تحلیل افسانة «زروان خدای» روستای زروان در منطقۀ لارستان با تکیه بر بن‌مایه‌های اساطیری
الموضوعات :
عظیم جبّاره ناصرو
1
,
عارف فضلی
2
1 - گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه جهرم، جهرم، ایران.
2 - کارشناسی ارشد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه جهرم، جهرم، ایران
الکلمات المفتاحية: اسطوره, باور, زروان, لارستان, فرهنگ عامه.,
ملخص المقالة :
از دیرباز تاکنون یکی از دغدغه‌های انسان، چگونگی برخورد با طبیعت، توجیه و فرجام کار جهان بوده است. به همین منظور در زندگی خویش به دنبال چگونگی پیدایش جهان، آفرینش انسان و فرجام او بوده‌است. یکی از باورهای آفرینش، داستان زروان‌خدای روستای زروان منطقۀ لارستان است که با اسطورۀ زروان پیوند دارد و تأثیری ژرف در اندیشه و زندگی مردم گذاشته است. نگارندگان در این جستار کوشیده‌اند داستان زروان‌خدای را با توجه به اسطورۀ زروان و بن‌مایه‌های اساطیری آن بررسی کنند. روش پژوهش در این جستار، میدانی و کتابخانه‌ای است؛ نگارندگان، نخست به روش میدانی و مصاحبه با افراد کهن‌سال، داستان زروان‌خدای را شنیده، ضبط کرده و کامل‌ترین روایت را مبنا قرار داده‌اند. در گام بعد، با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، داستان زروان‌خدای و اسطورۀ زروان با یکدیگر مقایسه شده، بن‌مایه‌های اساطیری استخراج و با روی‌کرد توصیفی- تطبیقی تحلیل شده‌اند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد داستان زروان‌خدای و اسطورۀ زروان، دارای مضامین مشترک و تفاوت‌هایی است که موجب شکل‌گیری باورها و اعتقاداتی شده است و پس از گذشت قرن‌ها هم‌چنان در زندگی مردم نمود دارد. هم‌چنین گفتنی است بن‌مایه‌های اساطیری در بخش‌های زیر بررسی شده است: 1. تقدیرگرایی. 2. جادو. 3. قربانی خروس و مُثله کردن بدن قربانی. 4. دخیل بستن بر درخت انار. 5. درخت گز. 6. کشتن فرزند . 7.غار نماد برکت. 8. نگاه منفی به زن. 9- تأثیر دعا و قربانی. 10. عدد 7. 11. کوه.
الف) منابع کتبی
- آیدنلو، سجاد. (1380). از آیین زروان تا شاهنامه. کتاب ماه ادبیات و فلسفه، 45، 1-4.
- اردستانی رستمی، حمیدرضا. (1394). زروان در حماسۀ ملی ایران. تهران: شیرازه.
- اردستانی رستمی، حمیدرضا. (1391). زروان در عرفان، بررسی مقولۀ زمان در ادبیات صوفیانه. فصلنامه علمی پژوهش زبان و ادب فارسی، 5، 1-24.
- امیرقاسمی، مینو و فتانه حاجی¬لو. (1390). نشانه¬شناسی مناسک گذر. تبریز: ستوده.
- اسماعیل¬پور، ابوالقاسم. (1387). اسطوره، بیان نمادین. تهران: سروش.
- اوشیدری، جهانگیر. (1383). دانشنامۀ مزدیسنا واژه¬نامه توصیفی آیین زرتشت. تهران: مرکز.
- الیاده، میرچا.(1949). رساله در تاریخ ادیان. ترجمۀ ج. ستاری(1372). تهران: سروش.
- الیاده، میرچا.(1980). نمادپردازی، امر قدسی و هنر. ترجمۀ م. مهاجری(1394). تهران: کتاب پارسه.
- الیاده، میرچا.(1987). اسطوره، رؤیا، راز. ترجمۀ م. چراغیان(1397). تهران: کتاب پارسه.
- بویس، مری.(1967). زردشتیان باورها و آداب دینی آن¬ها. ترجمۀ ع. بهرامی(1386). تهران: ققنوس.
- بهار، مهرداد. (1384). ادیان آسیایی. تهران: چشمه.
- تواضعی، رسول.(1373). نقش و تأثیر عدد هفت در شاهنامه فردوسی. ادبستان،52، 40-47.
- جباره¬ناصرو، عظیم؛ و عارف فضلی. (1400). «اسطورۀ باروری و آیین¬های باران¬خواهی در لارستان». فصل¬نامۀ فرهنگ و ادبیات عامه ، 9، 1-40.
- جلالی¬مقدم، مسعود. (1384). آئین زروان مکتب فلسفی – عرفانی زرتشتی بر مبنای اصالت زمان. تهران: امیرکبیر.
- خالقی¬مطلق، جلال. (1372). گل¬رنج¬های کهن. تهران: مرکز.
- درویشیان، علی اشرف و رضا خندان (1377). فرهنگ افسانه¬های مردم ایران. تهران: آنزان.
- دریایی، تورج. (1387). شاهنشاهی ساسانی. ترجمۀ مرتضی ثاقب¬فر. تهران: ققنوس.
- دماوندی، مجتبی.(1384). جادو در اقوام، ادیان و بازتاب آن در ادب فارسی. سمنان: آبرخ.
- دماوندی، مجتبی و سامان رحمان¬زاده. (1393). بررسی تطبیقی دو آیین میترایی و ایزدی. ادبیات عرفانی و اسطوره¬شناختی، 36، 117-142.
- دورانت، ویل.(1244). تاریخ تمدن. ترجمۀ ا. آرام(1330). تهران: ادیان.
- دولت¬آبادی، هوشنگ. (1379). جای پای زروان، خدای بخت و تقدیر. تهران: نی.
- رستگارفسایی، منصور. (1383). پیکرگردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- رضایی، عبدالعظیم. (1380). تاریخ ده هزار ساله ایران. تهران: اقبال.
- رضایی، مهدی. (1384). آفرینش و مرگ در اساطیر. تهران: اساطیر.
- رضی، هاشم. (1381). آیین میترائیسم. تهران: بهجت.
- روح¬الامینی، محمود. (1361). عدد هفت در اساطیر و ادیان. چیستا،8، 1003-1009.
- روزنبرگ، د. (1998). اسطوره¬های خاور دور. ترجمۀ م. عبداله¬نژاد(1375). مشهد: ترانه.
- زادسپرم. (1385). وزیدگی¬های زادسپرم. پژوهشی از محمدتقی راشد محصل. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- زنر، آر سی. (1997). زروان یا معمای زرتشتی¬گری. ترجمۀ ت. قادری(1384). تهران: امیرکبیر.
- سرکاراتی، بهمن. (1387). بنیان اساطیری حماسۀ ملی ایران. تهران: قطره.
- سیپک، ییری. (1906). ادبیات فولکلور ایران. ترجمۀ م. اخگری(1384). تهران: سروش.
- شاکد، شائول. (1989). تحول ثنویت. ترجمۀ ا. قائم¬مقامی(1387). تهران: نشرماهی.
- شعبانلو، علیرضا. (1391). بازتاب اسطوره آفرینش آیین زروانی در داستان اکوان دیو. فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره¬شناختی، 37، 10.
- شوالیه، ژان و آلن گربران. (1906). فرهنگ نمادها. ترجمۀ س. فضائلی(1385). تهران: جیحون.
- صابری، طیبه و کاظم موسوی. (1397). مو در قصه¬های شفاهی و اساطیر. فرهنگ و ادب عامه، 22، 205-231.
- توسی، محمد بن محمود. (1382). عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات. تهران: علمی و فرهنگی.
- علم، محمد. (1394). بررسی تطبیقی پاره¬ای از بن¬مایه¬های همانند در اساطیر ایران و اسکاندیناوی. بهارستان سخن، 32، 1-18.
- فردوسی، ابوالقاسم. (1394). شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: سخن.
- فریزر، جیمز. (1987). شاخۀ زرین. ترجمۀ ک. فیروزمند(1396). تهران: آگاه.
- کات، یان. (1969). تفسیری بر تراژدی یونان باستان. ترجمۀ د. دانشور(1377). تهران: سمت.
- کاویانی¬پویا، حمید. (1395). بررسی فلسفۀ زروان در تفکرات دینی بر پایۀ اندرزنامه¬های پهلوی. مطالعات ایرانی، 15، 1-22.
- کندری، مهران. (1372). دین و اسطوره در آمریکای وسطا. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- گریمال، پیر.(1976). اسطوره¬های بابل و ایران باستان. ترجمۀ ا. علی¬آبادی(1369). تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
- گل عنبری، امید و امیرعباس عزیزی¬فر. (1399). بازتاب باورهای زروانی در قصه-های عامیانه مکتوب ایرانی. تاریخ ایران، 1، 1-26.
- گودرزی، کورش و هم¬کاران. (1395). بررسی و تحلیل تجلی زمان و مکان مقدس اساطیری در عرفان. فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره¬شناختی. 45، 217-248.
- لزگی، حبیب الله و مجید آقایی. (1385). عوامل مؤثر در نگرش اسطوره¬ای دو تمدن ایران و یونان با نگاهی به حماسۀ ایرانی و درام یونانی. ادبیات و زبان¬ها، 9، 161-172.
- مختاری، محمد. (1379). اسطورۀ زال. تهران: توس.
- مزداپور، کتایون. (1369). شایست ناشایست. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- مقصودی، شهرام. (1386). اناردرمانی. تهران: نشر علوم کشاورزی.
- میرفخرایی، مهشید. (1387). گاه¬شماری دوازده حیوان از متنی ختنی. تهران: مرکز دائره¬المعارف بزرگ اسلامی.
- مینوی خرد. (1385) ترجمۀ احمد تفضلی. تهران: توس.
- نرشخی، ابوبکرمحمدبن¬جعفر. (1351). تاریخ بخارا. تصحیح و تحشیه مدرس رضوی. بنیاد فرهنگ ایران.
- نظری، ماه. (1398). تجلی خدای بی¬کرانه (زروان) در شاهنامه و شخصیت زال. پژوهش¬نامۀ نقد ادبی و بلاغی، 1، 1-18.
- نورآقایی، آرش. (1388). عدد، نماد، اسطوره. تهران: نقد افکار.
- نیبرگ، هنریک ساموئل.(1994). دین¬های ایران باستان. ترجمۀ س. نجم-آبادی(1383). کرمان: دانشگاه شهید باهنر.
- نیکداراصل، محمد حسین و ذبیح الله فتحی. (1392). بازتاب برخی از باورهای زروانی در رباعیات خیام. فصلنامه پژوهش¬های ادبی، 47، 1-22.
- وثوقی، محمدباقر و منوچهر عابدی¬راد.(1385). تاریخ مفصل لارستان. تهران: همسایه.
- همیلتون، ادیت.(1995). سیری در اساطیر یونان و رم. ترجمۀ ع. شریفیان(1376). تهران: اساطیر.
- هینلز، جان. (1975). شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ ژ. آموزگار و ا. تفضلی(1386). تهران: چشمه.
- یاحقی، محمد جعفر. (1386). فرهنگ اساطیر و داستان¬واره¬ها در ادب فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
- یعقوب، احمدبن. (1987). تاریخ یعقوبی. ترجمۀ م. آیتی(1387). تهران: علمی و فرهنگی.
-Rezania,Kianoosh (2010), Die zoroastrische zeitvorstllung: Eine Untersuchung uber Zeit- und Ewigkeitskonzepte und die frage des zurvanismus, Germany: Harrassowitz.
ب) منابع شفاهی
(مصاحبه¬شوندگان)
- بیگلری، سمیه. 78 ساله. خانه¬دار. ابتدائی. زروان.
- حکمت، صالح. 61 ساله. راننده. ابتدایی. زروان.
- رستمی، حسین. 69ساله. بنا. بی¬سواد. زروان.
- روشن، محمد. 60 ساله. قفل¬ساز. بی¬سواد. زروان.
- زرعونی، صغری. 67 ساله. خانه¬دار. بی¬سواد. زروان.
- زرعونی، ع. 86 ساله. شبان. بی¬سواد. زروان.
- مخبر، محمد. 69 ساله. کشاورز. پنجم ابتدائی. زروان.
- مقدم، حسن. 55 ساله. شبان. دیپلم. زروان.
- نجفی، محمد. 60 ساله. شبان. بی¬سواد. لار.
Resources
A) Written Sources
- Aidanlu, S. (2001). From Zarvan Religion to Shahnameh. Monthly Book of Literature and Philosophy, 45, 1-4.
- Ardestani Rostami, H. (2014). Zarvan in Iran's National Epic. Tehran: Shiraz.
- Ardestani Rostami, H. (2011). Zarvan in Mysticism, Examining the Concept of time in Sufi Literature. Quarterly Scientific Journal of Persian Language and Literature Research, 5, 1-24.
- Oshidari, J. (2004). Mazdisna Encyclopaedia, Descriptive Dictionary of Zoroastrianism. Tehran: Markaz.
- Amir Qasmi, M. & Hajilu, F. (2011). Semiotics of rites of passage. Tabriz: Setudeh.
- Esmailpour, A. (2008). Myths, Symbolic Expression. Tehran: Soroush.
- Eliade, M. (1949). A treatise on the History of Religions. Trans. J. Sattari (1993). Tehran: Soroush.
- Eliade, M. (1980). Symbolism, Sacred Issue and Art. Trans. M. Mohajeri (2014). Tehran: Ketab Parse.
- Eliade, M. (1987). Myth, Dream, Secret. Trans. M. Cheraghian (2017). Tehran: Ketab Parse.
- Boyce, M. (1967). Zoroastrians, Their Religious Beliefs and Customs. Trans. A. Bahrami (2007). Tehran: Phoenix.
- Bahar, M. (2005). Asian Religions. Tehran: Cheshmeh.
- Tavazoi, R. (1994). The Role and Effect of the Number Seven in Ferdowsi's Shahnameh. Adebestan, 52, 40-47.
- Jabareh-Nasro, A. & Fazli, A. (2021). Fertility Myth and Rain Seeking Rituals in Larestan. Quarterly Journal of Culture and folk Literature, 9, 1-40.
- Jalali Moghadam, M. (2005). Ayin Zarvan, Zoroastrian Philosophical-Mystical school Based on the Authenticity of Time. Tehran: Amir Kabir.
- Khaleghi Motlagh, J. (1993). Golranjhaye Kohan. Tehran: Markaz.
- Darvishian, A. & Khandan, R. (1998). The Culture of Legends of Iranian People. Tehran: Anzan.
- Daryayi, T. (2008). Sassanid Empire. Trans. Morteza Saqeb Far. Tehran: Ghoghnus.
- Damavandi, M. (2004). Magic in Tribes, Religions and Its reflection in Persian Literature. Semnan: Abrokh.
- Damavandi, M. & Rahmanzadeh, S. (2013). Comparative study of two Mithraic and Izaidi Rituals. Mystical and Mythology Literature, 36, 117-142.
- Durant, W. (1865). History of Civilization. Trans. A. Aram. Tehran: Adyan.
- Dolatabadi, H. (2000). Zarvan's Footprint, the God of Fortune and Destiny. Tehran: Ney.
- Rastgarfasai, M. (2004). Personification in Mythology. Tehran: Research Institute of Humanities and Cultural Studies.
- Rezaei, A. (2001). Iran’s Ten Thousand Years of History . Tehran: Eqbal.
- Rezaei, M. (2005). Creation and Death in Mythology. Tehran: Asatir.
- Razi, H. (2002). Mithraism. Tehran: Behjat.
- Rooh Al-Amini, M. (1982). The Number Seven in Mythology and Religions. Chista, 8, 1003-1009.
- Rosenberg, d. (1998). Myths of the Far East. Trans. M. Abdul Nejad (1996). Mashhad: Taraneh.
- Zadsperam (2007). Vazideghihaye Zadsperam. A research by Mohammad Taghi Rashid Mohasel. Tehran: Research Institute of Humanities and Cultural Studies.
- Zenner, R.C. (1997). Zarvan or the Mystery of Zoroastrianism. Trans. T. Qaderi (2005). Tehran: Amir Kabir.
- Sarkarati, B. (2008). The Mythological Foundation of Iran's National Epic. Tehran: Ghatreh.
- Sipak, Y. (1906). Iranian Folklore literature. Trans. M. Akhgari (2005). Tehran: Soroush.
- Shaked, S. (1989). Transformation of Dualism. Trans. A. Vice-President (2008). Tehran: Mahi.
- Shabanlou, A. (2011). The Reflection of the Creation Myth of Zarvani Religion in the Story of Ekvan Div. Quarterly Journal of Mystical and Mythological Literature, 37, 10.
- Chevalier, J. & Gerbran, A. (1906). The Dictionary of Symbols. Trans. S. Fadaeli (2006). Tehran: Jayhoon.
- Saberi, T. & Mousavi, K. (2017). Hair in Oral Stories and Mythology. Popular culture and literature, 22, 205-231.
- Tusi, M. (2003). The Wonders of Creatures and Weirdness of Organisms. Tehran: Elmi Farhangi.
- Alam, M. (2014). A Comparative Study of Some Similar Themes in Iranian and Scandinavian Mythology. Baharestan Sokhan, 32,1-18.
- Ferdowsi, A. (2014). Shahnameh. By the effort of J. Khaleghi Motlagh. Tehran: Sokhan.
- Fraser, J. (1987). The Golden Bough. Trans. K. Firouzmand (2016). Tehran: Aghaz.
- Katt, I. (1969). Commentary on the Tragedy of the Ancient Greek. Trans. Daneshvar (1998). Tehran: Samt.
- Kavyani-Poya, H. (2015). Investigation of the Impact of Zarvan's Philosophy onRreligious Thoughts Based on Pahlavi's Andarznamehs. Iranian Studies, 15, 1-22.
- Kondori, M. (1993). Religion and Mythology in Middle America. Tehran: Institute of Cultural Studies and Research.
- Grimal, P. (1976). Myths of ancient Babylon and Iran. Trans. A. Aliabadi (1990). Tehran: Islamic Revolution Publishing and Educational Organization.
- Gol Anbari, O. Azizi Far, A. (2019). Reflection of Zarvani's Beliefs on Written Iranian folk tales. History of Iran, 1, 1-26.
- Gudarzi, K. & colleagues. (2015). Investigating and Analyzing the Manifestation of Mythological Sacred Time and Place in Mysticism. Quarterly journal of mystical and mythological literature. 45, 217-248.
- Lezgi, H, Aghaei, M. (2006). Effective factors in the Mythological Views of the two civilizations of Iran and Greece with a glance at Iranian epic and Greek drama. Literature and Languages, 9, 161-172.
- Mokhtari, M. (2001). The Legend of Zal. Tehran: Toos.
- Mazdapur, K. (1990). Worthy, Unworthy. Tehran: Institute of Cultural Studies and Research.
- Maghsoodi, S. (2007). Pomegranate Therapy. Tehran: Nashre Olume Keshavarzi
- Mirfakhrayi, M. (2008). Chronology of Twelve Animals from a Circumcisional text. Tehran: Center for the Great Islamic Encyclopaedia
- Minuye kherad. (2007) Trans. Ahmad Tafzoli. Tehran: Toos..
- Narsakhi, A. (1973). History of Bukhara. Correction and Revision by Modares Razavi. Bonyade Farhange Iran.
- Nazari, m. (2018). The Manifestation of the Boundless God (Zarvan) in the Shahnameh and the character of Zal. Journal of Literary and Rhetorical Criticism, 1, 1-18.
- Nuraghai, A. (2009). Number, Symbol, Myth. Tehran: Naghde Afkar.
- Nyberg, H. (1994). Religions of Ancient Iran. Trans. S. Najmabadi (2004). Kerman: Shahid Bahonar University.
- Nikdarasl, M. & Fathi, Z. (2012). Reflection of Some of Zarvani's Beliefs on Khayyam's Quatrains. Quarterly Journal of Literary Research, 47, 1-22.
- Vosouqhi, M. & Abedi-Rad, M. (2005). Detailed History of Larestan. Tehran: Hamsayeh.
- Hamilton, E. (1995). Explore the Mythology of Greece and Rome. Trans.A. Sharifian (1997). Tehran: Asatir.
- Hinels, J. (1975). Knowledge of Iranian Mythology. Trans. J. Amouzgar and A. Tafzoli (2007). Tehran: Cheshmeh.
- Yahaghi, M. (2007). The Culture of Myths and Stories in Persian Literature. Tehran: Farhange Moaser.
- Yaqoub, A. (1987). Jacobean History. Trans. M. Ayati (2008). Tehran: Elmi Farhangi.
- Rezania,Kianoosh (2010), Die Zoroastrische Zeitvorstllung: Eine Untersuchung uber Zeit- und Ewigkeitskonzepte und die frage des zurvanismus, Germany: Harrassowitz.
b) Oral sources
(interviews)
- Bigleri, Samia. 78 years old. Housekeeper, Primary Education. Zarvan.
- Hekmat, Saleh. 61 years old. Driver, Primary Education. Zarvan.
- Rostami, Hossein. 69 years old, Builder. Illiterate Zarvan.
- Roshan, Mohammad. 60 years old locksmith, Illiterate Zarvan.
- Zarouni, Soghari. 67 years old. Housekeeper, Illiterate Zarvan.
- Mokhbar, Muhammad. 69 years old. Farmer, Fifth Grade. Zarvan.
- Moghadam, Hassan. 55 years old. Shepherd, Diploma Zarvan.
- Najafi, Mohammad. 60 years old shepherd,Iilliterate Lar.
