینکه دانشگاه فرهنگیان یک دانشگاه دولتی است، برای انجام پژوهش نیاز به مجوز رسمی داشت و لازم بود که از بروکراسی‌های اداری گذر کند. همچنین مخاطبان پژوهش بیشتر مدیران دانشگاه فرهنگیان بودند که به خاطر مشغله زیاد و جلسات مکرر، دسترسی به آنان روند پژوهش را زمان‌بر کرده بود.

 

تعارض منافع

نویسندگان اعلام می‌کنند که هیچ‌گونه تضاد منافعی وجود ندارد.

منابع و مآخذ

آذر، خدیجه؛ موسوی، سید حسین. (1402). الگوی ارتقاء دانشگاه خدمت محور از دیدگاه خبرگان دانشگاهی با رویکرد آمیخته. مجله راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، 16(3)، 226-238. https://ensani.ir/fa/article/download/552496

احمدی رضایی، حسین؛ سادات ملکی، فائزه. (1394). سیاست‌گذاری در آموزش عالی با رویکرد حکمرانی(خوب)، تهران: نشر مشکوه دانش، چاپ اول.

استراوس، آنسلم؛ کوربین، جولیت ام. (2008). اصول روش تحقیق کیفی: نظریه مبنایی، رویه‌ها و شیوه‌ها، مترجم: بیوک محمدی (1390)، تهران: موسسه برای علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، نسخه سوم. 

اکبری، زهرا؛ حکاک، محمد؛ وحدتی، حجت اله؛ نظرپوری، هوشنگ. (1398). طراحی الگوی سه‌شاخگی حکمرانی خوب  در سازمان‌های چند سطحی. مطالعات مدیریت راهبردی، 40، 221-195. https://www.sid.ir/paper/410588/fa

امام‌جمعه زاده، جواد؛ شهرام نیا، مسعود؛ صفریان گرمه خانی، روح‌الله (1395). الگوی حکمرانی خوب، جامعه همکار و دولت کارآمد در مدیریت توسعه. فصلنامه تخصصي علوم سياسي، 12(36)، 40-7. https://journals.iau.ir/article_528857 

امیری فرخ‌آبادی، جعفر؛ ابوالقاسمی، محمود؛ سلیمانی، سعید. (1397). بررسی همگرایی حکمرانی دانشگاهی و کنش‌های شبه تجاری در آموزش عالی ایران. فصلنامه علمی پژوهشی آموزش عالی ایران، سال دهم، شماره چهارم. https://ihej.ir/article-1-1154-fa.html

امینی شاد، علی؛ منوریان، عباس؛ امیری، مجتبی. (1398). طراحی الگوی حکمرانی خوب در شهرداری تهران. آینده‌پژوهی مدیریت، 30(3)، 22-1. https://sanad.iau.ir/Journal/jmfr/Article/785247

باقر زاده، محمد سعید؛ طبری، مجتبی؛ مجیبی، تورج؛ باقر زاده، محمدرضا؛ مهدیزاده اشرفی، علی. (1399). طراحی و تبیین مدل حُکمرانی خوب برای ادارات کل کتابخانه‌های عمومی کشور. جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، 11(1)، 310-289. https://www.jgeoqeshm.ir/article_126405.html

براتلو، فاطمه. (1402). شناخت چارچوب مفهومی حکمرانی سازمانی با استفاده از روش فراترکیب. حکمرانی و توسعه، 3(1)، 121- 144.   https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/2062486  

بیگی نیا، عبدالرضا؛ صفری، سعید؛ مرشدی زاد، علی؛ پولادرگ، عبدالمجید. (1391). شناسایی و اولویت‌بندی شاخص‌های حکمرانی خوب. چشم‌انداز مدیریت دولتی، 12، 86-65. https://jpap.sbu.ac.ir/article_94767.html

پورکریمی، جواد؛ حسن بندی، مهناز؛ صمدی، مریم. (1403). دلالت‌های سیاست‌گذارانه حکمرانی خوب در سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش. فصلنامه علمی-پژوهشی سیاست علم و فناوری، 17(1)، 53-68. https://jstp.nrisp.ac.ir/article_14061

پیغان، وحید؛ یعقوبی، نورمحمد؛ کیخا، عالمه. (1401). سنج و اعتبار یابی الگوی حکمرانی خوب با رویکرد توسعه پایدار (مطالعه‌ای در سیستان و بلوچستان). مطالعات مدیریت دولتی ایران، 5(2)، 138-117. https://www.jipas.ir/article_152971.html

جولائی، حمید؛ صلواتی، عادل؛ احمدی، کیومرث؛ محمدی، عطااله. (1398). تبیین عناصر محتوایی الگوی مدیریت عملکرد مبتنی بر حکمرانی خوب در بخش دولتی. پژوهش‌های مدیریت عمومی، 12(3)، 210-187.  https://jmr.usb.ac.ir/mobile/article_5080.html

حیدری ساربان، وکیل؛ جاوید، قاسم. (1398). تحلیل اثرات ظرفیت‌سازی اجتماعی بر بهبود مدیریت و توسعه روستایی (مطالعه موردی: شهرستان گرمی). مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 14(2)، 411-426. https://ensani.ir/fa/article/download/544122

داداش کریمی، یحیی؛ میر سپاسی، ناصر؛ نجف بیگی، رضا. (1398). طراحی مدل حکمرانی در آموزش عالی کشور. مدیریت سازمان‌های دولتی، 7(3)، 28-12. https://ipom.journals.pnu.ac.ir/article_5881.html

دقتی، عادله؛ یعقوبی، نورمحمد؛ کمالیان، امین رضا؛ دهقانی، مسعود. (1399). ﻃﺮاﺣﻲ اﻟﮕﻮی اﺳﺘﻘﺮار و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ ﺧﻮب اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روﻳﻜﺮد ﻓﺮاﺗﺮﻛﻴﺐ. پژوهش‌های مدیریت در ایران، 24(2)، 34-1. https://mri.modares.ac.ir/article_522.html

رضایی لری، غزل؛ سلاجقه، سنجر؛ مداحیان، شیوا. (1401). طراحی الگوی حکمرانی خوب به‌منظور استحصال نظام‌مند معادن با رویکرد توسعه پایدار. پژوهش‌های مدیریت در ایران، 26(1)، 54-31. https://mri.modares.ac.ir/article_583.html

روشن، احمدرضا؛ متوسلی، محمود. (1397). الگوی ذینفع مداری مبتنی بر حکمرانی خوب برای ارتقاء کیفیت وزارت علوم. فصلنامه پژوهش در نظام‌های آموزشی، 12(41)، 49-71. https://www.jiera.ir/article_64750 

سپهرنیا، رویا؛ البرزی، محمود؛ کرمانشاه، علی؛ آذر، عادل؛ سپهرنیا، روزیتا. (1398). الگوی خلاقانه شفافیت حكمرانی خوب برای سازمان‌های سیاست‌گذار در ایران. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 9(1)، 102-77. https://civilica.com/doc/963661

سلطانی نژاد، احمد؛ گودرزی، سهیل. (1396). فناوری اطلاعات و تحول در مفهوم حکمرانی خوب. فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 47، شماره1، صفحات 79-97. https://jpq.ut.ac.ir/article_60775 

سلیمانپور عمران، محبوبه؛ جعفرزاده حصاری، مهسا. (1403). حکمرانی خوب و نقش آن در نظام آموزش عالی ایران. هفتمین کنفرانس بین‌المللی مطالعات میان‌رشته‌ای، روانشناسی، مشاوره، آموزش و علوم تربیتی.

https://civilica.com/doc/1993334 

صفریان، روح‌الله؛ امام‌جمعه زاده، سیدجواد. (1396). الگوی حکمرانی خوب؛ سرمایه‌ی اجتماعی و توسعه‌ی همه‌جانبه. فصلنامه دولت پژوهی، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، 3(12)، 145-181. https://doi.org/10.22054/tssq.2018.8389 

فراستخواه، مقصود. (1392). نقد مدل سیاست‌گذاری آموزش عالی در ایران،  چکیده بحث کرسی نقد اجتماعی سیاست‌های آموزش عالی. انجمن جامعه‌شناسی ایران.

قائدی، سینا؛ صالحی عمران، ابراهیم؛ گرایی نژاد، غلامرضا. (1399). تعیین میزان تنوع مأموریت‌ها در نظام آموزش عالی ایران. مدیریت در دانشگاه اسلامی. 9(2)، 333-348. https://sid.ir/paper/405492/fa

کاظمی، مصطفی؛ مهارتی، یعقوب؛ صابری، الهه. (1403). مأموریت گرایی دانشگاه‌ها گامی مؤثر در راستای حکمرانی آموزش عالی. حکمرانی و توسعه، 3(4)، 80-104. https://ensani.ir/fa/article/download/569755

گویا، زهرا؛ غلام آزاد، سهیلا. (1398). دانشگاه فرهنگیان: صد سال تربیت رسمی معلم در ایران، آری! تداوم دارالمعلمین مرکزی، خیر!، مجله تعلیم و تربیت. 35(138)، 60-39. https://qjoe.ir/article-1-1809-fa 

مقیمی، سید محمد؛ پورعزت، علی اصغر؛ دانایی‌فرد، حسن؛ احمدی، حیدر. (1395. ﻃﺮاﺣﻲ و ﺗﺒﻴﻴﻦ  ﻣﺪل  بودجه‌بندی ﺑﺮ اﺳﺎس شاخص‌های ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ ایران. مدیریت دولتی، 8(4)، 665-645. https://www.sid.ir/paper/139823/fa

مهرابی، قاسم؛ سجادی، سید نصرالله؛ جلالی فراهانی، مجید. (1402). ﻣﺪل ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ در فدراسیون‌های ورزﺷﯽ: روﯾﮑﺮد ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ ﺧﻮب. مدیریت ورزشی، 15(1)، 18-5. http://ensani.ir/fa/article/download/548154

مهرعلیزاده، یداله؛ شفیعی، مریم؛ همایون نیا، آنیتا؛ جمال زاده، علیرضا. (1395). مقایسه تطبیقی ماهیت تحصیلات تکمیلی در دانشگاه‌های نظری و علمی کاربردی: بررسی تجربه ایران. انجمن آموزش عالی ایران، 8(1). http://ensani.ir/fa/article/download/519396

نبویان حمزه کلایی، سید محمدرضا؛ باقر زاده، محمدرضا؛ جعفری کلاریجانی، سید احمد؛ طبری، مجتبی. (1400). طراحی مدل بومی حکمرانی خوب مبتنی بر آموزه‌های دینی. مدیریت اسلامی، 29(4)، 114-81. https://im.ihu.ac.ir/article_207125.html

یعقوبی، نورمحمد؛ پورحسن، ریحانه. (1400). ارزیابی وضعیت مؤلفه‌های ساختاری حکمرانی خوب در آموزش عالی. حکمرانی و توسعه، 2(1)، 89-103. https://www.magiran.com/paper/2299610

 

Codling A, Meek V.L. (2006). Twelve Propositions on Diversity in Higher Education. Higher Education Management and Policy, 18(3): 1-24.  https://www.researchgate.net/publication/227461440_Twelve_Propositions_on_Diversity_in_Higher_Education

Davidovitch N, Iram Y. (2015). Models of higher education governance: A comparison of Israel and other countries. Global Journal of Educational Studies, 1(1): 16-44. https://www.researchgate.net/publication/277968125_Models_of_Higher_Education_Governance_A_Comparison_of_Israel_and_Other_Countries

Garriga M. (2019). The Capacity Building Concept. Retrieved from: http://www.coastalwiki.org/wiki/The_%20Capacity_%20Building_Concept

Hajiloo M, Mohammadi N, Doroudi H, Mansori A.(2021). Designing an education-based human resource development model with good governance in Iranian medical universities: A Qualitative Research. Educ Strategy Med Sci; 14(4) :161-171. http://edcbmj.ir/article-1-2680-en.html.

Hasan Bandi Mahnaz, Farhadi Rad Hamid , Rahimidoost Gholam Hosein. (2022). The Identifying and structural analyzing Good Governance drivers in Iran’s education system using cross-impact analysis approach. Journal of New Approaches in Educational Administration; 13(2): 87-107.

 https://jedu.marvdasht.iau.ir/

Huang F. (2018). University governance in China and Japan: Major findings from national surveys. International Journal of Educational Development, 63: 12-19. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0738059316304242

Kipasika H J. (2024). Expression of leadership mission, vision, values, and strategic objectives in academic institution development practices. Journal of Research Innovation and Implications in Education, 8(1): 393 – 402. https://doi.org/10.59765/nywp5295.

Kosmützky A. (2012). Between mission and market position: Empirical findings on mission statements of German higher education institutions. Tertiary Education and Management, 18(1): 57-77. 

https://www.researchgate.net/publication/232936754     DOI:10.1080/13583883.2011.617466

Manolito Bada Basilio, David Cababaro Bueno. (2024). A Comprehensive Review of the Vision and Mission of the Graduate School: Assessing Alignment and Effectiveness in the Master of Arts Education Program. IMRaD Journal, 7(2)

https://www.researchgate.net/publication/382596504

 Mkandawire T. (2015). Neopatrimonialism and the political economy of economic performance in Africa: Critical reflections. World Politics, 67(3): 563-612. https://www.researchgate.net/publication/276422670_Neopatrimonialism_and_the_Political_Economy_of_Economic_Performance_in_Africa_Critical_Reflections

Munawir M, Raharjo K, Djalil M, Syahputra H, Muslim B, Adam M. (2019). Dimensions of identity strength and organizational citizenship behavior(OCB) in establishing good university governance and performance of religious ideology-based higher educations. Jiurnal of Applied Research in Higher Education, 11(2): 250-272.

https://repository.ar-raniry.ac.id/id/eprint/28495/1/

Kaufmann W, Lafarre A. (2021) Does good governance mean better corporate social performance? A comparative study of OECD countries, International Public Management Journal, 24(6): 762-791. https://doi.org/10.1080/10967494.2020.1814916

Lewis M, Pettersson G. (2009). Governance in Education: Raising Performance. World Bank Human Development Network Working Paper.

 https://etico.iiep.unesco.org/sites/default/files/2018-05/ 

Sam Van der S, Sijde P V D. (2014). Understanding the concept of the entrepreneurial university from the perspective of higher education models. High Educ. 1-23. https://www.jstor.org/stable/43648761

Slamet, Ali Ridho, Marno, Alfiana Yuli Efiyanti. (2024). Impact of mission and vision on academic services mediated by governance and human resources in higher education institutions of Indonesia. Problems and Perspectives in Management. 22(1): 476-490.

http://dx.doi.org/10.21511/ppm.22(1).2024.38

World Bank group. (2016). Doing Business: Measuring Regulatory Quality and Efficiency. International Bank for Reconstruction and Development. https://hdl.handle.net/10986/22771

Hopper T. (2017) Neopatrimonialism, good governance, corruption and accounting in Africa. Journal of Accounting in Emerging Economies. https://www.emerald.com/insight/content/doi/10.1108/jaee-12-2015-0086/full/html

United Nations Development Programme. (2010). Measuring Capacity. Capacity Development Group. 

http://content-ext.undp.org/aplaws_publications/2679640/UNDP_Measuring_Capacity_July_2010.pdf

UNESCO. (2009). Overcoming inequality: why governance matters. Paris: Global Monitoring Report Team UNESCO. https://doi.org/10.54676/AAZG5490

 

 

 

 

 

 

Presenting a Model of Good Governance in Iran's Government Organizations with an Emphasis on Ethical Issues

 

 

Ramesh Niknia

PhD student, Department of Educational Management, Ahvaz Branch, Islamic Azad University, Ahvaz, Iran

[e-mail]

 

 

Sakineh Shahi (Corresponding Author)

Associate Professor, Department of Educational Sciences, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran

[e-mail]

 

Mojtaba Jahanifar

Assistant Professor, Department of Educational Sciences, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran

[e-mail]

 

Majid Hamdani

Assistant Professor, Department of Educational Sciences, Farhangian University, Tehran, Iran

[e-mail]

 

Received:   11 November 2024 | Revised: 09   December 2024| Accepted: 10 December 2024

 

Abstract

Training specialized human resources for the future, leading in scientific, educational, and cultural affairs, connecting with global scientific advancements, and transferring scientific and technological knowledge is essential for Farhangian University. In recent years, concepts like efficiency, effectiveness, and accountability in the public sector have gained more attention with the introduction of new ideas like the new management approach.

The main aim of this study is to explore how the mission orientation of the university contributes to the good governance of the university system. The study utilized a mixed (quantitative-qualitative) and sequential approach. The quantitative part involved samples selected through a stratified random method, while the qualitative part included 17 key individuals from Farhangian University of Iran, chosen purposefully until theoretical saturation was achieved.

Data was collected through a researcher-made questionnaire and semi-structured in-depth interviews.Quantitative data was analyzed using the one-sample T-test and assumed meaning in SPSS software, while qualitative data was analyzed through coding and content analysis.

 The questionnaire's validity was confirmed by experts, and its reliability was estimated at 0.99 using Cronbach's alpha.

The results indicated that Farhangian University's mission orientation was a significant indicator of good governance, encompassing adherence to the law, government performance, participation, management, and leadership.Adherence to the law included components like transparency, political stability, corruption control, quality of laws, and justice. Government performance consisted of accountability, effectiveness, efficiency, and planning. Participation included people's involvement in decision-making, while management and leadership involved empowerment, creative development, leadership responsibilities, and accountability.

The findings suggest that emphasizing good governance can facilitate the university's development and align with Farhangian University's mission orientation. Strengthening organizational capacity in areas such as structure, transparency, management, leadership, and human and cultural resources under the framework of good governance can enhance the university's mission significantly.

 

Keywords:

 Governance, Good Governance, Iranian University System, Mission Orientation. 

 

87

دوره  1، شماره 4، زمستان1403

 

---

[1]  مقاله مستخرج از رساله دکترای دانشجو است.

[2]  Public section

[3]  Civil Society

[4]  Accelerating private sector participation

[5]  Governance

[6]  World Bank

[7]  Responsiveness

[8]  Transparency

[9]  Government effectiveness

[10]  Rule of Law

[11]  Political stability

[12]  Quality rules and regulations

[13]  Corruption control

[14]  Purposive Sampling

[15]  Open Coding

[16]  Axial Coding

[17]  Selective Coding