اثربخشی موسیقی¬درمانی بر رفتارهای سازشی و احساس تنهایی کودکان مبتلا به اختلال طیف اتیسم

الموضوعات :

سجاد علوی ¹ , جواد وکیلی ²

1 - دانشجوی ارشد روانشناسی بالینی دانشگاه آزاد واحد کاشمر
2 - دکترا تخصصی مشاوره، مدرس مدعو دانشگاه فرهنگیان و غیر انتفاعی

تاريخ الإرسال : 24 السبت , صفر, 1445 تاريخ التأكيد : 19 الأحد , ربيع الأول, 1446 تاريخ الإصدار : 07 الخميس , ربيع الثاني, 1446

الکلمات المفتاحية: موسیقی¬درمانی, رفتارهای سازشی, احساس تنهایی, اوتیسم.,

ملخص المقالة :

موسیقی درمانی به عنوان یک رویکرد درمانی شناخته می شود که از ویژگی های ذاتی موسیقی برای بهبود رفتارهای اجتماعی و ارتقای سلامت روح و جسم استفاده می­شود. هدف پژوهش حاضر، بررسی اثربخشی موسیقی­درمانی بر رفتارهای سازشی و احساس تنهایی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم است. روش پژوهش حاضر به لحاظ هدف، کاربردی است و با توجه به ماهیت و اهداف در زمره پژوهش‌های آزمایشی از نوع نیمه آزمایشی با طرح پیش‌آزمون-پس‌آزمون است. جامعه مورد نظر شامل کلیه کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم، مراجعه­کننده به مرکز اوتیسم آوا شهر مشهد می­باشد. برای انتخاب نمونه 30  نفر به صورت نمونه­گیری هدفمند انتخاب شدند   و  به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش (15 نفر) و  گروه گواه (15 نفر) قرار  گرفتند.  افراد گروه آزمایش، جلسات آموزشی؛ آموزش  موسیقی درمانی را هفته­ای یک بار، توسط محقق دریافت کردند. بعد پایان جلسات از دو گروه آزمایش و گواه پس آزمون به عمل آمد. ابزار اندازه­گیری در این پژوهش شامل: پرسشنامه رفتار سازشی وایلنلند (1999)، پرسشنامه احساس تنهایی آشر و همکاران (1984) و  پروتکل آموزشی موسیقی­درمانی خانجانی و خاک­نژاد (1395) و پژوهش ذبیحی،  اسدزاده و حسین مردی (1394) می­باشد. برای تجزیه و تحلیل داده­ها از تحلیل کوواریانس تک متغیره و چند متغیره  استفاده شده است. یافته­های پژوهش نشان داد موسیقی درمانی بر رفتارهای سازشی و احساس تنهایی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم مؤثر است.

المصادر:

ابوذری، حسین؛ رشیدپور، پروانه و فتحی¬نژاد، ریحانه (1397). تأثیر موسیقی درمانی بر کاهش درد و استرس و احساس تنهایی سالمندان شهر یزد. دومین کنفرانس بین¬المللی نوآوری و تحقیق در علوم تربیتی، مدیریت و روانشناسی.
ارجمندنیا، علی¬اکبری؛ عباسی، فرشته؛ دادور، الناز؛ جعفری، فاطمه و سلیمانی، شهرام (1400). تاثیر موسیقی¬درمانی مبتنی¬بر فعالیت¬های ریتمیک بر ادراک دیداری حرکتی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم. نشریه پرستاری کودکان، (2) 8، 32-24.
تقوایی¬یزدی، مریم (1399). بررسی رابطه شیوه¬های فرزندپروری با احساس تنهایی و اختلالات رفتاری درون¬نمود و برون نمود والدین-دانش¬آموزان. فصلنامه علمی روانشناسی تربیتی، (11)4، 54-38.
آقایی¬نژاد، جان بابا، کریمی، محمد و فرامرزی، سالار (1392). تأثیر یک دوره فعالیت منظم ورزشی بر بهبود رفتار سازشی دانش¬آموزان کم توان ذهنی آموزش پذیر. رشد و یادگیری حرکتی ورزشی، (6) 4، 529-511.
آهی؛ محدثه (1395). موسیقی و احساس از دیدگاه نظریه¬های تجلی، احساس و تحریک. پژوهش¬های علوم انسانی نقش جهان، (8)1، 50-39.
بهرامی¬فر، پدرام (1401). اثربخشی موسیقی درمانی بر کاهش احساس تنهایی و بازداری هیجانی بیماران دارای اختلال افسردگی شهر تهران. فصلنامه مطالعات روانشناسی و علوم تربیتی، (1) 8، 69-53.
جوكار، بهرام؛ سليمي، عظیمه (1390). ویژگی¬های روان¬سنجی فرم كوتاه مقياس احساس تنهايي اجتماعي و عاطفي بزرگسالان. مجله علوم رفتاری، (2) 6، 318-310.
حسین¬خانزاده، عباسعلی؛ ایمن¬خواه، فهیمه (1395). نقش ترکیبی موسیقی به همراه بازی در تحول اجتماعی، جسمی و رفتاری کودکان با اختلال طیف اوتیسم. تعلیم و تربیت استثنایی، (4) 16، 47- 59.
حقیقی¬آزاد، فرناز (1398). نقش موسیقی درمانی بر ارتباط موثر، افسردگی، احساس تنهایی و اضطراب مددجویان مرکزتوانبخشی معلولین و سالمندان سردهای سراب. سومین کنفرانس بین المللی نوآوری و تحقیق در علوم تربیتی، مدیریت و روانشناسی.
خانجانی، زینب؛ خاک¬نژاد، زهرا (1395). تأثیر موسیقی¬درمانی غیرفعال بر نشانه¬ها نارسایی ارتباطی و تعامل اجتماعی کودکان مبتلا به طیف اوتیسم. فصلنامه سلامت روانی کودک، (5) 3، 79-58.
خوش¬کنش، ابوالقاسم؛ فلاح زاده، هاجر؛ انجم شعاع، بهاره و قنبری، سعید (1395). ویژگی¬های روان¬سنجی نسخه فارسی مقیاس احساس تنهایی کودک در دختران دبستانی شهر کرمان. مجله روانپزشکی و روانشناسی.
ذبیحی، رزیتا؛ اسدزاده، حسن و حسین¬مردی، نرگس (1394).تأثیر شنیدن موسیقی (ریتمیک و ملودیک) بر توجه و تمرکز دیداری، شنیداری و مهارت¬های اجتماعی کودکان پیش¬دبستانی. فصلنامه مشاوره و روان¬درمانی، (14) 4، 72-52.
شیبانی تذرجی، فاطمه؛ پاکدامن، شهلا (1389). تأثیر موسیقی¬درمانی، خاطره¬گویی و انجام فعالیت¬های دلخواه بر کاهش احساس تنهایی سالمندان. فصلنامه روانشناسی کاربردی، (3) 4، 78-60.
فرهنگي، علي اكبر (1402 ). ارتباطات انساني. تهران: موسسه خدمات فرهنگي رسا.
گنجی، مهدی؛ گنجی، حمزه. (1401). راهنمای کامل تغییرات و نکات ضروری DSM-V. تهران: نشر ساوالان.
مهرجو، پروانه (1390). نگاهی به تفاوت بازی کودکان عادی و استثنایی. فصلنامه تعلیم و تربیت استثنایی، (8) 3 ، 55-48.

America Psychiatric Association. (2014). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5). Seyed Mohammadi Y. (Persian translator). Fifth edition. Tehran, mental publication
Atencia-Dona L. Mateos-Moreno D, (2013). Effect of combine ance/movement and music therapy on young adults diagnosed with servere autism. Arts sychother. ;40(5):465-72.
Cooper, B., & Widdows, N. (2004). Knowing yourself knowing others: Activities that teach social skills (p. vi) Norwalic, CT: Instant Heip Press
Delavar, a (2014). Applied probability and statistics in psychology and educational sciences. Tehran: roshd.
Draper EA. (2020). Teaching Students with Autism Spectrum Disorder: Strategies for the Music Classroom. General Music Today. ;33(2):87-9.
Durrani, H. (2014). Facilitating Attachment in Children With Autism Through Art Therapy: A Case Study. Journal of Psychotherapy Integratio American Psychological Association. 24(2): 99 –108.
Elhageen, A. A. M. (2008). Effect of interaction between parental treatment styles and peer relations in classroom on the feelings of loneliness among Deaf Children in egyptianschools. Doctoralthesis.Eberhar d – Karls-university.
Hackett S, Morison CJ, Pullen C. (2013). Aretrospective practice based Evaluation of music therapy: A singlecase study of a four–year–old girl With Rett syndrome–Rebecca’s story. Arts Psychother. 40: 473-477.
Heinrich, L. M., & Gullonca. E. (2016). The effects of maternal depression children: clinical psychology Review .10.329-335.
Heward, W. (2018). Adaptive behavior. Exeptional children. Wiki Answers. Publication.
Jaschke. A.C. (2019). Music therapy on impulsivity and visual motor perception in children with autism spectrum disorder. Vision Research. 17 (4): 102-119.
Kidd, S. A. (2004). The walls were closing in, and we were trapped: A qualitative analysis of street youth suicide. Youth Society, 36 (1), 30-55.
Kim, O., Byeon, Y. S., & Kim, J. H. (2011). Loneliness, Depression and Health Status of the Institutionalized Elderly in Korea and Japan. Journal of Asian Nursing Research, 3, 63-70.
Koegel, R. L, & Koegel, L. K. (2017). Pivotal Response Treatments for Autism: Communication, Social, & Academic Development. Baltimore: H. Brookes.
Koegel, R. L, & Koegel, L. K. (2017). Pivotal Response Treatments for Autism: Communication, Social, & Academic Development. Baltimore: H. Brookes.
Lundqvist, L.-O., Andersson, G., & Viding, J. (2009). Effects of vibroacoustic music on challenging behaviors in individuals with autism and developmental disabilities. Research in Autism Spectrum Disorders, 3(2), 390–400.
Martinez, C. K., & Betz, A. M. (2013). Response interruption and redirection: Current research trends and clinical application. Journal of Applied Behavior Analysis, 46 (2), 549-554.
Pater, M., Spreenb, M,. & van Yperen, T. (2022). Music therapy for children on the autism spectrum: Improved social interaction observed by multiple informants across different social contexts. NORDIC JOURNAL OF MUSIC THERAPY, VOL. 32, NO. 1, 29-47.
Peplau, L. A. & Perlman, D. (2016). Perspective on loneliness. In L. Peplau & D. Perlman (Eds.), Loneliness (pp. 1-18). New York: John Wiley & Sons.
Richman, S. (2017). Raising a Child with Autism. London: Jessica Kingsley.
Schweizer, C. (2020). Art Therapy for Children Diagnosed with Autism Spectrum Disorders: Development and First Evaluation of a Treatment Programme. University of Groningen.
Schweizera, C., Knorthb, E.J., van, A., Yperenb, T.A., & Spreena, M. (2019). Evaluation of ‘Images of Self,’ an art therapy program for children diagnosed with autism spectrum disorders (ASD). Children and Youth Services Review, 116(4): 1 – 10.
Simpson K, Keen D, Lamp J. (2013). The use of music to engage children with autism in a receptive labeling task. Orginal research article. Research In autism spectrum disorders. 7: 1489-1496.
Williams, D. L., Mazefsky, C. A., Walker, J. D., Minshew, N. J., & Goldstein, G. (2014). Associations between conceptual reasoning, problem solving, and adaptive ability in high-functioning autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 44(11), 2908-2920

نص كامل:



فصلنامه روانشناسی تحلیلی - شناختی سال شانزدهم  شماره شصت، بهار 1404 صص:16-1

Journal of Analitical-Cognitive Psycholoy Vol. 16/Issue 60/spring 2025 PP:1-16

 

 

 

 

 

 

اثربخشی موسیقی­درمانی بر رفتارهای سازشی و احساس تنهایی کودکان مبتلا به اختلال طیف اتیسم

The effectiveness of music therapy on compromise behaviors and feelings of loneliness of children with autism spectrum disorder

 

Sajjad Alavi (author in charge) Master's student of Clinical Psychology, Azad University, Kashmir branch. Email: [e-mail] Javad Vakili, Specialized doctorate in counseling, guest lecturer at Farhangian University and non-profit. Abstract Aim:Music therapy is known as a therapeutic approach that uses the inherent characteristics of music to improve social behaviors and improve mental and physical health. The purpose of this research is to investigate the effectiveness of music therapy on the adaptive behaviors and feelings of loneliness of children with autism spectrum disorder. Method:The method of the present research is practical in terms of its purpose, and according to its nature and objectives, it is among experimental researches of semi-experimental type with pre-test-post-test design. The target population includes all children with autism spectrum disorder, referred to Ava Autism Center in Mashhad. To select the sample, 30 people were selected by purposeful sampling and were randomly divided into two experimental groups (15 people) and control group (15 people). test group people, training sessions; They received music therapy training once a week by the researcher. After the end of the sessions, there were two test groups and a post-test test. The measurement tools in this research include: Weilenland Compromising Behavior Questionnaire (1999), Asher et al.'s Loneliness Questionnaire (1984) and Khanjani and Khak-Najad's Music Therapy Educational Protocol (2015) and Zabihi, Asadzadeh and Hossein Mardi's research (2014). ) is Univariate and multivariate covariance analysis were used to analyze the data. Result:The findings of the research showed that music therapy is effective on the compromising behaviors and feelings of loneliness of children with autism spectrum disorder.conclusion: the music therapy in the therapeutic procedures of child autism is recommended. Key words: music-therapy, compromise behaviors, loneliness, autism.

سجاد علوی (نویسنده مسئول)،دانشجوی ارشد روانشناسی بالینی دانشگاه آزاد واحد کاشمر [e-mail] Email: جواد وکیلی، دکترا تخصصی مشاوره، مدرس مدعو دانشگاه فرهنگیان و غیر انتفاعی. [e-mail] Email چکیده هدف: موسیقی درمانی به عنوان یک رویکرد درمانی شناخته می شود که از ویژگی های ذاتی موسیقی برای بهبود رفتارهای اجتماعی و ارتقای سلامت روح و جسم استفاده می­شود. هدف پژوهش حاضر، بررسی اثربخشی موسیقی­درمانی بر رفتارهای سازشی و احساس تنهایی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم است.روش: روش پژوهش حاضر به لحاظ هدف، کاربردی است و با توجه به ماهیت و اهداف در زمره پژوهش‌های آزمایشی از نوع نیمه آزمایشی با طرح پیش‌آزمون-پس‌آزمون است. جامعه مورد نظر شامل کلیه کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم، مراجعه­کننده به مرکز اوتیسم آوا شهر مشهد می­باشد. برای انتخاب نمونه 30 نفر به صورت نمونه­گیری هدفمند انتخاب شدند و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش (15 نفر) و گروه گواه (15 نفر) قرار گرفتند. افراد گروه آزمایش، جلسات آموزشی؛ آموزش موسیقی درمانی را هفته­ای یک بار، توسط محقق دریافت کردند. بعد پایان جلسات از دو گروه آزمایش و گواه پس آزمون به عمل آمد. ابزار اندازه­گیری در این پژوهش شامل: پرسشنامه رفتار سازشی وایلنلند (1999)، پرسشنامه احساس تنهایی آشر و همکاران (1984) و  پروتکل آموزشی موسیقی­درمانی خانجانی و خاک­نژاد (1395) و پژوهش ذبیحی، اسدزاده و حسین مردی (1394) می­باشد. برای تجزیه و تحلیل داده­ها از تحلیل کوواریانس تک متغیره و چند متغیره  استفاده شده است. یافته ها:یافته­های پژوهش نشان داد موسیقی درمانی بر رفتارهای سازشی و احساس تنهایی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم مؤثر است.نتیجه گیری: استفاده از موسیقی درمانی در رویه های درمانی کودکان طیف اوتیسم پیشنهاد می شود کلید واژگان:  موسیقی­درمانی، رفتارهای سازشی، احساس تنهایی، اوتیسم.   تاریخ ارسال : 18/06/1402 تاریخ پذیرش : 05/07/1403 مقدمه

اختلالات طیف اوتیسم¹ گروه اختلالات عصبی رشدی است که در معیارهای تشخیصی مرتبط به کمبود در ارتباطات و اجتماعی شدن و علاقه محدود و رفتارهای تکراری همپوشی دارند (گنجی و گنجی، 1401). اوتیسم اختلال رشدی مغز به شمار می‌رود كه به وسيله نقص در رفتارهای اجتماعي و ارتباطات، رفتارهاي تكراري و محدود، مشخص مي‌گردد. علت اصلی این اختلال ناشناخته است و وضعیت اقتصادی، اجتماعی، سبک زندگی و تحصیلات والدین نقشی در بروز اتیسم ندارد (ریچمن²، 2017). اوتیسم یک اختلال عصبی – روانشناختی است که ارتباط فرد را با دنیای خارج قطع کرده و توانایی فرد را درجهت برقراری ارتباط با دیگران سلب می‌کند. به نظر می‌رسد مبتلایان در دنیای خودشان به سر می‌برند و تا کنون پزشکان نتوانسته‎اند بطور دقیق علت آن را درک کنند (کوئگل³ و کوئگل، 2017).

یکی از عواملی که بر مهارت های اجتماعی و ارتباطی کودکان با اختلال طیف اوتیسم تاثیر می­گذارد و مهم­ترین عامل موفقیت در چالش­های اجتماعی محسوب می­شود رفتار سازشی است (ویلیامز⁴ و همکاران، 2014). رفتار سازشی درجه­اي از رفتار مؤثر و سودمند است كه فرد را به حد استانداردهاي خودكفايي و مسئوليت اجتماعی گروهي و فرهنگي سني خود برساند. رفتار سازشي برحسب سن فرد، انتظارات فرهنگي و تقاضاهای محيطي تغيير می­كند (هیووارد⁵، 2018). رفتار سازشي به اين معناست كه افراد تا چه اندازه با انتظارات عمومي زندگی به گونه­اي اثربخش مقابله می­كنند و تا چه اندازه به معيارهای استقلال شخصي كه به مقتضاي گروه سني خاص، زمينه اجتماعی- فرهنگي و محيط اجتماعي خاص از آنان انتظار مي­رود دست می­يابند (آلبرت و پتیتپاس⁶، 2008؛ به نقل از آقایی نژاد، فرامرزی و کریمی، 1392).

یکی از عوامل دیگری که نقش معناداری در بروز مشکلات رفتاری کودکان دارد، بالا بودن احساس تنهایی آن­ها می­باشد (تقوایی­یزدی، 1399). پژوهش هنریچ و گالونی⁷ (2016) نشان داد که احساس تنهایی، سازگاری کودکان مبتلا به اتیسم را کاهش می­دهد و رفتارهای ضداجتماعی را در دانش­آموزان افزایش می­دهد. براي بسیاري از کودکان تنهایی ناشی از مشکلات مربوط به مدرسه، دوستان و همسالان، و خانواده می­تواند به مشکلات جدي تري نظیر افسردگی، ایده خودکشی و خشونت منجر شود (فرهنگی، 1402). احساس تنهایی تجربه فردي ناخوشایند، منفی و عذاب­آور، سخت، وحشتناک و دردناکی است که سبب ایجاد احساس بی­حوصلگی، بی فایده بودن، ناامیدي، افسردگی، اضطراب و تیره و تار دیدن دنیا می­گردد (کیم، بایئون و کیم⁸، 2011). صاحب­نظران معتقدند درمان موفقیت­آمیز احساس تنهایی ممکن است خطر عوارض جدي همچون افسردگی را کاهش دهد. افزایش تماس­هاي اجتماعی نیز می­تواند سبب ارتقاء سلامت افراد گردد (پپلائو و پرلمان⁹، 2016).

   جهت کاهش احساس تنهایی و افزایش رفتارهای سازشی در کودکان مبتلا به اوتیسم، آموزش­های کاربردی و متفاوتی وجود دارد (ارجمندنیا و همکاران، 1400) که یکی از رویکردهای مؤثر در درمان کودکان اوتیسم، بازی درمانی است (مهرجو، 1390). مداخله­های مربوط به بازی در کودکان اوتیسم باعث تغییر رفتارهای چالشی آن­ها می­شود و پیامد آن متوقف شدن رفتارهای چالشی و تغییر جهت آن به سوی رفتارهای دیگر است (مارتینز و بتز¹⁰، 2013). از جمله رویکردهای درمانی دیگر مورد استفاده برای کودکان اوتیسم، هنردرمانی است. بر اساس پژوهش های کوپر و ویداس¹¹ (2004) با توجه به اینکه کودکان اتیستیک دارای توانمندی های دیداری و تفکر عینی  هستند، هنردرمانی برای آنها درمان مناسبی بوده و به عنوان مؤلفه­ای از آموزش مهارت­های اجتماعی می­تواند تمایل این کودکان را برای مشارکت در تعاملات اجتماعی افزایش دهد (شواتزر¹² ، 2020). هنردرمانی روشی را برای حل مسائل به شیوه دیداری فراهم کرده و موجب می­شود این کودکان با استفاده از روشی غیر تهدید کننده وارد تعامل با دیگران شوند (دورانی¹³، 2014). همچنین میزان برون­ریزی و پرخاشگری کودکان اتیستیک را کاهش می­دهد، چرا که به آنان وسیله­ای قابل پذیرش برای تخلیه خشم و پرخاشگری ارائه داده و وی را قادر به توانایی خود آرام­سازی  می­کند (شواتزر و همکاران، 2019). در اختلال­های طیف اوتیسم کودکان با کمبودهای مداوم در ارتباط اجتماعی و تعامل اجتماعی در موقعیبت های متعدد از جمله کمبودهایی در عمل متقابل اجتماعی مواجه  هستند. این کودکان دارای مشکلات قابل ملاحظه­ای در مهارت­هایی مانند برقرار کردن رابطه، حفظ کردن و درک کردن روابط هستند.  تشخیص اختلال طیف اوتیسم علاوه  بر کمبودهای ارتباط اجتماعی، به وجود الگوهای رفتار، تمایلات یا فعالیت های محدود و تکراری نیاز دارد. چون  نشانه­ها در اثر تحول تغییر می­کنند و امکان دارد مکانیزم­های جبرانی آن ا را بپوشانند، ملاک­های تشخیصی می­توانند بر اساس اطلاعات گذشته فرد نیز مورد توجه قرار گیرد، هر چنبد کبه جلوه  بالینی کنونی باید اختلال  قابل ملاحظه­ای را ایجاد کند. در  سال­های اخیر، فراوانی گزارش شده  برای اختلال طیف اوتیسم در بیشتر کشورها به 9 درصد جمعیت رسیده است و  برآوردها در نمونه­های کودک و .  بزرگسال مشابه  هستند (انجمن روان­شناسی آمریکا، 2014).

     یکی دیگر از روش­های مداخله­ای مؤثر برای سلامت کودکان، موسیقی درمانی است (ارجمندنیا و همکاران، 1400) فعالیت­های موسیقی می­توانند به عنوان تقویت­کننده در ایجاد پاسخ­های متقابل و آگاهانه کودکان طیف اتیسم مانند تکلم، افزایش مهارت­های اجتماعی و ارتباطی، ایجاد پاسخ­های شفاهی، افزایش تماس چشمی، رشد آگاهی­های محیطی و رفتارهای محیطی و رفتارهای مناسب اجتماعی به کار گرفته شود. در این شکل از حرکات، اغلب توانایی­های ادراکی- حرکتی مانند تعادل، هماهنگی، درک روابط فضایی و زمانی و جهت­یابی کل و یا بخش­های مختلف بدن به طور فعال درگیر می­شود (دراپر¹⁴، 2020). از طرف دیگر؛ تاثیر فعالیت­های مرتبط با موسیقی بر عملکردهای روانشناختی و رفتاری کودکان مبتلا به اختلال طیف اتیسم تأیید شده است (ارجمندنیا و همکاران، 1400).

  بررسی پژوهش­های مرتبط از جمله پژوهش؛ بهرامی­فر (1401) تحت ­عنوان« اثربخشی موسیقی درمانی بر کاهش احساس تنهایی و بازداری هیجانی بیماران دارای اختلال افسردگی شهر تهران»، حقیقی­آزاد (1398) «نقش موسیقی درمانی بر ارتباط مؤثر، افسردگی، احساس تنهایی و اضطراب مددجویان مرکز توانبخشی معلولین و سالمندان سراب»، شیبانی تذرجی و پاکدامن (1389) «تأثیر موسیقی­درمانی، خاطره­گویی و انجام فعالیت­های دلخواه بر کاهش احساس تنهایی سالمندان»، شیبانی تذرجی و همکاران (1398) «تأثیر موسیقی­درمانی بر میزان افسردگی و احساس تنهایی سالمندان»، ابوذری و همکاران (1397) « تأثیر موسیقی درمانی بر کاهش درد و استرس و احساس تنهایی سالمندان شهر یزد»، خانجانی و خاک­نژاد (1395) «تأثیر موسیقی­درمانی غیر فعال بر نشانه­ها، نارسایی ارتباطی و تعامل اجتماعی کودکان مبتلا به طیف اوتیسم»، حسین­خانزاده و ایمن­خواه (1395)، «نقش ترکیبی موسیقی به همراه بازی در تحول اجتماعی، جسمی و رفتاری کودکان با اختلال طیف اوتیسم» نشان می­دهد بیشتر پژوهش­های انجام شده تأثیر موسیقی­درمانی بر احساس تنهایی را مورد بررسی قرار دادند و تأثیر موسیقی­درمانی بر رفتارهای سازشی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. از طرف دیگر؛ تأثیر موسیقی­درمانی بر گروه کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم شاید به دلیل شرایط خاص آنان کمتر مورد توجه بوده است، لذا؛ وجود خلأهای ذکر شده زمینه پژوهش حاضر رافراهم نموده است. هم­چنین  با توجه به اهمیت سلامت کودکان مبتلا به اوتیسم و نقش رفتار­های سازشی بر سلامت آنان و لزوم مداخله در این زمینه و نبود پژوهشی منسجم، جامع و کاربردی در خصوص موضوع، محقق در این پژوهش با این سؤال روبروست؛ آیا موسیقی درمانی بر رفتارهای سازشی و احساس تنهایی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم تأثیر دارد؟

  روش

روش پژوهش حاضر به لحاظ هدف، کاربردی است و با توجه به ماهیت و اهداف در زمره پژوهش‌های آزمایشی از نوع نیمه آزمایشی با طرح پیش‌آزمون-پس‌آزمون است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم، مراجعه­کننده به مرکز اوتیسم آوا شهر مشهد می­باشد. به عقیده دلاور (2014) در روش نیمه آزمایشی حداقل هر کدام از گروه­های مداخله و کنترل می­­تواند 15 نفر در نظر گرفته شود. لذا؛ برای انتخاب نمونه 30 نفر به صورت نمونه­گیری هدفمند انتخاب شدند و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش (15 نفر) و گروه گواه (15 نفر) قرار گرفتند. افراد گروه آزمایش، جلسات آموزشی؛ آموزش موسیقی درمانی را هفته­ای یک بار، توسط محقق دریافت کردند. بعد پایان جلسات از دو گروه آزمایش و گواه پس آزمون به عمل آمد. بعد از پایان کار پژوهشی بر اساس اصول اخلاقی گروه گواه نیز می­توانند در چنین پژوهشی شرکت کنند. گردآوري اطلاعات با استفاده از پرسشنامه­هایی كه در اختيار افراد مورد مطالعه قرار گرفت، به دست آمد.

 

الف) پرسشنامه رفتار سازشی

   پرسشنامه رفتار سازشی وایلنلند (1999) که دارای 8 زمینه خودیاری عمومی، خودیاری در خوردن، خودیاری در پوشیدن، خودرهبری، مشغولیات، جابه جایی، ارتباط و اجتماعی شدن است، در سال 2000 توسط دال روی 620 مرد و زن در هر یک از گروه­های سنی (تولد تا 30 سالگی) هنجاریابی شده است و ضریب پایایی آن 92/0 گزارش شده است. این مقیاس 117 سوال دارد که نمره­های 0 ، 5/0 یا 1 را به خود اختصاص می­دهند. توکلی (1379) این مقیاس را در ایران در مقاطع سنی تولد تا 18 سالگی و 11 ماهگی هنجاریابی کردند. 1650 آزمودنی بهنجار در 15 گروه سنی در مناطق شهری و روستایی استان­های فارس، خراسان، زنجان، کهکیلویه و بویراحمد و شهر تهران مورد بررسی قرار گرفتند. به منظور بررسی روایی آن، این مقیاس بر روی 130 فرد کم توان ذهنی به کار برده شد. افزون بر آن برای تعیین پایایی مقیاس به شیوه بازآزمایی بر روی 170 نفر از پدران و مادران آزمودنی­ها اجرا گردید. یافته­های این پژوهش نشان داد که ماده­های مقیاس در مورد جامعه ایرانی از پایایی و روایی رضایت بخش برخوردار است (به نقل از آقایی نژاد و همکاران، 1392). لازم به ذکر است پایایی پرسشنامه در پژوهش حاضر با استفاده از آلفای کرونباخ، 78/0 محاسبه شد. 

ب) پرسشنامه احساس تنهایی

  براي سنجش احساس تنهایی از پرسشنامه آشر و همکاران (1984) استفاده گردید. این مقیاس جهت سنجش احساس تنهایی و نارضایتی اجتماعی در دوران کودکی و نوجوانی ارائه شده و 24 پرسش و مقیاس پنج درجه­ای از 1 (اصلاً در مورد من درست نیست) تا 5 (کاملاً در مورد من درست است) می­باشد. در این مقیاس تعداد 8 پرسش به این دلیل که پاسخگو با احساس راحتی و آرامش بیشتري، نگرش­هاي خود را درباره موضوعات بیان کند و از بروز پاسخ­هاي جهت­دار جلوگیري شود، به عنوان پرسش­هاي نامربوط که به موضوعات مورد علاقه کودکان مرتبط هستند و در محاسبه امتیازات مقیاس در نظر گرفته نمی­شوند، گنجانده شده است. علاوه بر آن تعدادي از پرسش­هاي این مقیاس، به صورت معکوس نمره گذاري می­شوند. 

   آشر و همکاران در تحقیقی روی 522 کودك بهنجار، نشان دادند که ضریب پایایی این آزمون با استفاده از روش اسپیرمن- برون 91/0 و همچنین روش دونیمه کردن 91/0 بود. خوش­کنش و همکاران (1395) نشان دادند این مقیاس از ثبات درونی مناسبی برخوردار است. جهت تعیین روایی سازه این مقیاس، تحلیل عاملی با استفاده از روش مؤلفه­های اصلی انجام شد. مقدار ضریب KMO برابر 80/0 بدست آمد. لازم به ذکر است پایایی پرسشنامه در پژوهش حاضر با استفاده از آلفای کرونباخ، 81/0 محاسبه شد.

 

 

ج) پروتکل آموزشی

    پروتکل آموزشی مورد استفاده در این پژوهش بر اساس پژوهش خانجانی و خاک­نژاد (1395) و پژوهش ذبیحی، اسدزاده و حسین مردی (1394) می­باشد. جلسات آموزشی به مدت 10 جلسه و هفته­ای یک بار با مدت زمان 45 دقیقه توسط پژوهشگر ارائه شد.

جدول 1: خلاصه جلسات موسیقی درمانی

جلسه	محتوای آموزشی
اول       دوم       سوم	معرفی کلی برنامه آموزشی، القای حال خوب با شعر (آموزش نحوه اجرا و خواندن)، مدیتشین موسیقی منفعل با تم خلق ساز، آموزش نحوه تنفس و دم و بازدم با ساز.
	پخش موسیقی منفعل با تم خلق ساز، موسیقی سنتی ایرانی، القای حال خوب با شعر، بداهه نوازی گروهی، موسیقی درمانگر آواز می­ خواند و با قطع آواز بداهه نوازی ادامه پیدا می­کند.
	تمرین تنفس با ساز پیانو، القای حال خوب با شعر، ضرب نوازی گروهی و توقف با همراهی موسیقی درمانگر هر زمان موسیقی درمانگر اجرا را متوقف کرد همگی سریعا سکوت می­کنند و سازی صدا نمی دهد و منتظر شروع مجدد می مانند. یکنواخت نواختن بادی پرکاشن B P اجرای یک ریتم ساده همگی همزمان مثلا دست دست، پاپا
چهارم           پنجم             ششم               هفتم
	تمرین تنفس با سازهای پیانو و گیتار القای حال خوب با شعر بازی با ریتم کلمات و اجرای همزمان با ساز کوبه ای انتخاب موسیقی برای خواندن آواز با همراهی موسیقی درمانگر بحث در مورد سبک مورد علاقه و دلیل علاقه به آن مدل موزیک
	تمرین تنفس و آرام سازی با پیانو و گیتار القای حال خوب با شعر حالم خوبه بحث در مورد تأثیر این تکنیک بر شرکت کننده ها تمرین خلاقیت ساخت ریتم بداهه توسط شرکت کنندگان و بررسی . اجرای آن در پایان شرکت کنندگان به صورت گروهی یک ریتم را می سازند و اجرا می­کنند
	تمرین تنفس و مدیتیشن با ساز زنده القای حال خوب تشخیص و تفکیک صدای سازها با چشمان بسته بر اساس نوع صدایی که می شنوی چه سازی است؟ آموزش ریتم از طریق بدن بادی پرکاشن ساخت ریتم بداهه با بدن به صورت گروهی و اجرای آن   تمرین تنفس با ساز زنده القای حال خوب ضرب نوازی گروهی با سازهای کوبه ای دقت شنیداری تشخیص ساز بر اساس صدای آن
هشتم        نهم       دهم	تمرین تنفس با ساز و بحث در مورد تأثیر آن القای حال خوب انتخاب موسیقی برای خواندن و اجرای گروهی   تمرین تنفس با ساز القای حال خوب ضرب نوازی گروهی با سازهای کوبه ای بادی پرکاشن   تمرین تنفس با ساز گیتار بازی با ریتم کلمات و اجرای همزمان با ساز کوبه ای بداهه نوازی گروهی، موسیقی درمانگر آواز می­ خواند و با قطع آواز بداهه نوازی ادامه پیدا می­کند.

یافته‌های استنباطی

قبل از تحلیل داده­های پژوهش مفروضه­های زیربنایی تحلیل موردبررسی قرار گرفت. از مهمترین این مفروضه­ها مفروضه نرمال بودن است.برای بررسی مفروضه نرمال بودن داده های توزیع آزمون شاپیرو ویلک استفاده شد. آماره شاپیرو ویلک برای پیش آزمون تمامی متغیرها محاسبه شد که مقدار آن برای همه متغیرها غیر معنی دار بود ، به عبارتی همه متغیرها نرمال بودند (جدول 2). آنگونه که جدول (2) نشان می­دهد مقدار آماره شاپیرو ویلک برای تمامی متغیرها غیر معنی دار بود که این حاکی از برقراری مفروضه نرمال بودن متغیرها است.

جدول 2: بررسی مفروضه ­نرمال بودن متغیرهای پژوهش

متغیرها		آزمون شاپیرو ویلک برای نرمال بودن
		آماره	سطح معنی داری
تنهایی عاطفی		94/0	10/0
تنهایی اجتماعی		96/0	37/0
رفتارهای سازشی		97/0	46/0

 

فرضیه کلی: موسیقی درمانی بر رفتارهای سازشی و احساس تنهایی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم مؤثر است.

  به منظور بررسی نقش موسیقی درمانی بر رفتارهای سازشی و احساس تنهایی کودکان ؛ از آزمون تحلیل کوواریانس چند متغیره استفاده شد. پیش از انجام این آزمون بررسی چند مفروضه آماری الزامی می‌باشد. نتایج حاصل از اجرای این آزمون و بررسی پیش‌فرض‌های آن در ادامه ارائه ‌شده است.

یکی دیگر از مفروضات اجرای آزمون تحلیل کوواریانس، همگونی واریانس متغیرهای وابسته در بین گروه­ها هست که برای بررسی برقراری این مفروضه از آزمون لوین استفاده شده است. نتایج مربوط به اجرای این آزمون در جدول 4-8 نشان داده شده است.

 

جدول 3: نتیجه آزمون لوین برای بررسی همسانی واریانس‌ها

سطح معنی‌داری	درجه آزادی 2	درجه آزادی1	F	متغیر
07/0	28	1	62/3	احساس تنهایی
06/0	28	1	95/3	رفتارهای سازشی

همان‌طور که در جدول 4 نشان داده ‌شده است، نتایج آزمون لوین معنادار نمی‌باشد. از این رو فرض صفر ما مبنی برای همسانی واریانس متغیرها مورد تأیید قرار می‌گیرد. بدین ترتیب نتیجه می‌شود که مفروضه دیگر آزمون تحلیل کوواریانس،همسانی واریانس‌ها، برقرار می‌باشد.

آزمون باکس

سطح معنی‌داری	درجه آزادی 2	درجه آزادی1	F	Box's M
06/0	141120	3	81/2	21/10

چون سطح معناداری آزمون باکس از 05/0 بیشتر است مفروضه برابری ماتریس واریانس-کواریانس متغیرهای وابسته برقرار است.

جدول4: نتایج تحلیل کوواریانس برای مقایسه گروه آزمایش و کنترل

منبع

نام آزمون

مقدار مشاهده شده

درجه آزادی فرضیه

درجه آزادی خطا

F

سطح معناداری

گروه

پیلاپی

86/0

2

25

50/75

000/0

ویلکز

14/0

2

25

50/75

000/0

هتلینگ

04/6

2

25

50/75

000/0

روی

04/6

2

25

50/75

000/0

 

یافته های حاصل از تحلیل کواریانس چند متغیره حاکی از این است که سطح معناداری آماره F چند متغیره آزمون هتلینگ از 0.05 کمتر است. بنابراین بین گروه آزمایش و کنترل حدأقل در یکی از مولفه­های وابسته تفاوت معناداری وجود دارد.

جدول5: نتایج تحلیل کوواریانس برای مقایسه گروه آزمایش و کنترل

منبع	متغیر	نوع 3 مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	F	سطح معناداری	اندازه اثر
گروه	احساس تنهایی	80/587	1	80/587	11/83	000/0	76/0
	رفتارهای سازشی	25/127	1	25/127	59/90	000/0	78/0

با توجه به نتایج به‌ دست‌ آمده مشاهده می­شود، که بین همه متغیرها در گروه آزمایش و کنترل تفاوت معناداری وجود دارد.

در جدول (6) میانگین­های تعدیل‌شده ارائه‌ شده است یعنی اثر متغیر پیش آزمون به صورت آماری حذف ‌شده است.

جدول 6: جدول میانگین­های تعدیل‌شده در پس آزمون

مؤلفه		گروه		میانگین		انحراف استاندارد
احساس تنهایی		آزمایش		21/39		70/0
کنترل	52/48		70/0
رفتارهای سازشی		آزمایش		76/49		31/0
کنترل	44/45		31/0

 

جدول فوق نشان می­دهد که برای احساس تنهایی میانگین گروه آزمایش از گروه کنترل کمتر و برای رفتارهای سازشی بیشتر است. بنابراین: موسیقی درمانی بر رفتارهای سازشی و احساس تنهایی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم مؤثر است.

فرضیه اول: موسیقی درمانی بر رفتارهای سازشی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم مؤثر است.

نتایج بررسی پیش فرض های آماری نشان داد که آزمون یکسانی شیب خط رگرسیون و پیش شرط تساوی واریانس­ها (با استفاده از آزمون لوین) برای گروه های آزمایش و کنترل یکسان است (تعامل بین شرایط آزمایشی و متغیر همپراش معنی دار نیست) و استفاده از تحلیل کواریانس بلا مانع است (05/0 P >).

جدول 7: آزمون یکسانی شیب خط رگرسیون برای گروه های آزمایش و کنترل

سطح معنی داری	F	درجات آزادی	مجموع مجذورات	منبع تغییرات
16/0	14/2	1	86/2	اثر تعاملی گروه و پیش آزمون

 

 

 

جدول 8: پیش شرط تساوی واریانس­ها (با استفاده از آزمون لوین )

سطح معنی داری	df2	df1	F
06/0	28	1	75/3

 

 

 

در جدول (9) نتایج ANCOVA شامل مجموع مجذورات (SS )، میانگین مجذورات (MS )، مقدار F  درجات آزادی (df  )، سطح معنی داری (p ) و مجذور اتای سهمی Ŋ2جهت تعیین اثر موسیقی درمانی بر رفتارهای سازشی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم ارائه شده است.

جدول 9: خلاصه ANCOVA برای تعیین اثربخشی موسیقی درمانی بر رفتارهای سازشی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم

منابع تغییرات	SS	Df	MS	F	P	Ŋ2
رفتارهای سازشی پیش آزمون	67/266	1	67/266	84/190	000/0	78/0
اثر اصلی (درمان)	17/146	1	17/146	61/104	000/0	66/0
خطای باقی مانده	73/37	27	39/1

نتایج ANCOVA نشان می دهدکه با حذف اثر نمره های رفتارهای سازشی پیش آزمون به عنوان متغیر همپراش اثر اصلی موسیقی درمانی بر رفتارهای سازشی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم در پس آزمون معنی دار است. به عبارت دیگر جدول نشان می­دهد که تفاوت مشاهده شده بین میانگین هاي نمرات رفتارهای آمیزشی شرکت کنندگان گروه آزمایش – کنترل برحسب عضویت گروهی در مرحله پس آزمون با 95 درصد اطمینان معنی دار می­باشد(05/0 P<  ). میزان مداخله 66/0 می­باشد

جدول 10: جدول میانگین­های تعدیل‌شده در پس آزمون

گروه	میانگین	انحراف استاندارد
آزمایش	82/49	31/0
کنترل	38/45	31/0

 

  جدول فوق نشان می­دهد که برای رفتارهای سازشی میانگین گروه آزمایش از گروه کنترل بیشتراست. بنابراین: موسیقی درمانی بر رفتارهای سازشی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم مؤثر است.

فرضیه دوم: موسیقی درمانی بر احساس تنهایی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم مؤثر است.

به منظور بررسی نقش موسیقی درمانی بر رفتارهای سازشی و احساس تنهایی کودکان؛ از آزمون تحلیل کوواریانس چند متغیره استفاده شد. پیش از انجام این آزمون بررسی چند مفروضه آماری الزامی می‌باشد. نتایج حاصل از اجرای این آزمون و بررسی پیش‌فرض‌های آن در ادامه ارائه ‌شده است.

یکی دیگر از مفروضات اجرای آزمون تحلیل کوواریانس، همگونی واریانس متغیرهای وابسته در بین گروه­ها هست که برای بررسی برقراری این مفروضه از آزمون لوین استفاده شده است. نتایج مربوط به اجرای این آزمون در جدول 11 نشان داده شده است.

 جدول 11: نتیجه آزمون لوین برای بررسی همسانی واریانس‌ها

سطح معنی‌داری	درجه آزادی 2	درجه آزادی1	F	متغیر
11/0	28	1	55/3	تنهایی عاطفی
17/0	28	1	43/3	تنهایی اجتماعی

 

    همان‌طور که در جدول11 نشان داده‌شده است، نتایج آزمون لوین معنادار نمی‌باشد. از این رو فرض صفر ما مبنی برای همسانی واریانس متغیرها مورد تأیید قرار می‌گیرد. بدین ترتیب نتیجه می‌شود که مفروضه دیگر آزمون تحلیل کوواریانس، همسانی واریانس‌ها، برقرار می‌باشد.

آزمون باکس

سطح معنی‌داری	درجه آزادی 2	درجه آزادی1	F	Box's M
37/0	141120	3	03/1	37/3

چون سطح معناداری آزمون باکس از 05/0 بیشتر است مفروضه برابری ماتریس واریانس-کواریانس متغیرهای وابسته برقرار است.

جدول 12: نتایج تحلیل کوواریانس برای مقایسه گروه آزمایش و کنترل

منبع

نام آزمون

مقدار مشاهده شده

درجه آزادی فرضیه

درجه آزادی خطا

F

سطح معناداری

گروه

پیلاپی

76/0

2

25

74/39

000/0

ویلکز

24/0

2

25

74/39

000/0

هتلینگ

18/3

2

25

74/39

000/0

روی

18/3

2

25

74/39

000/0

یافته های حاصل از تحلیل کواریانس چند متغیره حاکی از این است که سطح معناداری آماره F چند متغیره آزمون هتلینگ از 0.05 کمتر است. بنابراین بین گروه آزمایش و کنترل حدأقل در یکی از مولفه­های وابسته تفاوت معناداری وجود دارد.

جدول13: نتایج تحلیل کوواریانس برای مقایسه گروه آزمایش و کنترل

منبع	متغیر	نوع 3 مجموع مجذورات	درجه آزادی	میانگین مجذورات	F	سطح معناداری	اندازه اثر
گروه	تنهایی عاطفی	01/254	1	01/254	22/74	000/0	64/0
	تنهایی اجتماعی	89/68	1	89/68	39/41	000/0	61/0

با توجه به نتایج به ‌دست‌آمده مشاهده می شود، که بین همه متغیرها در گروه آزمایش و کنترل تفاوت معناداری وجود دارد.

 در جدول (14) میانگین­های تعدیل‌شده ارائه‌ شده است یعنی اثر متغیر پیش آزمون به صورت آماری حذف ‌شده است.

جدول 14: جدول میانگین­های تعدیل‌شده در پس آزمون

مولفه		گروه		میانگین		انحراف استاندارد
تنهایی عاطفی		آزمایش		35/24		48/0
کنترل	38/30		48/0
تنهایی اجتماعی		آزمایش		92/14		34/0
کنترل	07/18		34/0

 

  جدول فوق نشان می­دهد که برای هر دو مؤلفه میانگین گروه آزمایش از گروه کنترل کمتر بیشتر است. بنابراین: موسیقی درمانی بر احساس تنهایی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم مؤثر است.

بحث و نتیجه­گیری

  فرضیه کلی: موسیقی درمانی بر رفتارهای سازشی و احساس تنهایی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم مؤثر است.

    نتایج پژوهش نشان داد که برای احساس تنهایی میانگین گروه آزمایش از گروه کنترل کمتر و برای رفتارهای سازشی بیشتر است. بنابراین؛ موسیقی درمانی بر رفتارهای سازشی و احساس تنهایی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم مؤثر است. از جمله پژوهش­های همسو با فرضیه فوق پژوهش؛ خانجانی و خاک­نژاد (1395)، حسین­خانزاده و ایمن­خواه (1395)،  پتر و همکاران  (2022)، سببیمیب سبون و همکاران (2013)، جاسک (2019)، هاکت و همکاران (2013)، آتنکا و ماتوس (2013) و لانکویست و همکاران (2009)، بهرامی­فر (1401)، حقیقی­آزاد (1398)، شیبانی تذرجی و پاکدامن (1398)، شیبانی تذرجی و همکاران (1389) و ابوذری و همکاران (1397)  می­باشد.

    در تبیین فرضیه فوق می­توان گفت؛ تأثیر موسیقی بر انسان و جنبه­هاي مختلف زندگی شخصی، اجتماعی، فرهنگ، هویت و مسائل وي براي همه علاقه­مندان به موسیقی آشکار است. ارزش و اهمیت موسیقی در زندگی انسان به قدري است که در هر عرصه، مکان و موقعیتی حضور پررنگ و تأثیرگذار آن به چشم می­خورد. انسان­هاي بسیاري با موسیقی زندگی می­کنند و با آن احساس آرامش، شادي، هیجان، غم و حتی نفرت را تجربه می­کنند؛ به طوري­که گاهی می­توان آن را بسیار مفید و گاهی بسیار خطرناك دانست، زیرا یکی از پیچیده­ترین ابعاد وجودي انسان یعنی احساس، به شکل عمیق سروکار دارد. و طبق نظریه تحریک در برانگیختن احساس درونی مخاطب یا بر طبق نظریه تجلی احساس در جلوه دادن احساسات درونی مصنف بسیار توانا و قدرتمند است (آهی، 1395). با توجه به آن­چه بیان شد و به طور کلی در تبیین فرضیه فوق می­توان گفت؛ کودکان اتیسم به دلیل شرایط ویژه ممکن است دچار احساس تنهایی، اقسردگی و گوشه­گیری و عدم تمایل به برقراری ارتباط با دیگران شوند. این گروه به دلیل این­که ممکن است کمتر مورد پذیرش دیگران قرار گیرند، گاهی با دیگران ناسازگاری داشته باشند که این ناسازگاری می­تواند پیامد احساس تنهایی و گوشه­گیری را به دنبال داشته باشد، لذا؛ به نظر می­رسد موسیقی درمانی می­تواند حالات روحی و روانی آنان را تغییر داده و این افراد مانند افراد عادی تمایل به برقرار ارتباط داشته باشند.

فرضیه اول: موسیقی درمانی بر رفتارهای سازشی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم مؤثر است.

  نتایج پژوهش نشان داد که برای رفتارهای سازشی میانگین گروه آزمایش از گروه کنترل بیشتراست. بنابراین؛ موسیقی درمانی بر رفتارهای سازشی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم مؤثر است. از جمله پژوهش­های همسو با فرضیه فوق پژوهش؛ خانجانی و خاک­نژاد (1395)، حسین­خانزاده و ایمن­خواه (1395)، پتر و همکاران  (2022)، سببیمیب سبون و همکاران (2013)، جاسک (2019)، هاکت و همکاران (2013)، آتنکا و ماتوس (2013)  و لانکویست و همکاران (2009) می­باشد. در تبیین فرضیه فوق می­توان گفت؛ موســیقی درمانــی به عنــوان روش انتخابــی بــرای درمــان رفتارهــای کــودکان اوتیســم مطــرح اسـت و ایـن کـودکان بـه دلیـل ارتبـاط بسـیار محـدود کلامـی و رفتارهـای قالبـی و خودفرورفتگی­هـا بـه نمایـش رایـج درمـان بـه دشـواری پاسـخ می­دهنـد. موسـیقی بـا دنیـای متنـوع ریتـم به عنــوان یــک روش نافــذ و بــا ایجــاد ارتباط­هــای غیرکلامــی ریتمیـک و موسـیقیایی می­تواند بـه خوبـی بـا کـودکان اوتیسـم ارتبــاط برقــرار و پاســخ­های آنــان را تحریــک نمایــد. در زمانــی کـه صوتـی در مرحلـه اولیـه در قالبـی از زیبایـی تولیـد می­شـود و وقتـی ایـن زیبایـی شـکلی پیچیده­تـر بـه خـود می­گیـرد کـهً یـک ملـودی نواختـه شـود. اساسـا ترکیـب نتهـا یعنـی پـردازش ملـودی در نواحـی درونـی و اطـراف کرتکـس شـنوایی و نواحـی حرکتــی اتفــاق می­افتــد، در حالــی کــه الگوهــای پیچیده­تــر ایــن ترکیب­هــا شــبکه­های توزیع­شــده در بخــش قدامــی لــوب تمپـورال و نواحـی فرونتــال تحلیـل می­شـوند و نیمکـره راسـت مخصـوص پـردازش ملـودی و نیمکـره چـپ مخصـوص پـردازش ریتــم اســت. بررســی­ها حاکــی از آن اســت کــه موســیقی ابــزار باارزشـی در جهـت برانگیختگـی و ارزیابـی هیجان­هـا می­باشـد. بنابرایــن، کاهــش اضطــراب ناشــی از تاثیــر موســیقی درمانــی و در نتیجــه عملکــرد بهتــر سیســتم عصبــی خــودکار می­توانــد علاوه بـر آن، باعـث کاهـش رفتارهـای خودآسیب­رسـان شـود. علاوه بر این بـه نظـر می­رسـد کـه تخلیـه هیجانـی ناشـی از گـوش دادن بـه موسـیقی و موسـیقی درمانـی موجـب کاهـش فراوانـی و شـدت رفتارهــای مشــکل­آفرین و خودآسیب­رســان شــود (حمیدی فرد و همکاران، 1402). به طور کلی در تبیین فرضیه فوق می­توان گفت؛ از آن­جا که کودکان مبتلا به اتیسم دارای ویژگی­های خاص جسمانی و روانی هستند، برقراری ارتباط دوجانبه با آنان شاید تا حدودی مشکل باشد. لذا؛ باید روشی را برای برقراری ارتباط و بروز هیجان و احساس این افراد انتخاب کرد که این افراد ضمن برقراری ارتباط با دیگران بتوانند ضمن بروز احساسات خود، رفتار سازشی را نیز نشان دهند. به نظر می­رسد موسیقی­درمانی می­تواند زمینه نشاط و شادی، بروز احساس را  در این افراد فراهم ساخته و هم­چنین با ایجاد ارتباط؛ رفتارهای سازشی را در گروه کودکان اتیسم نهادینه سازد.

فرضیه دوم: موسیقی درمانی بر احساس تنهایی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم مؤثر است.

   نتایج پژوهش نشان داد که برای هر دو مؤلفه میانگین گروه آزمایش از گروه کنترل کمتر بیشتر است. بنابراین موسیقی درمانی بر احساس تنهایی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم مؤثر است. از جمله پژوهش­های همسو با فرضیه فوق پژوهش؛ بهرامی­فر (1401)، حقیقی­آزاد (1398)، شیبانی تذرجی و پاکدامن (1398)، شیبانی تذرجی و همکاران (1389) و ابوذری و همکاران (1397) می­باشد. بر اساس دیدگاه الهاگين (2008) احساس تنهايي  با مشكلات رفتاري قابل مشاهده مانند غمگيني، عصبانيت و افسردگي همراه بوده و ناهمخواني بين توقعات و آرزوهاي فرد با امكان دستيابي او به اين آرزوها را در روابط اجتماعي نشان مي­دهد و به صورت رفتارهايي نظير اجتناب از تماس با ديگران مشخص می­گردد. احساس تنهايي، به عنوان حالتي ناخوشايند، پاسخ­های هيجاني منفي و نارضايتي ادراكي فرد را در روابط اجتماعي­اش شامل مي­شود.  اين تجربه نامطلوب و پريشان­کننده مي­تواند به ناسازگاري­های شناختي، هيجاني و رفتاري فرد در مرحله نوجواني منجر شود (کید¹⁵، 2004). احساس تنهايي ممكن است توسط هر شخصي در هر مقطعي از زندگي تجربه شود و به عبارتي، يک حقيقت اساسی در زندگي بشري است كه محدود به مرزهاي سني، جنسي، نژادي، اقتصادي يا جسمي خاص نيست. آمارها حاكي از آن هستند كه از هر چهار نفر در جهان، يک نفر از احساس تنهایی رنج می­برد (جوکار و سلیمی، 1390). به طور کلی در تبیین فرضیه فوق می­توان گفت؛  کودکان دارای اختلال اتیسم به دلیل ویژگی­های خاص روانی و جسمانی در طول روند زندگی با فراز و نشیب­های روبرو می­شوند که ممکن است آنان را به احساس تنهایی مبتلا کند. لذا؛ برای کاهش این احساس یکی از راه­حل­ها؛ موسیقی­درمانی است. چراکه در مویسقی­درمانی افراد ضمن توجه به احساسات خود و دیگران، با اطرافیان و محیط رابطه برقرار می­کنند که همه موارد فوق­الذکر می­تواند به کاهش احساس تنهایی کمک کند.

با توجه به نتایج پژوهش پیشنهاد می­شود که  کارگاه­های آموزشی جهت آشنایی والدین دارای کودک اتیسم در مورد موسیقی درمانی برای آنان برگزار شود. هم­چنین پیشنهاد می­شود کارگاه­  آموزشی با محوریت نقش ارتباط مؤثر در رفتار سازشی کودکان اتیسم برای والدین و معلمان برگزار شود.

 

 

منابع

ابوذری، حسین؛ رشیدپور، پروانه و فتحی­نژاد، ریحانه (1397). تأثیر موسیقی درمانی بر کاهش درد و استرس و احساس تنهایی سالمندان شهر یزد. دومین کنفرانس بین­المللی نوآوری و تحقیق در علوم تربیتی، مدیریت و روانشناسی.

ارجمندنیا، علی­اکبری؛ عباسی، فرشته؛ دادور، الناز؛ جعفری، فاطمه و سلیمانی، شهرام (1400). تاثیر موسیقی­درمانی مبتنی­بر فعالیت­های ریتمیک بر ادراک دیداری حرکتی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم. نشریه پرستاری کودکان، (2) 8، 32-24.

تقوایی­یزدی، مریم (1399). بررسی رابطه شیوه­های فرزندپروری با احساس تنهایی و اختلالات رفتاری درون­نمود و برون نمود والدین-دانش­آموزان. فصلنامه علمی روانشناسی تربیتی، (11)4، 54-38.

آقایی­نژاد، جان بابا، کریمی، محمد و فرامرزی، سالار (1392). تأثیر یک دوره فعالیت منظم ورزشی بر بهبود رفتار سازشی دانش­آموزان کم توان ذهنی آموزش پذیر. رشد و یادگیری حرکتی ورزشی، (6) 4، 529-511. 

آهی؛ محدثه (1395). موسیقی و احساس از دیدگاه نظریه­های تجلی، احساس و تحریک. پژوهش­های علوم انسانی نقش جهان، (8)1، 50-39.

بهرامی­فر، پدرام (1401). اثربخشی موسیقی درمانی بر کاهش احساس تنهایی و بازداری هیجانی بیماران دارای اختلال افسردگی شهر تهران. فصلنامه مطالعات روانشناسی و علوم تربیتی، (1) 8، 69-53.

جوكار، بهرام؛ سليمي،  عظیمه (1390).  ویژگی­های روان­سنجی فرم كوتاه مقياس احساس تنهايي اجتماعي و عاطفي بزرگسالان. مجله علوم رفتاری، (2) 6، 318-310.

حسین­خانزاده، عباسعلی؛ ایمن­خواه، فهیمه (1395). نقش ترکیبی موسیقی به همراه بازی در تحول اجتماعی، جسمی و رفتاری کودکان با اختلال طیف اوتیسم. تعلیم و تربیت استثنایی، (4) 16، 47- 59.

حقیقی­آزاد، فرناز (1398). نقش موسیقی درمانی بر ارتباط موثر، افسردگی، احساس تنهایی و اضطراب مددجویان مرکزتوانبخشی معلولین و سالمندان سردهای سراب. سومین کنفرانس بین المللی نوآوری و تحقیق در علوم تربیتی، مدیریت و روانشناسی.

خانجانی، زینب؛ خاک­نژاد، زهرا (1395). تأثیر موسیقی­درمانی غیرفعال بر نشانه­ها نارسایی ارتباطی و تعامل اجتماعی کودکان مبتلا به طیف اوتیسم. فصلنامه سلامت روانی کودک، (5) 3، 79-58.

خوش­کنش، ابوالقاسم؛ فلاح زاده، هاجر؛ انجم شعاع، بهاره و قنبری، سعید (1395). ویژگی­های روان­سنجی نسخه فارسی مقیاس احساس تنهایی کودک در دختران دبستانی شهر کرمان. مجله روانپزشکی و روانشناسی.

  ذبیحی، رزیتا؛ اسدزاده، حسن و حسین­مردی، نرگس (1394).تأثیر شنیدن موسیقی (ریتمیک و ملودیک) بر توجه و تمرکز دیداری، شنیداری و مهارت­های اجتماعی کودکان پیش­دبستانی. فصلنامه مشاوره و روان­درمانی، (14) 4، 72-52.

شیبانی تذرجی، فاطمه؛ پاکدامن، شهلا (1389). تأثیر موسیقی­درمانی، خاطره­گویی و انجام فعالیت­های دلخواه بر کاهش احساس تنهایی سالمندان. فصلنامه روانشناسی کاربردی، (3) 4، 78-60.

فرهنگي، علي اكبر (1402 ). ارتباطات انساني. تهران: موسسه خدمات فرهنگي رسا.

گنجی، مهدی؛ گنجی، حمزه. (1401). راهنمای کامل تغییرات و نکات ضروری DSM-V. تهران: نشر ساوالان.

مهرجو، پروانه (1390). نگاهی به تفاوت بازی کودکان عادی و استثنایی. فصلنامه تعلیم و  تربیت استثنایی، (8) 3 ، 55-48.

 

America Psychiatric Association. (2014). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5). Seyed Mohammadi Y. (Persian translator). Fifth edition. Tehran, mental publication

Atencia-Dona L. Mateos-Moreno D, (2013). Effect of combine ance/movement and music therapy on young adults diagnosed with servere autism. Arts sychother. ;40(5):465-72. 

Cooper, B., & Widdows, N. (2004). Knowing yourself knowing others: Activities that teach social skills (p. vi) Norwalic, CT: Instant Heip Press  

Delavar, a (2014). Applied probability and statistics in psychology and educational sciences. Tehran: roshd.  

Draper EA. (2020). Teaching Students with Autism Spectrum Disorder: Strategies for the Music Classroom. General Music Today. ;33(2):87-9.

 Durrani, H. (2014). Facilitating Attachment in Children With Autism Through Art Therapy: A Case Study. Journal of Psychotherapy Integratio American Psychological Association. 24(2): 99 –108.

Elhageen, A. A. M. (2008). Effect of interaction between parental treatment styles and peer relations in classroom on the feelings of loneliness among Deaf Children in egyptianschools. Doctoralthesis.Eberhar d – Karls-university.

Hackett S, Morison CJ, Pullen C. (2013). Aretrospective practice based Evaluation of music therapy: A singlecase study of a four–year–old girl With Rett syndrome–Rebecca’s story. Arts Psychother. 40: 473-477.

Heinrich, L. M., & Gullonca. E. (2016). The effects of maternal depression children: clinical psychology Review .10.329-335.

Heward, W. (2018). Adaptive behavior. Exeptional children. Wiki Answers. Publication.  

Jaschke. A.C. (2019). Music therapy on impulsivity and visual motor perception in children with autism spectrum disorder. Vision Research. 17 (4): 102-119.

Kidd, S. A. (2004). The walls were closing in, and we were trapped: A qualitative analysis of street youth suicide. Youth Society, 36 (1), 30-55.

Kim, O., Byeon, Y. S., & Kim, J. H. (2011). Loneliness, Depression and Health Status of the Institutionalized Elderly in Korea and Japan. Journal of Asian Nursing Research, 3, 63-70.

Koegel, R. L, & Koegel, L. K. (2017). Pivotal Response Treatments for Autism: Communication, Social, & Academic Development. Baltimore: H. Brookes.

Koegel, R. L, & Koegel, L. K. (2017). Pivotal Response Treatments for Autism: Communication, Social, & Academic Development. Baltimore: H. Brookes.

Lundqvist, L.-O., Andersson, G., & Viding, J. (2009). Effects of vibroacoustic music on challenging behaviors in individuals with autism and developmental disabilities. Research in Autism Spectrum Disorders, 3(2), 390–400.

Martinez, C. K., & Betz, A. M. (2013). Response interruption and redirection: Current research trends and clinical application. Journal of Applied Behavior Analysis, 46 (2), 549-554.   

Pater, M., Spreenb, M,. & van Yperen, T. (2022). Music therapy for children on the autism spectrum: Improved social interaction observed by multiple informants across different social contexts. NORDIC JOURNAL OF MUSIC THERAPY, VOL. 32, NO. 1, 29-47.

Peplau, L. A. & Perlman, D. (2016). Perspective on loneliness. In L. Peplau & D. Perlman (Eds.), Loneliness (pp. 1-18). New York: John Wiley & Sons.

Richman, S. (2017). Raising a Child with Autism. London: Jessica Kingsley.

Schweizer, C. (2020). Art Therapy for Children Diagnosed with Autism Spectrum Disorders: Development and First Evaluation of a Treatment Programme. University of Groningen. 

Schweizera, C., Knorthb, E.J., van, A., Yperenb, T.A., & Spreena, M. (2019). Evaluation of ‘Images of Self,’ an art therapy program for children diagnosed with autism spectrum disorders (ASD). Children and Youth Services Review, 116(4): 1 – 10.

Simpson K, Keen D, Lamp J. (2013). The use of music to engage children with autism in a receptive labeling task. Orginal research article. Research In autism spectrum disorders. 7: 1489-1496.

Williams, D. L., Mazefsky, C. A., Walker, J. D., Minshew, N. J., & Goldstein, G. (2014). Associations between conceptual reasoning, problem solving, and adaptive ability in high-functioning autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 44(11), 2908-2920

 

 

 

 

---

[1] - autism

[2] - Richman

[3] - Koegel

[4]  - Williams

[5]  - Heward

[6]  -Albert & Petitpas

[7] - Henrich & Gullone

[8]  -Kim, Byeon & Kim

[9] - Peplau & Perlman

[10]  - Martinez & Betz

[11]  - Cooper & Widdows

[12]  - Schweizer

[13]  - Durrani

[14]  - Draper

[15]  - Kidd