نقد و تحلیل روایات صحیحین در خصوص حذف آیه رجم از قرآن کریم
الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنی
مریم نظربیگی
1
,
محمد علی کیهانی
2
1 - استادیار گروه علوم قرآن وحدیث دانشگاه آیت الله بروجردی
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد دانشکده علوم قرآنی مشهد
الکلمات المفتاحية: تحریف قرآن, تحریف به نقصان, آیه رجم, روایات, صحیح بخاری و مسلم,
ملخص المقالة :
ادعای تحریف قرآن از طرف برخی افراد یکی از موضوعات مهم و حساس در طول تاریخ اسلام بوده که پذیرش این عقیدة ضمن ایجاد تشکیک در آموزه‌های اعتقادی، می تواند موجب چالش در شکل گیری فرهنگ، اخلاق و و قوانین جامعه اسلامی باشد. در جهت رفع این انگاره از ساحت قرآن باید روایاتی بررسی شود که به حذف یا زیادت آیه یا سوره‌ای اشاره شده و باعث این ادعای سست گردیده است. از جمله این روایات، روایت «عمر بن خطاب» است که مشعر به حذف آیهی موهوم رجم از قرآن کریم است که به شکل‌های مختلفی از جمله «الشَّيْخُ وَ الشَّيْخَةُ إِذَا زَنَيَا فَارْجُمُوهُمَا الْبَتَّةَ» روایت شده است. این پژوهش ضمن احصای طرق مختلف روایت، به روش توصیفی_ تحلیلی، به بررسی اشکالات متنی، محتوایی و سندی آن پرداخته است. بررسی نگاشته پیش رو حکایت از آن دارد که در حیطه متنی، آیه موهوم در روایت مذکور از جهات مختلف لفظی و دستوری با ادبیات عرب و اسلوب بیانی حاکم بر قرآن سازگار نبوده، و نیز از بعد محتوایی نمونه‌ای مانند این آیه و یا مصداقی در حکم آن نیست و به گمان بعضی این احتمال می‌رود که متن مورد بحث در اصل سنتی باشد که در زمان پیامبر اکرم(ص) وضع شده باشد. همچنین بررسی‌های سندی نشان می‌دهد که با توجه به مرفوع بودن اسناد، تمام طرق این روایت در زمرة روایات ضعیف جای می‌گیرد. و نتیجه اشکالات وارده، روایت را از حیث اعتبار ساقط می‌باشد.
ابن ابي‌حاتم، عبدالرحمن بن محمد(1393ش). الجرح و التعديل. قم: دارالفکر #
ابن ابی الحدید، عبدالحمید(1404ق). شرح نهج البلاغه. قم: مکتبه آیت الله مرعشی#
ابن اثیر، علی بن محمد(۱۴۲۴ق). أسد الغابة في معرفة الصحابة. بیروت:دار الکتب العلمية#
ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی(۱۴۱۵ق). تهذیب التهذیب. قم: دارالفکر #
ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی؛ قلعجی(۱۴۲۸ق). تاریخ الثقات. بیروت: دار الکتب العلمي#
ابن حزم، علی بن احمد؛ بنداری، عبد الغفار سلیمان(۱۴۲۵ق). المحلی بالآثار. بیروت: دار الکتب العلمية#
ابن داوود، تقی الدین(1392ش). رجال ابن داوود، قم: منشورات الرضی #
ابن سعد، محمد بن سعد؛ عطا، محمد عبدالقادر(۱۴۱۰ق). الطبقات الکبری. بیروت: دار الکتب العلمية#
ابن عبد البر، یوسف بن عبد الله(۱۴۱۲ ق). الإستيعاب في معرفة الأصحاب. بیروت: دار الجيل#
ابن ماجه، محمد بن یزید(۱۴۱۸ق). سنن الحافظ ابی عبدالله. بیروت: دارالجيل #
ابن‌عدی، عبدالله‌بن عدی(۱۴۰۴ ق). الکامل فی ضعفاء‌الرجال. قم: دارالفکر #
ابوحاتم بستي، محمد بن حبان(۱۳۶۲ق). الثقات. حیدر آباد: مطبعه مجلس دائره المعارف العثمانيه#
اردبیلی، محمد بن علی(۱۴۰۳ ق). جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الأسناد. بیروت: دار الأضواء#
اسکندرلو، محمدجواد(۱۳۹۰ ش). اعجاز قرآن و مصونيّت از تحريف. قم: مرکز بين‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص )#
بخاری، محمد بن اسماعیل(۱۴۱۰ ق). صحیح بخاری. مصر: وزاره الاوقاف، احیاء الکتب السنه#
برقی، احمد بن محمد ؛ بغدادی، حیدر(۱۴۳۰ق). رجال البرقي. قم: مؤسسة الإمام الصادق علیه السلام#
بروجردی، حسین؛ اسماعیل تبار، (۱۳۸۶ ش). منابع فقه شیعه. تهران: فرهنگ سبز#
بلاذری، احمد بن یحیی(1398ق). انساب و الاشراف. بیروت: دارالنشر #
بلاغی، محمدجواد(1352ش). آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن. قم: بنیاد بعثت#
حافظ مزی، یوسف بن عبد الرحمن ؛ معروف، بشار عواد(1413ق). تهذيب الکمال في أسماء الرجال. بیروت - لبنان: مؤسسة الرسالة#
حسینی میلانی، علی(1429 ق). التحقیق في نفي التحریف عن القرآن الشریف. قم: الحقائق #
حسینی، محمد بن علی ؛ عبدالمطلب، رفعت فوزی(۱۴۱۸ ق). التذکرة بمعرفة رجال الکتب العشرة. مصر: مکتبة الخانجي#
حلی، حسن بن یوسف(1417ق). خلاصه الاقوال فی المعرفه الرجال. بی جا: نشر الفقاه#
حنبل، احمد بن محمد(۱۴۱۶ ق). مسند الامام احمد بن حنبل. بیروت: موسسه الرساله#
خلیل بن احمد؛ آل‌عصفور، محسن؛ مخزومی، مهدی ؛ سامرائی، ابراهیم(1409ق). العین. قم - ایران: مؤسسة دار الهجره #
خوئی، سید ابوالقاسم(۱۳۷۲ ش). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة. بی نا#
خوئی، سید ابوالقاسم(۱۴۰۲ق). شناخت قرآن . قم: مدينة العلم #
دارقطني، علي بن عمر(۱۳۶۵ق). ذکر اسماء التابعين و من بعدهم ممن صحت روايته عن الثقات عند البخاري و مسلم. بیروت: موسسه الکتب الثقافيه#
ذهبی، محمد بن احمد ؛ تدمری، عمر عبدالسلام(۱۴۰۹ ق). تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام. بیروت: دار الکتاب العربی #
زرقانی، محمدعبدالعظیم(۱۳۸۲ش). مناهل العرفان فی علوم القرآن. تهران: الحورا #
سمعانی، عبدالکریم بن محمد ؛ معلمی، عبد الرحمن بن یحیی(۱۳۸۲ ق). الأنساب. هند: مطبعة مجلس: دائرة المعارف العثمانیة#
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر(1425 ش). الإتقان في علوم القرآن. بیروت: دار الکتاب العربي #
شبستری، عبدالحسین(۱۴۳۰ ق). التبیین في أصحاب الإمام أمیر المؤمنین علیه السلام و الرواة عنه. قم: المکتبة التاریخیة المختصة#
شوشتری، محمدتقی(بی‌تا). قاموس الرجال. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. دفتر انتشارات اسلامی #
شیری، علی؛ ابن عساکر(۱۴۱۵ ق)، علی بن حسن. تاریخ مدینة دمشق. قم: دار الفکر #
صبحی صالح، (1991م) علوم حدیث و مصطلحه، ط18، بیروت، دار العلم للملایین#
طبرسی، فضل بن حسن(1415ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: موسسه الاعلمی المطبوعات#
طوسی، محمد بن حسن(۱۴۲۷ق).رجال الطوسي. جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة قم. مؤسسة النشر الإسلامي#
عاملی، جعفر مرتضی(بی‌تا ). حقایقی مهم پیرامون قرآن کریم. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. دفتر انتشارات اسلامی#
عتر، نورالدین(۱۴۱۶ ق). علوم القرآن الکریم. دمشق: مطبعة الصباح #
عتر، نورالدین(1412ق) ، منهج النقد فی علوم حدیث، ط3، بیروت، دار الفکر المعاصر#
غفار، عبدالرسول(۱۴۱۵ ق). المیسر في علوم القرآن. بیروت: دار المکتبة الرسول الاکرم (ص) #
فاضل موحدی لنکرانی، محمد(1396ش). مدخل التفسیر. تهران: مطبعه الحيدري #
کمالی دزفولی، علی(1370ش). شناخت قرآن. تهران: اسوه#
کمالی دزفولی، علی(بی‌تا). قانون تفسیر. تهران:کتابخانه صدر#
مالک بن انس(۱۴۲۵ ق). موطا الامام مالک. امارات: موسسه زاید بن سلطان #
مامقاني، عبدالله(۱۳۵۱ ق). تنقيح المقال في علم الرجال. بی جا: مطبعه المرتضوي#
مامقانی، عبدالله( 1411ق)، مقباس الهدایه فی علم الدرایه، ط1، تحقیق: محمد رضا مامقانی، قم، موسسه آل بیت لاحیاء التراث#
مجلسی، محمدباقر(1407ق). معاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار. سید مهدی رجایی، قم: مطبعه الخیام #
مسلم بن حجاج(۱۴۱۲ ق). صحیح مسلم. مصر: دارالحديث #
مظفر، محمد حسن؛ مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث(۱۴۲۶ق). الإفصاح عن أحوال رواة الصحاح. قم: مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث#
معرفت، محمدهادی(بی‌تا). تحریف ناپذیری قرآن. علی نصیری، تهران: سازمان مطالعه و تدوين کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهيد#
نسائی، احمد بن علی(۱۴۱۱ ق). السنن الکبری. بیروت: دارالکتب العلميه #
نمازی شاهرودی، علی(بی‌تا).مستدرکات علم رجال الحدیث، بی نا#
نوری، حسین(1416ق). خاتمه المستدرک، قم: موسسه آل البیت #
نووی، یحیی بن شرف؛ مرشد، عادل ؛ غضبان، عامر(۱۴۳۰ق). تهذیب الأسماء و اللغات. دمشق: دار الرسالة العالمیة#
وحید بهبهانی، محمدباقر(بی تا). تعلیقه علی منهج المقال، بی نا #
هلل، صلاح بن فتحی؛ ابن ابی خیثمة، احمد بن زهیر(۱۴۲۴ق). التاريخ الکبير. مصر: الفاروق الحديثة للطباعة والنشر #
burton, john, the cillection of the quran, cambridge university press, 1977#
