تمثل در غزلیات شمس با تکیه بر 200 غزل نخست

الموضوعات :

پروین درویشی ¹ , مصطفی سالاری ² , حسین اتحادی ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران.
2 - گروه زبان و ادبیات فارسی- واحد زاهدان، دانشگاه ازاد اسلامی، زاهدان، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران.

تاريخ الإرسال : 03 الجمعة , ربيع الأول, 1446 تاريخ التأكيد : 17 الجمعة , رجب, 1446 تاريخ الإصدار : 15 الأربعاء , رجب, 1446

الکلمات المفتاحية: مولوی, غزلیات, تمثیل.,

ملخص المقالة :

شاعران و نویسندگان برای بیان غیرمستقیم مفاهیم از شگردهای مختلفی استفاده می­کنند. یکی از این روش­ها تمثیل است. مولوی از برجسته­ترین قله­های ادبیات عرفانی، در آثار خود از تمثیل به بهترین شکل برای بیان اندیشه­های عرفانی، شرح و تفسیر آیات و احادیث و توضیح و تبیین اصطلاحات و اندیشه­های عرفانی استفاده­ کرده است. غزلیات مولوی با اینکه مثل سایر آثارش جنبۀ تعلیمی ­ندارد؛ اما متأثر از شیوۀ بیان او در استفاده از تمثیل است. در این پژوهش برآنیم تا با بررسی 200 غزل آغازین دیوان غزلیات مولوی به این پرسش پاسخ ­دهیم که آیا مولوی در غزلیات خود از تمثیل استفاده کرده­است؟ هدف پژوهش این است که میزان و نحوۀ استفادۀ مولوی از انواع تمثیل در غزلیات را مورد بررسی قرار دهد. روش پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی است و با ابزار کتابخانه­ای و فیش­برداری از منابع و اسناد مکتوب انجام شده است. نتایج تحقیق نشان می­دهد مولوی در غزلیات نیز از تمثیل برای بیان اندیشه­های خود استفاده کرده است. تمثیل­های به­کار گرفته شده در غزلیات، هم شامل تمثیل­های فشرده و کوتاه است و هم تمثیل­های روایی. موضوع تمثیل­ها نیز تعلیم مسائل حکمی، اخلاقی و عرفانی است و در آنها انسان را به ترک آلایش­های جسمانی و توجه به احوال نفسانی فرامی­خواند.

المصادر:

فهرست منابع و مآخذ
حکمت، نصرالله، (1385)، «فلسفة تمثیل ازنظر ابن‌ترکه»، پژوهشنامة دانشکده ادبیات و علوم انسانی، شماره 49، صص 108-85...
.........................، (1385)، متافیزیک خیال، در گلشن راز شبستری، تهران، فرهنگستان هنر.
شامیان ساروکلائی، اکبر، (1392)، آینۀ معنی «تمثیل در بلاغت فارسی و عربی»، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
شفيعي¬كدكني، محمدرضا. (1375)، صور خيال در شعر فارسي، تهران،‌ آگاه.
شهیدی، سید جعفر، (1380)، شرح مثنوی، دفتر دوم جزء اول و دوم، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
علامی، ذوالفقار و مریم رجبی¬نیا، (1397)، تمثیل داستانی در غزلیات شمس تبریزی، نخستین همایش ملی تحقیقات ادبی با رویکرد مطالعات تطبیقی در سال 1397.
لاهیجی، محمدبن‌یحیی، (1387)، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، تهران، سنایی.
محجوب، محمدجعفر، (1342)، «مطالعه در داستان‌هاي عاميانه فارسي» در كتاب هفته، تهران،‌ ش 77.
مک¬کوئین، جان، (1389)، تمثیل، ترجمۀ حسن افشار، تهران، نشر مرکز.
مولوی، جلال¬الدین، (1388)، غزلیات شمس تبریز، مقدمه، گزینش و شرح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، سخن.
--------------، (1389)، مثنوی معنوی، شرح کریم زمانی، دفتر اول، چ سی و دوم، تهران، اطلاعات.
--------------، (1374)، کلیات غزلیات شمس، تصحیح بدیع¬الزمان فروزان فر، تهران، نشر راد.
نجار نوبری، عفت، (1399)، تحلیل تمثیل¬های عرفانی در «فیه مافیه»، فصلنامۀ علمی عرفان اسلامی، سال شانزدهم، شمارۀ 63، بهار 1399، 230-250.
همایی، جلال‌الدین(1387)، غزالی نامه، هما، تهران.
یوسف¬¬پور، محمدکاظم و علیرضا محمدی کله¬سر، (1390)، پیوندهای معنایی تمثیل¬های وحدت وجود در مثنوی، فصلنامه مطالعات عرفانی، شماره 13، بهار و تابستان 1390، 211- 235)

Abrams, M. H.(1993). Glossary of Literary Terms; sixed Ed, Harcourt: New York.