اثرات غیر متقارن نااطمینانی‏های نرخ ارز بر رفاه اجتماعی و رشد اقتصادی کشورهای اسلامی در حال توسعه: کاربردی از مدل شبکه عصبی بازگشتی و مدل PNARDL

الموضوعات : مطالعات توسعه اجتماعی ایران

محسن سامی ¹ , بهروز صادقی عمروآبادی ² , فروزان بکتاش ³

1 - دانشجوی دکتری علوم اقتصادی – اقتصاد اسلامی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران
2 - استادیار گروه اقتصاد، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران
3 - استادیار گروه اقتصاد، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران

تاريخ الإرسال : 18 السبت , ربيع الأول, 1446 تاريخ التأكيد : 14 الإثنين , ذو القعدة, 1446 تاريخ الإصدار : 06 الأحد , ذو القعدة, 1446

الکلمات المفتاحية: نااطمینانی نرخ ارز, رفاه اجتماعی, رشد اقتصادی, کشورهای اسلامی در حال توسعه, مدل شبکه عصبی بازگشتی, مدل PNARDL.,

ملخص المقالة :

بحث در رابطه با تأثیر نااطمینانی های نرخ ارز بر توسعه اجتماعی در مورد اقتصاد کشورهای در حال توسعه بحثی پر حاشیه و بدون نتیجه گیری مشخص بوده است. همچنین اثرات نااطمینانی نرخ ارز بر رشد اقتصادی از جمله مباحث اقتصادی می باشد که همچنان با خلا مطالعاتی روبرو است. بر همین اساس، هدف تحقیق حاضر بررسی اثرات غیر متقارن نااطمینانی های نرخ ارز  بر رفاه اجتماعی و رشد اقتصادی کشورهای اسلامی در حال توسعه می باشد. در این مطالعه از داده‌های سالانه 40 کشور منتخب اسلامی برای دوره زمانی 2012-2023 استفاده شده است. جهت محاسبه شاخص های نااطمینانی های نرخ ارز از مدل شبکه عصبی بازگشتی و جهت برآورد ارتباط بین متغیرهای تحقیق از روش خودرگرسیون با وقفه های توزیعی غیر خطی با رویکرد پانل دیتا (PNARDL) استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد واکنش متغیرهای رفاه اجتماعی و رشد اقتصادی به نااطمینانی های مثبت (نااطمینانی های ناشی از تقویت نرخ ارز) و منفی (نااطمینانی های ناشی از تضعیف نرخ ارز) نامتقارن است به طوری که نااطمینانی حاصل از تقویت نرخ ارز اثر گذاری منفی بیشتری نسبت به نااطمینانی حاصل از تضعیف نرخ ارز داشته است.

المصادر:

شجاعی، سید احمد و معبودی، رضا و آسایش، حمید (1403). اثر نوسانات نرخ ارز بر رشد بخش های اقتصادی ایران، فصلنامه علمی اقتصاد و بانکداری اسلامی، شماره 44، ص ص 244-221.
عباسی نژاد، حسین و برخورداری، سجاد و اصفهانی، پوریا (1402). اثرات شوک های پولی بر متغیرهای کلیدی اقتصاد ایران در شرایط بحران بانکی رهیافت مدل تعادل عمومی پویای تصادفی، نشریه علمی سیاست گذاری اقتصادی، دوره 15، شماره 30، ص ص 37-1.
انصاری نسب، مسلم (1400). تاثیر نوسانات نرخ ارز بر جهش رشد اقتصادی ایران با استفاده از الگوی واریانس ناهمسانی شرطی و پانل دیتا، اولین کنفرانس بین المللی جهش علوم مدیریت، اقتصاد و حسابداری.
سامی، محسن و صادقی عمروآبادی، بهروز و بکتاش، فروزان (1401). مقایسه تطبیقی اثر نااطمینانی نرخ ارز و نرخ بهره بر رشد و توسعه اقتصادی کشورهای منتخب اسلامی و غیر اسلامی، جستارهای اقتصادی ایران با رویکرد اقتصاد اسلامی، دوره 19، شماره 38، ص ص 362-331.
Aloy, M., Dufrénot, G., & Péguin-Feissolle, A. (2014). Is financial repression a solution to reduce fiscal vulnerability? The example of France since the end of World War II. Applied Economics, 46(6), 629–637.
Aizenman, J., & Pinto, B. (2004). Managing volatility and crises: A practitioner’s guide overview.
Balasubramanian, P., Burchi, F., & Malerba, D. (2023). Does economic growth reduce multidimensional poverty? Evidence from low-and middle-income countries. World Development, 161, 106119. https:// doi.org/10.1016/j.worlddev.2022.106119
Chari, V. V., Dovis, A., & Kehoe, P. J. (2020). On the optimality of financial repression. Journal of Political Economy, 128(2), 710–739.
Daniel Pastorek (2023). Euro area uncertainty and Euro exchange rate volatility: Exploring the role of transnational economic policy, Finance Research Letters, Volume 58, Part A, December 2023, 104351.
Dung Phuong Hoang a, Lan Khanh Chu b, Trung Thanh To (2023).How do economic policy uncertainty, geopolitical risk, and natural resources rents affect economic complexity? Evidence from advanced and emerging market economies, Resources Policy, Volume 85, Part A, August 2023, 103856.
D. Rodrik (2008). The real exchange rate and economic growth, D. Elmendorf, G. Mankiw, L. Summer (Eds.), Brooking Papers on Economic, Activity (2008).
Delebari, O. R. O., & Didi, E. (2020). GARCH modeling of interest rate in Nigeria from 1997 to 2017. International Journal of Innovative Mathematics, Statistics & Energy Policies, 8(3), 53–68.
Donzwa, W., Gupta, R., & Wohar, M. E. (2019). Volatility spillovers between interest rates and equity markets of developed economies. Journal of Central Banking Theory and Practice, 8(3), 39–50.
Ene, E. E., Atong, A. S., & Ene, J. C. (2015). Effect of interest rates deregulation on the performance of deposit money banks in Nigeria. International Journal of Managerial Studies and Research, 3(9), 164–176. https://www.arcjournals.org/pdfs/ijmsr/v3-i9/16.pdf
E. Spyromitros (2020). The effect of corruption on stock market volatility, J. Appl. Finance Bank, 10 (2) (2020), pp. 117-123
Francesco Moscone a c, Joan E. Madia b f, Catia Nicodemo b e, Jong-Chol An c, Changkeun Lee (2024).Addressing fiscal uncertainty: Proposing policy pathways for enhancing economic growth and fertility rates in South Korea, Research in Economics, Volume 78, Issue 3, September 2024, 100975.
F. Sáez, L. Vera, L. Zambrano (2018). Estabilización, crecimiento y política cambiaria en Venezuela, (2018), SSRN Working Paper
Foster, H. and Baldwin, R. (1986). “Marketing Bottlenecks and the Relationshipbetween Exchange Rates and Prices.” Mimeo, MIT.
Ghironi, F., & Ozhan, K. (2020). Interest rate uncertainty as a policy tool. National Bureau of Economic Research Working Paper, 27084, 1–38. https://doi.org/10.3386/w27084
Githinji, A. N. (2015). The effect of interest rate volatility on money demand in Kenya. Faculty of Arts, Law, Social Sciences and Business Management, University of Nairobi, 1–34. http://hdl.handle.net/11295/93870
G. Schnabl (2007), Exchange Rate Volatility and Growth in Small Open Economies at the EMU Periphery, (2007), European Central Bank Working Paper Series 773
Godwin Olasehinde Williams1,2 · Ruth Omotosho3 · Festus Victor Bekun (2024). Interest Rate Volatility and Economic Growth in Nigeria: New Insight from the Quantile Autoregressive Distributed Lag (QARDL) Model, Journal of the Knowledge Economy https://doi.org/10.1007/s13132-024-01924-x.
Hsu, P. H., Taylor, M. P., Wang, Z., & Xu, Q. (2022). Currency volatility and global technological innovation. Journal of International Economics, 137, 103607. https://doi. org/10.1016/j.jinteco.2022.103607
İ. Ekşi̇, B. Doğan-Başar (2020). Corruption and financial development: Evidence from Eastern Europe and Central Asia Countries, Public Finance Quarterly, 95 (2020), pp. 196-209.
Jafarov, M. E., Maino, M. R., & Pani, M. M. (2019). Financial repression is knocking at the door, again. International Monetary Fund.
Josefa Ramoni-Perazzi, Héctor Romero (2022). Exchange rate volatility, corruption, and economic growth, Heliyon, Volume 8, Issue 12, December 2022, e12328.
J. Ros ¿Cómo salir de la trampa del lento crecimiento y la alta desigualdad? (2015). El Colegio de México, UNAM, Mexico (2015)
Kouadio, H. K., & Gakpa, L. L. (2022). Do economic growth and institutional quality reduce poverty and inequality in West Africa? Journal of Policy Modeling, 44(1), 41–63. https://doi.org/10.1016/j.jpolmod.2021.09.010
Kuokštis, V., Asali, M., & Spurga, S. A. (2022). Labor market flexibility and exchange rate regimes. European Journal of Political Economy, 75, 102205. https://doi. org/10.1016/j.ejpoleco.2022.102205
Lee, C. C., Olasehinde-Williams, G. O., & Olanipekun, I. O. (2022). GDP volatility implication of tourism volatility in South Africa: A time-varying approach. Tourism Economics, 28(2), 435–450.
M. Obstfeld, J.D. Ostry, M.S. Qureshi (2017). A tie that binds: revisiting the trilemma in emerging market economies, (2017), IMF Working Paper WP/17/130
Muhammad Tayyab Sohail a b, Sana Ullah c, Muhammad Tariq Majeed (2022). Effect of policy uncertainty on green growth in high-polluting economies, Journal of Cleaner Production, Volume 380, Part 2, 20 December 2022, 135043.
McKinnon, R. I. (1973). Money and capital in economic development. Brookings Institution Press.
M. Petreski (2009). Analysis of Exchange-Rate Regime Effect on Growth: Theoretical Channels and Empirical Evidence with Panel Data, (2009), SSRN Discussion Paper 2009-49
Narayan, P., & Smyth, R. (2005). Trade Liberalization and Economic Growth in Fiji. An Empirical Assessment Using the ARDL Approach. An empirical assessment using the ARDL approach, 10(1), 96–115. https://doi. org/10.1080/1354786042000309099
Naudé, W. (1995). Financial liberalisation and interest rate risk management in Sub-Saharan Africa. University of Oxford. WPS/96–12, Centre for the Study of African Economies.
Oskolkov, A. (2023). Exchange rate policy and heterogeneity in small open economies. Journal of International Economics, 142, 103750. https://doi. org/10.1016/j.jinteco.2023.103750
Pesaran, H. H., & Shin, Y. (1998). Generalized impulse response analysis in linear multivariate models. Economics Letters, 58(1), 17–29.. https://doi.org/10. 1016/S0165-1765(97)00214-0
Pesaran, M. H., Shin, Y., & Smith, R. J. (2001). Bounds testing approaches to the analysis of level relationships. Journal of Applied Econometrics, 16(3), 289–326.. https://doi.org/10.1002/jae.616
Patnaik, I., & Shah, A. (2004). Interest rate volatility and risk in Indian banking (Vol. 4). International Monetary Fund.
Reinhart, C. M., & Sbrancia, M. B. (2015). The liquidation of government debt. Economic Policy, 30(82), 291–333.
Ramzi Farhani and Amal Aloui and Khaleel Mohsin (2024). Asymmetric effect of real exchange rate changes on poverty: The role of remittances and the informal sector, Cogent Social Sciences (2024), 9: 2198782 https://doi.org/10.1080/23311886.2023.2198782.
Ribeiro, R. S., McCombie, J. S., & Lima, G. T. (2020). Does real exchange rate undervaluation really promote economic growth? Structural Change and Economic Dynamics, 52, 408–417. https://doi.org/10.1016/j. strueco.2019.02.005.
S. Chandan, S.R. Paramati (2020). Does financial development reduce the level of corruption? Evidence from a global sample of 140 countries, Int. J. Finance Econ. (2020), pp. 1-17
Shaw, E. S. (1973). Financial deepening in economic development. Oxford University Press.
Shunmugam, V., & Hashim, D. A. (2009). Volatility in interest rates: Its impact and management. Macroeconomics and Finance in Emerging Market Economies, 2(2), 247–255.
Stiglitz, J. E. (1993). The role of the state in financial markets. The World Bank Economic Review, 7(suppl_1), 19–52.
Stiglitz, J. E. (1989). Financial markets and development. Oxford Review of Economic Policy, 5(4), 55–68.
Stiglitz, J. E. (2000). Capital market liberalization, economic growth, and instability. World Development, 28(6), 1075–1086.
S. Zhang, Y. Farzan Yahya, P. Huy, W. Muhammad (2021). Do transparency and anti-monopoly policies matter for financial development? Evidence from a panel ARDL-PMG approach, J. Appl. Econ., 24 (1) (2021), pp. 1-16
Shin, Y., Yu, B., & Greenwood-Nimmo, M. (2014). Modelling asymmetric cointegration and dynamic multipliers in a nonlinear ARDL framework. Festschrift in honor of Peter Schmidt: Econometric methods and applications, 281–314
Sato, K., Shimizu, J., Shrestha, N., & Zhang, S. (2020). New empirical assessment of export price competitiveness: Industry-specific real effective exchange rates in Asia. The North American Journal of Economics and Finance, 54, 101262. https://doi.org/10.1016/j.najef. 2020.101262.
Tanveer Ahsan a, Bakr Al-GAMRH a, Sultan Sikandar Mirza (2022). Economic policy uncertainty and sustainable financial growth: Does business strategy matter?, Finance Research Letters, Volume 46, Part B, May 2022, 102381.
Wang, L., Nie, D., Li, G., Puybareau, É., Dolz, J., Zhang, Q., & Shen, D. (2019). Benchmark on automatic six-monthold infant brain segmentation algorithms: the iSeg2017 challenge. IEEE transactions on medical imaging, 38(9), 2219–2230.
Xinya Huang, Yufeng Wang, Houjian Li (2024). Exploring the asymmetric influence of economic policy uncertainty on the nonlinear relationship between exchange rate and carbon prices in China, The North American Journal of Economics and Finance, Volume 73, July 2024, 102166.

نص كامل:



Journal of Iranian Social Development Studies (JISDS)

2025 (Spring), Vol. 17, No. 2

 

 

 

 

 

Asymmetric Effects of Exchange Rate Uncertainties on Economic Growth and Social Welfare in Developing Islamic Countries: Application of Recurrent Neural Network Model and PARDL Model

 

 

Mohsen Sami

PhD Student in Economic Sciences – Islamic Economics, Dehaqan Branch, Islamic Azad University, Dehaqan, Iran

Behrouz Sadeghi Amroabadi* ¹

Assistant Professor, Department of Economics, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran

Forozan Baktash

Assistant Professor, Department of Economics, Dehaqan Branch, Islamic Azad University, Dehaqan, Iran

 

 

 

 

 

Abstract:‏ The discussion regarding the impact of exchange rate uncertainties on social development regarding the economy of developing countries has been a fringe discussion without clear conclusions. Also, the uncertain effects of the exchange rate on economic growth is one of the economic topics that still faces a research gap. Accordingly, the purpose of this research is to investigate the asymmetric effects of exchange rate uncertainties on social welfare and economic growth in developing Islamic countries. In this study, the annual data of 40 selected Islamic countries for the period of 2012-2023 have been used. In order to calculate the indices of exchange rate uncertainties, the recurrent neural network model was used, and to estimate the relationship between the research variables, the autoregression method with non-linear distribution breaks with the panel data approach (PNARDL) was used. The results of the research showed that the response of social welfare and economic growth variables to positive uncertainties (uncertainties caused by the strengthening of the exchange rate) and negative (uncertainties caused by the weakening of the exchange rate) is asymmetric, so that the uncertainty resulting from the strengthening of the exchange rate has a greater negative effect. due to uncertainty resulting from the weakening of the exchange rate.

 

Keywords:‏ Exchange rate uncertainty, social welfare, economic growth, developing Islamic countries, recurrent neural network model, PNARDL model.

 

 

---

[1] * Email: [e-mail] (Corresponding Author)

 

 

 

اثرات غیر متقارن نااطمینانی‏های نرخ ارز بر رفاه اجتماعی و رشد اقتصادی کشورهای اسلامی در حال توسعه: کاربردی از مدل شبکه عصبی بازگشتی و مدل PNARDL

 

محسن سامی‏ ¹،‏ بهروز صادقی عمرو آبادی ²*،‏ فروزان بکتاش ³

 

تاریخ‏ دریافت‏ مقاله:‏ 31/06/1403                تاریخ‏ پذیرش‏ مقاله:‏ 22/02/1404

 

چکیده

بحث در رابطه با تأثیر نااطمینانی‏های نرخ ارز بر توسعه اجتماعی در مورد اقتصاد کشورهای در حال توسعه بحثی پر حاشیه و بدون نتیجه گیری مشخص بوده است. همچنین اثرات نااطمینانی نرخ ارز بر رشد اقتصادی از جمله مباحث اقتصادی می‏باشد که همچنان با خلا مطالعاتی روبرو است. بر همین اساس، هدف تحقیق حاضر بررسی اثرات غیر متقارن نااطمینانی‏های نرخ ارز  بر رفاه اجتماعی و رشد اقتصادی کشورهای اسلامی در حال توسعه می‏باشد. در این مطالعه از داده‌های سالانه 40 کشور منتخب اسلامی برای دوره زمانی 2012-2023 استفاده شده است. جهت محاسبه شاخص‏های نااطمینانی‏های نرخ ارز از مدل شبکه عصبی بازگشتی و جهت برآورد ارتباط بین متغیرهای تحقیق از روش خودرگرسیون با وقفه‏های توزیعی غیر خطی با رویکرد پانل دیتا (PNARDL) استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد واکنش متغیرهای رفاه اجتماعی و رشد اقتصادی به نااطمینانی‏های مثبت (نااطمینانی‏های ناشی از تقویت نرخ ارز) و منفی (نااطمینانی‏های ناشی از تضعیف نرخ ارز) نامتقارن است به طوری که نااطمینانی حاصل از تقویت نرخ ارز اثر گذاری منفی بیشتری نسبت به نااطمینانی حاصل از تضعیف نرخ ارز داشته است.

 

واژگان‏ کلیدی:‏ نااطمینانی نرخ ارز، رفاه اجتماعی، رشد اقتصادی، کشورهای اسلامی در حال توسعه، مدل شبکه عصبی بازگشتی، مدل PNARDL.

 

1. مقدمه

براساس مدل‌های نظام ارزی موجود در ادبیات و تجارب جهانی، می‌توان نرخ ارز را یکی از کلیدی‌ترین متغیرهای اقتصادی و حتی اجتماعی دانست که نااطمینانی‏های آن بیش از هر متغیر دیگری مورد توجه عموم مردم قرار می‌گیرد و به همین دلیل موضوع دخالت دولت‌ها اهمیت پیدا می‌کند. نااطمینانی‏های نرخ ارز تاثیرات چشمگیری در نرخ سود سپرده‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت، تراز تجاری کشور، توزیع درآمد، فقر و بسیاری از متغیرهای اقتصادی و اجتماعی دارد و کنترل این متغیر در راستای حفظ ارزش پول و شتاب بخشیدن به رشد اقتصادی و توسعه اجتماعی از اهمیت بالایی برخوردار است. 

علی رغم این که مطالعات زیاد تئوری و تجربی روی مسئله نااطمینانی نرخ ارز صورت گرفته است، احتمال نامتقارن بودن این اثرات از اواسط دهه 1980 از لحاظ نظری مورد توجه تعداد اندکی از اقتصاد دانان همانند فوستر و بالدوین⁴ (1986) قرار گرفت. با این وجود، تجزیه و تحلیل تجربی واکنش نامتقارن متغیرهای اقتصادی در مقابل نااطمینانی‏های نرخ ارز از اواخر دهه 1990 علاقه اقتصاددانان را به خود جلب کرد. در این زمان مباحث تئوریکی جدید و به دنبال آن بررسی‏های تجربی انجام یافته نشان داد که اثرات کاهش نرخ ارز و نااطمینانی‏های حاصل از این کاهش بر متغیرهای کلان اقتصادی از جمله تراز تجاری، رشد اقتصادی و غیره، متفاوت از اثرات افزایش نرخ ارز و نااطمینانی‏های حاصل از این افزایش می‏باشد. علاوه بر این، عدم تقارن مذکور در مورد تغییرات بزرگ و کوچک نرخ ارز نیز مشاهده گردید. بنابراین علاوه بر در نظر گرفتن اثرات نااطمینانی‏های نرخ ارز بر پارامترهای اقتصادی، باید غیر متقارن بودن این اثر گذاری‏ها نیز در نظر گرفته و مورد غفلت قرار نگیرد.

بنابراین با توجه به این نکته که از یک طرف، شرایط اقتصادي و سطح توسعه اجتماعی و به تبع آن نااطمینانی نرخ ارز از مهمترین مخاطرات پیشروي سرمایه گذاری در کشورهای در حال توسعه و به طور خاص کشورهای اسلامی به دلیل محدودیت هایی که در زمینه ممنوعیت ربا و فعالیت‏های ربوی قرار دارد؛ محسوب می‏شود و از طرف دیگر به نظر می‏رسد نااطمینانی‏های نرخ ارز می‏تواند اثرات غیر متقارن داشته باشد؛ مطالعه حاضر اثرات غیر متقارن نااطمینانی‏های نرخ ارز بر رشد اقتصادی و رفاه اجتماعی کشورهای اسلامی در حال توسعه را مورد بررسی قرار می‏دهد. انجام این تحقیق از این جهت حائز اهمیت است که وجود شرایط حاضر اقتصادی در کشورهای اسلامی در حال توسعه با محوریت درآمد کم؛ سطوح پایین تر توسعه اجتماعی، سرمایه گذاري و در پی آن رشد اقتصادی را تحت تاثیر قرار داده و در جریان ورود یا خروج سرمایه از این کشورها نقش مهمی را ایفا کند. این مخاطرات، ریسک نااطمینانی را در معاملات بین المللی افزایش داده است از این رو بررسی عوامل موثر بر این موضوع بسیار حائز اهیمت است که دراین تحقیق با استفاده از مبانی نظری تأثیر غیر متقارن نااطمینانی نرخ ارز بر رشد اقتصادی و رفاه اجتماعی و بهره گیری از مدل شبکه عصبی بازگشتی و مدل PNARDL به بررسی این ارتباط پرداخته شده است.

ساختار مقاله حاضر در ادامه به این صورت می‏باشد که در بخش بعدی به مروری بر مبانی نظری و ارتباط بین متغیرهای تحقیق پرداخته می‏شود. سپس پیشینه تجربی تحقیق مرور می‏شود. پس از آن روش تحقیق ارائه شده و در ادامه و بعد از تجزیه و تحلیل داده ها، تحلیل نتایج و ارائه پیشنهادات بیان می‏گردد.

 

2. ادبیات موضوع

2-1. تأثیر نااطمینانی نرخ ارز بر رفاه اجتماعی

سطح پایین توسعه اجتماعی از قبیل فقر، عدم توسعه انسانی و غیره، یکی از مهم ترین معضلات اجتماعی بوده که از گذشته تا به حال زندگی بسیاری را در جهان تحت تأثیر قرار داده است. بر همین اساس حذف این معضل همواره در میان اهداف توسعه اجتماعی وجود داشته است. اگرچه این مشکل بیشتر در کشورهای در حال توسعه مشاهده می‏گردد، ولی سیاست گذاران و برنامه ریزان در سراسر جهان به این موضوع پرداخته‏اند و با وجود این که حکومت‏های زیادی در طول تاریخ برای رفع این پدیده تلاش کرده اند، این مسئله همچنان به عنوان یکی مهم ترین معضلات در بسیاری از کشورها وجود دارد (بالاسبرامانیان و همکاران⁵،2023).

عوامل متعددی در ایجاد و گسترش مشکلات بیان شده و در نهایت عدم بهبود رفاه اجتماعی نقش دارند که یکی از آن‏ها نرخ ارز و نااطمینانی‏های حاصل از آن می‏باشد. نرخ ارز به عنوان یک متغیر مهم و کلیدی در اقتصاد و سیاست گذاری محسوب می‏شود تا جایی که گروهی از کارشناسان به خصوص در کشورهای در حال توسعه، از آن به عنوان لنگر اسمی یاد می‏کنند. علاوه بر مقدار نرخ ارز، نااطمینانی که به دلیل تقویت یا تضعیف این نرخ بوجود می‏آید نیز می‏تواند تأثیرات گسترده ای در تنظیم سیاست‏های اقتصادی و پارامترهای اقتصادی و اجتماعی همانند توسعه اقتصادی، فقرزادیی، توسعه انسانی، رفاه اجتماعی و غیره داشته باشد. اگرچه مطالعاتی وجو دارند که به بررسی رابطه بین متغیرهای نرخ ارز و برخی متغیرهای اقتصادی همانند رشد اقتصادی و ... پرداخته اند، اما به نظر می‏رسد بررسی ارتباط بین نرخ ارز و رفاه اجتماعی از یک طرف و در نظر گرفتن اثرات غیر متقارن نرخ ارز بر رفاه اجتماعی از طرف دیگر مورد غفلت قرار گرفته است (کوادیو و گاکپا⁶،2022).

نرخ ارز اثرات اقتصادی و اجتماعی مختلفی دارد (هسو و همکاران⁷،2022؛ ریبرو و همکاران⁸،2020). تقویت نرخ ارز می‏تواند منجر به رشد اقتصادی شود که به نوبه خود از پیشرفت در پیشرفت فناوری، انگیزه کارگران، آموزش و شدت سرمایه ناشی می‏شود. همچنین می‌تواند با بدتر شدن رقابت بین‌المللی در بخش کالاهای قابل مبادله و در نتیجه تخریب مشاغل اثرات منفی داشته باشد (فرهانی و همکاران⁹ ،2024). اکثر کارشناسان توسعه اجتماعی، اقتصاددانان و سیاست گذاران موافق هستند که رشد اقتصادی پتانسیل تأثیرگذاری بر توسعه اجتماعی و کاهش فقر را دارد (بالاسوبرامانیان و همکاران¹⁰، 2023؛ کوادیو و گاکپا¹¹،2022). 

در این رابطه، ارتباط بین رشد اقتصادی و توسعه اجتماعی و مولفه هایی همانند کاهش فقر، همچنان با انواع فعالیت‌های اقتصادی که اثربخشی این رابطه را تعیین می‌کنند، مرتبط است. تعدادی از اقتصاددانان استدلال کرده اند که رشد اقتصادی که با تولید ناخالص داخلی اندازه گیری می‏شود به طور کلی می‏تواند به نفع فقرا از طریق مکانیسم‏هایی مانند تغییر از غنی به فقیر یا ناپدید شدن قطب‏های رشد باشد. بنابراین، تا زمانی که افزایش تولید اقتصادی وجود داشته باشد، همه گروه‌های درآمدی عموماً سود خواهند برد. به همین معنا، افزایش نرخ ارز می‌تواند منجر به افزایش دستمزد واقعی نیروی کار غیر ماهر بیان شده در کالاهای قابل مبادله شود (کوکشتیس و همکاران¹²، 2022؛ ساتو و همکاران¹³، 2020). این افزایش می‏تواند منجر به بهبود موثر در وضعیت کارگران شود، به ویژه در مورد کشورهایی که دستمزد کارگران غیر ماهر در آنها پایین است. این نوع کارایی اغلب در ادبیات اقتصادی با عنوان کارایی لیبنستین¹⁴ شناخته می‏شود. از سوی دیگر، در مورد کشورهای در حال توسعه، کاهش دستمزد به نوبه خود می‏تواند به سلامت کارگران و ظرفیت آنها برای کار در وضعیت کارایی لیبنستین آسیب برساند (فرهانی و همکاران¹⁵ ،2024).

رابطه بین نرخ ارز و توسعه اجتماعی را همچنین می‏توان در سمت بنگاه بررسی کرد. در واقع، ساختار بازار هر چه باشد (انحصار، انحصار یا رقابت خالص و کامل)، تشدید رقابت به دلیل افزایش نرخ ارز، برای بهره وری مطلوب است. بنابراین، برخی از آنها، که کمترین کارایی را در میان آنها دارند، مجبور به تعطیلی یا حتی اعلام ورشکستگی می‏شوند. این نوعی «تخریب خلاقانه» شومپیتری است که بیشترین سود را برای شرکت‌های کارآمد دارد (اوسکولوکو¹⁶،2023).

برای پیشبرد رابطه بین نرخ ارز و توسعه اجتماعی، می‏توان از تجارت بین المللی برای تعیین عوامل اصلی آن و نرخ ارز نیز استفاده کرد. بر اساس گزارش سالانه صندوق بین المللی پول در سال 2022، تجارت نقش کلیدی را به عنوان یک کاتالیزور برای رشد جهانی ایفا کرده است که به افزایش بی سابقه بهره وری، سطح استانداردهای زندگی و در نهایت بهبود رفاه اجتماعی، به میلیون‏ها نفر کمک می‏کند تا خود را از فقر نجات دهند. 

2-2. تأثیر نااطمینانی نرخ ارز بر رشد اقتصادی

به طور سنتی، نرخ ارز نقش کلیدی در نظریه‌های رشد اقتصادی بازی نمی‌کند، احتمالاً به این دلیل که این متغیر مورد علاقه زمان و کشورهایی نبوده است که رویکردهای نظری اصلی در آنجا منشأ گرفته‌اند. با این حال، در یک اقتصاد باز، رشد اقتصادی می‏تواند بر صادرات تکیه کند، به طوری که نرخ ارز به یک عامل کلیدی تبدیل می‏شود. به عنوان مثال، نرخ ارز پايين و پايدار در صورتي كه براي انتقال محور فعاليت اقتصادي از بخش اول به بخش ديگري مانند بخش توليدي با ارزش افزوده بالاتر استفاده شود، مي تواند صادرات را ارتقا دهد و حتي سيستم توليد را شكل دهد. طبق نظر راس و همکاران¹⁷ (2015)، نرخ ارز رقابتی به نفع تخصیص کارآمد منابع سرمایه گذاری است. اینکه دستکاری مناسب نرخ ارز در کشورهایی مانند ژاپن، کره جنوبی، هند، تایوان، چین، شیلی و غیره نتایج مثبتی به همراه داشت، به این متغیر در طراحی سیاست‌های رشد اقتصادی خصلت استراتژیک داد. اما تز دستکاری نرخ ارز برای ارتقای صادرات به نفع رشد اقتصادی جنجال ایجاد کرده و در مرکز اختلافات طولانی مدت بوده است. علاوه بر تنش بین کشورها، حفظ این سیاست برای دوره‏های طولانی می‏تواند با به خطر انداختن ذخایر بین المللی برای سلامت اقتصاد مضر باشد. بنابراین تعیین نرخ ارز رقابتی حداکثر باید یک سیاست کوتاه مدت تلقی شود و با طراحی راهکارهایی برای برچیدن تدریجی آن و تضمین ثبات آن همراه باشد (رومانی پرازی و رومرو¹⁸،2022).

رویکرد جدیدتر نشان می‏دهد که رشد اقتصادی آنقدر ناپایدار است که نمی توان آن را به هیچ عاملی نسبت داد. در عوض، بهتر است نقاط عطف الگوی رشد اقتصادی را تحلیل کنیم و سعی کنیم رفتار آنها را درک کنیم (پاستورک¹⁹، 2023). علاوه بر این، تردیدهایی در مورد اینکه آیا نرخ ارز واقعاً بر رشد اقتصادی و جهت واقعی این رابطه تأثیر می‌گذارد و همچنین این که آیا این نرخ نتیجه ابزارهای تحلیل ناکافی است یا ناکافی بودن یا ناکافی بودن متغیرهای موجود در مطالعه، وجود دارد (هوانگ و همکاران²⁰،2023).

اما نرخ ارز به خودی خود تنها متغیر سود به عنوان ابزاری برای ارتقای رشد اقتصادی نیست. همچنین نگرانی فزاینده‌ای در مورد نوسانات آن به‌عنوان یک مختل‌کننده/محرک احتمالی رشد وجود دارد، اگرچه رابطه بین نوسانات نرخ ارز و تولید ناخالص داخلی (GDP) حتی کمتر واضح است و ممکن است تا حدی به سطح توسعه بستگی داشته باشد. سیستم مالی، که می‏تواند در رژیم‏های مبادله آزاد تسهیل شود. بنابراین، متغیر نرخ ارز شروع به مرتبط شدن با رشد اقتصادی کرده است که با واجد شرایط «پایدار» یا قبل از آن عبارت «ناپایدار» همراه شده است (آشان و همکاران²¹،2022).

بار دیگر تردیدهایی در مورد جهت تأثیر احتمالی این نوسان بر تولید وجود دارد. از یک سو، اقتصاد با هزینه نوسانات غیرقابل پیش بینی ارزش ارز مواجه است. از سوی دیگر، نوسانات به اقتصاد اجازه می‌دهد تا شوک‌های خارجی را با ایجاد ظرفیت بیشتر برای انطباق با این نوسانات جذب کند و مقامات پولی را مجبور به داشتن نظم و انضباط بیشتر می‌کند که در نتیجه اعتبار آن را به همراه دارد. این جنبه مثبت نوسانات نرخ ارز قبلاً توسط فریدمن برجسته شده است، زمانی که او اظهار داشت که این امر نتیجه سیاست‌های ناکافی است نه عوامل سفته‌بازی، دلیلی که برای توجیه حذف کنترل‌های ارز و کنار گذاشتن سیستم برتون وودز مورد استفاده قرار می‌گیرد (هیوآنگ و همکاران²²،2024).

نگرانی در مورد تأثیر نرخ ارز بر رشد اقتصادی، با توجه به نااطمینانی که نشان‌دهنده آن است، جای خود را به علاقه فزاینده به نقش نوسانات این نرخ داده است، با این عامل تشدیدکننده که دیدگاه روشنی در مورد چگونگی تأثیر نوسانات ارزی بر رشد اقتصادی وجود ندارد. در این رابطه، مکانیسم‏های مختلفی وجود دارد که از طریق آنها نرخ ارز می‏تواند به وضوح بر رشد اقتصادی تأثیر بگذارد. بارزترین آنها تأثیر آن بر جریان‏های تجاری از طریق تأثیر بر قیمت‏های نسبی است. افزایش ارزش واقعی محصولات قابل تجارت داخلی را نسبتاً گرانتر می‏کند و صادرات را کاهش می‏دهد و واردات را افزایش می‏دهد. بنابراین، سرمایه گذاری، تولید و اشتغال در بخش قابل مبادله ممکن است با تخصیص مجدد منابع به سمت بخش مواد خام و کالاهای غیرقابل تجارت، به طور کلی با بازده کمتر، کاهش یابد (سهیل و همکاران²³،2022). 

از سوی دیگر، هر چه قیمت محصولات وارداتی کمتر باشد، میزان تقاضا افزایش می‏یابد که الگوی مصرف داخلی را متحول می‏کند و باعث ایجاد اشتغال و تولید در کشور مبدأ این محصولات می‏شود. کشورهای در حال توسعه می‌توانند با واردات کالاهای سرمایه‌ای و نهاده‌های واسطه‌ای با قیمت پایین‌تر از ارزش بیش از حد استفاده کنند که حتی می‌تواند اثر منفی را جبران کرده و تولید را تقویت کند. در صورتی که اصل برابری بازده مورد انتظار از دارایی‌های مشابه در ارزش‌های مختلف برقرار باشد، نرخ ارز می‌تواند از طریق تأثیر آن بر نرخ بهره نیز بر رشد اقتصادی تأثیر بگذارد. این تعدیل می‏تواند بر هزینه فرصت سرمایه گذاری‏ها و تصمیمات مصرف تأثیر بگذارد (موسکون و همکاران²⁴،2024).

ادبیات نظری محدودی وجود دارد که به عنوان راهنمای درک مکانیسم‌هایی است که از طریق آن نوسانات نرخ ارز و رشد اقتصادی تعامل دارند. این کمبود اطلاعات با مطالعات تجربی فراوان، اغلب با نتایج نامشخص جایگزین شده است. مشخص است که نوسانات بر تصمیمات سرمایه گذاری تأثیر منفی می‏گذارد، هم به دلیل نااطمینانی که در مورد بازده ایجاد می‏کند و هم به دلیل افزایش هزینه بدهی از طریق نرخ‏های بهره بالاتر. از طرف مصرف کننده، نوسانات به دلایل احتیاطی، اغلب به ارز خارجی، در صورت مجاز بودن، موجب افزایش پس انداز می‏شود که به سرمایه گذاری تبدیل نمی شود، بلکه بر بازار مبادله فشار وارد می‏کند و تقاضا برای کالاهای بادوام را کاهش می‏دهد. هر دو عامل باعث کاهش اشتغال و تولید می‏شوند (چاندان و پارماتی²⁵،2020). به همین ترتیب، نوسانات نرخ ارز باعث ایجاد اختلال در قیمت ارز می‏شود و هم واردات و هم صادرات را منع می‏کند. با این حال، یک سیستم مالی توسعه‌یافته به پس‌اندازکنندگان و سرمایه‌گذاران، واردکنندگان و صادرکنندگان این امکان را می‌دهد تا با تسهیل ظرفیت واکنش بالاتر از طریق ابزارهای مالی پیشرفته‌تر و چارچوب‌های نظارتی قابل اعتماد، در برابر این نوسانات محافظت کنند، بنابراین تأثیر منفی آن بر رشد اقتصادی کاهش می‌یابد. تناقض‌های مشاهده‌شده را می‌توان به تفاوت در گروه‌های کشورها و دوره‌ها نسبت داد که باعث می‌شود نتایج قابل مقایسه نباشند، و اینکه این گروه‌ها چقدر باید همگن باشند. تفاوت در رویکرد روش شناختی، و همچنین عدم اطمینان در مورد عواملی که ممکن است از یک کشور به کشور دیگر متفاوت باشد، در نظر گرفته شوند (اکسی و باسار²⁶،2020).

بسیاری از مطالعات شواهدی را پیدا می‏کنند که رشد اقتصادی را با رفتار نرخ ارز مرتبط می‏کند. رودریک²⁷ (2008) پیشنهاد می‏کند که کم ارزشی به نفع رشد اقتصادی به ویژه در کشورهای در حال توسعه است و این رشد در نهایت باعث افزایش نرخ ارز می‏شود. آبستفلد و همکاران²⁸ (2017) به این نتیجه رسیدند که هر چه سفتی نرخ ارز بیشتر باشد، به دلیل ظرفیت محدود آنها برای واکنش و حساسیت بیشتر به جریان سرمایه، آسیب پذیری اقتصادها در برابر شوک‏های مالی بیشتر می‏شود. عواقب این سختی‌ها که برای دوره‌های طولانی حفظ می‌شوند توسط سائز و همکاران²⁹ (2018) در مورد ونزوئلا تحلیل می‌شوند. برعکس، پترسکی³⁰ (2009) شواهدی پیدا می‏کند که رژیم نرخ ارز بر رشد اقتصادی تأثیر نمی گذارد. اشنابل³¹ (2007) تجارت بین‌المللی و جریان‌های سرمایه را به عنوان مکانیسم‌های مهم انتقال نوسانات نرخ ارز به سمت خروجی شناسایی می‌کند.

 

2-3. پیشینه تحقیق

در رابطه با مطالعاتی که به بررسی اثر نااطمینانی نرخ ارز بر رفاه اجتماعی و رشد اقتصادی پرداخته اند، می‏توان به موارد زیر اشاره داشت:

در بین مطالعات داخلی، شجاعی و همکاران (1403) در مطالعه ای به بررسی اثر نوسانات نرخ ارز بر رشد بخش‏های اقتصادی ایران پرداخته اند. نتایج نشان داد، نوسانات نرخ ارز، بیشترین تاثیر را بر بخش‏های صنعت و معدن دارد. با افزایش نوسانات نرخ ارز ارزش افزوده بخش صنعت و معدن، ۰۳۴۹/۰ درصد کاهش و ارزش افزوده بخش کشاورزی، ۰۰۸/۰ درصد کاهش داشته است. درمورد ارزش افزوده بخش خدمات می‏توان گفت از آنجا که این بخش وابستگی کمی به واردات دارد؛ از نوسانات نرخ ارز تاثیرپذیری معناداری ندارد. با افزایش نوسانات نرخ ارز میزان رشد اقتصادی در کل اقتصاد و در بخش‏های صنعت و کشاورزی کاهش می‏یابد که این امر، به دلیل وابستگی اقتصاد ایران و بخش‏های صنعت و کشاورزی به واردات مواد اولیه و نهاده هاست. عباسی نژاد و همکاران (1402) در مطالعه ای به بررسی اثرات شوک‏های پولی بر متغیرهای کلیدی اقتصاد ایران در شرایط بحران بانکی رهیافت مدل تعادل عمومی پویای تصادفی پرداخته اند. نتایج نشان می‏دهد متغیر تولید در صورت بروز تکانه پولی در شرایط بحران بانکی نسبت به شرایط عدم وجود آن، کمتر متاثر خواهد شد که نشان دهنده کاهش قدرت تاثیرگذاری سیاست‏ها در شرایط بحران بانکی بر متغیرها است. انصاری نسب (1401) در مطالعه ای به بررسی تاثیر نوسانات نرخ ارز بر جهش رشد اقتصادی ایران با استفاده از الگوی واریانس ناهمسانی شرطی و پانل دیتا پرداخته است. نتایج حاکی از آن است که سرمایه، نیروی کار و تکنولوژی تاثیر مثبتی بر تولید در اقتصاد ایران داشته اما نوسانات ارزی اثر منفی بر بخش‏های مذکور بر جای گذاشته است. سامی و همکاران (1401) در مطالعه ای به مقایسه تطبیقی اثر نااطمینانی نرخ ارز و نرخ بهره بر رشد و توسعه اقتصادی کشورهای منتخب اسلامی و غیر اسلامی پرداخته اند. آن‏ها نتیجه گیری کرده اند اثر نوسانات نرخ ارز بر رشد اقتصادی در کشورهای غیر مسلمان شدیدتر از کشورهای مسلمان بوده است. دیگر نتایج نشان می‏دهد نوسانات نرخ ارز و نرخ بهره اثرات منفی و معنادار بر شاخص توسعه اقتصادی در کشورهای مسلمان مورد بررسی داشته است. کریمی و حشتمی دایاری (1400) در مطالعه ای به بررسی آثار نامتقارن نرخ ارز بر فقر در ایران پرداخته اند. نتایج به دست آمده نشان می‏دهند که افزایش نرخ ارز بر فقر در بلندمدت تاثیرگذار است. در کوتاه مدت هم با یک دوره تاخیر تغییرات نرخ ارز موجب افزایش فقر گشته و کاهش نرخ واقعی ارز اثری بر کاهش فقر چه در کوتاه مدت و چه بلندمدت نداشته است. همچنین کمک‏های دولت در بودجه به اقشار ضعیف و کم درآمد در بلندمدت و کوتاه مدت نیز باعث کاهش فقر نگردیده است که این امر نشان می‏دهد که در سرفصل کمک‏های رفاهی دولت در بودجه سنواتی باید موردبازنگری قرار گیرد. ختايي و موسوي نيك (1399)در مطالعه خود رابطه نوسانات نرخ ارز بر رشد اقتصادي را مورد بررسي قرار دادند. نتيجه اي كه به دست آمد اين بود كه بدون در نظر گرفتن سطح توسعه مالي اثر نوسانات نرخ ارز بر رشد اقتصادي منفي است، اما با در نظر گرفتن سطح توسعه مالي اين اثر در سطوح پايين توسعه مالي منفي بوده و با افزايش سطح توسعه مالي از سطح آستانه اثر نوسانات نرخ ارز بر رشد اقتصادي مثبت مي شود.

در بین تحقیقات خارجی نیز، کادان و همکاران³² (2024) در مطالعه ای به بررسی عدم اطمینان در مورد نرخ بهره و اقتصاد واقعی در کشور ایالات متحده پرداخته اند. آن‏ها نشان دادند که افزایش عدم اطمینان در مورد نرخ‌های بهره، کند شدن فعالیت‌های آینده را پیش‌بینی می‌کند. نوسانات مورد انتظار بیشتر در نرخ‏های بهره کاهش تولید صنعتی، تجارت خرده فروشی، قیمت مصرف کننده و تولید کننده و افزایش بیکاری را پیش بینی می‏کند. فرهانی و همکاران³³ (2024) در مطالعه ای به بررسی اثرات غیر متقارن نرخ ارز بر فقر پرداخته اند. هدف مطالعه آن‏ها تحلیل اثرات نامتقارن بین نرخ ارز واقعی و فقر در برخی از کشورهای مغرب زمین از طریق کانال حواله و کانال بخش غیررسمی است. برای انجام این کار، تکنیک NARDL بر روی داده‌های سه کشور (الجزایر، تونس و مغرب) در بازه زمانی 1980 تا 2018 به کار گرفته شد. نتایج نشان می‌دهد که کاهش ارزش ارز واقعی تأثیر مثبت بیشتری بر فقر از طریق وجوه ارسالی دارد. انتظار می‌رود که نتایج برای کشورهای در حال توسعه در طراحی سیاست‌های نرخ ارز و تورم که بر سطوح فقر جمعیت آن‌ها از طریق مکانیسم حواله و اندازه بخش غیررسمی تأثیر می‌گذارد، اهمیت قابل‌توجهی داشته باشد. اولاسدین ویلیامز و همکاران³⁴ (2024) در مطالعه ای به بررسی نوسانت نرخ بهره و رشد اقتصادی در کشور نیجریه پرداخته اند. از تحلیل اقتصاد سنجی مشخص شد که نوسانات نرخ بهره بر عملکرد اقتصادی نیجریه در کوتاه مدت و بلندمدت تأثیر منفی می‏گذارد. در نتیجه آزادسازی کامل برای اقتصاد مناسب نیست.  پاستورک³⁵ (2023) رابطه بین نااطمینانی سیاست اقتصادی و نوسانات نرخ ارز منطقه یورو را با تمرکز بر عدم اطمینان فراملی منطقه یورو بررسی می‌کند. یافته‌ها نشان می‌دهند که نااطمینانی منطقه یورو به طور قابل‌توجهی بر نوسانات نرخ ارز یورو تأثیر می‌گذارد، در حالی که نااطمینانی سیاست اقتصادی ملی عموماً ناچیز است. رومانی پرازی و رومرو³⁶ (2022) در مطالعه ای با عنوان نوسانات نرخ ارز، فساد و رشد اقتصادی؛ اثر منفی قابل توجهی از نوسانات نرخ ارز بر رشد اقتصادی را نشان می‏دهد که با توسعه سیستم مالی کاهش می‏یابد. ماتار و همکاران³⁷ (2021) در مطالعه ای به بررسی اثرات نرخ بهره بر رشد اقتصادی: بینش‏های بیشتر از گامبیا به بررسی اثرات نرخ بهره بر رشد اقتصادی گامبیا طی دوره 1993 تا 2017 پرداخته اند. شواهد تجربی نشان می‏دهد که هیچ ارتباط کوتاه مدتی بین رشد اقتصاد گامبیا و نرخ بهره وجود ندارد، اما ارتباط بلندمدتی وجود دارد که از نرخ بهره واقعی و نرخ ارز واقعی تا تولید ناخالص داخلی را شامل می‏شود. 

بررسی مطالعات انجام گرفته نشان می‏دهد که بیشتر مطالعات بر یک کشور خاص متمرکز بوده و مطالعه ای با تمرکز بر کشورهای اسلامی در حال توسعه انجام نگرفته است که این مورد، یکی از جنبه‏های تمایز تحقیق حاضر نسبت به مطالعات گذشته می‏باشد. همچنین در این تحقیق از روش شبکه عصبی بازگشتی برای محاسبه شاخص‏های نااطمینانی نرخ ارز استفاده می‏شود که می‏تواند استحکام نتایج قبلی نسبت به تغییر روش محاسبه شاخص نااطمینانی را مورد سنجش قرار دهد. در نهایت نیز، این مطالعه تأثیر نااطمینانی نرخ ارز بر رفاه اجتماعی و رشد اقتصادی را در نظر گرفتن اثرات غیر متقارن مورد بررسی قرار داده که به نظر می‏رسد در تحقیقات قبلی به این موضوع توجه نشده است و این جنبه نیز تحقیق حاضر با مطالعات گذشته دارای تمایز و نوآوری می‏باشد.

 

3. روش تحقیق

پژوهش حاضر از لحاظ نوع هدف پژوهش کاربردی محسوب می­شود. از لحاظ بعد زماني پژوهش‏های مي‌توانند گذشته‌نگر يا آينده‌نگر باشند که پژوهش حاضر يك پژوهش  گذشته نگر به شمار مي‌آيد. بر اساس نحوه گردآوري داده‌ها نيز پژوهش‏ها می‌توانند تاريخي، توصيفي، همبستگي، تجربي يا علّي باشند. پژوهش توصیفی شامل مجموعه روش‌هایی است که هدف آن توصیف کردن شرایط یا پدیده‌های مورد بررسی است. پژوهش‏های همبستگي شامل پژوهش‌هایی است كه در آن‌ها سعي مي‏شود رابطه بين متغيرهاي مختلف با استفاده از ضريب همبستگي كشف و تبيين گردد. در پژوهش‏های همبستگي هدف اصلي مشخص كردن نوع، اندازه و مقدار رابطه بين دو يا چند متغير می‌باشد. با  توجه به تقسيم‌بندي فوق، اين پژوهش  از نوع توصيفي و همبستگي می‌باشد. همچنین این پژوهش بر اساس ماهیت و ویژگی داده‌هایی که برای تجزیه تحلیل فرضیه‌ها استفاده می­شوند از نوع پژوهش‏های کمی محسوب می­شود. جامعه­ی آماری تحقیق حاضر کشورهای اسلامی در حال توسعه می‏باشد که شامل کشورهای زیر می‏باشند:

جدول (1). نمونه آماری تحقیق

کشورها با در آمد کم	افغانستان، گینه، سومالی، بوکینا فاسو، سودان، آفریقای مرکزی، ماداگاسکار، چاد، کونگو، مالی، اوگاندا، ایرتا، موزامبیک، یمن، اتیوپی، نیجریه ، زامبیا، راواندا، گینه، سریا لئون
کشورها با درآمد متوسط	آنگولا، هند، فلیپین، اندونزی، بنگلادش، ایران، کنیا، سنگال، بولوی، قرقیزستان، سریلانکا، کوبا، تانزانیا، لبنان، تاجیکستان، کامرون، ازبکستان، مصر، ویتنام، نپال، نیکاراگوئه، پاکستان

 

روش نمونه­گیری تحقیق حاضر  بدین صورت است که کشورهای اسلامی در حال توسعه بر اساس سطح درآمد، امکان دسترسی به داده‏ها و موجود بودن داده‏های مورد نیاز برای متغیرهای تحقیق انتخاب شدند. بعد از مدنظر قراردادن کليه معيارهاي بالا، تعداد 40 کشور اسلامی در حال توسعه به عنوان جامعه غربالگری شده باقیمانده است که تمامی آن‌ها به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شده‌اند. 

در اين پژوهش اطلاعات مورد نياز مربوط به ادبيات پژوهش و مباني نظري از روش كتابخانه‌اي و اسنادکاوی  و پايگاه‌هاي علمي و مقالات داخلي و خارجي استقاده شده است. داده­های حاصل از تحقیق حاضر، با استفاده از پایگاه‏های آماری و اقتصادی استخراج می­شوند. از جمله این پایگاه‏های داده ای می‏توان به پایگاه داده ای بانک جهانی WDI، سازمان بین المللی پول IMF و سازمان اقتصادی کنفرانس اسلامی OECD اشاره داشت.

با توجه به این که هدف اصلی تحقیق حاضر بررسی اثرات غیر متقارن نااطمینانی نرخ ارز بر رفاه اجتماعی و رشد اقتصادی می‏باشد، فرم‏های پایه مورد استفاده در تحقیق حاضر به تبعیت از فرهانی و همکاران³⁸ (2024) و رومانی پرازی و رومرو³⁹ (2022)، به صورت زیر می‏باشد:

SDit = c0 + c1 EXRit + c2 EXRVit + c3 Urbenit + c4 Educatedit + c5 Capital + c6 GDPit + c7 GSizeit + c8 Infit + eit

 

GDPit = c0 + c1 EXRit + c2 EXRVit + c3 Laborit + c4Capitalit + c5 NRit + c6 FDit + c7 Openit + c8 Popit + eit

 

متغیرهای وابسته:

رفاه اجتماعی (SD): برای اندازه گیری رفاه اجتماعی از معیار توسعه انسانی استفاده شده است. توسعه انسانی شاخصی ترکیبی است برای سنجیدن موفقیت در هر کشور، در سه معیار پایه از توسعه­ی انسانی شامل زندگی طولانی و سالم دسترسی به دانش و معرفت و سطح زندگی مناسب (اشتغال و بیکاری) می‏باشد.

رشد اقتصادی (GDP): نرخ رشد سالانه تولید ناخالص داخلی به قیمت‏های ثابت

 

متغیرهای مستقل:

نرخ ارز (EXR): از نرخ ارز موثر حقیقی به عنوان معیار اندازه گیری نرخ ارز استفاده می‏شود.

نوسانات نرخ ارز (EXRV): برای اندازه گیری نوسانات نرخ ارز از روش شبکه عصبی برگشتی استفاده می‏شود.

متغیرهای کنترل:

نیروی کار (Labor): نسبت جمعیت فعال به کل جمعیت 

سرمایه (Capital): نسبت تشکیل سرمایه ثابت ناخالص خصوصی به GDP 

منابع طبیعی (NR): نسبت درآمدهای نفتی به GDP 

درجه باز بودن تجاری (Open): نسبت مجموع صادرات و واردات به GDP 

توسعه مالی (FD): نسبت مانده تسهیلات بانک‏ها و موسسات اعتباری به بخش غیر دولتی به GDP 

نرخ شهرنشینی (Urben): نسبت جمعیت شهری به کل جمعیت کشور

رشد تحصیلات دانشگاهی (Educated): نرخ رشد فارغ التحصیلان دانشگاهی

رشد جمعیت (Pop): نرخ رشد جمعیت کشور

اندازه دولت (GSize): نرخ رشد مخارج جاری و عمرانی دولت

نرخ تورم (Inf): نرخ سالانه تورم بر اساس شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی

لازم به ذکر است با برآورد یک رابطه بلند مدت به صورت بالا نمی توان در مورد تقارن یا عدم تقارن رابطه نتیجه ای گرفت. به منظور بررسی این که آیا نااطمینانی نرخ ارز اثرات غیر متقارن بر رفاه اجتماعی و رشد اقتصادی دارد یا خیر، به صورت زیر عمل می‏شود. ابتدا متغیر نااطمینانی نرخ ارز از روش شبکه عصبی بازگشتی محاسبه می‏شود. شبکه عصبی مصنوعی بازگشتی یک سامانه پردازشی داده‌ها است که از مغز انسان ایده گرفته و پردازش داده‌ها را به عهده پردازنده‌های کوچک و بسیار زیادی سپرده که به صورت شبکه‌ای به هم پیوسته و موازی با یکدیگر رفتار می‌کنند تا یک مسئله را حل نمایند. در این شبکه‌ها به کمک دانش برنامه نویسی، ساختار داده‌ای طراحی می‌شود که می‌تواند همانند نورون عمل کند. که به این ساختارداده گره گفته می‌شود. بعد باایجاد شبکه‌ای بین این گره‌ها و اعمال یک الگوریتم آموزشی به آن، شبکه را آموزش می‌دهند. در این حافظه یا شبکه عصبی گره‌ها دارای دو حالت فعال (روشن یا 1) و غیرفعال (خاموش یا 0) اند و هر یال (سیناپس یا ارتباط بین گره‌ها) دارای یک وزن می‌باشد. یال‌های با وزن مثبت، موجب تحریک یا فعال کردن گره غیر فعال بعدی می‌شوند و یال‌های با وزن منفی، گره متصل بعدی را غیر فعال یا مهار (در صورتی که فعال بوده باشد) می‌کنند.

در این راستا ابتدا با استفاده از جعبه ابزار متلب طرح شبکه عصبی بازگشتی طراحی می‏شود. حال با استفاده از همین جعبه ابزار شبکه بایستی آموزش ببیند. آموزش شبکه با استفاده از آموزش لونبرگ- مارکو Train LM صورت پذیرفته است.

 

 

نمودار (1). نمودار لونبرک – مارکو

منبع: یافته‏های پژوهش

پس از آموزش مشاهده می‏شود که در دفعات متفاوت آموزش، بهترین آموزش انتخاب می‏گردد. در اینجا 6 بار عمل بازگشت و یادگیری انجام شده است. در مرتبه اول بازگشت و یادگیری نسبت به دفعات بعدی بهتر بوده است. پس مجموعه اول به عنوان بازگشت و یادگیری شبکه انتخاب می‏شود. میزان بهینه آموزش در یادگیری به صورت نمودار آمده است. میزان نیکویی برازش آنها نیز مشخص گردیده و داده‏های ورودی و هدف را بر هم منطبق گردانده است.

 

 

نمودار (2). نمودار آموزش شبکه عصبی مصنوعی بازگشتی

منبع: یافته‏های پژوهش

 

نتایج حاصل از آموزش شبکه عصبی اوزان شبکه است که بر روی خطوط ارتباطی میان نرون‏ها و سایر اجزا چه ورودی و چه خروجی می‏نشیند. اوزان بین لایه ورودی و لایه پنهان در جدول (2-1) آمده است. 

 

جدول (2). جدول وزن‏های متغیر نرخ ارز

EXR		EXR		EXR
03014/0	نرون11	59641/0	نرون6	64893/0	نرون1
8296/0-	نرون12	5552/0	نرون7	45455/0	نرون2
092/0	نرون13	9089/0-	نرون8	53333/0	نرون3
029/1	نرون14	38571/0	نرون9	1194/0	نرون4
1019/0	نرون15	4204/0-	نرون10	54083/0	نرون5

منبع: یافته‏های پژوهش

 

با توجه به جدول اوزان می‏توان به محاسبه شاخص نااطمینانی نرخ ارز پرداخت.

در ادامه برای آزمون رابطه غیر متقارن، از معیار مورک استفاده می‏شود. مورک (1994) نرخ‏های مثبت عدم اطمینان نرخ ارز را به عنوان شوک‏های مثبت و نرخ‏های منفی عدم اطمینان را به عنوان شوک‏های منفی تعریف می‏کند:

PEXRV = EXRV   if   EXRV > 0, 0 در غیر این صورت    

NEXRV = EXRV   if   EXRV < 0, 0 در غیر این صورت     

بر اساس تفکیک صورت گرفته، مدل‏های نهایی تحقیق به صورت زیر براورد می‏گردد:

SDit = c0 + c1 EXRit + c2 PEXRVit + c3 NEXRVit + c4 Urbenit + c5 Educatedit + c6 Capital + c7 GDPit + c8 GSizeit + c9 Infit + eit

 

GDPit = c0 + c1 EXRit + c2 PEXRVit + c3 NEXRVit + c4 Laborit + c5 Capitalit + c6 NRit + c7 FDit + c8 Openit + c9 Popit + eit

 

به منظور تجزیه و تحلیل ارتباط بین متغیرهای تحقیق از روش خودرگرسیون با وقفه‏های توزیعی غیر خطی با رویکرد پانل دیتا PNARDL استفاده می‏شود. لازم به ذکر است در این تحقیق از نرم افزارهای متلب جهت محاسبه شاخص نااطمینانی و از نرم افزار ایویوز استفاده می‏شود.

 

4. تجزیه و تحلیل داده ها

4-1. آزمون مانایی

در این قسمت مانایی متغیرها و آزمون­های آن در داده­های ترکیبی مورد بحث قرار می­گیرد. برای این منظور از آزمون ایم، پسران و شین استفاده شده است:

 

جدول (3). نتایج مربوط به آزمون مانایی متغیرها

نتيجه	احتمال	آماره لوین لین چو	نماد	متغیر
مانا	0000/0	64/11 -	SD	رفاه اجتماعی
نامانا	1284/0	13/1 -	FD	توسعه مالی در سطح
مانا	0000/0	49/5 -	FD	توسعه مالی با یک تفاضل
مانا	0002/0	56/3 -	EXR	نرخ ارز
مانا	0000/0	70/7 -	OPEN	بازبودن تجاری
نامانا	2962/0	53/0 -	NR	منابع طبیعی در سطح
مانا	0000/0	13/10 -	NR	منابع طبیعی با یک تفاضل
مانا	0000/0	06/65 -	GDP	رشد اقتصادی
مانا	0049/0	58/2 -	INF	نرخ تورم
مانا	0001/0	66/2 -	LABOR	نیروی کار
مانا	0000/0	58/11 -	CAPITAL	سرمایه فیزیکی
مانا	0000/0	86/4 -	POP	جمعیت
مانا	0000/0	96/17 -	PEXRV	نوسانات مثبت نرخ ارز
مانا	0000/0	42/19 -	NEXRV	نوسانات منفی نرخ ارز

منبع: یافته‏های پژوهش

 

چون سطح معنی داری آزمون برای تمام متغیرهای موجود در پژوهش به استثنای توسعه مالی و منابع طبیعی کمتر از سطح خطای 10 درصد کمتر می‏باشد، است لذا فرض مبنی بر وجود ریشه واحد در سری¬ها را رد کرده و داده‌ها مانا هستند و دو متغیر توسعه مالی و منابع طبیعی نیز با یک مرتبه تفاضل گیری مانا می‏باشند. بنابراین از آن جا که متغیرها ترکیبی از I(0) و I(1) هستند می‏توان از روش PNARDL جهت تخمین مدل استفاده نمود.

 

4-2.آزمون همبستگی مقطعی و ناهمگنی

با توجه به این که نمونه آماری تحقیق حاضر، ترکیبی از 40 کشور اسلامی در حال توسعه می‏باشد، ابتدا نیاز است تا همبستگی مقطعی در بین اعضای پانل مورد بررسی قرار گیرد. برای بررسی این موضوع از آزمون CD تست پسران⁴⁰ استفاده می‏شود. فرضیه 

صفر این آزمون نشان دهنده عدم وابستگی بین مقاطع است و فرضیه مقابل این آزمون به وجود وابستگی بین مقاطع اشاره دارد. نتایج حاصل از این آزمون در جدول (4) ارائه شده است:

 

جدول (4). آزمون وابستگی مقطعی

متغیر	آماره آزمون	احتمال
SD	10/25	0000/0
FD	23/11	0000/0
EXR	32/15	0000/0
OPEN	25/31	0000/0
NR	14/25	0000/0
GDP	14/11	0000/0
INF	12/33	0000/0
LABOR	12/36	0000/0
CAPITAL	48/12	0000/0
POP	98/23	0000/0
PEXRV	45/26	0000/0
NEXRV	75/41	0000/0

منبع: یافته­های تحقیق

 

با توجه به مقدار آماره آزمون CD تست پسران، فرضیه صفر مبنی بر نبود وابستگی رد و وابستگی بین مقاطع نتیجه گیری می‏شود.  در ادامه بحث ناهمگنی (عدم تجانس) بین کشورهای مورد بررسی با استفاده از آزمون دلتا مورد بررسی قرار می‏گیرد که در آن فرضیه صفر یعنی یکسان بودن شیب تمام مقاطع مبنی بر همگنی اعضای نمونه و فرضیه مقابل، عدم یکسان بودن شیب تمام مقاطع می‏باشد. نتایج مربوط به آزمون همگنی در جدول (5) ارائه شده است:

 

جدول (5) آزمون تجانس (همگنی) بین اعضای پانل

متغیر	آماره آزمون	احتمال
SD	25/10-	0000/0
FD	32/12-	0000/0
EXR	65/18-	0000/0
OPEN	36/42-	0000/0
NR	02/32-	0000/0
GDP	75/21-	0000/0
INF	33/22-	0000/0
LABOR	84/32-	0000/0
CAPITAL	15/41-	0000/0
POP	36/56-	0000/0
PEXRV	05/32-	0000/0
NEXRV	15/25-	0000/0

منبع: یافته­های تحقیق

یافته‏های جدول (5) نشان می‏دهد که احتمال متغیرها کمتر از سطح خطای 05/0 می‏باشد، در نتیجه فرضیه تجانس بین اعضای پانل مبنی بر یکسان بودن شیب تمام مقاطع رد نشده است و تجانس (همگنی) بین اعضای نمونه نتیجه گیری می‏شود.

 

4-3. آزمون هم انباشتگی وسترلند

آزمون هم انباشتگی برای بررسی روابط بلندمدت میان متغیرهای تابلویی مورد بررسی قرار می‏گیرد. آزمونهای هم انباشتگی بر مبنای پسماند، در سری‏های زمانی و تابلویی خالص مستلزم شاخص‏های بلندمدت برای متغیرهایی با سطوح برابر به شاخص‏های کوتاه مدت برای متغیرهای متفاوت می‏باشد. این شکست می‏تواند به نقص مهمی برای آزمون‏های هم انباشتگی براساس باقیمانده موجب شود. وسترلاند در سال2007 در پاسخ به این مشکل چهار آماره آزمون هم انباشتگی تابلویی جدید براساس ساختار، نسبت به پویایی‏های پسماندها مطرح کرد که هیچ محدودیت عامل مشترکی را تحمیل نمی کرد. هدف آزمون فرضیه‏های صفر عدم هم انباشتگی، استدلال این واقعیت می‏باشد که آیا ضریب تصحیح خطا در یک مدل تصحیح خطای تابلویی مقید برابر صفر می‏باشد. در صورت رد فرضیه‏های صفر عدم تصحیح خطا فرضیه‏های صفر عدم هم انباشتگی مورد تایید قرار نگرفته و رد می‏شوند. این آزمون‏ها قادرند پویایی‏های کوتاه مدت  مخصوص- واحد را نتیجه دهند.

 

جدول (6) آزمون هم انباشتگی وسترلند

آزمون	مقدار آماره	احتمال
وسترلند- آماره Gt	10/3-	0352/0
وسترلند – آماره Ga	31/3-	0136/0
وسترلند – آماره Pt	17/3-	0021/0
وسترلند- آماره Pa	79/3-	0165/0

منبع: یافته­های تحقیق

 

همان طور که مشاهده می‏شود مقدار آماره‏های Gt، Ga، Pt و Pa در سطح خطای 05/0 معنادار بوده و در نتیجه فرضیه صفر مبنی بر عدم هم انباشتگی رد می‏شود.

 

4-4.  تخمین مدل به روش PNARDL

پیش از برآورد به روش PNARDL مدل نیاز است تا تعداد وقفه بهینه جهت تخمین مدل مشخص شود. برای این منظور نتایج آزمون تعیین وقفه بهینه در جدول ذیل ارائه شده است:

 

جدول (7). نتایج آزمون تعیین وقفه بهینه

تعیین وقفه بهینه برای مدل رفاه اجتماعی
تعداد وقفه	آماره AIC	آماره SC	آماره HQ
0	-7.56	-7.33	-7.49
1	-9.51	-8.10*	-9.07*
2	-9.70*	-7.10	-8.88
تعیین وقفه بهینه برای مدل رشد اقتصادی
تعداد وقفه	آماره AIC	آماره SC	آماره HQ
0	-6.45	-7.85	-8.25
1	-8.32	-7.15*	-9.12*
2	-8.55*	-6.90	-8.35

منبع: یافته‏های تحقیق

همان طور که مشاهده می‏شود بر اساس معیار شوارتز بیزین (SC) و حنان کوئین (HQ)،  وقفه یک به عنوان وقفه بهینه برای هر دو مدل در نظر گرفته شده است.  در ادامه و بر اساس یک وقفه بهینه، به برآورد الگوی کوتاه مدت پرداخته می‏شود:

 

جدول (8) نتایج حاصل از برآورد مدل کوتاه مدت رفاه اجتماعی

متغیر	ضریب	آماره t	احتمال
SD(-1)	012203/0	207534/2	0318/0
EXR	015621/0	509608/2	0610/0
EXR(-1)	097765/0	029857/2	0429/0
PEXRV	118899/0-	687146/5-	0000/0
NEXRV	093080/0-	944065/7-	0000/0
URBEN	071493/0	450412/2	0053/0
EDUCATED	279425/0	071916/2	0438/0
CAPITAL	275239/0	264768/4	0000/0
CAPITAL(-1)	050240/0	907903/3	0000/0
GDP	014170/0	628942/2	0046/0
GSIZE	073400/0	210843/2	0053/0
GSIZE(-1)	012545/0	917512/2	0039/0
INF	010600/0-	066667/7-	0000/0
C	110320/0-	325600/1-	1856/0

منبع: یافته‏های تحقیق

 

همان طور که مشاهده می‏شود در کوتاه مدت متغیر نااطمینانی حاصل از تقویت نرخ ارز (PEXRV) و نااطمینانی حاصل از تضعیف نرخ ارز (NEXRV) اثرات منفی و معناداری بر رفاه اجتماعی در کشورهای اسلامی در حال توسعه مورد بررسی داشته است به طوری که میزان اثر گذاری نااطمینانی حاصل از تقویت نرخ ارز بیشتر از نااطمینانی حاصل از تضعیف نرخ ارز بوده است (118/0 در مقابل 093/0). میزان اثرگذاری و علامت سایر متغیرها نیز در جدول قابل مشاهده است. 

 

جدول (9) نتایج حاصل از برآورد مدل کوتاه مدت رشد اقتصادی

متغیر	ضریب	آماره t	احتمال
GDP(-1)	013275/0	121823/2	0123/0
EXR	056250/0	174793/5	0000/0
EXR(-1)	037300/0-	383387/2-	0301/0
PEXRV	029539/0-	847956/2-	0214/0
NEXRV	020520/0-	048136/4-	0000/0
LABOR	021296/0	534142/1	0302/0
CAPITAL	160209/0	114241/3	0005/0
NR	253401/0	209474/8	0000/0
OPEN	024911/0	251156/2	0246/0
OPEN(-1)	086837/0	299276/4	0000/0
Pop	057506/0	316094/4	0000/0
Pop(-1)	075914/0	939726/2	0050/0
FD	010600/0	066667/7	0000/0
C	030608/0	428950/2	0037/0

منبع: یافته‏های تحقیق

 

همچنین برای معادله رشد اقتصادی مشاهده می‏شود در کوتاه مدت متغیر نااطمینانی حاصل از تقویت نرخ ارز (PEXRV) و نااطمینانی حاصل از تضعیف نرخ ارز (NEXRV) اثرات منفی و معناداری داشته است به طوری که میزان اثر گذاری نااطمینانی حاصل از تقویت نرخ ارز بیشتر از نااطمینانی حاصل از تضعیف نرخ ارز بوده است (029/0 در مقابل 020/0). 

با توجه به این که در مدل PNARDL ضرایب کوتاه مدت اغلب ناپایدار هستند، در ادامه به برآورد رابطه بلند مدت پرداخته می‏شود. به همین منظور به منظور آزمون وجود رابطه بلند مدت بین متغیرهای تحقیق، از آزمون F استفاده می‏شود که نتایج آن در جدول (10) گزارش شده است:

 

جدول (10) نتایج آزمون باند

سطح معناداری	کرانه پایین (I0)	کرانه بالا (I1)
10 درصد	12/3	10/5
5 درصد	52/3	36/5
5/2 درصد	36/3	85/5
1 درصد	17/3	25/5
مقدار آماره F محاسباتی (رفاه اجتماعی): 39/8 مقدار آماره F محاسباتی (رشد اقتصادی): 22/6

منبع: یافته‏های تحقیق

 

همان طور که از جدول فوق مشخص است، مقدار آماره F محاسباتی در مدل‏های رفاه اجتماعی و رشد اقتصادی (به ترتیب 39/8 و 22/6) از کرانه بالای مربوط به سطح اطمینان 1 درصد، 5/2 درصد، 5 درصد و 10 درصد بزرگ تر است، بنابراین وجود رابطه بلند مدت در سطح اطمینان 99 درصد مورد تأیید است. بعد از طی مراحل فوق، ضرایب بلند مدت بر اساس مدل برآورد شده PNARDL تخمین زده شد. نتایج این تخمین در جدول (11)  ارائه شده است.

 

جدول (11) نتایج اثرات بلند مدت الگوی رفاه اجتماعی

متغیر	ضریب متغیر	آماره t	متغیر
EXR	132156/0	270429/5	0000/0
NEXRV	071493/0-	450412/2-	0053/0
PEXRV	279425/0-	071916/2-	0438/0
URBEN	216460/0	692057/3	0025/0
EDUCATED	038247/0	539618/2	0480/0
CAPITAL	012203/0	207534/2	0318/0
GDP	015621/0	509608/2	0610/0
GSIZE	097765/0	029857/2	0429/0
INF	118899/0-	687146/5-	0000/0

منبع: یافته‏های تحقیق

در رابطه با ضرایب بلند مدت در مدل رفاه اجتماعی نیز مشاهده می‏شود که متغیر نااطمینانی حاصل از تقویت نرخ ارز (PEXRV) اثر گذاری منفی و معنادار به میزان 279/0 درصد بر متغیر رفاه اجتماعی داشته است در حالی که این اثر گذاری برای متغیر نااطمینانی حاصل از تضعیف نرخ ارز (NEXRV) به میزان 071/0 درصد و معنادار بوده است. بر همین اساس نتیجه گیری می‏شود متغیر نااطمینانی نرخ ارز اثرات غیر متقارن بر رفاه اجتماعی در کشورهای مورد بررسی داشته است. دیگر یافته‏ها نشان می‏دهد که متغیرهای نرخ ارز (EXR)، نرخ شهرنشینی (URBEN)، سطح آموزش (EDUCATED)، سرمایه (CAPITAL)، رشد اقتصادی (GDP) و اندازه دولت (GSIZE) اثر گذاری مثبت و معناادار و متغیر نرخ تورم (INF) اثر گذاری منفی و معنادار بر رفاه اجتماعی در کشورهای مورد بررسی داشته است.

 

جدول (12) نتایج اثرات بلند مدت الگوی رشد اقتصادی

متغیر	ضریب متغیر	آماره t	متغیر
EXR	736018/0	249043/2	0272/0
NEXRV	216460/0-	692057/3-	0025/0
PEXRV	547417/0-	831872/2-	0366/0
LABOR	778376/0	359803/4	0002/0
CAPITAL	510600/0	066667/7	0000/0
NR	132156/0	270429/5	0000/0
FD	014170/0	628942/2	0046/0
OPEN	038247/0	539618/2	0480/0
Pop	012203/0	207534/2	0318/0
C	736018/0-	249043/2-	0272/0

منبع: یافته‏های تحقیق

 

در رابطه با معادله برآورد شده برای رشد اقتصادی نیز مشاهده می‏شود که اولاً متغیر نااطمینانی حاصل از تقویت نرخ ارز (PEXRV) و متغیر نااطمینانی حاصل از تضعیف نرخ ارز (NEXRV) اثر گذاری منفی و معنادار بر رشد اقتصادی در کشورهای مورد بررسی داشته و ثانیاً میزان اثر گذاری نااطمینانی حاصل از تقویت نرخ ارز بیشتر از نااطمینانی حاصل از تضعیف نرخ ارز بوده است (547/0 در مقابل 216/0)، بر همین اساس می‏توان ارتباط غیر متقارن برای اثر گذاری نااطمینانی نرخ ارز بر رشد اقتصادی در کشورهای مورد بررسی را نتیجه گیری نمود. در نهایت نیز برای سایر متغیرهای تحقیق مشاهده می‏شود که متغیرهای نرخ ارز (EXR)، نیروی کار (LABOR)، سرمایه (CAPITAL)، منابع طبیعی (NR)، توسعه مالی (FD)، باز بودن تجاری (OPEN) و جمعیت (POP) اثر گذاری مثبت و معنادار بر رشد اقتصادی در کشورهای مورد بررسی داشته است.

 

5. بحث و نتیجه‌گیری

هدف اصلی تحقیق حاضر بررسی اثرات غیر متقارن نااطمینانی‏های نرخ ارز  بر رشد اقتصادی و رفاه اجتماعی کشورهای اسلامی در حال توسعه بود. برای این منظور از داده‏های 40 کشور منتخب اسلامی طی دوره زمانی 2012 تا 2023 استفاده شد. یافته‏های تحقیق نشان داد که نااطمینانی نرخ ارز در کوتاه مدت و بلند مدت اثرات منفی و غیر متقارن بر رفاه اجتماعی در کشورهای مورد بررسی داشته است. در این رابطه استدلال می‏شود که نرخ ارز و نااطمینانی‏های ناشی از تقویت و تضعیف ان می‏تواند اثرات اجتماعی مختلفی در پی داشته باشد. نااطمینانی‏های ناشی از تقویت نرخ ارز می‏تواند منجر به رشد اقتصادی شود که به نوبه خود از پیشرفت در پیشرفت فناوری، انگیزه کارگران، آموزش و شدت سرمایه ناشی می‏شود. همچنین می‌تواند با بدتر شدن رقابت بین‌المللی در بخش کالاهای قابل مبادله و در نتیجه تخریب مشاغل اثرات منفی داشته باشد. اکثر کارشناسان توسعه اجتماعی، اقتصاددانان و سیاست گذاران موافق هستند که رشد اقتصادی پتانسیل تأثیرگذاری بر توسعه اجتماعی و کاهش رفاه اجتماعی را دارد. این نتیجه گیری با یافته‏های بدست آمده توسط فرهانی و همکاران (2024)، اوسکولوکو (2023)، بالاسوبرامانیان و همکاران (2023) و کوادیو و گاکپا (2022) مطابقت دارد.

دیگر نتایج نشان داد که نااطمینانی نرخ ارز نیز اثرات منفی و غیر متقارن بر رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه مسلمان در کوتاه مدت و بلند مدت تأثیرات منفی و معنادار داشته است. در این رابطه استدلال می‏شود که اعتقاد بر این است که اگر نرخ ارز بتواند کاملا آزاد تغییر کند، ممكن است قیمتها در اقتصاد با سرعت بیشتري تغییر کنند و در ادبیات موجود نیز در اغلب موارد، نوسان گریبانگیر نرخ ارز بوده است. نوسان به عنوان بیثباتی، ناپایداري یا عدم اطمینان تعریف شده و معیاري از ریسك محسوب میشود. نوسان نرخ ارز، نااطمینانی در معاملات بین المللی کالاها و داراییهاي مالی را به تصویر می‏کشد. نرخ مذکور به عنوان پیشبینی آتی قیمتهاي نسبی داراییها درنظر گرفته میشود تا تغییرات غیرقابل پیشبینی در عرضه و تقاضاي پول ملی و خارجی را منعكس کند.  بنابراین نوسان نرخ ارز، انتظارات عوامل را در مورد تغییرات در اندازه و حجم عرضه پول، نرخهاي سود و درآمد منعكس میکند در مجموع، دو دسته نظریه در پاسخ به این سؤال که نوسان نرخ ارز چه تاثیري روي عملكرد اقتصاد کلان میگذارد، مطرح میشود. تغییر نرخ ارز واقعی، مجموع‏های از تغییرات متفاوت و متضاد را در بخش داخلی و خارجی به همراه دارد که برآیند آن میتواند عملکرد اقتصاد کشور را تحت تاثیر قرار دهد. تعیین نرخ ارز واقعی از طرفی نقش موثری بر صادرات و واردات و به تبع آن تنظیم و تعدیل تراز تجاری و تراز پرداختهای کشور دارد و از طرف دیگر از نقش موثری در تعیین قدرت رقابتی تولیدکنندگان داخلی در برابر رقبای خارجی در بازارهای داخلی و خارجی و به تبع آن در تعیین میزان تولیدواشتغال برخوردار است. به طور معمول برهم خوردن ثبات نرخ واقعی ارز، روند پس انداز و سرمایه گذاری، غیرمنطقی شده، تخصیص بهینه منابع امکان پذیر نخواهد بود. دریک نظام بینالمللی، ارزش پول ملی نقش اساسی در تعیین هزینه‏های اقتصادی مربوط به سرمایه گذاری، صادرات و واردات و تاثیر آن بر رشد اقتصادی خواهد گذاشت. نوسانات مکرر و نا اطمینانی مستمر در نرخهای واقعی ارز، میتواند با ایجاد یک شرایط نا اطمینان و متزلزل در زمینه سود ناشی از مبادله‏های بین المللی، سبب کاهش تجارت و همچنین کم تحرکی جریان سرمایه از طریق کاهش سرمایه گذاری در فعالیتهای خارجی و به هم خوردن سبد داراییهای مالی شود. اضافه بر این، افزایش و تعدد نوسان‏های نرخ واقعی ارز سبب بالا رفتن قیمت کالاهای قابل مبادله و افزایش خطر پوشش تغییرات پیش بینی نشده نرخ واقعی ارز میشود. نوسان‏های نامنظم نرخ واقعی ارز قادر است ارزش کالاهای صادراتی و هزینه کالاهای وارداتی به پول ملی را شدیدا تحت تاثیر قرار دهد و باعث کاهش ریسک پذیری متصدیان تجارت خارجی کشور نسبت به نوسانات آن نماید. ممکن است برخی از واردکنندگان و صادرکنندگان به طور کلی دست از فعالیتهای قابل تجارت خود بردارند و یا آن دسته از صادرکنندگان و واردکنندگان که به فعالیت خود در بازارهای جهانی و در فضای نامطمئن و بی ثبات نرخ ارز ادامه میدهند، برای تحمل خطرات آن سود بیشتری مطالبه کنند که در نهایت اثر منفی بر رشد و توسعه اقتصادی کشورها خواهد داشت. این نتیجه گیری با یافته‏های بدست آمده توسط شجاعی و همکاران (1403)، انصاری نسب (1401)،  سامی و همکاران (1401) و رومانی پرازی و رومرو⁴¹ (2022) مطابقت دارد.

با توجه به نتایج تحقیق که نشان می‌دهد نااطمینانی نرخ ارز اثرات منفی و غیر متقارن بر رفاه اجتماعی و رشد اقتصادی کشورهای مورد بررسی داشته است، پیشنهاد می‏گردد که سیاست گذاران کلان اقتصادی در بخش رفاهی، پولی، مالی و ارزی، پیامدهای منفی نااطمینانی نرخ ارز بر سطح رفاه اجتماعی و رشد اقتصادی کشورها را نیز مد نظر داشته باشند تا بواسطه کنترل این نوسانات، از مسیر رشد بلند مدت و برنامه ریزی شده خود و همچنین سطح رفاه هدف گذاری شده خود منحرف نشوند.

 

منابع:

شجاعی، سید احمد و معبودی، رضا و آسایش، حمید (1403). اثر نوسانات نرخ ارز بر رشد بخش‏های اقتصادی ایران، فصلنامه علمی اقتصاد و بانکداری اسلامی، شماره 44، ص ص 244-221.

عباسی نژاد، حسین و برخورداری، سجاد و اصفهانی، پوریا (1402). اثرات شوک‏های پولی بر متغیرهای کلیدی اقتصاد ایران در شرایط بحران بانکی رهیافت مدل تعادل عمومی پویای تصادفی، نشریه علمی سیاست گذاری اقتصادی، دوره 15، شماره 30، ص ص 37-1.

انصاری نسب، مسلم (1400). تاثیر نوسانات نرخ ارز بر جهش رشد اقتصادی ایران با استفاده از الگوی واریانس ناهمسانی شرطی و پانل دیتا، اولین کنفرانس بین المللی جهش علوم مدیریت، اقتصاد و حسابداری.

سامی، محسن و صادقی عمروآبادی، بهروز و بکتاش، فروزان (1401). مقایسه تطبیقی اثر نااطمینانی نرخ ارز و نرخ بهره بر رشد و توسعه اقتصادی کشورهای منتخب اسلامی و غیر اسلامی، جستارهای اقتصادی ایران با رویکرد اقتصاد اسلامی، دوره 19، شماره 38، ص ص 362-331.

Aloy, M., Dufrénot, G., & Péguin-Feissolle, A. (2014). Is financial repression a solution to reduce fiscal vulnerability? The example of France since the end of World War II. Applied Economics, 46(6), 629–637.

Aizenman, J., & Pinto, B. (2004). Managing volatility and crises: A practitioner’s guide overview.

Balasubramanian, P., Burchi, F., & Malerba, D. (2023). Does economic growth reduce multidimensional poverty? Evidence from low-and middle-income countries. World Development, 161, 106119. https:// doi.org/10.1016/j.worlddev.2022.106119

Chari, V. V., Dovis, A., & Kehoe, P. J. (2020). On the optimality of financial repression. Journal of Political Economy, 128(2), 710–739.

Daniel Pastorek (2023). Euro area uncertainty and Euro exchange rate volatility: Exploring the role of transnational economic policy, Finance Research Letters, Volume 58, Part A, December 2023, 104351.

Dung Phuong Hoang a, Lan Khanh Chu b, Trung Thanh To (2023).How do economic policy uncertainty, geopolitical risk, and natural resources rents affect economic complexity? Evidence from advanced and emerging market economies, Resources Policy, Volume 85, Part A, August 2023, 103856.

D. Rodrik (2008). The real exchange rate and economic growth, D. Elmendorf, G. Mankiw, L. Summer (Eds.), Brooking Papers on Economic, Activity (2008).

Delebari, O. R. O., & Didi, E. (2020). GARCH modeling of interest rate in Nigeria from 1997 to 2017. International Journal of Innovative Mathematics, Statistics & Energy Policies, 8(3), 53–68.

Donzwa, W., Gupta, R., & Wohar, M. E. (2019). Volatility spillovers between interest rates and equity markets of developed economies. Journal of Central Banking Theory and Practice, 8(3), 39–50.

Ene, E. E., Atong, A. S., & Ene, J. C. (2015). Effect of interest rates deregulation on the performance of deposit money banks in Nigeria. International Journal of Managerial Studies and Research, 3(9), 164–176. https://www.arcjournals.org/pdfs/ijmsr/v3-i9/16.pdf

E. Spyromitros (2020). The effect of corruption on stock market volatility, J. Appl. Finance Bank, 10 (2) (2020), pp. 117-123

Francesco Moscone a c, Joan E. Madia b f, Catia Nicodemo b e, Jong-Chol An c, Changkeun Lee (2024).Addressing fiscal uncertainty: Proposing policy pathways for enhancing economic growth and fertility rates in South Korea, Research in Economics, Volume 78, Issue 3, September 2024, 100975. 

F. Sáez, L. Vera, L. Zambrano (2018). Estabilización, crecimiento y política cambiaria en Venezuela, (2018), SSRN Working Paper

Foster, H. and Baldwin, R. (1986). “Marketing Bottlenecks and the Relationshipbetween Exchange Rates and Prices.” Mimeo, MIT.

Ghironi, F., & Ozhan, K. (2020). Interest rate uncertainty as a policy tool. National Bureau of Economic Research Working Paper, 27084, 1–38. https://doi.org/10.3386/w27084

Githinji, A. N. (2015). The effect of interest rate volatility on money demand in Kenya. Faculty of Arts, Law, Social Sciences and Business Management, University of Nairobi, 1–34. http://hdl.handle.net/11295/93870

G. Schnabl (2007), Exchange Rate Volatility and Growth in Small Open Economies at the EMU Periphery, (2007), European Central Bank Working Paper Series 773

Godwin Olasehinde‑Williams1,2 · Ruth Omotosho3  · Festus Victor Bekun (2024). Interest Rate Volatility and Economic Growth in Nigeria: New Insight from the Quantile Autoregressive Distributed Lag (QARDL) Model, Journal of the Knowledge Economy https://doi.org/10.1007/s13132-024-01924-x.

Hsu, P. H., Taylor, M. P., Wang, Z., & Xu, Q. (2022). Currency volatility and global technological innovation. Journal of International Economics, 137, 103607. https://doi. org/10.1016/j.jinteco.2022.103607

İ. Ekşi̇, B. Doğan-Başar (2020). Corruption and financial development: Evidence from Eastern Europe and Central Asia Countries, Public Finance Quarterly, 95 (2020), pp. 196-209.

Jafarov, M. E., Maino, M. R., & Pani, M. M. (2019). Financial repression is knocking at the door, again. International Monetary Fund.

Josefa Ramoni-Perazzi, Héctor Romero (2022). Exchange rate volatility, corruption, and economic growth, Heliyon, Volume 8, Issue 12, December 2022, e12328.

J. Ros ¿Cómo salir de la trampa del lento crecimiento y la alta desigualdad? (2015). El Colegio de México, UNAM, Mexico (2015)

Kouadio, H. K., & Gakpa, L. L. (2022). Do economic growth and institutional quality reduce poverty and inequality in West Africa? Journal of Policy Modeling, 44(1), 41–63. https://doi.org/10.1016/j.jpolmod.2021.09.010 

Kuokštis, V., Asali, M., & Spurga, S. A. (2022). Labor market flexibility and exchange rate regimes. European Journal of Political Economy, 75, 102205. https://doi. org/10.1016/j.ejpoleco.2022.102205

Lee, C. C., Olasehinde-Williams, G. O., & Olanipekun, I. O. (2022). GDP volatility implication of tourism volatility in South Africa: A time-varying approach. Tourism Economics, 28(2), 435–450.

M. Obstfeld, J.D. Ostry, M.S. Qureshi (2017). A tie that binds: revisiting the trilemma in emerging market economies, (2017), IMF Working Paper WP/17/130

Muhammad Tayyab Sohail a b, Sana Ullah c, Muhammad Tariq Majeed  (2022). Effect of policy uncertainty on green growth in high-polluting economies, Journal of Cleaner Production, Volume 380, Part 2, 20 December 2022, 135043.

McKinnon, R. I. (1973). Money and capital in economic development. Brookings Institution Press.

M. Petreski (2009). Analysis of Exchange-Rate Regime Effect on Growth: Theoretical Channels and Empirical Evidence with Panel Data, (2009), SSRN Discussion Paper 2009-49

Narayan, P., & Smyth, R. (2005). Trade Liberalization and Economic Growth in Fiji. An Empirical Assessment Using the ARDL Approach. An empirical assessment using the ARDL approach, 10(1), 96–115. https://doi. org/10.1080/1354786042000309099

Naudé, W. (1995). Financial liberalisation and interest rate risk management in Sub-Saharan Africa. University of Oxford. WPS/96–12, Centre for the Study of African Economies.

Oskolkov, A. (2023). Exchange rate policy and heterogeneity in small open economies. Journal of International Economics, 142, 103750. https://doi. org/10.1016/j.jinteco.2023.103750

Pesaran, H. H., & Shin, Y. (1998). Generalized impulse response analysis in linear multivariate models. Economics Letters, 58(1), 17–29.. https://doi.org/10. 1016/S0165-1765(97)00214-0 

Pesaran, M. H., Shin, Y., & Smith, R. J. (2001). Bounds testing approaches to the analysis of level relationships. Journal of Applied Econometrics, 16(3), 289–326.. https://doi.org/10.1002/jae.616

Patnaik, I., & Shah, A. (2004). Interest rate volatility and risk in Indian banking (Vol. 4). International Monetary Fund.

Reinhart, C. M., & Sbrancia, M. B. (2015). The liquidation of government debt. Economic Policy, 30(82), 291–333.

Ramzi Farhani and Amal Aloui and Khaleel Mohsin (2024). Asymmetric effect of real exchange rate changes on poverty: The role of remittances and the informal sector, Cogent Social Sciences (2024), 9: 2198782 https://doi.org/10.1080/23311886.2023.2198782.

Ribeiro, R. S., McCombie, J. S., & Lima, G. T. (2020). Does real exchange rate undervaluation really promote economic growth? Structural Change and Economic Dynamics, 52, 408–417. https://doi.org/10.1016/j. strueco.2019.02.005.

S. Chandan, S.R. Paramati (2020). Does financial development reduce the level of corruption? Evidence from a global sample of 140 countries, Int. J. Finance Econ. (2020), pp. 1-17

Shaw, E. S. (1973). Financial deepening in economic development. Oxford University Press.

Shunmugam, V., & Hashim, D. A. (2009). Volatility in interest rates: Its impact and management. Macroeconomics and Finance in Emerging Market Economies, 2(2), 247–255.

Stiglitz, J. E. (1993). The role of the state in financial markets. The World Bank Economic Review, 7(suppl_1), 19–52.

Stiglitz, J. E. (1989). Financial markets and development. Oxford Review of Economic Policy, 5(4), 55–68.

Stiglitz, J. E. (2000). Capital market liberalization, economic growth, and instability. World Development, 28(6), 1075–1086.

S. Zhang, Y. Farzan Yahya, P. Huy, W. Muhammad (2021). Do transparency and anti-monopoly policies matter for financial development? Evidence from a panel ARDL-PMG approach, J. Appl. Econ., 24 (1) (2021), pp. 1-16

Shin, Y., Yu, B., & Greenwood-Nimmo, M. (2014). Modelling asymmetric cointegration and dynamic multipliers in a nonlinear ARDL framework. Festschrift in honor of Peter Schmidt: Econometric methods and applications, 281–314

Sato, K., Shimizu, J., Shrestha, N., & Zhang, S. (2020). New empirical assessment of export price competitiveness: Industry-specific real effective exchange rates in Asia. The North American Journal of Economics and Finance, 54, 101262. https://doi.org/10.1016/j.najef. 2020.101262.

Tanveer Ahsan a, Bakr Al-GAMRH a, Sultan Sikandar Mirza (2022). Economic policy uncertainty and sustainable financial growth: Does business strategy matter?, Finance Research Letters, Volume 46, Part B, May 2022, 102381.

Wang, L., Nie, D., Li, G., Puybareau, É., Dolz, J., Zhang, Q., & Shen, D. (2019). Benchmark on automatic six-monthold infant brain segmentation algorithms: the iSeg2017 challenge. IEEE transactions on medical imaging, 38(9), 2219–2230.

Xinya Huang, Yufeng Wang, Houjian Li (2024). Exploring the asymmetric influence of economic policy uncertainty on the nonlinear relationship between exchange rate and carbon prices in China, The North American Journal of Economics and Finance, Volume 73, July 2024, 102166.

 

---

[1]  دانشجوی دکتری علوم اقتصادی – اقتصاد اسلامی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران. ([e-mail](E mail: 

[2]  استادیار گروه اقتصاد، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران (نویسنده مسئول): ([e-mail] (E mail: 

[3]  استادیار گروه اقتصاد، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران. ([e-mail](E mail: 

[4]  Foster and Baldwin

[5]  Balasubramanian, P., Burchi, F., & Malerba, D

[6]  Kouadio, H. K., & Gakpa, L. L

[7]  Hsu et al

[8]  Ribeiro et al

[9]  Ramzi Farhani and Amal Aloui and Khaleel Mohsin

[10]  Balasubramanian et al

[11]  Kouadio & Gakpa

[12]  Kuokštis et al

[13]  Sato et al

[14]  efficiency X Leibenstein

[15]  Ramzi Farhani and Amal Aloui and Khaleel Mohsin

[16]  Oskolkov

[17]  Ros et al

[18]  Josefa Ramoni-Perazzi, Héctor Romero

[19]  Daniel Pastorek

[20]  Dung Phuong Hoang a, Lan Khanh Chu b, Trung Thanh To

[21]  Tanveer Ahsan a, Bakr Al-GAMRH a, Sultan Sikandar Mirza

[22]  Xinya Huang, Yufeng Wang, Houjian Li

[23]  Muhammad Tayyab Sohail a b, Sana Ullah c, Muhammad Tariq Majeed 

[24]  Francesco Moscone a c, Joan E. Madia b f, Catia Nicodemo b e, Jong-Chol An c, Changkeun Lee

[25]  S. Chandan, S.R. Paramati

[26]  İ. Ekşi̇, B. Doğan-Başar

[27]  Rodrik

[28]  Obstfeld et al

[29]  Sáez et al.

[30]  Petreski

[31]  Schnabl

[32]  Mahmoud Qadan a, Kerem Shuval b, Or David

[33]  Ramzi Farhani and Amal Aloui and Khaleel Mohsin

[34]  Godwin Olasehinde Williams 1,2 Ruth Omotosho3   Festus Victor Bekun

[35]  Daniel Pastorek

[36]  Josefa Ramoni-Perazzi, Héctor Romero

[37]  Matarr NjieMatarr NjieBadjie MomodouBadjie Momodou

[38]  Ramzi Farhani and Amal Aloui and Khaleel Mohsin

[39]  Josefa Ramoni-Perazzi, Héctor Romero

[40]  .Pesaran' Cd Test

[41]  Josefa Ramoni-Perazzi, Héctor Romero

---