مطالعه ابعاد و مولفه‌های حقوق شهروندی در نهج‌البلاغه

الموضوعات :

زینب درویشی ¹ , بهناز بابایی مراد ²

1 - هیات علمی گروه معارف،واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز ،ایران
2 - عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز

تاريخ الإرسال : 14 الخميس , ربيع الثاني, 1446 تاريخ التأكيد : 17 الثلاثاء , جمادى الأولى, 1446 تاريخ الإصدار : 21 الثلاثاء , ربيع الأول, 1446

الکلمات المفتاحية: شهروندی, حقوق شهروندی, امام علی (ع), نهج‌البلاغه,

ملخص المقالة :

متفکران علوم اجتماعی حقوق شهروندی را یکی از مهمترین شاخص‌های ثبات و امنیت در هر جامعه‌ای می‌دانند. حقوق شهروندی به معنای برخورداری شهروندان یک شهر از یک‌سری حقوق ، مسئولیت‌ ها و امتیازات است. از منظر اسلام، جوهره حقوق شهروندی، حفظ  کرامت انسانی و ارزش بشر در اجتماع و ترویج اصول مساوات و آزادی در بهره‌برداری از مواهب خدادی و ملی است. نهج‌البلاغه یکی از مهمترین متون ارزشمند اسلامی است که مفاهیم و مضامین به کار رفته در آن الگوهای مفیدی را در زمینه حقوق شهروندی در اختیار حکومت‌‌ها و انسان امروزی قرار می‌دهد. تحقیق حاضر با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی خطبه‌ها و نامه‌های نهج‌البلاغه، درصدد مطالعه ابعاد و مولفه‌های حقوق شهروندی از منظر امام علی علیه السلام است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که مهمترین ابعاد حقوق شهروندی در نهج‌البلاغه عبارتند از: حقوق اجتماعی شهروندان، حقوق سیاسی شهروندان، حقوق اقتصادی شهروندان، حقوق فرهنگی شهروندان، حقوق معنوی شهروندان و حقوق قضایی شهروندان.

 

المصادر:

 نهج البلاغه
 آرایی، وحید و باصری، علی (1402). سیاستگذاری فرهنگ حقوق شهروندی در جمهوری اسلامی ایران، مجله مطالعات حقوق بشر اسلامی، دوره12، شماره1، 63-49.
 ابوالمعالی الحسینی، خدیجه (1392)، «تحلیل کیفی متن: استقرا/قیاس»، مطالعات معارف اسلامی و علوم تربیتی، سال اول، شماره 1.
 احمدپور، ایوب (1387)، «درآمدی بر مبانی حقوق شهروندی در اسلام»، پژوهش‌های اسلامی، سال دوم، شماره 3.
 ایمان، محمدتقی و نوشادی، محمودرضا (1390)، «تحلیل محتوای کیفی»، پژوهش، سال سوم، شماره 2.
 آراسته، حمیدرضا؛ عنایتی، ترانه و نظافتی پایانی، یوسف (1389)، « بررسی میزان آگاهی دانشجویان از حقوق شهروندي با تأکید بر نقش برنامه درسی»، مطالعات برنامه درسی، سال چهارم، شماره 16.
 بهروزلک، غلامرضا (1387)، «کرامت انسانی و شهروندی متعهد در دولت کریمه»، انتظار موعود، سال هشتم، شماره 25 و 26.
 پاکشیر، عبدالرضا و برزگر، سپیده (1394)، «مبانی احقاق حقوق شهروندی در نهج‌البلاغه»، مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی، سال دوم، شماره 7.
 تبریزی، منصوره (1393)، «تحلیل محتوای میفی از منظر رویکردهای قیاسی و استقرایی»، علوم اجتماعی، سال بیستم و یکم، شماره 64.
 خزائی، احمدرضا و مرادخانی، احمد (1394)، «زمینه‌های حقوق شهروندی در قرآن»، پژوهش‌نامه قرآن و حدیث، سال پنجم، شماره 17.
 خلعتبری لیماکی، حسام الدین و جعفری نسب، سیدحسین(1397). نقش مبانی سیاست اسلامی در تبیین حقوق شهروندی، مجله اخلاق زیستی، دوره8، شماره1، 82-69.
 جعفری نسب، سیدحسین و خلعتبری لیماکی، حسام الدین (1398). تبیین نقش مبانی انسان‌شناختی سیاست سکولار در تحقق حقوق شهروندی و مقایسه آن با مبانی اسلام، مجله اخلاق زیستی، دوره9، شماره1، 91-75.
 دبیرنیا، علیرضا و شجاعی، عبدالسعید (1400). رابطه حقوق بشر و حقوق شهروندی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مجله حقوق اسلامی، دوره18، شماره70، 164-143.
 دلشاد تهرانی، مصطفی (1389)، حکمت حکومت، تهران: دریا.
 رمضان مقدم واجاری، یاسمن و جانی‌پور، مجتبی (1396)، «رابطه عوامل اجتماعی و آگاهی از قوانین با آگاهی از حقوق شهروندی در بین شهروندان شهر رشت»، مطالعات جامعه‌شناسی، سال نهم، شماره 34.
 شارع‌پور، محمود و شعبانی، مریم (1395)، «تحلیلی جامعه‌شناختی از میزان آگاهی شهروندی شهروندان نسبت به امور شهری»، توسعه اجتماعی، سال دهم، شماره 3.
 شاهنده، آمنه (1401). تعالی حقوق شهروندی؛ جستاری در مولفه های حقوق شهروندی در آموزه های قرآن و نهج البلاغه، مجله پژوهش های نهج البلاغه، دوره21، شماره73، 139-123.
 شریفی، اصغر و اسلامیه، فاطمه (1391)، «بررسی میزان آگاهی دانشجویان از حقوق شهروندی (مطالعه موردی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان)»، مطالعات برنامه درسی آموزش عالی، سال سوم، شماره 6.
 شیانی، ملیحه (1381)، «تحلیلی جامعه‌شناختی از وضعیت شهروندی در لرستان»، جامعه‌شناسی ایران، سال چهارم، شماره 3.
 صداقت، قاسم‌علی و جهان‌بین، عبادالله (1391)، «تعهدات ایجابی دولت در برابر شهروندان از دیدگاه امام علی (ع)»، معرفت حقوقی، سال اول، شماره 3.
 عباسی، محمود؛ کلهرنیا گلکار، میثم و صدر طباطبایی، سیدمحمدعلی (1395)، «تاملی بر جلوه‌های حقوق شهروندی در آموزه‌های قرآن و نهج‌البلاغه»، اخلاق زیستی، سال ششم، شماره 21.
 عربی‌فر، مهدیه (1389)، «مفهوم و حقوق شهروندی در نهج‌البلاغه»، معرفت، سال نوزدهم، شماره 153.
 عمیدرزنجانی، عباس‌علی (1384)، فقه سیاسی (اقتصاد سیاسی)، تهران: امیرکبیر.
 قدیری، طاهره؛ حیدرپور، ماشاء اله و ترابی، محمد (1401). تحلیل و ارزیابی عملکرد آموزش و پرورش در ارتقاء حقوق اجتماعی و شهروندی در ایران در پرتو نظریه ساخت یابی، مجله جامعه شناسی سیاسی ایران، دوره5، شماره12، 71-53.
 قنبری، مهدی (1399). درآمدی بر مبانی حقوق شهروندی در پرتو حقوق عمومی اسلامی، مجله فقه و تاریخ تمدن، دوره6، شماره4، 15-7.
 قهرمان، میثم و کشاورز، هادی (1395)، «تحلیل محتوای کیفی الگوی نظام سیاسی در کتاب ولایت فقیه امام خمینی»، دانش سیاسی، سال دوزادهم، شماره 1.
 کاستلز، استفان و دیویدسون، الیستر (1382)، مهاجرت و شهروند‌ي، ترجمه: فرامرز قی‌لو، تهران: پژوهشکده راهبردي.
 کاوسی، اسماعیل و نایبی، محسن (1394)، «راهکارهای ارتقای حقوق شهروندی از منظر حضرت علی (ع)»، حقوق اداری، سال دوم، شماره 7.
 کوثری داریانی، ساناز؛ شیعه، اسماعیل و حبیب، فرح (1401). سنجش تاثیر کیفیت فیزیکی-کالبدی محیط شهری بر ارتقای حقوق شهروندی در کلان شهر شیراز، مجله جغرافیا و برنامه ریزی منطقه ای، دوره12، شماره3، 820-797.
 محمدی فر، نجات؛ شهرام نیا، امیرمسعود؛ مسعودنیا، حسین و حاتمی، عباس (1396). بررسی رابطۀ میان استیفای حقوق شهروندی با نوع مشارکت سیاسی در شهر اصفهان، مجله جامعه شناسی کاربردی، دوره28، شماره2، 162-147.
 محمدی مقدم، سنبل؛ بهره مند، مهدی و افضلی گروه، روح الله (1400). جایگاه عرف در تبیین حقوق شهروندی از نظر فقه اسلام با تاکید بر نهج‌البلاغه، پژوهش های روابط بین الملل، دوره11، شماره4، 265-239.
 مسکویکان، وحید؛ حسین گلی، اسماعیل؛ هوشیار، نادر و ابراهیمی فر، طاهره (1401). مطالعه تطبیقی حقوق شهروندی در جمهوری اسلامی ایران و کشور ترکیه، ماهنامه جامعه شناسی سیاسی ایران، دوره5، شماره12، 3677-3649.
 وزیری، مژده و جهانی، شیدا (1385)، «مهارت‌های شهروندی مورد نیاز دانش‌آموزان دبستان‌های شهرستان زلزله‌زده بم، نوآوری‌های آموزشی، سال پنجم، شماره 17.
 هزارجریبی، جعفر و امانیان، ابوالفضل (1390)، «آگاهی زنان از حقوق شهروندی و عوامل موثر بر آن»، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال سوم، شماره 9.

 Ernst Hirsch Ballin. (2014). Citizens’ Rights and the Right to Be a Citizen. Martinus Nijhoff Publishers.
 Isin, E. F., & Turner, B. S. (2002). Handbook of citizenship studies. Sage.
 Joppke, C. (2007). Transformation of Citizenship: Status, Rights, Identity. Citizenship Studies, 11(1), 37–48. https://doi.org/10.1080/13621020601099831
 Giddens. A. (2009). Sociology 6th Edition, Blackwell Pub.
 Hsieh, H. F., Shanon, S. E. (2005), Three Approaches to Content Analysis, Qualitativr Health Research, Vol. 15, No.9.
 Marshal, T. H. (1964). Class, Citizenship & Social Development. New York: Doubleday & Company, Inc.
 Marshall, T. M. (1994). Citizenship and Social Class. In B.S.Turner & P.Hamilton, Citizenship: Critical Concepts. London: Routledge.
 Stevenson, N. (2003). Cultural citizenship: cosmopolitan qustions, Open University Press.
 Tetreault, C. (2013). Cultural citizenship in France and le Bled among teens of pan-southern immigrant heritage, Language & Communication, Vol. 33, No. 4.