نظری به عوامل تعیین کننده سرنوشت در غزلیات سعدی

الموضوعات : تعلیمی

فرشید موفق ¹ , علی عین علیلو ² , فاطمه امامی ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران (نویسنده مسئول)
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران

تاريخ الإرسال : 02 الإثنين , جمادى الأولى, 1446 تاريخ التأكيد : 15 الجمعة , شعبان, 1446 تاريخ الإصدار : 04 الأحد , جمادى الأولى, 1447

الکلمات المفتاحية: غزلیات سعدی , سرنوشت , جبر و اختیار , قضا و قدر.,

ملخص المقالة :

مقولاتی چون جبر، اختیار، تقدیر ازلی و اراده از پرچالش‌ترین موضوعاتی است که ذهن بشر را به خود مشغول کرده. منظور از جبر و تقدیر، تحقق تخلف ناپذیر و از پیش تعیین شده اتفاقات و آینده بر اثر قوانین ضروری علت و معلول حاکم بر عالم است. از طرف دیگر، بخشی از عوامل تعیین کننده سرنوشت، تحت سیطره و اراده انسان قرار دارند. حاصل این دیدگاه‌های متفاوت باعث به وجود آمدن دو فرقه‌ی بزرگ اشاعره و معتزله گردید. مکتب اشاعره سرنوشت مخلوق را در ید اراده خالق می‌داند. با توجه به این نکته که سعدی از پیروان این مکتب بوده، این تفکرات و اندیشه‌ها در آثار این شاعر بزرگ فارسی زبان انعکاس یافته است. این پژوهش به شیوه‌‌ی تحلیلی-توصیفی به تفکرات و اندیشه‌های سعدی در باب عواملی که می‌توانند در سرنوشت انسان تاثیر داشته باشند، می‌پردازد.

یافته‌های پؤوهش؛ قضا و قدر الهی یکی از مضامینی است که سعدی به کرات به آن پرداخته است. شاعر در برخی اشعارش نگاهی غیرقابل تغییر به سرنوشت دارد و آن را با مسائلی چون بخت و اقبال، گردش افلاک و پیشانی نوشت انسان‌ها پیوند داده. اما با توجه به اینکه سعدی از شعرای‌ست که بسیار به موعظه پرداخته و آثارش جنبه تربیتی دارد، پس می‌توان دریافت که برای انسان، اختیار قائل است. سعدی در برخی اشعارش بر این باور است که عملکرد انسان و رفتارهایی همچون دعا کردن و نیکی روا داشتن به دیگران می‌تواند سرنوشتی را که از روز عدم برای انسان رقم خورده است را تغییر داد.

المصادر:

• قران کریم • ابن سینا، (1404) االهیات شفا، قم: مکتبه آیه الله المرعشی النجفی. • ارسطو. (1385) متافیزیک، ترجمه شرف الدین خراسانی، تهران: حکمت. • باربور، ایان، (1362)، علم و دین، ترجمه بهاء الدین خرمشاهی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی. • جعفری، محمد تقی، بی‏تا، جبر و اختیار، قم، مرکز انتشارات دارالتبلیغ اسلامی. • جوادي، محسن، (1375) درآمدي بر خداشناسي فلسفي، قم، معاونت امور اساتيد و دروس معارف اسلامي، • جنیدی، فریدون. 01358)زروان: سنجش زمان در ایران باستان: گا هشماری، گاهها، ماهها، جشنهای ایران در ارمنستان، کردستان، لرستان، یزد، کرمان، گیلان و... ، تهران:چاپ نشر جهان. • حسن زاده آملی، حسن، (1380) ج5. هزار و یک کلمه، قم: بوستان. • دارابی،علی،(1398)فهم غلط از قضا و قدر الهی در غزلیات سعدی،دوفصلنامه دانشگاه آزاد اسلامی واحد فسا،ش2 • سعدی، مصلح الدین. (1394) کلیات سعدی. تصحیح محمد علی فروغی. تهران. ققنوس. • سعدي، شيخ مصلح الدين.(1320) دیوان اشعار سعدی، انتشارات كتابفروشي ادب.
• سعدي، شيخ مصلح الدين (1374) كليات سعدی، با مقدمة عباس اقبال، انتشارات باقرالعلوم.
• شهید مطهری (1374) مجموعة‌ آثار، جلد اول. تهران. انتشارات صدرا.
• صدرالدین شیرازی، (1981م) الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه. (نسخه سوم) بیروت: دار احیا الترک.
• طباطبایی، سید محمد حسین. (1391ق)، المیزان. ج 19. بیروت. دارالکتب الاسلامیه.
• طباطبایی، سید محمدحسین، (1350) اصول فلسفه و روش رئالیسم، جلد5. مقدمه و پاورقی مرتضی مطهری، قم: انتشارات صدرا • ------------------ (1362) شیعه در اسلام، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
• ------------------ (1424) نهایه الحکمه، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
• ------------------ (1349) تفسیر المیزان. ج 21. ترجمه محمد باقر موسوی. اشارات محمدی. تهران.
• ------------------. (بی تا الف) اصول فلسفه و روش رئالیسم. ج 3. قم: دارالعلم. • طبرسی، فضل بن حسن. (1367) مجمع البیان. ج 9. تهران. ناصرخسرو.
• عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، (1373) الجامع الصغیر فی احادیث البشیر النذیر، ج 2. قاهره.
• غلامرضایی، محمد. (1375) گزیده اشعار ناصرخسرو انتشارات جامی، چ اول.
• الکافی، کلینی، (1407ق) اصول کافی. چاپ چهارم. دارالکتب الاسلامیه. تهران.
• گلشنی، مهدی، (1390) تحلیلی از فیزیکدانان معاصر، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• مجلسی، محمدباقر. ،(1384) بحارالانوار. ج 4. بیروت. دار احیاء التراث العربی.
• مشیری، مهشید. (1371) فرهنگ زبان فارسی. تهران. انتشارات سروش.
• مصباح یزدی، محمد تقی، (1389) آموزش عقاید، مؤسسه امام خمینی، قم.
• مطهری، مرتضی، بی‏تا، اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج3، قم، مؤسسه مطبوعات دارالعلم.
• معین، محمد. (1386) فرهنگ معین. تهران. انتشارات زرین.
• ملاصدرا (1981) الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه. ج 6. بیروت: دارالاحیا التراث العربی.
• محقق (1350) سعدی و قضاوقدر. مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانیو صص 19 - 22.
• مهریزی. مهدی (1389) حدیث مجهول لاتسبوا الدهر. گنجینه معارف.
• هایز نبرگ، (1370) فیزیک و فلسفه، ترجمه محمود خاتمی، تهران، شرکت چاپ و انتشارات علمی.
• نصیری، علی (1386) آشنایی با علوم حدیث. انتشارات مرکز مدیریت حوزه.