ملخص المقالة :
مراکز قدیمی شهرها در سراسر جهان از اهمیت اقتصادی ویژه‌ای برخوردار بوده‌اند. یکی از پدیده‌های قابل مشاهده در شهرهای ایران، قدمت زیاد و فرسودگی ساختمان‌های مراکز تجاری و بازارها است. مقاله حاضر تلاش می‌کند تا نشان دهد، افزایش سرقفلی، مالکیت وقفی و ورثه‌ای بودن واحدهای تجاری از یک طرف و عدم تمایل سرمایه‌گذاران به بازسازی واحدها، مانعی برای تحول کالبدی مراکز تجاری گردیده است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و پیمایشی است. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 90 واحد تجاری برآورد و در انتخاب نمونه‌ها از روش نمونه‌گیری خوشه‌ای استفاده شده است. اطلاعات و داده‌ها با بهره‌گیری از نرم‌افزار Spss در قالب آزمون‌های آماری ضریب همبستگی پیرسون و کای اسکوئر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج آزمون کای اسکوئر نشان می‌دهد بین عدم تحول کالبدی مراکز تجاری (متغیر وابسته) و ورثه‌ای بودن ملک، مالکیت وقفی، سرقفلی و قوانین و مقررات سازمانهای مربوطه (متغیر مستقل) رابطه‌ی معناداری در سطح 99 درصد وجود دارد. این در حالی است که طرح‌های نوسازی و بهسازی در مراکز تجاری شهر، جز در مناطقی که برای افراد و سازمانهای مسؤول اجرای طرح منافعی را در بردارند، اجرایی نمی‌شوند. در این راستا، عرضه اوراق بهادار یا صکوک اجاره به شرط تملیک به عنوان منابع تأمین مالی، تسهیل در انتقال و صدور اسناد مالکیت واحدهای وقفی و ورثه‌ای در جریان بهسازی و توسعه مراکز تجاری پیشنهاد می‌گردد.
المصادر:
جعفری لنگرودی، محمد جعفـر(1388)، ترمینولـوژی حقوق، چاپ چهارم، انتشارات گنج دانش، تهران.
حبیبــی، کیــومرث و پوراحمــد، احمــد و مشــکینی،ابوالفضـل(1386)، بهسـازی و نوسـازی بافتهـای کهــن شــهری، چــاپ اول، انتشــارات دانشــگاه کردستان.
ســجادی، ژیــلا و محمــدی، کــاوه (1390)، تحلیــل اجتماعی- فضایی در بافتهـای فرسـوده شـهری مطالعه موردی: بافت مرکزی شهر سردشت، مجله پژوهش و برنامهریزی شـهری سـال دوم، شـماره ششم.
سوری، حسین و کاظم صدر (1389)، شناسائی عوامل مؤثر در افزایش درآمد حاصل از مغازههای وقفـی بـازار تهـران، مجلـه برنامـه و بودجـه، سـال اول،شماره سوم.
شکیبا منش، امیـر(1387)، ارتقـاء کیفـی و پویاسـازی مراکز شهری، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علم وصنعت ایران.
شماعی، علی و پوراحمد، احمـد (1384)، بهسـازی ونوسازی شهری از دیدگاه علم جغرافیا، چاپ اول،انتشارات دانشگاه تهران.
شمشـیری، علیرضـا و امیـر آبـادی فراهـانی، فرشـته(1389)، بررسی مبانی سرقفلی در حقوق ایران بـا مطالعه تطبیقی در فقه، مجله تعالی حقـوق، سـال دوم، شماره هفتم.
صدر، کاظم (1390)، نقش سرقفلی در بازداری توسعه مراکز تجاری، مجموعه مقالات کنفـرانس اقتصـاد شهری، مشهد.
فدایینژاد، سمیه(1386) بهسازی، بازسازی و نوسازی مراکز شهری، مجله هنرهای زیبا، دانشگاه تهـران،دانشکده هنرهای زیبا، شماره 32.
قربانیــان، مهشــید(1389)، بازســازی بخــش مرکــزی شهرها؛ الگوی مداخله و دستور العملهای مرمتی در خرده حوزههای تجاری، مجله انجمـن علمـی معماری و شهرسازی ایران، سال اول، شماره اول.
کشاورز، بهرام (1388)، سرقفلی و حق کسب و پیشه وتجارت در حقوق ایران و فقه اسلام، چاپ چهارم،انتشارات کشاورز، تهران.
کلانتــری خلیــل آبــاد، حســین و صــالحی، احمــد ورستمی، قهرمان (1389)، نقش تـاریخی وقـف درشکلگیری شـهر اسـلامی مطالعـه مـوردی شـهراصفهان، مجله مطالعات شـهر ایرانـی – اسـلامی،سال اول، شماره اول.
کوکبی، افشین (1384)، برنامـهریـزی کیفیـت زنـدگی شهری در مراکز شهری، تعـاریف و شـاخصهـا،مجلــه جســتارهای شهرســازی، ســال چهــارم،شماره12.
میرکتولی، جعفر (1389)، مقدمـهای بـر برنامـهریـزی عرضه زمین شهری، چاپ اول، انتشارات دانشگاه گلستان.
نظریــان، اصــغر و میربهــایی، مــریم (1389)، نقــش ساختاری قومی در دو قطبی شدن مراکـز تجـاری شهر زاهدان، مجلـه آمـایش محـیط، سـال پـنجم،شماره چهارم.
نـوروزی، محـرم (1389)، بهسـازی، نوسـازی مراکـزفرسوده شهری- چالشها و موانع تحقـقپـذیری،مجله شهر و ساختمان، سال سوم، شماره پنجم.
Caves, Roger (2005) Encyclopedia of the City,Routledge, First Published, New York.
Larkham, P. (2004) Rise of the Civic Centre inEnglish Urban form and Design, UrbanDesign International Journal, No. 9,Hampshire.
Norbe, E. (2008) Urban RegenerationExperiences in Brazil: Historical
Preservation, Tourism Development andGentrification in Salvador Da Bahia, UrbanDesign International Journal.
