بررسی نقشمایه‌های آلات موسیقی در تمدن ایلام و بین النهرین

الموضوعات :

ساحل قطعی ¹ , بهمن فیروزمندی شیره‌جینی ²

1 -
2 - دانشیار، گروه باستان‌شناسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

تاريخ الإرسال : 06 الأربعاء , ربيع الثاني, 1446 تاريخ التأكيد : 21 الأحد , جمادى الثانية, 1446 تاريخ الإصدار : 19 الأربعاء , رمضان, 1446

الکلمات المفتاحية: نقشمایه, ایلام, موسیقی, بین النهرین, آلات,

ملخص المقالة :

موسیقی از جمله پدیده‌های هنری جوامع بشری است که از دوران باستان، تأثیر بسیاری بر زندگی انسان داشته و ابزار و آلات آن در هر دوره، به اشکال و فرم‌های مختلف نمود یافته است. برخی از محققان، بدون توجه به جایگاه موسیقی در جوامع باستانی ایران، نظرات ضدونقیضی درباره پیشینهٔ آلات موسیقی مطرح کرده‌اند. با استناد به مدارک به‌دست‌آمده از کاوش‌های باستان‌شناختی، نقوش برجسته و سنگ‌نوشته‌ها، می‌توان از پیوند دیرینهٔ هنر موسیقی با جوامع و فرهنگ‌های ایرانِ باستان سخن گفت. هنر موسیقی در دوران تاریخی، دارای شواهد و یافته‌های گوناگونی است که با مطالعه، تجزیه و تحلیل روند آن‌ها، می‌توان به اهمیت و نقش این هنر در جوامع دوران باستان پی برد. سؤال اصلی پژوهش این است که تأثیر و تأثّر آثار موسیقی تمدن ایلام بر مناطق همجوار، بر اساس یافته‌های باستان‌شناختی چگونه قابل تبیین است؟ پژوهش حاضر دارای رویکرد توصیفی ـ تحلیلی است و داده‌های آن از طریق مطالعات کتابخانه‌ای گردآوری شده و با روش کیفی تحلیل شده‌اند. نتایج این پژوهش بیانگر آن است که موسیقی در دوران تاریخی، هنری بوده که بیش‌تر در طبقهٔ حاکم اجتماع رواج داشته و دربار، محل و جایگاهی برای هنرمند چیره‌دست موسیقی و محل تجمع هنرمندان خبره در این زمینه به‌شمار می‌رفته است؛ با این حال، خودِ هنرمند، احتمالاً فردی از طبقهٔ فرودست جامعه تلقی می‌شده است. همچنین شواهد پژوهش نشان می‌دهد در هر دورهٔ تاریخی، از آلات و ادوات موسیقی خاصی استفاده می‌شده و نواختن سازهای گوناگونی همچون چنگ، نی، طبل، سرنا، دهل و غیره در نیایش‌ها، مراسم قربانی، عروسی و عزاداری، بیانگر پیوستگی این هنر با زندگی معنوی و حتی نظامی جامعهٔ وقت بوده است.

المصادر:

آمیه، پیر (1372). تاریخ عیلام، ترجمه شیرین بیانی، چاپ دوم، دانشگاه تهران: انتشارات تهران.
ایازی، سوری (1383). نگاهی به پیشینه موسیقی ایران قبل از اسلام به روایت تصویر، نوای گمشده، چاپ اول، دانشگاه تهران: انتشارات میراث فرهنگی و گردشگری.
استولپر، ماتیو و ولفگانگ (1389). تاریخ عیلام، با مقدمه عبدالمجید ارفعی، ترجمه شهرام، چاپ اول، تهران: انتشارات توس.
آناد، کیلمر (1380). موسیقی بین‌النهرین و آلات موسیقیایی اور، ترجمه نادره عابدی، چاپ دوم، تهران: انتشارات توس.
بیانی، ملکزاده (1363). تاریخ مهر در ایران، چاپ اول، جلد اول، تهران: انتشارات یزدان.
بهزادی، رقیه (1371). هنر قوم‌های کهن موسیقی در خاورمیانه باستان، تهران: انتشارات توس.
پوپ، آرتور و فیلیس اکرمن (1378). سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا امروز، جلد ششم، نوشته هنری جرج فارمر، ترجمه هومان اسعدی، تهران: نشر علمی و فرهنگی.
جوادی، غلامرضا (1380). موسیقی ایران از آغاز تا امروز، تهران: انتشارات توس.
خاکسار، علی (1390). بررسی سازهای زهی و نقش برجسته‌های مربوطه در تمدن کهن سومر، چاپ اول، تهران: انتشارات سمت.
دریارو، سارا (1391). موسیقی ایرانی به روایت آثار بازمانده و متون از عهد باستان تا قرن ششم ه.ق، تهران: جهاد دانشگاهی.
درویشی، محمدرضا (1380). دائرةالمعارف سازهای ایران، جلد دوم، تهران: نشر ماهور.
ذکاء، یحیی (13۴2). رقص در ایران پیش از تاریخ، چاپ دوم، تهران: تهران.
رابرتسون، آلک و استیونس، دنیس (1369). تاریخ جامع موسیقی، ترجمه بهزاد باشی، تهران: تهران.
زونیس، الا (1377). موسیقی کلاسیک ایرانی، ترجمه مهدی پورمحمد، تهران: پارت.
سامی، علی (13۴9). موسیقی ایران در دوران ساسانی، در مجموعه مقالات موسیقی ایران، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
سپنتا، ساسان (1382). چشم‌انداز موسیقی ایران، جلد دوم، تهران: ماهور.
شمس، بهاءالدین (1383). موسیقی در عهد باستان، موسسه تحقیقاتی و انتشاراتی نور، چاپ اول، تهران: تهران.
صراف، محمد رحیم (1372). نقوش برجسته عیلام، چاپ اول، تهران: سمت.
فروغ، مهدی (135۴). مداومت در اصول موسیقی ایران، نفوذ علمی و عملی موسیقی ایران در کشورهای دیگر، چاپ اول، وزارت فرهنگ و هنر، تهران: سمت.
گالپین، فرانسیس (1376). موسیقی میانرودان، ترجمه محسن الهامیان، چاپ اول، دانشگاه هنر: تهران.
مجیدزاده، یوسف (1386). تاریخ و تمدن عیلام، چاپ دوم، تهران: نشر دانشگاهی.
مجیدزاده، یوسف (1376). تاریخ و تمدن بین‌النهرین، جلد اول، چاپ اول، تهران: نشر دانشگاهی.
مورتگارت، آنتوان (1387). هنر بین‌النهرین باستان، ترجمه زهرا باستی و محمد رحیم صراف، چاپ اول، تهران: سمت.
هرتسفلد، ارنست (1380). ایران در شرق باستان، ترجمه همایون صنعتی‌زاده، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی: تهران.
یلمر، آناد (1380). موسیقی بین‌النهرین و آلات موسیقی اور، ترجمه نادره عابدی، چاپ دوم، تهران: سمت.
Amait, P. (1972). ClyptiQueSusuienne (Vol. 1). Paris: MDP, Librairie Orientaliste Paul Geuthner.
Reade, J. (1971). Mesopotamia. London: Museum Britain.
Spycket, A. (1992a). Les figurines de Suse 1: Les figurines humaines (Mémoires de la DE, Légation Archéologique en MDP, 52). Paris: MDP.