مطالعه‌ی تطبیقی نگاره‌های قبل از اسلام و تجلی آنها در دوره‌ی اسلامی (با تاکید بر تزیینات گیاهی تپه قلایچی و مسجد‌جامع ارومیه)

الموضوعات :

نیلوفر خوشوقتی تجرق ¹ , محمد جدیری عباسی ² , امین علیزاده ³

1 - دانشجوی دکتری معماری،واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران.
2 - استادیار گروه معماری، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران
3 - استادیار گروه معماری، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران

تاريخ الإرسال : 16 السبت , ربيع الثاني, 1446 تاريخ التأكيد : 20 الأربعاء , شعبان, 1446 تاريخ الإصدار : 29 الأربعاء , رجب, 1446

الکلمات المفتاحية: ایران باستان, تمدن ماننا‌ها, مسجدجامع ارومیه, نقوش گیاهی,

ملخص المقالة :

انسان در جهت رسیدن به اهداف والای خود، بسیار تلاش نموده و بر این اساس، فضاهای زیبایی را نیز خلق کرده‌است. نقوش در هنر هر ملتی، نشان و نمادی از هویت و پیشینه‌ی غنی آنها می‌باشد. نقوش از باستان تا به امروز انتقال یافته و در این مسیر، تحت‌تأثیر عواملی نظیر افکار و اعتقادات، بلندپروازی‌های حاکمان و خلاقیت هنرمندان، تغییر و تحول یافته‌اند. این پژوهش، بر پایه مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی و روش توصیفی-تحلیلی می‌باشد. مقایسه‌ی تطبیقی تزیینات گیاهی پیش‌از اسلام، در دوره‌های ماننا و هخامنشی و ساسانی با نقوش گیاهی بنای مسجد جامع ارومیه از دوره اسلامی صورت گرفته‌است. مفاهیم نهفته در نقوش و نگاره‌های به‌کاررفته و سیر تحول آنها مبانی پژوهش را فراهم آورده است. نتایج حاصل از تطبیق‌ها، بیان می‌کند که نقوش گیاهی به‌کاررفته در دوران قبل‌از اسلام، در دوره‌ی ماننا‌‌‌ها، در ادوار بعدی، چه قبل‌از اسلام و چه بعد‌از اسلام ،در تزیینات متجلی شده است. در دوره ماننا‌‌ها در زمینه نقوش، از خطوط و اشکال هندسی استفاده شده‌است که در دوره‌های بعدی به‌خصوص دوران سلجوقی- ایلخانی، اشکال هندسی، شکل پیچیده‌تری به خود گرفته‌اند.

المصادر:

اتینگهاوزن، ریچارد، گرابر، الگ (1386). هنر و معماری اسلامی 1. (یعقوب. آژند، مترجم) تهران: انتشارات سمت.
آهنگری، بهزاد، حسینی، سیدرضا (1400، پاییز). بررسی تاثیر نقوش تزیینی ساسانی بر تزیینات محراب مسجد جامع ارومیه. پژوهش های معماری اسلامی، 9(3)، 61-80. بازیابی از http://jria.iust.ac.ir/article-1-1239-fa.html
برومندسعید، جواد (1381). تخت‌جمشید پرستشگاه خورشید. فارس: سازمان میراث فرهنگی کشور.
بهمنی، پردیس، صفاران، الیاس. (1389) سیر تحول و تطّور نقش‌ونماد در هنرهای سنتی ایران. انتشارات دانشگاه پیام نور ، 66.
پوپ، آرتوراپهام (1382) معماری ایران (غ. صدری افشار، مترجم) تهران: آزاده.
پوپ، آرتوراپهام، اکرمن، فیلیس. (1387). سیری در هنر ایران (از دوران پیش از تاریخ تا امروز) (جلد 3). (د. نجف، دیگران، مترجم) تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
پیرنیا، محمد. (1383). سبک شناسی معماری ایرانی. تهران: نشر معمار.
توکلی، فاطمه. (1387، آبان). بررسی عناصر بصری در نقوش گیاهی هخامنشی. مجله کتاب ماه هنر(122)، 94-96. بازیابی از http://noo.rs/dZm7d
حاجی قاسمی، کامبیز،صابونیان یزد، مهدی، شهنواز، آرش، رسولی،جلیل، موسوی روضاتی،مریم‌دخت، جلیلیان،شهلا، خرم، بابک، نوربخش، هدیه، زرینی، حسین، فرجو، غزال (1383). مساجد‌جامع. تهران: روزنه.
حبیبی، حسن. (1392). مساجد دیرینه سال استان آذربایجان‌غربی. ارومیه: بنیاد ایران شناسی(وابسته به نهاد ریاست‌جمهوری).
حسن زاده، سعید. (1390، بهار و تابستان). آجرهای لعابدار قلایچی از دیدگاه هنرهای تجسمی. فصلنامه علمی-پژوهشی هنرهای تجسمی نقش مایه، 4(7)، 71-80. بازیابی از http://noo.rs/ZEKNo
حسن‌زاده، یوسف، کرتیس، جان. (1400). کاتالوگ نمایشگاه آجرهای لعابدار بوکان استردادی از کشور سوئیس. تهران: موزه ملی ایران.
حسینی‌ده‌میری، سید محمود، داوودی رکن‌آبادی، ابوالفضل، بهیان، شاپور، مرتضوی بابا حیدری، سیدرحمان. (1403، بهار). بررسی آیات کتیبه در محراب‌های دوره ایلخانی بر اساس نظریه تحلیل گفتمان میشل فوکو. بنیان¬های حکمی فلسفی هنر ایرانی، 3(1)، 31-46. doi:10.30486/PIA.2024.2001377.1060
حیدرنتاج، وحید، مقصودی، میترا. (1398). مقایسه تطبیقی مضامین مشترک گیاهان مقدس در نقش مایه های گیاهی معماری پیش از اسلام ایران و آرایه¬های معماری دوران اسلامی (با تاکید بر دوره امویان و عباسیان). باغ نظر، 16(71)، 35-50.doi:https://doi.org/10.22034/bagh.2019.86872
دادور، ابوالقاسم، منصوری، الهام. (1385). اساطیر و سمبل‌های ایران قبل از اسلام و رابطه آن با اساطیر هند باستان. تهران: انتشارات دانشگاه الزهرا.
درویش‌منش، کژال. (1395، تابستان). بررسی نقوش گیاهی مشترک در آثار منقوش حسنلو، زیویه، قلایچی،ربط2 و ارتباط آنها با هنر آشور. نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، 21(2)، 15-26. doi:https://doi.org/10.22059/jfava.2016.59640
رایس، دیوید. تالبوت. (1384). هنر اسلامی. (ب. م. ملک، مترجم) تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
شجاع دل، نادره. (1402). شناخت و گونه شناسی مساجد تاریخی استان آذربایجان غربی. ارومیه: انتشارات بوتا.
شمس، امیر. (1379، بهار). نگاهی به نشانها و نمادها در ایران باستان. نشریه مطالعات هنرهای تجسمی(8)، 194-209. بازیابی از http://noo.rs/6Ajdg
طبابیان، سیده. مرضیه، و حبیب، فرح. (1389، زمستان). معماری و نظم گیاه. فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست، 11(4)، 317-326. بازیابی از magiran.com/p734904
فرهبد، لیلا، و جهانگرد، علی اکبر. (1401، بهار و تابستان). مطالعه تطبیقی طرح و نقش در هنر کاشی‌کاری دوران سلجوقی و صفوی. مطالعات میان رشته ای معماری ایران، 1(1)، 43-60. doi:http://doi.org/10.22133/isia.2022.153477
کیانی، محمدیوسف. (1374). تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها.
گروبه، ارنست، دیکی، جیمز، گرابر،الگ، سیمز، الینور، لیوکاک، رانلد،دالو، جونز، بریج، گای پیتر، (1391). معماری جهان اسلام(تاریخ و مفهوم اجتماعی آن). (ی. آژند، مترجم) تهران: انتشارات مولی.
گروتر، یورگ. کورت. (1390). زیبایی‌شناسی در معماری. (پ. جهانشاه، مترجم) تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
متفکر آزاد، مریم، ذکاوت، سحر. (1397، اسفند). بازتاب تصویری هنر اسلامی در مسجد جامع ارومیه(بررسی تزیینات محراب مسجد جامع ارومیه). ماهنامه علمی تخصصی پژوهش در هنر و علوم انسانی، 3(6)، 11-24. doi:JR_RAH-3-6_002
مشتاق، خلیل. (1387). هنر و معماری ایران در دوره باستان و دوره اسلامی. تهران: آزاد اندیشان.
مکی نژاد، مهدی. (1387). تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی تزیینات معماری. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی.
ندیم، فرناز. (1386، تابستان). نگاهی به نقوش تزیینی در هنر ایران. رشد آموزش هنر(10)، 14-19.
وارنر، رکس. (1386). دانش نامه اساطیر جهان. (ا. اسماعیل پور، مترجم) تهران: اسطوره.
واشقاقی فراهانی، ابراهیم. (1389، بهار). سرآغاز گیاهان در اساطیر ایرانی. نشریه مطالعات ایرانی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، 9(17)، 237-262. بازیابی از magiran.com/p749899