تحلیل ساختاری تاب¬آوری کالبدی با رویکرد پدافندغیرعامل مطالعه موردی: منطقه 4 کلان‌شهر تهران

الموضوعات : آمایش محیط

بهجت تدین ¹ , مجید شمس ² , محمدعلی خلیجی ³

1 - دانشجوی دکتری تخصصی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استاد گروه جغرافیا، واحد ملایر، دانشگاه آزاد اسلامی، ملایر، ایران
3 - استادیار گروه شهرسازی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز ، ایران

تاريخ الإرسال : 11 السبت , محرم, 1445 تاريخ التأكيد : 08 الإثنين , ربيع الثاني, 1445 تاريخ الإصدار : 03 الأربعاء , جمادى الثانية, 1446

الکلمات المفتاحية: تحلیل ساختاری, تاب¬آوری کالبدی, پدافند غیرعامل, منطقه 4, کلان‌شهر تهران,

ملخص المقالة :

 

تقلیل میزان آسیب‌پذیری‌ها و بحران­های انسان‌ساخت و بالا بردن سطح انعطاف‌پذیری محیط کالبدی شهرها در برابر تنش­های ناشی از بروز تهدید و نیز به حداقل رساندن زمان بازتوانی، همچنین ارتقا و بهبود بخشی سطح زندگی افراد و به‌طورکلی، تاب‌آور ساختن شهرها در برابر تهدیدها، از جمله مهم‌ترین عواملی است که می­بایست در شهرها مورد توجه قرار گیرد. در این راستا، این مقاله کوشیده است با روش تحلیل ساختاری، محرک­های تاب­آوری کالبدی منطقه کلان‌شهر تهران با رویکرد پدافند غیرعامل را بازشناسی و خوشه­بندی کند. داده­های نظری با روش اسنادی و داده‌های تجربی با روش پیمایشی بر پایه تکنیک دلفی تهیه شده است. جامعه آماری20 نفر از خبرگان شهری بر اساس نمونه‌گیری گلوله برفی می­باشد. 48 محرک احصاء و شناسایی گردید که با روش تحلیل اثرات متقابل ساختاری در نرم‌افزار MICMAC پردازش شده است. یافته­ها حاکی از آن است که محرک­های حفاظت از امکانات و زیرساخت‌های عمومی، دسترسی به نهادهای امدادرسان (مرکز مدیریت بحران و...)، دسترسی به شبکه معابر اصلی، شعاع دسترسی به فضاهای باز، دسترسی به آتش‌نشانی، ضوابط فنی، اصول و الگوهای ساخت‌وساز، استحکام بناهای با کاربری عمومی (مدرسه، بیمارستان)، بازسازی و بهسازی ساختمان‌های ناپایدار، وجود مراکز اسکان موقت در منطقه، عدم قرارگیری کاربری‌های حیاتی و حساس در مناطق مستعد بحران، تعداد و سطح پوشش بیمارستان‌ها و درمانگاه‌های محدوده، قابلیت نفوذپذیری و رعایت ماتریس‌های ظرفیت، مطلوبیت و سازگاری در برنامه‌ریزی کاربری اراضی منطقه به ‌عنوان کلیدی­ترین عوامل بر روند آینده تاب­آوری کالبدی منطقه 4 با رویکرد پدافند غیرعامل انتخاب شدند.

 

المصادر:


1- پنام، رضا، رجبی، آزیتا، عزت پناه، بختیار (1397)، بررسی پدافند غیرعامل در منطقه 4شهرداری، شهر تهران، فصلنامه نگرش¬های نو در جغرافیای انسانی، 11دوره 11، شماره 1، صص 375-359.
2- پورمحمدی. محمدرضا، ملکی. کیومرث، ۱۳۹۵، پدافند غیرعامل؛ استراتژی‌های توسعه و امنیت منطقه شهری، انتشارات: موسسه نشر شهر با همکاری معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، چاپ اول زمستان.
3- جلالیان، سید اسحاق (1397)، ارزیابی تاب‌آوری ساختاری-طبیعی کاربری اراضی شهری مطالعه موردی: منطقه 4 کلان‌شهر تهران، فصلنامه شهر پایدار، دوره 1، شماره 4، صص 122-109.
4- حسین¬زاده دلیر،کریم، محمدیان، مهرداد، سرداری، روسا (1398)، مروری بر مفهوم تاب‌آوری شهری، مطالعات طراحی شهری و پژوهش‌های شهری، سال دوم، شماره3: 69-78.
5- سارا توتونچی، حسن بحرینی، منوچهر طبیبیان، طراحی مدل تاب‌آوری کالبدی شهر در مقابل با زلزله با تأکید بر تئوری انتقادی و رویکرد نظریه داده بنیاد شماره 65 دوره 17 تابستان 1403.
6- صادقی، علی، نظری، ولی‌الله، بیگدلو، رضا، میرحیدری (1399)، بررسی تاب‌آوری جوامع شهری در مواجهه با مخاطرات طبیعی (نمونه موردی: منطقه 4 کلان‌شهر تهران)، پژوهشنامه جغرافیای انتظامی، دوره 1399، شماره 29، صص 80-51.
7- فرزادبهتاش، محمدرضا، کینژاد، علی، پیربابایی، محمدتقی، عسگری، علی (1392)، ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه‌های تاب‌آوری کلان‌شهر تبریز، نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، دوره18، شماره 3، صص 33-42.
8- لنگرنشین، علی، ارغان، عباس، کرکه¬آبادی، زینب (1398)، سنجش شاخص¬ها و الگوهای اثرگذار در تابآوری بافتهای شهری(مطالعه موردی محلات تجریش، جنت آباد شمالی و فردوسی شهر تهران)، فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال 11، شماره 3، صص 270-245.
9- محمدی، علیرضا، پاشازاده، اصغر (1396)، سنجش تاب‌آوری شهري در برابر خطر وقوع زلزله‌ مطالعه موردی: شهر اردبیل، پژوهش¬های دانش زمین، دوره 8، شماره 2، صص 126-112.
10- محمود امیری، مجید شمس، بررسی و تحلیل مؤلفه‌های شکل دهنده سرزندگی شهری (مورد مطالعه پیاده راه بوعلی شهر همدان) آمایش محیط شماره 65 دوره 17 تابستان 1403.
11- مرکز آمار ایران (1395). سرشماری نفوس و مسکن سال 1395.
12- نوروزی، حسن، محمدی دوست، سید سلیمان، حسینی خواه، حسین، خانی زاده، محمد علی (1398)، شناسایی و ارزیابی پیشران‌های شگفت‌انگیز در تاب‌آوری کالبدی کاربری‌های شهری با رویکرد پدافند غیرعامل (مورد پژوهی: ناحیه یک شهر یاسوج). فصلنامه علمی - پژوهشی پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 10(36)، صص 46-33.
13- هندی، هوشنگ، اقبالی، ناصر، سرور، رحیم، پیشگاهی¬فرد، زهرا (1399)، سنجش تاب‌آوری زیست محیطی در سطح محلات منطقه 14 تهران، فصلنامه آمایش محیط، دوره 13، شماره 48، صص 20-1.
14- Acuti, D., Bellucci, M., & Manetti, G. (2020). Company disclosures concerning the resilience of cities from the Sustainable Development Goals (SDGs) perspective. Cities, 99, Article 102608. https://doi.org/10.1016/j.cities.2020.102608. November 2019.
15- Brandon, P. (2011). The inheritors: French student and their relations to culture, Chicago University press, Chicago.
16- Bruneau, M. & et al., 2004, Framework to Quantitatively Assess and Enhance the Seismic Resilience of Communities, 13th Word Conference on Earthquake Engineering, Vancouver, B.C., Canada, pp 733-752.
17- Bundschuh, M., Schulz, R., Schäfer B., Allen, CR., & Angeler, DG. (2017(. Resilience in ecotoxicology—towards a multiple equilibrium context, Environ Toxicol Chem, NO 36: 2574–2580.
18- Chapin F.Stuart, (1972). urban land use planning; university of Illinois press; 56-57.
19- Chen, Y., Zhu, M., Zhou, Q., & Qiao, Y. (2021). Research on spatiotemporal differentiation and influence mechanism of urban resilience in China based on MGWR model. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(3), 1–27. https://doi.org/10.3390/ijerph18031056.
20- Cobbinah, P.B., Erdiaw-Kwasie, M.O., Amoateng, P., (2015). Africa’s urbanisation: implications for sustainable development. Cities 47, 62–72.
21- Croese, S., Green, C., & Morgan, G. (2020). Localizing the sustainable development goals through the lens of urban resilience: Lessons and learnings from 100 resilient cities and cape town. Sustainability (Switzerland), (2), 12. https://doi.org/10.3390/ su12020550
22- Darkwah, R. M. Cobbinah, P. B. Anokye, P. A. (2018). Contextualising urban resilience in Ghana: Local perspectives and experiences, Geoforum, 94, 12-23.
23- Favier, P.,Bertrand,D.,Eckert,N.,Naaim,M.( 2012).Optimal de sigh of defense structures using reliability. Journalese fiabilitedes matrix structures.
24- Folke, C.(2006). "Resilience: The emergence of a perspective for social ecological systems analyses", Global Environmental Change 16, 3, Pp. 253-267.
25- Fu, X., Hopton, M. E., & Wang, X. (2021). Assessment of green infrastructure performance through an urban resilience lens. Journal of Cleaner Production, 289, Article 125146. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2020.125146
26- Godet, A. J., Meunier, M. F., Roubelat, F.,(2003).Structural analysis with the MICMAC method &
actors’ strategy with MACTOR method, Futures
Research Methodology, No. 2
27- Heinzlef, C., Robert, B., H´emond, Y., & Serre, D. (2020). Operating urban resilience
28- Jabareen, Y(2014),Planning the resilient city: Concepts and Strategies for coping with climate change and environmental risk. In:Cities, In press, Retrieved from: htt://dx.doi.org.ezp.sub.su.se/10.1016/j.cities.20 12.05.004.
29- Karlinsky, S., (2010), “The Resilient City Part 1: Before the Disaster”, Urbanist 479, pp. 4-21.
30- Li, G., Kou, C., Wang, Y., & Yang, H. (2020). System dynamics modelling for improving urban resilience in Beijing, China. Resources, Conservation and Recycling, 161, 104954. doi:10.1016/j.resconrec.2020.104954.
31- Ma, F., Wang, Z., Sun, Q., Yuen, K. F., Zhang, Y., & Xue, H. (2020). Spatial – Temporal evolution of urban resilience and its influencing factors : Evidence from the Guanzhong Plain Urban Agglomeration.
32- Meerow, S., & Newell, J. P. (2015). Resilience and complexity: A bibliometricreview and prospects for industrial ecology. Journal of Industrial Ecology, 19(2), 236–251.
33- Mera, A. P., & Balijepalli, C. (2020). Towards improving resilience of cities: An optimisation approach to minimising vulnerability to disruption due to natural disasters under budgetary constraints. In Transportation, 47. https://doi.org/ 10.1007/s11116-019-09984-8.
34- Moloney, S., & Doyon, A. (2021). The Resilient Melbourne experiment: Analyzing the conditions for transformative urban resilience implementation. Cities, 110, Article 103017. https://doi.org/10.1016/j.cities.2020.103017. June 2019.
35- Moore, E. A., Russell, J. D., Babbitt, C. W., Tomaszewski, B., & Clark, S. S. (2020). Spatial modeling of a second-use strategy for electric vehicle batteries to improve disaster resilience and circular economy. Resources, Conservation and Recycling, 160, Article 104889. https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2020.104889. April.
36- Ritchie, B. W. (2007). Crisis and disaster management for tourism, Channel View Publications.
37- Roberts, D., Douwes, J., Sutherland, C., & Sim, V. (2020). Durban’s 100 resilient cities journey: Governing resilience from within. Environment and Urbanization, 32(2), 547–568. https://doi.org/10.1177/0956247820946555
38- Ronan, K., & Johnston, D., (2005). Promoting community resilience in disaster, springer, 1-232.
39- Rose, A. (2004). Defining and measuring economic resilience to disasters. Disaster Prevention and Management, 13, 307-314.
40- Rose, A., 2004. Defining and measuring economic resilience to disasters", Disaster Prevention and Management, Vol. 13, Pp. 307-314.
41- Satterthwaite, D., Archer, D., Colenbrander, S., Dodman, D., Hardoy, J., Mitlin, D., & Patel, S. (2020). Building Resilience to Climate Change in Informal Settlements. One Earth, 2(2), 143–156.
42- Schoemaker, P. J. H. (1995). Scenario planning: a tool for strategic thinking. Sloan Management Review, 36: 25-40.
43- Sharifi, Ayyoob & Yamagata, Yoshiki. (2016). "Urban Resilience Assessment: Multiple Dimensions, Criteria, and Indicators". Urban Resilience , 259- 276. 10.1007/978-3-319-39812-9_13
44- Wardekker, A., Wilk, B., Brown, V., Uittenbroek, C., Mees, H., Driessen, P., & Runhaar, H. (2020). A diagnostic tool for supporting policymaking on urban resilience. Cities, 101, 1-13.
45- Wardekker, A., Wilk, B., Brown, V., Uittenbroek, C., Mees, H., Driessen, P., & Runhaar, H. (2020). A diagnostic tool for supporting policymaking on urban resilience. Cities, 101, 1-13.
46- Xun, X., & Yuan, Y. (2020). Research on the urban resilience evaluation with hybrid multiple attribute TOPSIS method: An example in China. Natural Hazards, 103(1), 557–577. https://doi.org/10.1007/s11069-020-04000-0
47- Zerbo, A., Delgado, R. C., & González, P. A. (2020). Vulnerability and everyday health risks of urban informal settlements in Sub-Saharan Africa. Global Health Journal. doi:10.1016/j.glohj.2020.04.003.
48- Zhou, W. (2011). Emergency Management of Urban Major Hazards Based on Information Synergy, Journal of Procedia Engineering, 15(2): 1-3.