بررسی تطبیقی مفهوم «مرگ» در اساطیر ایرانی و شعر عرفانی
الموضوعات : فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی
عاطفه بدیعی گلمکان
1
,
رضا اشرف زاده
2
,
سید مجید تقوی بهبهاني
3
1 - گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
2 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی ،واحد مشهد،دانشگاه آزاد اسلامی ،مشهد،ایران
3 - هیئت علمی
الکلمات المفتاحية: مرگ, اضطراری, اختیاری, اساطیر, عرفان,
ملخص المقالة :
ایران دارای پیشینه‌ای پر بار از لحاظ فرهنگی و تاریخی است و بسیاری از خلق‌و‌خوی‌های فرهنگی و نوع رفتار انسان امروزی از گذشته¬های دور به جا مانده است. «مرگ» به عنوان موضوعی مهم در تمامی ادوار ذهن و افکار انسان را به خود مشغول کرده‌است. در آثار به‌جا‌مانده اساطیری و فرهنگ کهن ایرانی بسیار به مرگ توجّه شده‌است. از آنجایی که فرهنگ و افکار یک ملت به آسانی فراموش نمی‌شود و پایدار می‌ماند، پس باید شباهت‌هایی نیز بین این دو بخش از آثار ایرانی، یعنی اساطیری و عرفانی وجود داشته باشد و اساطیر و ادیان اساطیری به شعر و عرفان عمق بیشتری داده و به غنای آن کمک کرده‌است. در این مقاله به چگونگی و انواع مرگ یعنی: مرگ اضطراری و مرگ اختیاری در بخش اساطیری و باستانی و هم¬چنین عرفانی پرداخته شده است. با توجه به این¬که قرآن و احادیث از عرفان جدا نبوده است، نگاهی اجمالی نیز به آن منابع شده است.
1- قرآن کریم، (1388). ترجمه مهدی الهی قمشه ای، تهران: فرهنگ نما.
2- اسماعیل پور، ابوالقاسم، (1375). اسطوره آفرینش در آیین مانی، تهران: فکر روز.
3- الیاده، میرچا، (1368). افسانه و واقعیت، ترجمه نصرالله زنگویی، تهران: آگاه.
4- ــــ ، ــــــــ، (1375). مقدس و نامقدس، ـــــــــــــــــــ، تهران: سروش.
5- بهار، مهرداد، (1381). پژوهشی در اساطیر ایران (پاره نخست و دوم)، تهران: آگاه.
6- تاجدینی، علی، (1379). فرهنگ نمادها و نشانه ها در اندیشه مولانا، تهران: سروش.
7- جلالی مقدم، مسعود، (1384). آئین زروانی، تهران: امیرکبیر.
8- داراب پور، عیسی، (1390). «تأملات عرفانی مولانا در زمینه مرگ (اجباری و اختیاری)»، فصلنامه علمی عرفانیات در ادب فارسی، شماره هفتم، ص 163-147.
9- زرین کوب، عبدالحسین، (1393). جست و جو در تصوف ایران، تهران: اساطیر.
10- زمردی، حمیرا، (1382). نقد تطبیقی ادیان و اساطیر، تهران: زوار.
11- زنر، آرسی، (1374). زروان یا معمای زرتشتی گری، ترجمه تیمور قادری، تهران: فکر روز.
12- سبزواری، ملاهادی، (1372). دیوان ملاهادی سبزواری، تصحیح حسن امین، تهران{]بی نا[ .
13- سجادی، جعفر، (1350). فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: کتابخانه طهوری.
14- سرامی، قدمعلی، (1368). از رنگ گل تا رنج خار، تهران: علمی و فرهنگی.
15- سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم، (1385). دیوان سنایی، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران: ابن سینا.
16- عطار، فریدالدین، (1386). اسرارنامه، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی تهران: سخن.
17- ـــــ، ــــــــــ، (1399). الهی¬نامه، تصحیح فؤاد روحانی، تهران: زوّار.
18- ـــــ، ــــــــــ، (1370). تذکره الاولیا، تصحیح رینولد نیکلسون. تهران: ]بی نا[.
19- ـــــ، ـــــــــــ، (1341). دیوان عطار، تصحیح تقی تفضلی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
20- ـــــ، ـــــــــــ، (1393). منطق الطیر، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
21- عفیفی، رحیم. (1391). ارداویرافنامه، تهران: توس.
22- فردوسی، ابوالقاسم، (1389). شاهنامه فردوسی، تصحیح سعید حمیدیان، تهران: قطره.
23- فروزانفر، بدیع الزمان، (1361). احادیث و قصص مثنوی، تهران: امیرکبیر.
24- کاظم زاده، پروین، (1386). بلا از دیدگاه عطار نیشابوری و مولوی، شهرری: دانشگاه آزاد واحد شهرری.
25- کسائیان، زهره، (1387). بررسی تطبیقی مضمون بازگشت به اصل در ادبیات عرفانی جهان، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
26- کوپر، جی.سی، (1379). فرهنگ نمادهای سنتی، ترجمه ملیحه کرباسیان، تهران: فرشاد.
27- مجلسی، محمدباقر، (1386). بحارالانوار، جلد 70، تهران: الکتب الاسلامیه.
28- محمد بن منور، (1376). اسرار التوحید فی مقامات شیخ ابوسعید، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگاه.
29- مصاحب، غلامحسین، (1374). دایره المعارف مصاحب، تهران: شرکت سهامی کتاب¬های جیبی.
30- مولوی، جلال الدین محمد، (1342). فیه ما فیه، تصحیح بدیع¬الزمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر.
31- ــــــ، ــــــــــــــــــ، (1375). گزیده غزلیات مولوی، انتخاب و شرح سیروس شمیسا، تهران: انتشارات علمی.
32- ــــــ، ــــــــــــــــــ، (1387). مثنوی معنوی، تصحیح محمد استعلامی، تهران: سخن.
33- میرفخرایی، مهشید، (1391). روایت پهلوی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات.
34- نظامی، جمال¬الدین ابومحمد، (1383). تصحیح سامیه بصیر مژدهی، خمسه نظامی، تهران: دوستان.
35- وارنر، رکس، (1395). دانشنامه اساطیر جهان، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل پور.تهران: هیرمند.
36- ورمازرن، مارتن، (1372). آیین میترا، ترجمه نادر بزرگ زاده، تهران: چشمه.
