مقایسه سبک دلبستگی، کنترل خشم، تحمل ابهام با میزان تاب آوری در والدین کودکان بیش فعال و عادی
الموضوعات :
فاطمه مشتاقی رشیدی
1
,
محمد پارسا عزیزی
2
1 - فارغ التحصیل رشته روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشکده روانشناسی و علوم انسانی، دانشگاه علوم تحقیقات، تهران، ایران.
2 - استادیار رشته روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشکده روانشناسی و علوم انسانی، دانشگاه علوم تحقیقات، تهران، ایران.
الکلمات المفتاحية: سبک دلبستگی, کودکان بیش فعال, کنترل خشم,
ملخص المقالة :
هدف: این پژوهش با هدف "مقایسه سبک دلبستگی، کنترل خشم، تحمل ابهام با میزان تابآوری در والدین کودکان بیش فعال و عادی" مورد بررسی قرار گرفت. روش تحقیق: روش پژوهش از نوع کاربردی و علی-مقایسهای بود که در آن والدین دارای کودکان بیش فعال و والدین دارای کودکان عادی در خصوص متغیرهای تحقیق مورد مقایسه قرار گرفتند. جامعه آماری: جامعه آماری پژوهش، شامل تمامی والدین كودكان بیش فعال و عادی شهر تهران در سال 1402 بودند. نتایج حاکی از آن است که کودکان مبتلا به نقص توجه/بیش فعالی از تابآوری پایینتری نسبت به دانش آموزان عادی برخوردار هستند. تابآوری می‌تواند سطوح استرس و ناتوانی را در شرایط استرسزا تعدیل کند و افزایش رضایت از زندگی را باعث شود. تابآوری روانشناختی به فرآیند پویای انطباق و سازگاری مثبت با تجارب تلخ و ناگوار در زندگی گفته میشود. کودکان مبتلا به نقص توجه/بیش فعالی به دلیل اینکه نمیتوانند زیاد تمرکز کنند از تابآوری پایینی برخوردارند. . ابزار پژوهش: در این پژوهش از پرسشنامههای تشخیصی ADHDکانرز، پرسشنامه سبک دلبستگی بزرگسال کولینز و رید، پرسشنامه پرخاشگری اهواز، پرسشنامه تابآوری کانر و دیویدسون و مقیاس تحمل ابهام مکلین استفاده شد.
بهزاد بهبهانی، فریناز، (1394)، مقایسه سبک‌های دلبستگی و خودکارآمدی با شادکامی در والدین کودکان بیش فعال و عادی، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی.
رضایی فرد، اکبر. (1400)، نقش تابآوری و سبک‌های فرزندپروری در پیش بینی استرس والدینی مادران دانش آموزان با اختلال بیش فعالی/کمبود توجه، روانشناسی مدرسه و آموزشگاه، 10(4)، 73-85.
شریعت، ارغوان، ملک پور، مختار و قمرانی، امیر، (1394)، اثربخشی آموزش الگوی ارتباطی زوجین بر عملكرد خانوادههای دارای فرزند با اختلال نارسایی توجه- بیش فعالی، فصلنامه افراد استثنایی، سال پنجم، شماره 17.
علیزاده، حسین، (1384)، تبیین نظری اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی: الگو بازداری رتاری و ماهیت خود کنترلی، پژوهش در حیطه کودکان استثنایی 17، سال پنجم، شماره 3، 323-384.
غایرین، الناز، نصیریان، فائزه، عمادی چاشمی، سیدجواد، نجاتی، وحید، (1399). مروری بر ارتباط سبک دلبستگی و ظرفیت تأملی با علائم اختلال نقص‌توجه-بیشفعالی، نشریه علمی رویش روان شناسی، 9(9)، 177-184.
غلامی، عادل و کاکاوند علیرضا، (1390)، رابطه خلاقیت و توانایی تحمل ابهام، اندیشههای نوین تربیتی، 6 (4): 153-68.
کاظمی، اکرم، نیک یار، حمیدرضا و نجفی، مصطفی، (1395)، اثربخشی بازیهای كنترل خشم بر علایم رفتاری و خشم كودكان بیش فعال/نقص توجه، مجله دانشكده پزشكی اصفهان، سال سی و چهارم/شماره 381.
گلآوری، ماندانا و خیاطان، فلور، (1399)، اثربخشی طرحواره درمانی بر تحمل ابهام و تابآوری مادران کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه- بیش فعالی، دو فصلنامه علمی روانشناسی بالینی و شخصیت، دوره 20، شماره 1، پیاپی 38، صص 138- 125.
گلآوری، ماندانا و خیاطان، فلور، (1401)، اثربخشی طرحواره درمانی بر تحمل ابهام و تابآوری مادران کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه بیش فعالی، روانشناسی بالینی و شخصیت، 20(1) 125-138.
محمدی، مریم، (1399)، بررسی تاثیر آموزش مدیریت مادران در تربیت دانش آموزان دارای اختلال بیش فعالی- نارسایی.
میکاییلی، نیلوفر، مهاجری‌اول، نسترن، عطارد، نسترن، (1396)، نقش فرزندپروری ذهن آگاهانه و سبک دلبستگی مادر در پیشبینی اختلالات رفتاری کودکان بیش فعال، مجله زن و فرهنگ، دوره 9، شماره 32.
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed., Text Revision). https://doiorg/10.1176/appi.books.9780890425596.744053
Beadle-Brown, J., Leigh, J., Whelton, B., Richardson, L., Beecham, J., Baumker, T., & Bradshaw, J. Quality of life and quality of support for people with severe intellectual disability and complex needs. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities. 2016; 29(5), 409-421
Cavicchioli, M., Stefanazzi, C., Tobia, V., & Ogliari, A. (2023). The role of attachment styles in attention-deficit hyperactivity disorder: A meta-analytic review from the perspective of a transactional development model. European Journal of Developmental Psychology, 20(3), 436-464.
Darling Rasmussen, P., Bilenberg, N., Kirubakaran, R., & Storebø, O. J. (2020). Mapping factors facilitating resilience in mothers–potential clinical relevance for children with ADHD. Nordic Journal of Psychiatry, 74(7), 541-544.
Darling Rasmussen, P., Elmose, M., Lien, G., Musaeus, A., Kirubakaran, R., Ribeiro, J. P., & Storebø, O. J. (2022). Remarkable high frequency of insecure attachment in children with ADHD persists in a three-year follow-up. Nordic Journal of Psychiatry, 76(5), 323-329.
Feldman, R. (2020). What is resilience: an affiliative neuroscience approach. World psychiatry, 19(2), 132-150.
Jia, R. M., Mikami, A. Y., & Normand, S. (2021). Social resilience in children with ADHD: Parent and teacher factors. Journal of Child and Family Studies, 30, 839-854.
Killgore, W. D., Taylor, E. C., Cloonan, S. A., & Dailey, N. S. (2020). Psychological resilience during the COVID-19 lockdown. Psychiatry research, 291, 113216.
Liang, X., Li, R., Wong, S. H., Sum, R. K., & Sit, C. H. (2021). The impact of exercise interventions concerning executive functions of children and adolescents with attention-deficit/hyperactive disorder: a systematic review and meta-analysis. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 18(1), 68.
Miller, C. (2022). ADHD Does not Define me: Parent-Child Reported Strengths in Children with ADHD (Master's thesis, Werklund School of Education).
Owens, E. B., Cardoos, S. L., & Hinshaw, S. P. (2015). Developmental progression and gender differences among individuals with ADHD. In R. A. Barkley (Ed.), Attention deficit hyperactivity disorder: A handbook for diagnosis and treatment (4th ed., pp. 223-255). New York, NY: Guilford Press.
Paralkar U, Knutson D. Coping with academic stress: Ambiguity and uncertainty tolerance in college students. Journal of American College Health. 2021:1-9
Smith S, Rodriguez S. (2021). Exploring Ambiguity Tolerance during the Adoption of Maker-Centered Learning Tools and Strategies. TechTrends.:1-15 .
Uddin, J., Alharbi, N., Uddin, H., Hossain, M. B., Hatipoğlu, S. S., Long, D. L., & Carson, A. P. (2020). Parenting stress and family resilience affect the association of adverse childhood experiences with children's mental health and attention-deficit/hyperactivity disorder. Journal of affective disorders, 272, 104-109.
Ungar, M. The social ecology of resilience: Addressing contextual and cultural ambiguity of a nascent construct. American Journal of Orthopsychiatry.2011; 81 (1), 1-17.
Journal of Psycho Res and Edu Studies Volume 3, Issue 2- Summer 2025 - Pages 14-31 |
|
Comparison of attachment style, anger control, tolerance of ambiguity with resilience in parents of hyperactive and normal children
Fatemeh Moshtaghi Rashidi1 , Mohammad Parsa Azizi *2
1. Department of Psychology and Education of Exceptional Children, Faculty of Psychology and Human Sciences, University of Research Sciences, Tehran, Iran.
2. Assistant Professor, Department of Psychology and Education of Exceptional Children, Faculty of Psychology and Human Sciences, University of Research Sciences, Tehran, Iran.
OPEN ACCESS Research Article
*Correspondence : Mohammad Parsa Azizi *
Received: June 15, 2025 Accepted: July 2, 2025 Published: Summer 2025 Citation: Moshtaghi Rashidi, F, Azizi, MP. (2025). Comparison of attachment style, anger control, tolerance of ambiguity with resilience in parents of hyperactive and normal children. Journal of Psycho Research and Educational Studies, 3(2): 14-31.
doi:org10.71610/psych.2025.1189427
| Abstract Attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) is one of the most common childhood disorders that greatly affects mothers because they are the first caregivers and the people who interact most with these children. Therefore, the aim of the present study was to compare attachment style, anger control, and tolerance for ambiguity with resilience in parents of hyperactive and normal children. The research method was applied and causal-comparative. The statistical population of the study included all parents of hyperactive and normal children in Tehran in 1402. Initially, several centers were randomly selected from active counseling centers in Tehran using a multi-stage random sampling method, and then a total of 60 people (including 30 people from each of the 2 groups) were selected from the selected centers. In this study, Connors ADHD Diagnostic Questionnaire, Collins and Reed Adult Attachment Style Questionnaire, Ahvaz Aggression Questionnaire, Connor and Davidson Resilience Questionnaire, and McLean Tolerance for Ambiguity Scale were used. In this study, the information in the questionnaires was coded and statistically analyzed using SPSS 26 software. The results indicate that children with attention deficit/hyperactivity disorder have lower resilience than normal students. Resilience can moderate levels of stress and disability in stressful situations and increase life satisfaction. Key words: Attachment, anger control, tolerance of ambiguity, resilience, hyperactive and normal children.
|
Journal of Psycho Research and Educational Studies, 3(2): 14-31, Summer 2025 15
Extended Abstract
Objective: This research was conducted with the aim of comparing attachment style, anger control, tolerance of ambiguity with the level of resilience in parents of hyperactive and normal children. Research method: The research method was applied and causal-comparative in which parents with hyperactive children and parents with normal children were compared regarding the research variables. Statistical population: The statistical population of the research included all parents of hyperactive and normal children in Tehran in 1402. The current research sample consisted of two stages, including the screening stage and the selection stage of the main research sample. At first, a few centers were randomly selected from among the active counseling centers in Tehran using a multi-stage random sampling method, and then a total of 60 people (including 30 people from each of the 2 groups) were selected from the selected centers. Became Research tools: In this research, Connors ADHD diagnostic questionnaires, Collins and Reed adult attachment style questionnaire, Ahvaz aggression questionnaire, Connor and Davidson resilience questionnaire and McLean Ambiguity Tolerance Scale were used. Data analysis: It was statistically analyzed using SPSS version 26 under Windows version. Results: The results indicate that children with attention deficit/hyperactivity disorder have lower resilience than normal students. Results: The results indicate that children with attention deficit/hyperactivity disorder have lower resilience than normal students. Resilience can moderate stress and disability levels in stressful situations and increase life satisfaction. Psychological resilience is called the dynamic process of adaptation and positive adaptation to bitter and unfortunate experiences in life.
Introduction
Attention deficit hyperactivity disorder is a neurodevelopmental disorder characterized by pervasive changes in self-regulation. One of the research components that is expected to have a significant relationship with hyperactivity is ambiguity tolerance. The way a person or group perceives or processes information about ambiguous situations or stimuli when faced with a set of unknown, complex, or ambiguous cues. One of the factors related to tolerance of ambiguity is resilience. Resilience is the process of ability or outcome of successful adaptation to threatening conditions and plays an important role in dealing with life's tensions and is defined as the ability to resist stress and return to normal balance after experiencing stressful factors. Resilience plays an important role in returning to the initial balance or reaching a higher level balance. As a result, it provides positive and successful adaptation in life. Also, positive adaptation in life can be both a consequence of resilience and a precursor to a higher level of resilience.
Methodology
After completing the questionnaires by the target community, the information in the questionnaires is coded and statistically analyzed using SPSS version 26 under Windows version. In addition, the level of significance in all research hypotheses is considered at the level of 0.05. The analyzes are presented in two parts, descriptive and inferential.
Discussion and Results
The results indicate that children with attention deficit/hyperactivity disorder have lower resilience than normal students. Resilience can moderate stress and disability levels in stressful situations and increase life satisfaction. Psychological resilience is called the dynamic process of adaptation and positive adaptation to bitter and unfortunate experiences in life. Children with attention deficit/hyperactivity disorder have low resilience because they cannot concentrate much.
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری سال سوم، شماره دوم، تابستان 1404- صفحات 14-31
|
doi:org10.71610/psych.2025.1189427
|
مقایسه سبک دلبستگی، کنترل خشم، تحمل ابهام
با میزان تابآوری در والدین کودکان بیش فعال و عادی
فاطمه مشتاقی رشیدی1، محمد پارسا عزیزی*2
1- فارغ التحصیل رشته روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشکده روانشناسی و علوم انسانی، دانشگاه علوم تحقیقات، تهران، ایران.
2- استادیار رشته روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشکده روانشناسی و علوم انسانی، دانشگاه علوم تحقیقات، تهران، ایران.
دسترسي آزاد مقاله علمي پژوهشي نويسنده مسئول*: محمد پارسا عزیزی parsaazizi111@gmail.com
تاريخ دريافت: 25/03/1404 تاريخ پذيرش: 11/04/1404 تاريخ انتشار: تابستان 1404 استناد: مشتاقی رشیدی، فاطمه، عزیزی، محمد پارسا. (1404). مقایسه سبک دلبستگی، کنترل خشم، تحمل ابهام با میزان تابآوری در والدین کودکان بیش فعال و عادی. فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری تابستان 1404 3(2): 14-31.
| چکیده اختلال کمبود توجه و بیش فعالی یکی از شایعترین اختلالات دوران کودکی است که تاثیر زیادی بر مادران میگذارد زیرا آنها اولین مراقبان و افرادی هستند که بیشترین تعامل را با این کودکان دارند. بنابراین هدف مطالعه حاضر مقایسه سبک دلبستگی، کنترل خشم، تحمل ابهام با میزان تابآوری در والدین کودکان بیش فعال و عادی بود. روش پژوهش از نوع کاربردی و علی-مقایسهای بود. جامعه آماری پژوهش، شامل تمامی والدین كودكان بیش فعال و عادی شهر تهران در سال 1402 بودند. در ابتدا به روش نمونهگیر تصادفی چند مرحلهای از بین مراکز مشاورهای فعال در سطح تهران، چند مرکز به صورت تصادفی انتخاب و سپس مجموعا از مراکز انتخابی 60 نفر (شامل 30 نفر از هر یک از 2 گروه) انتخاب شدند. در این پژوهش از پرسشنامههای تشخیصی ADHD کانرز، پرسشنامه سبک دلبستگی بزرگسال کولینز و رید، پرسشنامه پرخاشگری اهواز، پرسشنامه تابآوری کانر و دیویدسون و مقیاس تحمل ابهام مکلین استفاده شد. در این پژوهش اطلاعات موجود در پرسشنامهها کدگذاری و با استفاده از نرمافزار SPSS 26 مورد تحلیل آماری قرار گرفت. نتایج حاکی از آن است که کودکان مبتلا به نقص توجه/بیش فعالی از تابآوری پایینتری نسبت به دانش آموزان عادی برخوردار هستند. تابآوری می‌تواند سطوح استرس و ناتوانی را در شرایط استرسزا تعدیل کند و افزایش رضایت از زندگی را باعث شود. واژگان کلیدی: دلبستگی، کنترل خشم، تحمل ابهام، تابآوری، کودکان بیش فعال و عادی.
|
مقدمه
اختلال بیش فعالی کمبود توجه1 یک اختلال عصبی رشدی است که با تغییرات فراگیر در خود تنظیمی مشخص میشود (کاویچیولی، استفانازی و توبیا2، 2023). یکی از مؤلفههای پژوهش که انتظار میرود با بیش فعالی رابطه معنیداری داشته باشد، قدرت تحمل ابهام3 می‌باشد. روشی که فرد یا گروه اطلاعات مربوط به موقعیتها یا محركهای مبهم را زمانی که با یک دسته از نشانه‌های ناشناخته، پیچیده یا نامتناجس مواجه میشود، ادراك یا پردازش می‌کند (غلامی و کاکاوند، 1390). از عوامل مرتبط با تحمل ابهام، تابآوری4 است. تابآوری فرآیند توانایی یا پیامد سازگاری موفق با شرایط تهدیدکننده است و نقش مهمی در مقابله با تنشهای زندگی دارد و به عنوان توانایی مقاومت در برابر استرس و بازگشت به تعادل طبیعی پس از تجربه عوامل استرسزا تعریف میشود (فلدمن5، 2020). تابآوری نقش مهمی در بازگشت به تعادل اولیه یا رسیدن به تعادل سطح بالاتر دارد. در نتیجه سازگاری مثبت و موفق را در زندگی فراهم می‌کند. همچنین سازگاری مثبت در زندگی می‌تواند هم پیامد تابآوری باشد و هم به عنوان پیشایند، سطح بالاتری از تابآوری را سبب شود (کیلگور و همکاران، 2020). اختلال کمبود توجه و بیش فعالی یکی از شایعترین اختلالات دوران کودکی است که تاثیر زیادی بر مادران میگذارد زیرا آنها اولین مراقبان و افرادی هستند که بیشترین تعامل را با این کودکان دارند (گلاوری و خیاطان، 1401). چالشهای مربوط به مراقبت گزارش شده توسط والدین کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی به طور گسترده مورد بررسی قرار گرفت. اطلاعات کمی در مورد منابعی که توسط این والدین در مواجهه با بار مراقبتی بسیج شدهاند در دسترس است.
اختلال بیش فعالی6 یک اختلال عصبی رشدی است که 5 تا 10 درصد از کودکان و 3 تا 5 درصد از بزرگسالان را تحت تأثیر قرار میدهد (ویلکات7، 2012). این اختلال در بزرگسالی تقریباً در 40 تا 65 درصد مواردی که در دوران کودکی تشخیص داده میشود، ادامه مییابد. اگرچه اختلال بیش فعالی یک اختلال شایع است، اما معمولاً بهعنوان ناتوانی در نظر گرفته میشود که مانع از رشد و دستیابی فرد به پتانسیل کامل خود میشود. در نتیجه، بسیاری از ادبیات تا به امروز اختلال بیش فعالی را با استفاده از یک رویکرد مبتنی بر کمبود، توصیف صفات یا ویژگی‌های اختلال بیش فعالی به عنوان منفی و ارائه توصیه‌هایی در مورد اینکه چگونه میتوان آنها را «اصلاح کرد» مفهوم‌سازی می‌کند (مورگادو رامیرز، باربارسکی و هالووی8، 2024). اختلال بیش فعالی مشخصهاش علائم نامناسب عدم توجه، بیش فعالی و یا تکانشی كه شروع آن در سن هفت سالگی می‌باشد و در دو زمینه برای مثال مدرسه و خانه عملکرد ناقص دارد (محمدی، 1399). در اغلب موارد افراد مبتلا به اختلال کم توجهی- بیش فعالی بدون وجود بیماری دیگر در بروز و کنترل خشم و تنظیم احساسات خود دچار مشکل هستند، این مسئله بخشی از اختلال کم توجهی-بیش فعالی است. این کودکان، اغلب در کنار افزایش میزان دمدمی مزاج بودن و اضطراب، با مشکل شدید کنترل خشم و عصبانیت دست و پنجه نرم می‌کنند. زمانی كه كودكان، پرخاشگری غیراجتماعی را یاد میگیرند، بخش قابل توجهی از آنها، پرخاشگر باقی میمانند. پرخاشگری اگر درمان نشود، به جنبهی باثباتی از رفتار کودک بیش فعال تبدیل میگردد (لیانگ، لی، وانگ، سام و سیت9، 2021). مادران دارای فرزند بیش فعال هر چه تابآوری بالاتری داشته باشند، توان عملکرد مثبت در شرایط ناگوارشان بالاتر میرود و میتوانند در برابر رنج ناشی از نگهداری فرزند بیش فعال، مقامتر بوده و کیفیت زندگی هم در این وضعیت بالاتر خواهد رفت (دارلینگ راسموسن، بیلنبرگ، کوباکاران و استوربو10، 2020).
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری تابستان 1404 3(2): 14-31 ----------------------------------------- عزیزی 18
تربیت کودکی که دارای فعالیت مفرط و تحریک پذیری و حرف شنوی اندک بوده و از دستورها پیروی نمیکند، کاری دشوار و خسته کننده است. در واقع به علت تکانشگری و نداشتن توجه به پیامدهای اعمال خود، رابطه این کودکان با والدین تیره شده و تضاد میان کودک و مادر در سنین پیش دبستانی بیشتر میشود و تا دوران نوجوانی ادامه مییابد (محمدی، 1399). در ارتباط با موضوع پژوهش، مطالعاتی در داخل و خارج از کشور مورد بررسی قرار گرفته است که به برخی از آنان اشاره نمودهایم: گلآوری و خیاطان (1401) با بررسی "اثربخشی طرحواره درمانی بر تحمل ابهام و تابآوری مادران کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه بیش فعالی" دریافتند طرحواره درمانی بر افزایش تحمل ابهام و تابآوری مادران کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه-بیش فعالی موثر است. رضایی فرد (1400) با بررسی "عنوان نقش تابآوری و سبک‌های فرزندپروری در پیش بینی استرس والدینی مادران دانش آموزان با اختلال بیش فعالی/کمبود توجه" نشان داد که بین تابآوری و استرس والدینی سبک فرزندپروری مقتدرانه با استرس والدینی ارتباط منفی معنیداری وجود دارد، همچنین نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که 37 درصد از واریانس کل استرس والدینی توسط تابآوری و سبک‌های فرزندپروری مادران، تبیین گردیده است. غایرین، نصیریان، عمادی و نجاتی (1399) با بررسی "مروری بر ارتباط سبک دلبستگی و ظرفیت تأملی با علائم اختلال نقص توجه-بیش فعالی" دریافتند که طبق مطالعات انجام شده به نظر میرسد که میان سبک دلبستگی و ظرفیت تاملی کودکانو والدین با بروز علائم اختلال نقص توجه– بیش فعالی رابطه وجود دارد. دارلینگ راسموسن (2022) با بررسی "فراوانی قابل توجه دلبستگی ناایمن در کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی در یک پیگیری سه ساله ادامهدار" نشان دادند مصاحبه‌های CAI نرخ بالای دلبستگی ناایمن را با 90٪ از کودکان در مقایسه با انتظار 38٪ در جمعیت عادی به عنوان دلبستگی ناایمن نشان داد. از این تعداد، اکثریت کودکان (77%) بهعنوان اخراج کننده طبقهبندی شدند. جیا، میکامی و نورماند11 (2021) با بررسی "تابآوری اجتماعی در کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی: عوامل والدین و معلمان" نشان دادند که: (الف) عوامل خطر رفتار بیرونی‌سازی و درونی‌سازی کودک با مهارت‌های اجتماعی ضعیف‌تر کودک مرتبط است. عودین، الحربی، عودین، حسین، هاتیپ اوغلو، لانگ و کارسون12 (2020) با بررسی "استرس والدین و تابآوری خانواده بر ارتباط تجارب نامطلوب دوران کودکی با سلامت روان و اختلال کمبود توجه/بیش فعالی کودکان تأثیر میگذارد" نشان دادند بهطورکلی، 7.3٪ از کودکان دارای هر گونه وضعیت سلامت روان و 10.4٪ دارای اختلال بیش فعالی بودند. نمره ACE بالاتر (به ازای هر 1 واحد افزایش) با شیوع بالاتر هر بیماری روانی، فاصله اطمینان و اختلال بیش فعالی مرتبط بود. پس از تعدیل برای جمعیت شناسی اجتماعی، استرس والدینی 57 درصد از کل تأثیر ACE بر هر وضعیت سلامت روانی و 60 درصد از کل تأثیر ACE بر تشخیص اختلال بیش فعالی را واسطه کرد.
در زمینه اهمیت موضوع و با توجه به دامنهی وسیع آسیبهای حاصل از اختلال نقص توجه-بیش فعالی و اهمیت بالای درمان و کنترل آن و همچنین اهمیت توجه به عوامل پیشبینی کنندهی این اختلال که میتوانند به نوعی در مهار و شناسایی بهتر ماهیت این اختلال موثر باشند، انجام پژوهش در این زمینه جهت کسب بینش وسیعتر به منظور پیشبرد کاهش علائم و پیشرفت در درمان ضروری به نظر میرسد. لذا هدف این مطالعه بررسی دانش موجود در زمینهی سبک دلبستگی و ظرفیت تأملی در افراد مبتلا به اختلال نقص توجه-بیش فعالی و والدین آنها است. لذا در این پژوهش به بررسی "مقایسه سبک دلبستگی، کنترل خشم، تحمل ابهام با میزان تابآوری در والدین کودکان بیش فعال و عادی" پرداختهایم.
روش اجرای پژوهش
این پژوهش از نوع کاربردی و علی-مقایسهای است که در آن والدین دارای کودکان بیش فعال و والدین دارای کودکان عادی در خصوص متغیرهای تحقیق مورد مقایسه قرار میگیرند. از حیث زمانی نیز تحقیق حاضر مقطعی است. همچنین روش گردآوری اطلاعات تحقیق حاضر آمیزهای از روشهای کتابخانهای و روش میدانی برای جمعآوری دادههای تحقیق جهت انجام تحلیلهای کمی برای پاسخ
مقایسه سبک دلبستگی، کنترل خشم ، تحمل ابهام با میزان تاب آوری کودکان بیش فعال و عادی--------------------------- عزیزی 19
به فرضیات تحقیق است. ابزار اصلی گردآوری اطلاعات این تحقیق پرسشنامه استاندارد (پرسشنامه تشخیصی ADHD کانرز، پرسشنامه سبک دلبستگی بزرگسال کولینز و رید، پرسشنامه پرخاشگری اهواز زاهدیفر نجاریان و شکرکن ۱۳۷۹، پرسشنامه تابآوری کانر و دیویدسون ۲۰۰۳ و پرسشنامه تحمل ابهام مكلین) می‌باشد. جامعه آماری در این پژوهش، شامل تمامی والدین كودكان بیش فعال و عادی شهر تهران در سال 1402 میباشند. نمونه پژوهش حاضر در دو مرحله انتخاب میشود که شامل مرحله غربالگر و مرحله انتخاب نمونه اصلی پژوهش است. در ابتدا به روش نمونهگیر تصادفی چند مرحلهای از بین مراکز مشاورهای فعال در سطح تهران، چند مرکز به صورت تصادفی انتخاب و سپس مجموعا از مراکز انتخابی 60 نفر (شامل 30 نفر از هر یک از 2 گروه) انتخاب میشوند. در ضمن در این پژوهش سعی میشود تا در انتخاب نمونهها از هر دو گروه، حداکثر مشابهت از نظر وضعیتهای اقتصادی، اجتماعی، سواد والدین و سن با هم داشته باشند تا تحقیق از اعتبار بیشتر برخوردار شود. در تحقیق حاضر پس از مشخص شدن نفرات، گروههای والدین دارای کودک عادی و والدین دارای کودک بیش فعال، پرسشنامههای موجود بین این دو گروه توزیع و پس از تکمیل پرسشنامهها توسط دو گروه مزبور، پرسشنامهها جمعآوری، کدگذاری و به استفاده از نرم افزار متناسب آماری تحلیل میشوند. . در این پژوهش از ابزار پرسشنامه استفاده شد:
-پرسشنامه تشخیصی ADHD کانرز
برای ارزشیابی در این آزمون میتوان گفت به‌دست آوردن میانگین نمره 5/1 یا بالاتر بر وجود اختلال نقص توجه و بیش فعالی دلالت دارد. به عبارت دیگر این پرسشنامه ٢٦ سوال داشته و لذا، نمره کل آزمون دامنهای از ٢٦ تا ١٠٤ خواهد داشت. اگر نمره کودک بالاتر از ٣٤ به دست بیاید، بیانگر اختلال نقص توجه است. هر چه امتیاز بالاتر رود میزان اختلال کودک بیشتر خواهد بود و برعکس کانرز و همکاران (۱۹۹۹) پایایی این مقیاس را 90/0 گزارش نمودهاند. اعتبار این پرسشنامه از سوی موسسه علوم شناختی 85/0 گزارش شده است (علیزاده، ١٣٨٤).
برای شناسایی کودکانی که دارای نشانه‌های اختلال نقص توجه بیش فعالی هستند از مقیاس درجهبندی کانرز، فرم گزارش والدین (CPRS-R) استفاده شد. مقیاس کانرز والدین یک پرسشنامه ۴۸ قسمتی است که به وسیله والدین تکمیل میشود. پاسخ سؤالات در فرم‌هایی که بر اساس مقیاس لایکرت درجه بندی شده و با استفاده از ۴ گزینه نمره گذاری میشود لذا دامنه نمرات هر سوال از صفر تا ۳ متغیر است. سؤالات مربوط به مشکلات بیشفعالی-تکانشگری ۱۰ سوال می‌باشد و نمره برش آن ۱۵ در نظر گرفته شده است. تكميل اين پرسشنامه، حدود 10 تا 15 دقيقه به طول ميانجامد. اختلال نقص توجه/ بيش فعالي بهعنوان الگوي تكراري بيش فعالي، تكانش گري و بيتوجهي توصيف شده است كه غالباً قبل از هفت سالگي شروع ميشود و شديدتر از آن است كه قابل اسناد به رشد طبيعي باشد (نیکخو، 1380). اختلال نقص توجه بیش فعالی توسط پرسشنامه آزمون کانرز (CPRS-R) با 48 سوال سنجیده شده است. سوالات همگی از طیف 4 تایی لیکرت تشکیل شدهاند که میزان موافقت پاسخ دهندگان با سوالات را از 0 (هیچ گاه) تا 3 (همیشه) نشان میدهد. نمرهگذاری پرسشنامه:
اصلا= 0، کم= 1، زیاد= 2 و خیلی زیاد= 3.
روایی و پایایی پرسشنامه
در مطالعهاي كه در ايران توسط خوشابي و همكارانش (1386) بر روي 2667 كودك دختر و پسر 7 تا 12 ساله انجام شد، با استفاده از دو روش همبستگي پيرسون و آلفاي كرونباخ، همبستگي هر سؤال با كل تست و نيز اعتبار تست (آلفا= 93/0) ارزیابی شد. بنابراین اعتبار بالای پرسشنامه می‌تواند بیانگر این باشد که این ابزار خصیصه اختلال بیش فعالی/نقص توجه را با دقت بالایی اندازهگیری می‌کند.
-پرسشنامه سبک دلبستگی بزرگسال کولینز و رید
پرسشنامه سبک‌های دلسبتگی بزرگسالان AAS این پرسشنامه توسط هازن و شیور ساخته شد و بر پایه این فرض استوار است که مشابهتهایی از سبک‌های دلبستگی نوزاد - مراقب را در روابط بزرگسالان نیز میتوان یافت. این پرسشنامه یک ابزار خودگزارشدهی است که با روابط بزرگسالان تطبیق داده شده است (هازن، ۱۹۸۷)، این ابزار ۱۵ سوال دارد که ۵ سوال دلبستگی ناایمن دوسوگرا، 5
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری تابستان 1404 3(2): 14-31 ----------------------------------------- عزیزی 20
سوال دلبستگی ناایمن اجتنابی و ۵ سوال دلبستگی ایمن را بررسی می‌کند و پس از تکمیل و نمرهگذاری آن خرده مقیاسی که آزمودنی نمره بالاتری در آن بگیرد بهعنوان سبک دلبستگی فـرد لحاظ میشود. هازن و شیور اعتبار به روش بازآزمایی کل این پرسشنامه را 81/0 و اعتبار با آلفای کرونباخ آن را 78/0 به‌دست آوردند. هازن و شیور روایی محتوایی و ملاکی را خوب گزارش نمودند همچنین روایی سازهی آن در حد بسیار مطلوب گزارش شده است. پرسشنامه دلبستگی کولینز و رید (1990) این مقیاس شامل خود ارزیابی از مهارت‌های ایجاد روابط و خود توصیفی شیوه شکلدهی روابط دلبستگی نسبت به چهرههای دلبستگی نزدیک است و مشتمل بر ۱۸ داده می‌باشد که از طریق علامتگذاری روی یک مقیاس ۵ درجهای از نوع لیکرت که به هیچ وجه با خصوصیات منتطابق ندارد: (۱)، تا کاملاً با خصوصیات من تطابق دارد (۵) تشکیل میگردد، سنجیده میشود. با تحلیل عوامل، ۳ زیر مقیاس که هر مقیاس شامل ٦ ماده است مشخص میشود، ۳ زیر مقیاس عبارتند از:
وابستگی: (D) میزانی را که آزمودنیها به دیگران اعتماد می‌کنند و به آنها متکی میشوند به این صورت که آیا در مواقع لزوم قابل دسترسی هستند، اندازهگیری می‌کند.
نزدیک بودن: (C) میزان آسایش در رابطه با صمیمیت و نزدیکی هیجانی را اندازهگیری می‌کند.
اضطراب : (A) ترس از داشتن رابطه را میسنجد (مالینکرودت و همکاران، به نقل از پاکدامن، ۱۳۸۰). (کولینزورید (۱۹۹۰، به نقل از پاکدامن، ۱۳۸۰) بر پایه توصیفهایی که در پرسشنامه دلبستگی بزرگساله ازان و شیور در مورد سه سبک اصلی دابستگی وجود داشت. مواد پرسشنامه خود را تدارک دیدند. زیر مقیاس (A) با دلبستگی اضطرابی-دوسوگرا مطابقت دارد و زیر مقیاس نزدیک بودن (C) یک بعد دو قطبی است که اساساً توصیفهای من و اجتنابی را در مقابل هم قرار میدهد (فنیونوللر، ١٩٩٦). بنابراین نزدیک بودن (C) در تطابق با دلبستگی ایمن باشد و زیرمقیاس وابستگی (D) را میتوان تقریباً عکس دلبستگی اجتنابی قرار داد. مدت اجرای پرسشنامه کولینز و رید (RAAS) براساس زمینهیابی انجام شده ۱۰ دقیقه در نظر گرفته شده اسـت (به نقل از پاکدامن، ۱۳۸۰).
روش اجرا: اجرای این پرسشنامه می‌تواند به صورت فردی، یا گروهی صورت گیرد، دستورالعمل اجرا در پرسشنامهای که به آزمودنی داده میشود آمده است. بدیهی است آزمون بایستی در محیطی آرام و همراه با سایر شرایط لازم برای اجرای پرسشنامه که آرامش آزمودنی را ایجاد نماید اجرا شود. مشخصات فردی آزمودنی توسط خودآزمودنی در بالای پاسخنامه درج میشود. نمرهگذاری براساس دستورالعمل پرسشنامه، ٦ ماده مربوط بـه هر زیر مقیاس مشخص میشود. با توجه به اینکه در مورد هر جمله در پاسخنامه آزمودنی علامت خود را روی کدام دایره زده است. نمره وی برای هر زیر مقیاس مشخص میشود. برای گزینه های ۱ تا ۵ به ترتیب نمرات ٠ تا ٤ در نظر گرفته می شود. سوالات ۱، ٦، ۱۳، ۸، ۱۲، ۱۷ دلبستگی ایمن را میسنجند. سوالات ٢،٥، ١٦، ١٤، ٧، ۱٨ دلبستگی اجتنابی را مورد ارزیابی قرار میدهد و سرانجام سوالات ٣،٤، ۹، ۱۰، ۱۱، ۱۵ دلبستگی دو سوگرا اضطرابی را میسنجد در مواردی که سوالات باید معکوس نمرهگذاری شود که در دستورالعمل نمره گذاری با علامت مشخص شدهاند. باید برروی گزینههای ۱ تا 5 به ترتیب نمرات ٤، ٣، ٢، ١ و 0 در نظر گرفته شود. سوالاتی که با ستاره مشخص شدهاند. بایستی قبل از جمعکردن به طور معکوس نمرهگذاری شوند. نمرات ٦ ماده هر مقیاس با هم شده و نمره زیر مقیاس بدست میآید. پایایی و اعتبار (کولینز و رید۱۹۹۰، به نقل از پاکدامن، ۱۳۸۰) نشان دادند که زیر مقیاسهای نزدیک بودن وابستگی و اضطراب در فاصله زمانی ۲ ماه و حتی در طول ۸ ماه پایدار ماندند.
-پرسشنامه پرخاشگری اهواز
مقیاس پرخاشگری اهواز که توسط زاهدی فر نجاریان و شکرکن در سال ۱۳۷۹ ساخته شده است. دارای ۳۰ ماده است و سه خرده مقیاس با اسامی خشم و غضب، تهاجم و توهین، لجاجت و کینه توزی است. این پرسشنامه با هدف بررسی و ارزیابی پرخاشگری در افراد مورد استفاده قرار میگیرد. روش نمرهگذاری در این پرسشنامه به این صورت است که خشم و عصبیت (سوالات ١ تا ١٤)، تهاجم و توهین (سوالات ۱۵ تا ۲۲)، لجاجت و کینه توزی (سوالات ۲۳ تا ۳۰). این مقیاس به گونهای طراحی شد که آزمودنیها بایستی به یکی از چهار گزینه هرگز (۰)، به ندرت (۱) گاهی اوقات (۲) و همیشه (۳) پاسخ میدادند.
مقایسه سبک دلبستگی، کنترل خشم ، تحمل ابهام با میزان تاب آوری کودکان بیش فعال و عادی--------------------------- عزیزی 21
پایایی این مقیاس با روش آلفای کرونباخ برای کل مقیاس و خرده مقیاس ،اول، دوم و سوم به ترتیب برابر 85/0 75/0 و 87/0 گزارش شده است. پایایی بازآزمایی آن نیز به ترتیب 60/0 74/0 72/0 و 70/0 به‌دست آمده است (زاهدی فر و همکاران، ۱۳۷۹).
-پرسشنامه تابآوری کانر و دیویدسون
پرسشنامه تابآوری به منظور اندازهگیری قدرت مقابله با فشار و تهدید، تهیه شده است. کانر و دیویدسون (۲۰۰۳) با مرور منابع پژوهشی (۱۹۹۱-۱۹۷۹) حوزه تابآوری این ابزار را تهیه کردند و معتقدند که این ابزار می‌تواند افراد تابآور را از غیر تابآور جدا کند. محمدی (۱۳۸۴) آن را برای استفاده در ایران انطباق داده است. این پرسشنامه ٢٥ گویه دارد و در مقیاس لیکرت بین صفر (کاملاً نادرست) و پنج (كاملاً درست) نمرهگذاری میشود و دارای یک نمره کل است. در پژوهشی که توسط سامانی جوکار و صحراگرد (١٣٨٦) انجام شده است، پایایی این مقیاس به کمک ضریب آلفای کرونباخ برابر با ٨٦٪ به دست آمد. محمدی (١٣٨٤) با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ، ضریب پایایی مقیاس را ۰/۸۹ و روایی مقیاس را به روش همبستگی با نمره کل مقوله ضریبها بین ٠٤١ تا ٠/٦٤ به‌دست آورد. جوکار (١٣٨٦) نیز در پژوهشی در مورد 577 دانش آموز دبیرستانی با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ همسانی 93/0 را برای آن مقیاس گزارش کردند که بیانگر پایایی مطلوب این مقیاس بود، در ضمن در تحقیق جوکار، روایی این پرسشنامه 89/0 گزارش شد و با تحلیل عاملی مولفههای اصلی، وجود یک عامل را در این مقیاس تایید کرد (به نقل از همایون نیا، 1393).
-مقیاس تحمل ابهام مکلین
مقیاس تحمل ابهام مكلین (۲۵) از ۲۲ ماده و به منظور ارزیابی تحمل ابهام تشکیل شده است. پاسخ به این مقیاس براساس مقیاس درجهای لیکرتی نمرهگذاری میشود. پرسشنامه تحمل ابهام مک لین دارای ۱۳ آیتم می‌باشد و بر روی طیف لیکرت پنج گزینهای از دامنه ۱ بسیار مخالفم) تا ٥ (بسیار موافقم) نمرهگذاری میشود. براساس پرسشنامه تحمل ابهام مک لین افرادی که نمره تحمل ابهام آنها از ٤٥ بالاتر باشد دارای سطح مناسبی از تحمل ابهام هستند مک کلین با استفاده از روش آلفای کرونباخ ضریب پایایی پرسشنامه را ۸۲/۰ گزارش کرده است. فیضی، محبوبی زارع و مصطفایی در پژوهش خود روایی پرسشنامه تحمل ابهام نوع 2 را از طریق روایی سازه 48/0 و ضریب پایایی آن را از طریق آلفای کرونباخ 85/0 گزارش دادند.
روش‌ها و ابزار تجزیه و تحلیل دادهها
پس از تکمیل پرسشنامهها توسط جامعه هدف تحقیق، اطلاعات موجود در پرسشنامهها کدگذاری و با استفاده از نرمافزار SPSS نسخه 26 تحت نسخه ویندوز مورد تحلیل آماری قرار میگیرد. ضمنا سطح معناداری در تمامی فرضیه‌های تحقیق در سطح 05/0 در نظر گرفته میشود. تحلیلها در دو بخش توصیفی و استنباطی ارائه میگردد.
یافته ها
در این بخش یافتههای توصیفی و مشخصات دادههای جمعآوری شده از این پژوهش با استفاده از شاخصهای آماری توصیفی بیان شد.
توزیع فراوانی بر حسب شغل
با توجه به جدول ارائه شده مشاهده می شود که از 50 نمونه انتخاب شده 7 نفر (14 درصد) دارای شغل آزاد، 31 نفر (62 درصد) خانه دار، 10 نفر (20 درصد) کارمند و 2 نفر (4 درصد) سایر مشاغل بودهاند. نتایج مربوطه در جدول (1) و نمودار (1) ارائه شده است.
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری تابستان 1404 3(2): 14-31 ----------------------------------------- عزیزی 22
جدول 1: توزیع فراوانی و درصد شغل پاسخگویان
درصد تجمعی | درصد | فراوانی |
| |
14 | 14 | 7 | آزاد | شغل |
76 | 62 | 31 | خانهدار | |
96 | 20 | 10 | کارمند | |
100 | 4 | 2 | سایر | |
| 100 | 50 | جمع | |
سرپرست پاسخگویان
با توجه به جدول ارائه شده مشاهده میشود که از 50 نمونه انتخاب شده 4 نفر (8 درصد) دارای سرپرست پدر؛ 18 نفر (36 درصد) دارای سرپرست مادر و 28 نفر (56 درصد) هر دو والد سرپرست بودهاند. نتایج مربوطه در جدول (2) و نمودار (2) ارائه شده است.
جدول 2: توزیع فراوانی و درصد سن پاسخگویان (سال)
درصد تجمعی | درصد | فراوانی |
| |
8 | 8 | 4 | پدر | سرپرست |
44 | 36 | 18 | مادر | |
100 | 56 | 28 | هر دو والد | |
| 100 | 50 | جمع | |
میزان تحصیلات پاسخگویان
با توجه به جدول ارائه شده مشاهده میشود که از 50 نمونه انتخاب شده 24 نفر (48 درصد) دارای مدرک دیپلم؛ 19 نفر (38درصد) کارشناسی؛ 6 نفر (12درصد) کارشناسی ارشد و 1 نفر (2 درصد) دکتری بودهاند. نتایج مربوطه در جدول (3) و نمودار (3) ارائه شده است.
مقایسه سبک دلبستگی، کنترل خشم ، تحمل ابهام با میزان تاب آوری کودکان بیش فعال و عادی--------------------------- عزیزی 23
جدول 3: توزیع فراوانی و درصد میزان تحصیلات پاسخگویان
درصد تجمعی | درصد | فراوانی |
| |
48 | 48 | 24 | دیپلم | مدرک |
86 | 38 | 19 | کارشناسی | |
98 | 12 | 6 | کارشناسی ارشد | |
100 | 2 | 1 | دکتری | |
| 100 | 50 | جمع | |
تعداد فرزندان پاسخگویان
با توجه به جدول ارائه شده مشاهده میشود که از 50 نمونه انتخاب شده 26 نفر(52 درصد) دارای یک فرزند؛ 15 نفر (30 درصد) دارای دو فرزند و 9 نفر (18 درصد) دارای سه فرزند بودهاند. نتایج مربوطه در جدول (4) و نمودار (4) ارائه شده است.
جدول 4: توزیع فراوانی و درصد تعداد فرزندان پاسخگویان
درصد تجمعی | درصد | فراوانی |
| |
52 | 52 | 26 | یک فرزند | تعداد فرزندان |
82 | 30 | 15 | دو فرزند | |
100 | 18 | 9 | سه فرزند | |
| 100 | 50 | جمع | |
توصیف متغیرهای تحقیق
در این بخش شاخصهای آماری میانه، انحراف استاندارد و درصد خطا (متغیر مستقل و وابسته) گزارش شده است. در واقع این شاخصها می‌تواند به درک بیشتر متغیرهای پژوهش کمک کند.
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری تابستان 1404 3(2): 14-31 ----------------------------------------- عزیزی 24
جدول 5: توصیف متغیرهای پژوهش
| حداقل | حداکثر | میانگین | انحراف معیار استاندارد | واریانس | کشیدگی | چولگی |
سبک دلبستگی | 29 | 63 | 540/46 | 214/8 | 478/67 | 547/0- | 090/0 |
کنترل خشم | 13 | 68 | 980/38 | 256/12 | 224/150 | 171/0- | 013/0 |
تحمل ابهام | 28 | 60 | 760/41 | 274/6 | 370/39 | 640/0 | 039/0- |
تاب آوری | 43 | 123 | 040/92 | 720/16 | 590/279 | 691/0 | 508/0- |
با توجه به جدول (5) مشاهده میشود که کمترین مقدار میانگین متعلق به متغیر" کنترل خشم" و بالاترین مقدار آن متعلق به متغیر تابآوری است. همچنین از آنجایی که مقدار چولگی در بازهی (3- و 3+) قرار دارد، بنابراین میتوان گفت دادهها از توزیع نرمال برخوردار هستند.
تجزیه و تحلیل استنباطی دادهها
در آزمون فرضیهها یا آزمون معناداری، پژوهشگر، فرضیه صفر را رد یا قبول می‌کند. یعنی اینکه اگر H0پذیرفته شود، فرض میشود که H1 رد شده است و اگر H0 رد شود H1 پذیرفته شود. برای تعیین معناداری آماری یک مطالعه پژوهشی، پژوهشگر باید سطح احتمالی یا سطح معناداری آن را تعیین کند؛ تا فرضیه صفر در مقابل آن آزموده شود. اگر نتایج مطالعه احتمالی، کمتر از این سطح را نشان دهد، پژوهشگر می‌تواند فرضیه صفر را رد کند. هرگاه اثبات نتیجهی پژوهش احتمال بالایی داشته باشد، پژوهشگر باید فرضیه صفر را تأیید کند؛ در حقیقت، از آنجا که فرضیه صفر، عموماً بیان نمی‌شود، قبول یا رد، در فرضیه "پژوهش" به کار بسته میشود، نه در فرضیه صفر. به منظور تدوین فرضیه‌های پژوهش، پژوهشگر هم از قیاس و هم از استقرا استفاده می‌کند. بنابراین برای تنظیم فرضیه دو منبع بالقوه وجود دارد:
الف) تئوری‌های کلی و کامل و جامع موجود؛ این فرضیهها با استفاده از یک رشته قیاس های معین منجر به پیش‌بینی‌هایی میشود که در صورت شرایط معین، نتایج مشخصی به‌دست خواهد آمد.
ب) نتایج پژوهش‌های انجام شده پیشین؛ هدف این فرضیهها استقرا رابطه بین دو یا چند متغیر در زمان حال است.
مقایسه سبک دلبستگی، کنترل خشم ، تحمل ابهام با میزان تاب آوری کودکان بیش فعال و عادی--------------------------- عزیزی 25
بررسی طبیعی بودن توزیع دادهها
برای استفاده از تکنیکهای آماری ابتدا باید مشخص شود که دادههای جمعآوری شده از توزیع نرمال برخوردار است یا خیر؟ زیرا در صورت نرمال بودن توزیع دادههای جمعآوری شده برای آزمون فرضیهها میتوان از آزمونهای پارامتریک استفاده نمود و در صورت غیر نرمال بودن از آزمونهای ناپارامتریک استفاده کرد. برای این منظور در این پژوهش از آزمون معتبر کلموگروف- اسمیرنوف جهت بررسی نرمال بودن توزیع متغیرهای اصلی استفاده میشود. این آزمون در حالت تک نمونهای به مقایسه تابع توزیع تجمعی مشاهده شده با تابع توزیع تجمعی مورد انتظار در یک متغیر در سطح سنجش فاصلهای میپردازد. در تفسیر نتایج آزمون، چنانچه مقدار سطح خطای مشاهده شده از 05/0 بیشتر باشد، در آن صورت توزیع مشاهده شده با توزیع نظری یکسان است و تفاوتی بین این دو وجود ندارد. یعنی توزیع بدست آمده توزیع نرمال است. اما چنانچه مقدار معنیداری از 05/0 کوچکتر باشد آنگاه توزیع مشاهده شده با توزیع مورد انتظار متفاوت است و توزیع فوق نرمال نخواهد بود.
جدول 6: تست نرمالیته متغیرها
متغیر | نوع توزیع به کار گرفته شده | سطح معناداری | مقدار خطا | تایید فرضیه | نتیجه |
سبک دلبستگی | نرمال | 200/0 | 05/0 | H0 | نرمال |
کنترل خشم | نرمال | 200/0 | 05/0 | H0 | نرمال |
تحمل ابهام | نرمال | 123/0 | 05/0 | H0 | نرمال |
تاب آوری | نرمال | 200/0 | 05/0 | H0 | نرمال |
با توجه به مقادیر حاصل از آماره اسمیرنوف – کلموگروف جدول 6، میتوان استنباط نمود که توزیع مورد انتظار با توزیع مشاهده شده برای تمام متغیرها تفاوت معنیداری ندارد و بنابراین توزیع این متغیرها نرمال است.
آزمون فرضیات
فرضیه اول: بین سبک دلبستگی والدین کودکان بیش فعال و عادی تفاوت معناداری وجود دارد.
H0: به نظر میرسد بین سبک دلبستگی والدین کودکان بیش فعال و عادی تفاوت معناداری وجود ندارد.
H1: به نظر میرسد بین سبک دلبستگی والدین کودکان بیش فعال و عادی تفاوت معناداری وجود دارد.
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری تابستان 1404 3(2): 14-31 ----------------------------------------- عزیزی 26
جدول 7: آزمون فرضیه اول
| آزمون لون | آزمون تی تست | |||||||||||||||||
F | سطح معناداری | t | درجه آزادی | سطح معناداری | اختلاف میانگین | خطای انحراف معیار | سطح 95% | ||||||||||||
حد پایین | حد بالا | ||||||||||||||||||
سبک دلبستگی | با فرض برابری واریانس | 1.404 | .242 | 1.966 | 48 | .055 | 4.44000 | 2.25832 | -.10065 | 8.98065 | |||||||||
با فرض عدم واریانس |
|
| 1.966 | 45.947 | .055 | 4.44000 | 2.25832 | -.10590 | 8.98590 | ||||||||||
همانطور که در جدول 7 مشاهده میکنید، مقدار سطح معناداری فرضیه اول کمتر از 1/0 است؛ بنابراین بین سبک دلبستگی والدین کودکان بیش فعال و عادی تفاوت معناداری وجود دارد. بنابراین میتوان گفت که فرضیه اول تایید و فرض صفر آن رد میشود. پس میتوان گفت که بین سبک دلبستگی والدین کودکان بیش فعال و عادی تفاوت معناداری وجود دارد.
فرضیه دوم: بین کنترل خشم والدین کودکان بیش فعال و عادی تفاوت معناداری وجود دارد.
H0: به نظر میرسد بین کنترل خشم والدین کودکان بیش فعال و عادی تفاوت معناداری وجود ندارد.
H1: به نظر میرسد بین کنترل خشم والدین کودکان بیش فعال و عادی تفاوت معناداری وجود دارد.
جدول 8: آزمون فرضیه دوم
| آزمون لون | آزمون تی تست | |||||||||||||||||
F | سطح معناداری | t | درجه آزادی | سطح معناداری | اختلاف میانگین | خطای انحراف معیار | سطح 95% | ||||||||||||
حد پایین | حد بالا | ||||||||||||||||||
کنترل خشم | با فرض برابری واریانس | 1.203 | .278 | 0.654 | 48 | .516 | 2.2800 | 3.487 | -4.731 | 9.291 | |||||||||
با فرض عدم واریانس |
|
| 0.654 | 44.422 | .517 | 2.2800 | 3.487 | -4.754 | 9.305 | ||||||||||
مقایسه سبک دلبستگی، کنترل خشم ، تحمل ابهام با میزان تاب آوری کودکان بیش فعال و عادی--------------------------- عزیزی 27
همانطور که در جدول 4-8 مشاهده میکنید، مقدار سطح معناداری فرضیه دوم بالاتر از 1/0 است؛ بنابراین بین کنترل خشم والدین کودکان بیش فعال و عادی تفاوت معناداری وجود ندارد. بنابراین می توان گفت که فرضیه دوم مورد تایید نمی باشد. پس میتوان گفت که بین کنترل خشم والدین کودکان بیش فعال و عادی تفاوت معناداری وجود ندارد.
فرضیه سوم: بین تحمل ابهام والدین کودکان بیش فعال و عادی تفاوت معناداری وجود دارد.
H0: به نظر می رسد بین تحمل ابهام والدین کودکان بیش فعال و عادی تفاوت معناداری وجود ندارد.
H1: به نظر می رسد بین تحمل ابهام والدین کودکان بیش فعال و عادی تفاوت معناداری وجود دارد.
جدول 9: آزمون فرضیه سوم
| آزمون لون | آزمون تی تست | ||||||||
F | سطح معناداری | t | درجه آزادی | سطح معناداری | اختلاف میانگین | خطای انحراف معیار | سطح 95% | |||
حد پایین | حد بالا | |||||||||
تحمل ابهام | با فرض برابری واریانس | 0.500 | .433 | 0.718 | 48 | .476 | 1.2800 | 1.783 | -2.306 | 4.866 |
با فرض عدم واریانس |
|
| 0.718 | 43.727 | .477 | 1.2800 | 1.483 | -2.315 | 4.875 | |
همانطور که در جدول 9 مشاهده میکنید، مقدار سطح معناداری فرضیه سوم بالاتر از 1/0 است؛ بنابراین بین تحمل ابهام والدین کودکان بیش فعال و عادی تفاوت معناداری وجود ندارد. بنابراین میتوان گفت که فرضیه سوم مورد تایید نمیباشد. پس میتوان گفت که بین تحمل ابهام والدین کودکان بیش فعال و عادی تفاوت معناداری وجود ندارد.
فرضیه چهارم: بین تابآوری والدین کودکان بیش فعال و عادی تفاوت معناداری وجود دارد.
H0: به نظر میرسد بین تابآوری والدین کودکان بیش فعال و عادی تفاوت معناداری وجود ندارد.
H1: به نظر میرسد بین تابآوری والدین کودکان بیش فعال و عادی تفاوت معناداری وجود دارد.
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری تابستان 1404 3(2): 14-31 ----------------------------------------- عزیزی 28
جدول 10: آزمون فرضیه چهارم
| آزمون لون | آزمون تی تست | |||||||||||||||||
F | سطح معناداری | t | درجه آزادی | سطح معناداری | اختلاف میانگین | خطای انحراف معیار | سطح 95% | ||||||||||||
حد پایین | حد بالا | ||||||||||||||||||
تاب آوری | با فرض برابری واریانس | 0.361 | .551 | 0.792- | 48 | .432 | -3.760 | 4.747 | -13.305 | 5.785 | |||||||||
با فرض عدم واریانس |
|
| 0.792- | 47.987 | .432 | -3.760 | 4.747 | -13.305 | 5.785 | ||||||||||
همانطور که در جدول 10 مشاهده میکنید، مقدار سطح معناداری فرضیه چهارم بالاتر از 1/0 است؛ بنابراین بین تابآوری والدین کودکان بیش فعال و عادی تفاوت معناداری وجود ندارد. بنابراین میتوان گفت که فرضیه چهارم مورد تایید نمیباشد. پس میتوان گفت که بین تابآوری والدین کودکان بیش فعال و عادی تفاوت معناداری وجود ندارد.
بحث و نتیجه گیری
نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که فرضیه اول مبنی بر بین سبک دلبستگی والدین کودکان بیش فعال و عادی تفاوت معناداری وجود دارد، بهعلت داشتن سطح معناداری کمتر از 0.1 مورد تایید می باشد. لذا میتوان گفت فرضیه اول مورد تایید می‌باشد. لذا میتوان گفت بین سبک دلبستگی والدین کودکان بیشفعال و عادی تفاوت معناداری وجود دارد. در این راستا نتایج به دست آمده از این فرضیه با نتایج مطالعاتی همچون غایرین، نصیریان، عمادی و نجاتی (1399) و دارلینگ راسموسن (2022) همسو بود. این یافته نشان داد که کودکان عادی در مقوله مراقبت با محبت والدین نسبت به کودکان دارای اختلالی کمبود توجه/بیشفعالی نمرات بیشتری به‌دست آوردند. با توجه به این یافته میتوان گفت سبک دلبستگی کودکان عادی از سوی والدین همراه با مراقبت کنندگی بیشتر و کنترل کمتر و کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه- بیش فعالی همراه با کنترل کنندگی کمتر است.
نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که فرضیه دوم مبنی بر بین میزان کنترل خشم والدین کودکان بیش فعال و عادی تفاوت معناداری وجود دارد، بهعلت داشتن سطح معناداری بالاتر از 0.1 مورد تایید نمیباشد. لذا میتوان گفت فرضیه دو مورد تایید نمیباشد. لذا میتوان گفت بین میزان کنترل خشم والدین کودکان بیش فعال و عادی تفاوت معناداری وجود ندارد. در تبین این یافته میتوان گفت که یکی از عوامل مهم و مؤثر بر احتمال بروز رفتار پرخاش گرانه (خشم) و کیفیت بروز آن، میزان و چگونگی رشد دلبستگی در فرد است. بالبی استدلال کرد، بیاعتنایی و بیعلاقگی چهره شدید ابتدا به سمت فرد دلبسته متمایل شده و سپس، دلبستگی واقع شدن و طرد شدن، سبب میشود خشم گرایش به خشم سرکوب شود و در نهایت به سمت سایرین تغییر جهت دهد. اگر روابط عاطفی با والد خوب پیش رود، حس امنیت به وجود میآید و اگر مورد تهدید قرار گیرد و تهدیدها نیز پایدار بماند، واکنشهای عاطفی مخدوش مانند سطح بالای خشم به وجود میآیند.
مقایسه سبک دلبستگی، کنترل خشم ، تحمل ابهام با میزان تاب آوری کودکان بیش فعال و عادی--------------------------- عزیزی 29
در این زمینه نتایج مطالعاتی نیز هماهنگ با تئوری دلبستگی رابطه منفی بین رفتار پرخاشگرانه و دلبستگی ایمن در دوران کودکی را گزارش کردهاند. در این راستا نتایج به دست آمده از این فرضیه با نتایج مطالعه شریعت، ملک پور و قمرانی (1394) همسو بود.
نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که فرضیه سوم مبنی بر بین میزان تحمل ابهام والدین کودکان بیش فعال و عادی تفاوت معناداری وجود دارد، به علت داشتن سطح معناداری بالاتر از 0.1 مورد تایید نمیباشد. لذا میتوان گفت فرضیه سوم مورد تایید نمیباشد. بنابراین میتوان گفت بین میزان تحمل ابهام والدین کودکان بیش فعال و عادی تفاوت معناداری وجود ندارد. در تبین این یافته میتوان بیان داشت که عدم تحمل ابهام یک نوع سوگیری شناختی در نحوه ادراک، تفسیر و پاسخ فرد به شرایط مبهم است که شناخت، هیجان و رفتار فرد را تحت تاثیر قرار می دهد. پیامدهای نامناسب رفتار کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه- بیش فعالی اضطراب زیادی را به مادران وارد می‌کند. بهطوریکه هر لحظه در انتظار خبر بدرفتاری کودک خود هستند. والدین این کودکان لذا براساس روابطی که بین اضطراب، بلاتکلیفی و استفاده از راهبردهای ناکارآمدی که برای کم کردن عدم قطعیت و ابهام وجود دارد باید بتوان نگرشها، هیجانات و رفتارهای مرتبط با بلاتکلیفی و عدم قطعیت را تغییر داد. در این راستا نتایج به‌دست آمده از این فرضیه با نتایج مطالعاتی همچون گلآوری و خیاطان (1401) و گرامزلو و همکاران (2018) همسو بود.
نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که فرضیه چهارم مبنی بر بین میزان تاب آوری والدین کودکان بیش فعال و عادی تفاوت معناداری وجود دارد، به علت داشتن سطح معناداری بالاتر از 0.1 مورد تایید نمیباشد. لذا میتوان گفت فرضیه چهارم مورد تایید نمیباشد. لذا میتوان گفت بین میزان تابآوری والدین کودکان بیش فعال و عادی تفاوت معناداری وجود ندارد. در این راستا نتایج به‌دست آمده از این فرضیه با نتایج مطالعاتی همچون جیا و همکاران (2021)، عودین و همکاران (2022) و ماستوراس، ساکلوفسکه، شوئان و کلیمی (2020) همسو بود. همچنین نتایج حاکی از آن است که کودکان مبتلا به نقص توجه/بیش فعالی از تابآوری پایینتری نسبت به دانش آموزان عادی برخوردارند. تابآوری می‌تواند سطوح استرس و ناتوانی را در شرایط استرسزا تعدیل کند و افزایش رضایت از زندگی را باعث شود. تابآوری روانشناختی به فرآیند پویای انطباق و سازگاری مثبت با تجارب تلخ و ناگوار در زندگی گفته میشود. کودکان مبتلا به نقص توجه/بیش فعالی به دلیل اینکه نمیتوانند زیاد تمرکز کنند از تابآوری پایینی برخوردارند.
سپاسگزاری
بر خود لازم می‌دانم از زحمات بیدریغ اساتید بزرگوار و گرانقدری که پی‌ریزی این مقاله، بدون راهنمایی‌های ارزشمندشان ممکن نبود، تشکر و قدردانی نمایم.
تعارض منافع
بنا بر اظهار نویسندگان، این مقاله حامی مالی و تعارض منافع ندارد.
منابع
انجمن روانشناسی آمریکا راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، (1382)، ترجمه نیکخو محمدرضا، آوادیسیانس ح. تهران: انتشارات سخن: 162-174. (DOI موجود نیست).
خوشابی، کتایون، مرادی، شهرام، شجاعی، ستاره، همتی علمدارلو، قربان، غلامرضا دهشیری، ابوالقاسم و مرادی، عیسی، (1386)، بررسی میزان شیوع اختلالات رفتاری در دانش آموزان دوره ابتدایی استان ایلام، توانبخشی 29-28.. (DOI موجود نیست).
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری تابستان 1404 3(2): 14-31 ----------------------------------------- عزیزی 30
رضایی فرد، اکبر، (1400)، نقش تابآوری و سبک‌های فرزندپروری در پیش بینی استرس والدینی مادران دانش آموزان با اختلال بیش فعالی/کمبود توجه، روانشناسی مدرسه و آموزشگاه، 10(4)، 73-85. 10.22098/jsp.2022.1454
شریعت، ارغوان، ملک پور، مختار و قمرانی، امیر، (1394)، اثربخشی آموزش الگوی ارتباطی زوجین بر عملكرد خانوادههای دارای فرزند با اختلال نارسایی توجه- بیش فعالی، فصلنامه افراد استثنایی، سال پنجم، شماره 17. https://doi.org/10.22054/jpe.2015.1457
علیزاده، حسین، (1384)، تبیین نظری اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی: الگو بازداری رتاری و ماهیت خود کنترلی، پژوهش در حیطه کودکان استثنایی 17، سال پنجم، شماره 3، 323-384. 20.1001.1.16826612.1384.5.3.5.5
غایرین، الناز، نصیریان، فائزه، عمادی چاشمی، سیدجواد، نجاتی، وحید، (1399)، مروری بر ارتباط سبک دلبستگی و ظرفیت تأملی با علائم اختلال نقص‌توجه-بیشفعالی، نشریه علمی رویش روان شناسی، 9(9)، 177-184. 20.1001.1.2383353.1399.9.9.9.8
غلامی، عادل و کاکاوند علیرضا، (1390)، رابطه خلاقیت و توانایی تحمل ابهام، اندیشههای نوین تربیتی، 6 (4): 153-68. 10.22051/jontoe.2010.221
گلآوری، ماندانا و خیاطان، فلور، (1401)، اثربخشی طرحواره درمانی بر تحمل ابهام و تابآوری مادران کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه بیش فعالی، روانشناسی بالینی و شخصیت، 20(1) 125-138. 10.22070/cpap.2022.14025.1061
محمدی، مریم، (1399)، بررسی تاثیر آموزش مدیریت مادران در تربیت دانش آموزان دارای اختلال بیش فعالی- نارسایی. https://civilica.com/doc/1631034
American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed., Text Revision). https://doiorg/10.1176/appi.books.9780890425596.744053
Beadle‐Brown, J., Leigh, J., Whelton, B., Richardson, L., Beecham, J., Baumker, T., & Bradshaw, J. (2016). Quality of life and quality of support for people with severe intellectual disability and complex needs. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 29(5), 409-421. DOI: 10.1111/jar.12200
Cavicchioli, M., Stefanazzi, C., Tobia, V., & Ogliari, A. (2023). The role of attachment styles in attention-deficit hyperactivity disorder: A meta-analytic review from the perspective of a transactional development model. European Journal of Developmental Psychology, 20(3), 436-464. https://doi.org/10.1080/17405629.2022.2069095
Darling Rasmussen, P., Bilenberg, N., Kirubakaran, R., & Storebø, O. J. (2020). Mapping factors facilitating resilience in mothers–potential clinical relevance for children with ADHD. Nordic Journal of Psychiatry, 74(7), 541-544. DOI: 10.1080/08039488.2020.1748899
Darling Rasmussen, P., Elmose, M., Lien, G., Musaeus, A., Kirubakaran, R., Ribeiro, J. P., & Storebø, O. J. (2022). Remarkable high frequency of insecure attachment in children with ADHD persists in a three-year follow-up. Nordic Journal of Psychiatry, 76(5), 323-329. DOI: 10.1080/08039488.2021.1969428
Feldman, R. (2020). What is resilience: an affiliative neuroscience approach. World psychiatry, 19(2), 132-150. DOI: 10.1002/wps.20729
مقایسه سبک دلبستگی، کنترل خشم ، تحمل ابهام با میزان تاب آوری کودکان بیش فعال و عادی--------------------------- عزیزی 31
Jia, R. M., Mikami, A. Y., & Normand, S. (2021). Social resilience in children with ADHD: Parent and teacher factors. Journal of Child and Family Studies, 30, 839-854. https://doi.org/10.1007/s10826-021-01907-5
Killgore, W. D., Taylor, E. C., Cloonan, S. A., & Dailey, N. S. (2020). Psychological resilience during the COVID-19 lockdown. Psychiatry research, 291, 113216. DOI: 10.1016/j.psychres.2020.113216
Liang, X., Li, R., Wong, S. H., Sum, R. K., & Sit, C. H. (2021). The impact of exercise interventions concerning executive functions of children and adolescents with attention-deficit/hyperactive disorder: a systematic review and meta-analysis. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 18(1), 68. https://doi org/10.1186/s12966-021-01135-6
Morgado Ramirez, D. Z., Barbareschi, G., & Holloway, C. (2024). Adult Autism Research Priorities and Conceptualization in Computing Research: Invitation to Co-Lead with Autistic Adults. ACM Transactions on Computer-Human Interaction, 31(4), 1-47. https://doi.org/10.1145/3635148
Paralkar, MA, U., & Knutson, PhD, D. (2023). Coping with academic stress: Ambiguity and uncertainty tolerance in college students. Journal of American College Health, 71(7), 2208-2216. DOI: 10.1080/07448481.2021.1965148
Smith, S., & Rodriguez, S. (2021). Exploring ambiguity tolerance during the adoption of maker-centered learning tools and strategies. TechTrends, 65, 653-667. DOI:10.1007/s11528-021-00600-0
Uddin, J., Alharbi, N., Uddin, H., Hossain, M. B., Hatipoğlu, S. S., Long, D. L., & Carson, A. P. (2020). Parenting stress and family resilience affect the association of adverse childhood experiences with children's mental health and attention-deficit/hyperactivity disorder. Journal of affective disorders, 272, 104-109. DOI: 10.1016/j.jad.2020.03.132
Ungar, M. (2011). The social ecology of resilience: addressing contextual and cultural ambiguity of a nascent construct. American journal of orthopsychiatry, 81(1), 1. DOI: 10.1111/j.1939-0025.2010.01067.x.
[1] Attention Deficit and Hyperactivity Disorde (ADHD)
[2] Cavicchioli, Stefanazzi, Tobia, & Ogliari
[3] Tolerance of ambiguity
[4] Resilience
[5] Feldman
[6] Hyperactivity Disorder (ADHD)
[7] Willcutt
[8] Morgado Ramirez, Barbareschi & Holloway
[9] Liang, Li, Wong, Sum & Sit
[10] 10 Darling Rasmussen, Bilenberg, Kirubakaran & Storebø
[11] Jia, Mikami & Normand
[12] Uddin, Alharbi, Uddin, Hossain, Hatipoğlu, Long & Carson
