تاثیر اقتصاد تک محصولی بر شاخص توسعه انسانی: مطالعه موردی کشور عراق
الموضوعات :حسینعلی مهرنیا 1 , پروانه سلاطین 2 , وداد محمد جبر 3
1 - استادیار، گروه معارف اسلامی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استادیار، گروه اقتصاد، واحد فیروزکوه، دانشگاه آزاد اسلامی، فیروزکوه، ایران
3 - دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران جنوب ، تهران ايران
الکلمات المفتاحية: اقتصاد تک محصولی, توسعه اقتصادی, ARDL , شاخص توسعه انسانی,
ملخص المقالة :
دستيابي به توسعه اقتصادي يكي از مهمترين اهداف دولتهاست و اين فرصت براي كشورهايي كه داراي منابع طبيعي از جمله نفت هستند، بيشتر فراهم است. درآمدهای اقتصاد تک محصولی از طرق مختلفی بر اقتصاد کشورهای صاحب منابع نفتی تأثیرگذار است. بسته به مکانیزم استفاده از این درآمدها؛ درآمدهای نفتی می توانند عاملی برای تسریع یا مانعی برای حرکت به سمت توسعه اقتصادی باشند. در این راستا هدف اصلی این مطالعه بررسی میزان تاثيرگذاری رانت نفتی بر توسعه اقتصادی در کشور عراق می باشد. نتایج حاصل از برآورد مدل با استفاده از روش ARDL در دوره زمانی 2022-1990 نشان داد که رانت نفتی تاثیر مثبت و معنیدار و مجذور آن تاثیر منفی و معنیدار بر شاخص توسعه انسانی به عنوان معیار نشان دهنده توسعه اقتصادی در کشور عراق داشته است. بنابراین رابطه غیرخطی میان رانت نفتی و توسعه اقتصادی در کشور عراق وجود دارد. در یک نگاه اجمالی درآمدهاي نفتی می توانند دو اثر متضاد بر شاخص سرمایه انسانی به عنوان معیار نشان دهنده توسعه اقتصادی داشته باشند. درآمدهاي نفتی می توانند از طریق فراهم نمودن منابع کافی براي بودجه آموزشی دولت موجبات تقویت و توسعه سیستم آموزشی را فراهم نمایند و از این طریق به تقویت سرمایه انسانی منجر شوند.
آقایی مجید، رضاقلی زاده مهدیه، اسداله تبار فاطمه(1398)" نوسان رشد اقتصادی و درآمدهای نفتی در کشورهای عضو اوپک: بررسی نقش توسعه" مالی اقتصاد و الگوسازي (اقتصاد) بهار 1398 ، دوره 10 ، شماره 1 ; از صفحه 97 تا صفحه 127 .
آهنگری، عبدالمجید؛ رضایی، محمدرضا و جوکار، یلدا. (1394). »بررسی تاریخی نقش نفت در اقتصاد ایران با تأکید بر بیماری هلندی )درسهایی برای آینده(«، چهارمین کنفرانس الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت، 30 و 31 اردیبهشت: ایران: صص .
ابراهیمی، محسن.، سالاریان، محمد و حاجی میرزایی، سید محمد علی.، (1387). بررسی مکانیسمهای اثرگذاری درآمدهای نفتی بر رشد اقتصادی کشورهای صادر کننده نفت از دیدگاه بلای منابع طبیعی، مطالعات اقتصاد انرژی، 5 ( 16) 156-131 .
انصاری سامانی حبیب، خیل کردی ربابه(1401) رابطه بین کیفیت نهادهای سیاسی، رانت نفتی و رشد اقتصادی پژوهش های راهبردی بودجه ومالی زمستان 1401 , دوره 3 , شماره 4 ;
ابریشمی، حمید و محسنی، رضا.، (1381). نوسانات صادرات نفتی و رشد اقتصادی. پژوهشهای اقتصادی ایران، 4 ( 13 :) 32-1.
ابراهیمی، سجاد (1390). اثر شوکهای قیمت نفت و نوسانات نرخ ارز و نااطمینانی حاصل از آنها بر رشد اقتصادی کشورهای منتخب نفتی. فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، 59، .105-83
حاجي يوسفي، امير محمد. (1387). دولت، نفت و تـوسعه اقـتصادي در ايران. تهران: مركز اسناد انقلاب اسلامي.
حاجي ميرزايي، سيدمحمدعلي. (1385). "بررسي ضرورت و اهميت تنظيم جريان ورود درآمدهاي نفتي به اقتصاد ايران". فصلنامه بررسيهاي مسائل اقتصاد انرژي. سال دوم. شماره.4 .
خلیل زاده جواد، حیدری حسن، بشیری سحر(1399) " نقش درآمدهای نفتی و اعتبارات بانکی با تاکید بر حاکمیت سیاست های پولی در بخش تولید ایران با رهیافت یک مدل DSGE " پژوهش ها و سياست هاي اقتصادي، تابستان 1399 , دوره 28 , شماره 94 ; از صفحه 131 تا صفحه 164.
توسليان، زهرا. (1393). اقتصاد سياسي رانتيريسم و امكان سنجي تحقق الگوي اسلامي ايراني پيشرفت. پايان نامه كارشناسي ارشد. كرمانشاه: گروه علوم سياسي دانشگاه رازي.
توکلی، سپیده، هوشمند، محمود، سلیمی فر، مصطفی و گرجی، ابراهیم (1396). بررسی اثر سیاست مالی به عنوان مکانیسم انتشار شوک های نفتی در اقتصاد ایران با استفاده از یک مدل خودرگرسونبرداری ساختاری. فصلنامه مطالعات اقتصادی کاربردی ایران، 22، .77-98
رشیدی احمد، موسوی سیدصالح(1398)" درآمدهای نفتی و آثار متعارض آن بر رشد و توسعه اقتصادی در ایران و نروژ" مطالعات اقتصاد سياسي بين الملل بهار و تابستان 1398 ، دوره 2 ، شماره 1 ; از صفحه 153 تا صفحه 182 .
سید نورانی، سید محمدرضا و خوش کلام خسروشاهی، مهدی. (1392). "منبع طبیعی نفت و پیشرفت اقتصادی ایران: چالشها و راهکارها"، مجله اقتصادی، 11 و 12 صص 5-30.
سلیمی فر، محمد.، هوشمند، محمود.، بهنامه، مهدی.، و رمضانیان، نوا.، (1394). بررسی رابطه ی برخورداری از منابع نفتی و توسعه ی انسانی در کشورهای منتخب صادرکننده ی نفت. اقتصاد و توسعه منطقه ای، 22(10), 140-161.
شیخ زاده حسین، (1398) " اقتصاد سياسي نفت و تأثير آن بر توسعه اجتماعي ايران " پژوهش هاي روابط بين الملل بهار 1398 ، دوره 9 ، شماره 1 (پياپي 31) ; از صفحه 243 تا صفحه 280 .
شالچی وحید، قاسمی روح اله(1397)" بررسي تطبيقي اثر افزايش درآمدهاي نفتي بر سياست گذاري هاي دولت در نهادهاي اقتصاد و سياست: دو دوره 1356-1352 و 1389-1384" فصلنامه علوم اجتماعي، بهار 1397 ، دوره - , شماره 80 ; از صفحه 7 تا صفحه 61 .
مهرآرا احمد؛ ابریشمی، حمید و زمانزاده نصرآبادی، حامد. (1390). "مصیبت منابع یا نهادها: مطالعه موردی کشورهای صادرکننده نفت«، پژوهشنامه اقتصادی، 10(3(): صص205-233 .
مهرآرا، محسن.، ابریشمی، حمید و زمان زاده نصرآبادی، حمید.، (1390). تفسیری از فرضیه نفرین منابع در کشورهای صادرکننده نفت: تکانه های مثبت نفتی، از چه سطح آستانه ای برای رشد اقتصادی، مضر است؟ مطالعات اقتصاد انرژی، 8 (28) 134-119.
مهرآرا، محسن.، (1393). آثار درآمدهای نفتی بر رشد اقتصادی ایران مبتنی بر شکستهای ساختاری درونزا، اقتصاد مالی، 8 ( 26 ) 52-33 .
مهرآرا، محسن و مکی نیری، مجید (1388)، بررسی رابطه غیر خطی میان درآمدهای نفتی و رشد اقتصادی با استفاده از روش حد استانه ای مورد ایران، فصلنامه مطالعات اقتصاد انرژی، 6 ( 22 :) 29-52
طیب نیا، علی، زمان زاده ، حبیب و شادرخ، مهدیه (1394) نقش نهادها در بروز مصیبت یا موهبت منابع نفتی، یک الگوی رانت جویی با رویکرد تعادل عمومی تصادفی پویا، فصلنامه پژوهش های پولی _ بانکی 475-
1. Asif, M., Khan, K. B., Anser, M. K., Nassani, A. A., Abro, M. M. Q., & Zaman, K. (2020). Dynamic interaction between financial development and natural resources: Evaluating the ‘Resource curse’hypothesis. Resources Policy, 65, 101566
2. Alexeev, M., Conrad, R., 2009. The elusive curse of oil. Rev. Econ. Stat. 91 (3), 586–598. Andersen, J.J., Aslaksen, S., 2008. Constitutions and the resource curse. J. Dev. Econ. 87 (2), 227–246.
3. Arezki, R., vander Ploeg, F. (2011). Do natural resources depress income per-capita? Review Development Economics, 15, 504–521.
4. Arezki, R., Brückner, M., 2011. Oil rents, corruption, and state stability: evidence from panel data regressions. Eur. Econ. Rev. 55 (7), 955–963.
5. Apergis, N., Payne, J.E., 2014. The oil curse, institutional quality, and growth in MENA countries: evidence from time-varying cointegration. Energy Econ. 46, 1–9.
6. Antonakakis, N., Cunado, J., Filis, G., & De Gracia, F. P. (2017). Oil dependence, quality of political institutions and economic growth: A panel VAR approach. Resources Policy, 53, 147-163
7. Bjorvatn,K.,Farzanegan,M.R., Schneider, F., 2012. Resource curse and power balance: evidence from oil-rich countries. World Dev. 40 (7), 1308–1316.
8. Burney, N. A., Mohaddes, K., Alawadhi, A., & Al-Musallam, M. (2018). The Dynamics and Determinants of Kuwait's Long-run Economic Growth. Economic Modelling, 71, 289-304.
9. Brückner, M. (2010). Natural resource dependence, non-tradable, and economic growth. Journal of Comparative Economics, 38(4),461–471.
10. Chang WY, Wei D. Natural resources and infectious diseases: The case of malaria, 2000–2014. Soc Sci J. 2019 Sep; 56(3):324-36.
11. Chen, Y., Khurshid, A., Rauf, A., Yang, H., & Calin, A. C. (2023). Natural resource endowment and human development: Contemporary role of governance. Resources Policy, 81, 103334. ed States. Resources Policy, 63, 10142.
12. Dreger, C. & Rahmani, T. (2016) "The impact of oil revenues on the Iranian economy and the Gulf states", OPEC Energy Review, 40(1), PP. 36-49.
13. Farooq, A., Shahbaz, M., Arouri, M. & Teulon, F. (2013). Does corruption impede economic growth in Pakistan? Economic Modeling, 35(0), 622–633
14. Faraj, M. M. (2020). The Impact of Oil Price Fluctuations on the General Budget in Iraq for the Period (1990-2018): An Analytical-Econometric Study. Retrieved from www.ideas.repec.org .
15. - Gylfason, T., Zoega, G. (2006). Natural resources and economic growth: the role of investment. World Economy, 29, 1091–1115.
16. Sachs, J.D., Warner, A.M., (2001). The curse of natural resources. European Economic Review, 45, 827–838.
17. Gylfason, P. (1999) Natural resources and economic growth: a Nordic perspective on the Dutch disease, United Nations University, World Institute for Development Economics Research, No. 167.
18. Gylfason, T. (2001). Natural resources, education, and economic development. European economic review, 45(4-6), 847-859.
19. Joshi, V. (1970) Saving and Foreign Exchange Cons traints, in P. P. S treeten (ed.), Unfashionable Economics: Essays in Honour of Lord
20. Hadj, T. B., & Ghodbane, A. (2021). Do natural resources rents and institutional development matter for financial development under quantile regression approach? Resources Policy, 73(6), 102169
21. Hattendorff, C. (2014). Natural resources, export concentration and financial development (No. 2014/34). Diskussionsbeiträge.
22. Haseeb, M., Kot, S., Hussain, H. I., & Kamarudin, F. (2021). The natural resources curseeconomic growth hypotheses: Quantile–on–Quantile evidence from top Asian economies. Journal of Cleaner Production, 279, 123596.
23. Imeokparia, L., Peter, O. O., Bello, B. A., Osabohien, R., Aderemi, T. A., Gershon, O., & Abidemi, A. (2023). A panel analysis of crude oil exports and poverty reduction in african oil producing countries: implication for the sustainable development goal one. International Journal of Energy Economics and Policy, 13(4), 169-174. 8.
24. Khan, M. A., Gu, L., Khan, M. A., & Oláh, J. (2020). Natural resources and financial development: The role of institutional quality. Journal of Multinational Financial Management, 56(4), 100641
25. Lewis, W. A. (1980) "The slowing down of the engine of growth", The American Economic Review, 70(4), 555-564.
26. Khan, U. (2020). The nexus between urbanization, gross capital formation, and economic growth: A study of Saudi Arabia. The Journal of Asian Finance, Economics, and Business, 7(12), 677-682.
27. Morad beige, M., Hook Law, S. (2016). Growth volatility and resource curse: Does financial development dampen the oil shocks. Journal of resources policy, 48, 97-103.
28. Pérez, C. and Claveria, O., (2020). Natural resources and human development: Evidence from mineral-dependent African countries using exploratory graphical analysis. Resources Policy, 65, p.101535.
29. Shatha Khalil. (2018). The Rentier Mentality of the government destroys the Iraqi economy. Rawabet Center for Research and Strategic Studies.
30. Sweidan, O. D., & Elbargathi, K. (2022). The effect of oil rent on economic development in Saudi Arabia: Comparing the role of globalization and the international geopolitical risk. Resources Policy, 75, 102469
31. Zheng, Z., Lisovskiy, A., Vasa, L., Strielkowski, W., & Yang, Y. (2023). Resources curse and sustainable development perspective: Fresh evidence from oil rich countries. Resources Policy, 85, 103698
