تحلیلی بر راهبردهای توسعه گردشگری شهری کلان شهر تبریز، با تاکید بر گونه گردشگری پزشکی
الموضوعات : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری
رحیم حیدری چیانه
1
,
حسن محمودزاده- برنامه ریزی شهری
2
,
مهدی موذنی
3
1 - برنامه ریزی شهری و منطقه ای- دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی- دانشگاه تبریز
2 - دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تبریز
3 - جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز ایران
الکلمات المفتاحية: تحلیل عاملی, گردشگری شهری, کلان شهر تبریز, گردشگری پزشکی, چالش های توسعه,
ملخص المقالة :
جهانی‌سازی مراقبت‌های بهداشتی موجب پیدایش شکل جدیدی از گردشگری در شهرها شده است که معمولاً به‌عنوان گردشگری پزشکی شناخته میشود. گردشگری پزشکی یکی از سریع‌ترین بازارهای در حال رشد گردشگری در جهانم ی باشد که اکنون 60 میلیارد دلار در سال در سراسر جهان درآمد کسب می‌کند و به عنوان بخش سودآور برای کشورهای درحال‌توسعه در حال ظهور می‌باشد. بنابراین پژوهش حاضر با هدف تحلیل مهم ترین راهبردهای توسعه گردشگری شهری کلان شهر تبریز، با تاکید بر گونه گردشگری پزشکی صورت گرفته است. این پژوهش از نظر روش، توصیفی -تحلیلی و هدف کاربردی است، جمع‌آوری اطلاعات و داده‌ها به دو صورت، کتابخانه‌ای و پیمایشی از طریق پرسشنامه می‌باشد. جامعه آماری تحقیق شامل کارشناسان و متخصصین گردشگری و پزشکی در شهر تبریز به تعداد 120 نفر که تعیین حجم نمونه نیز با استفاده فرمول کوکران و با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی ساده انجام پذیرفته است. یافته ها و نتایج حاصل از آزمون تحلیل عاملی در محیط نرم‌افزار SPSS 25 بیانگر آن است که اولین و مهم‌ترین راهبرد در توسعه گردشگری پزشکی، عامل اقتصادی بوده که مقدار قابل‌توجهی از واریانس را به خود اختصاص داده و همچنین در اولویت‌بندی مربوط به عامل‌ها نیز از 4 شاخص با بار عاملی بالا هر 4 شاخص مربوط به عامل اقتصادی می‌باشد که این عوامل به ترتیب اهمیت مربوط به شاخص نرخ ارز ثابت و اقتصاد پایدار با بار عاملی (798/0)، وضعیت و ساختار نظام اقتصادی با بار عاملی (775/0)، ارائه خدمات باکیفیت با قیمت‌های رقابتی و مقرون به صرفه با بار عاملی (668/0)، هزینه‌های مختلف پایین با بار عاملی (635/0) می‌باشد. نتایج گویای اهمیت و ارزش عامل اقتصادی و یا مزیت نسبی اقتصادی مقصد کلان شهر تبریز نسبت به عوامل دیگر است.
1. Asghari Aghababa, M. (2011). Investigating urban tourism development strategies in Iran using the SWOT analytical model: Tabriz city (Master’s thesis, University of Zanjan, Faculty of Literature and Human Sciences, Department of Geography). [In Persian]
2. Bookman, M. Z., & Bookman, K. R. (2007). Medical tourism in developing countries. Palgrave Macmillan.
3. Esiyok, B., Çakar, M., & Kurtulmuşoğlu, F. B. (2017). The effect of cultural distance on medical tourism. Journal of Destination Marketing & Management, 6, 66–75. https://doi.org/10.1016/j.jdmm.2016.03.001
4. Carlisle, S., Johansen, A., & Kunc, M. (2016). Strategic foresight for (coastal) urban tourism market complexity: The case of Bournemouth. Tourism Management, 54, 81–95. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2015.10.005
5. Connell, J. (2006). Medical tourism: Sea, sun, sand, surgery. Tourism Management, 27(6), 1093–1100. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2005.11.005
6. Birch, D. W., Vu, L., Karmali, S., Johnson Stoklossa, C., & Sharma, A. M. (2010). Medical tourism in bariatric surgery. The American Journal of Surgery, 199(5), 604–608.
7. de Kadt, E. J. (1979). Tourism: Passport to development? Perspectives on the social and cultural effects of tourism in developing countries. Oxford University Press.
8. Gan, L. L., & Frederick, J. R. (2011). Medical tourism facilitators: Patterns of service differentiation. Journal of Vacation Marketing, 17(3), 165–183. https://doi.org/10.1177/1356766711409181
9. Ghasemi Yalquz-Aghaj, A. (2017). Evaluation of the medical tourism index and presentation of the development model of the export of medical services (a case study of East Azarbaijan province) (Doctoral dissertation, University of Tabriz, Faculty of Economics and Management). [In Persian]
10. Heydari, R. (2008). The basics of tourism industry planning (1st ed.). Samt Publications. [In Persian]
11. Horowitz, M. D., Rosensweig, J. A., & Jones, C. A. (2008). Medical tourism: Globalization of the healthcare marketplace. Medscape General Medicine, 9(4), 33–42.
12. Hosseini, S. S., & Taqvai, M. (2021). Compilation and evaluation of health village expansion indicators with the approach of medical tourism development in order to integrate services in Iran (a qualitative and quantitative study). Human Geography Research, 53(3), 1015–1034. [In Persian]
13. Majumdar, K. K., & Kishore, J. (2018). Medical tourism in India and its future prospects. International Journal of Preventive, Curative & Community Medicine, 4(2), 4–8. https://doi.org/10.24321/2454.325X.201809
14. Goering, L. (2008, March 28). For big surgery, Delhi is dealing. The Chicago Tribune.
15. Lubowiecki-Vikuk, A. L. (2011). Medical tourism as an export product in Polish economy.
16. Lunt, N., Horsfall, D., & Hanefeld, J. (2014). Handbook on medical tourism and patient mobility. Edward Elgar Publishing.
17. Meštrović, T. (2016). Medical tourism history. Retrieved from http://www.news-medical.net/health/Medical-Tourism-History.aspx
18. Momeni, K., Janati, A., Imani, A., & Khodayari-Zarnaq, R. (2018). Barriers to the development of medical tourism in East Azerbaijan province, Iran: A qualitative study. Tourism Management, 69, 307–316. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2018.05.007
19. Musa, G., Doshi, D. R., Wong, K. M., & Thirumoorthy, T. (2012). How satisfied are inbound medical tourists in Malaysia? A study on private hospitals in Kuala Lumpur. Journal of Travel & Tourism Marketing, 29(7), 629–646.
20. Naderi, N., Yazdani, R., & Behvar, S. (2021). Analyzing the negative consequences of medical tourism for sustainable development (Kermanshah case study). Tourism Management Studies, 16(54), 313–346. [In Persian]
21. Nilashia, M., Samad, S., Abdul Manaf, A., Ahmadie, H., Rashidf, T. A., Munshid, A., Almukadih, W., Ibrahimg, O., & Ahmede, O. H. (2019). Factors influencing medical tourism adoption in Malaysia: A DEMATEL-Fuzzy TOPSIS approach. Computers & Industrial Engineering, 137, 1–11.
22. Papoli-Yazdi, M. H., & Saqaei, M. (2006). Tourism (Nature and concepts). Samt Publications. [In Persian]
23. Runnels, V., & Turner, L. (2011). Bioethics and transnational medical travel: India, “medical tourism,” and the globalization of health care. Indian Journal of Medical Ethics, 8(1), 42–44. http://dx.doi.org/10.20529/IJME.2011.014
24. Sarmad, Z., Bazargan, A., & Hejazi, E. (2022). Research methods in behavioral sciences (41st ed.). Agah Publications. [In Persian]
25. Smith, M., & Puczko, L. (2009). Health and wellness tourism. Elsevier.
26. Smith, P. C., & Forgione, D. (2007). Global outsourcing of healthcare: A medical tourism model. Journal of Information Technology Case and Application Research, 9(3), 19–30. http://dx.doi.org/10.1080/15228053.2007.10856117
27. Stolley, K. S., & Watson, S. (2012). Medical tourism. ABC-CLIO.
28. United Nations World Tourism Organization. (2020). World tourism barometer. https://www.unwto.org/publication/unwto-world-tourism-barometer-and-statistical-annex-may-2020
29. Heung, V. C. S., Kucukusta, D., & Song, H. (2011). Medical tourism development in Hong Kong: An assessment of the barriers. Tourism Management, 32(5), 995–1005. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2010.08.012
30. Wong, W. K. (2017). Building the ASEAN Economic Community: Challenges and opportunities for cross border medical tourism development in Malaysia, Singapore and Thailand. Southeast Asian Social Science Review, 2(1), 93–114.
31. Yoong, W. L. (2016). Development of a holistic Internet marketing strategy framework (IMSF) in promoting medical tourism industry (MTI) in Malaysia (Master’s thesis, University Tun Hussein Onn Malaysia, Faculty of Technology Management and Business).
32. Ziyaei, M., & Torab Ahmadi, M. (2013). Understanding the tourism industry with a systemic approach (2nd ed.). Social Sciences Publications. [In Persian]
|
Journal of Research and Urban Planning Spring 2025. Vol 16, Issue 60 ISSN (Print): 2228-5229 ISSN (Online): 2476-3845 https://sanad.iau.ir/journal/jupm |
|
Research Paper
An Analysis of the Urban Tourism Development strategies in Tabriz Metropolis, with Special Reference to Medical Tourism
Rahim Heydari Chianeh1: Associate Professor, Urban and Regional Planning, Faculty of Planning and Environmental Sciences, University of Tabriz, Tabriz, Iran
Hassan Mahmoudzadeh: Associate Professor, Geography and Urban Planning, Department of Geography and Urban Planning, Faculty of Planning and Environmental Sciences, University of Tabriz, Tabriz, Iran
Mehdi Moazzeni: PhD Student, Geography and Urban Planning, University of Tabriz, Tabriz, Iran
Abstract | ARTICL EINFO |
Urban tourism is one of the most important and effective means of economic development of cities, because most of the tourists' expenses are spent in urban destinations. Although the metropolis of Tabriz is considered one of the most important destinations of this type of tourism for both domestic and foreign tourists, research shows that in recent years it is losing its relative advantages and as a result its markets due to several reasons. Therefore, it is very necessary to conduct academic research in this field. The current research has also been done in the form of a specialized doctoral thesis, in this direction and in order to investigate and understand the important components of the development of medical tourism in this important destination.This research is applied in terms of descriptive-analytical method and the aim of the research is to collect information and data in two ways, library and survey through questionnaire. The statistical population of the research includes 120 experts and specialists in tourism and medicine in the city of Tabriz, and the determination of the sample size was done using Cochran's formula and simple random sampling method. The findings and results of the factor analysis test in the SPSS 25 software environment indicate that the first and most important of these causes is the economic factor, which accounts for a significant amount of variance, and also in the prioritization of the factors from the 4 loaded indicators. The above factors are all 4 indicators related to the economic factor, and these factors, in order of importance, are related to the index of stable exchange rate and stable economy with a factor load (0.798), the state and structure of the economic system with a factor load (0.775), providing services High quality with competitive and affordable prices with factor load (0.668), various low costs with factor load (0.635). The results show the importance and value of the economic factor or the relative economic advantage of the destination of the metropolis of Tabriz compared to other factors. | Received:2024/01/29 Accepted:2024/04/29 PP: 29-42
Use your device to scan and read the article online
Keywords: Urban Tourism, Medical Tourism, Development Challenges, Factor Analysis, Tabriz Metropolis. |
Citation: Heydari Chianeh, R., Mahmoudzadeh, H., & Moazzeni, M. (2025). An Analysis of the Urban Tourism Development strategies in Tabriz Metropolis, with Special Reference to Medical Tourism, Journal of Research and Urban Planning, 16(60), 29-42. |
[1] . Corresponding author: Rahim Heydari Chianeh, Tel: +98 4133392298 Email: rheydari@tabrizu.ac.ir
Extended Abstract
Introduction
The globalization of health care has given rise to a new form of tourism in cities, commonly known as medical tourism. Many countries have implemented legal and practical plans for the development of medical tourism, reducing transportation costs, higher income, knowledge transfer and technology transfer, and competitive prices, help long trips to distant countries for medical reasons. One of the fastest growing tourism markets in the world is medical tourism, which now generates $60 billion a year worldwide, and the number of countries offering medical services to foreign tourists is increasing. The effective factors in the expansion of this industry are related to the health care problems of the countries of origin, among these problems in the countries of origin can be high treatment costs, non-coverage of costs by insurance companies, waiting time and quality of healthcare services. In the meantime, the main goal of this research is to identify the effective factors in the development of urban tourism in Iran, emphasizing the type of medical tourism in the metropolis of Tabriz.
Methodology
This research is applied in terms of descriptive-analytical method and the aim of the research is to collect information and data in two ways, library and survey through questionnaire. The statistical population of the research includes 120 experts and specialists in tourism and medicine in the city of Tabriz, and the determination of the sample size was done using Cochran's formula and simple random sampling method.
Results and discussion
Information processing according to table number 5 shows that the value of KMO in 120 sample questionnaires in identifying effective factors in the development of medical tourism in Tabriz city is 0.935. Also, the results of Bartlett's sphericity test are significant at the level of 0.1, in the sense that the opposite assumption is confirmed, that is, there is a significant correlation between the variables. It should be mentioned that in order to investigate the effective factors in the development of medical tourism, 32 variables were selected in various dimensions to be analyzed using the factor analysis method. The first 5 factors have special values greater than 1 and they explain a total of 67% of the variance of the set of 32 investigated variables regarding the development of medical tourism, which is considered an acceptable and good percentage. Therefore, although all these factors have specific values greater than unity, the importance and role of the first or economic factor with an explanation percentage of 21.429% is more than the following factors and is introduced as the most important factor.
Conclusion
In this research, with the help of the factor analysis method, which is a multivariate method, and was done using SPSS software, the relationships between 32 variables and their optimal combination were analyzed in the form of significant factors index. Factors and indicators and influencing variables in the development of medical tourism in Tabriz city based on the results of factor analysis, these causes are classified into 5 categories. The first and most important of these causes is the economic factor, which accounts for a significant amount of variance, and also in the prioritization of the factors, out of the 4 indicators with a high factor load, all 4 indicators are related to the economic factor.
.
مقاله پژوهشی
تحلیلی بر راهبردهای توسعه گردشگری شهری کلانشهر تبریز، با تاکید بر گونه گردشگری پزشکی
رحیم حیدری چیانه1: دانشیار، برنامهریزی شهری و منطقهای، دانشکده برنامهریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
حسن محمودزاده: دانشیار جغرافیا و برنامهریزی شهری،گروه جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشکده برنامهریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
مهدی موذنی: دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
اطلاعات مقاله | چکیده |
تاریخ دریافت:09/11/1402 تاریخ پذیرش:10/02/1403 شماره صفحات: 42-29
از دستگاه خود برای اسکن و خواندن مقاله به صورت آنلاین استفاده کنید
واژه‌های کلیدی: گردشگری شهری، گردشگری پزشکی، چالشهای توسعه، تحلیل عاملی، کلان شهر تبریز. | گردشگری شهری از مهم‌ترین و مؤثرترین ابزارهای توسعه اقتصادی شهرهاست چرا که اغلب هزینه‌های گردشگران در مقاصد شهری انجام میشود. با اینکه کلانشهر تبریز از مهم‌ترین مقاصد این‌گونه گردشگری هم برای گردشگران داخلی و هم خارجی محسوب میشود، ولی تحقیقات گویای این است که در سال‌های اخیر به دلایل متعددی در حال از دست دادن مزیت‌های نسبی و در نتیجه بازارهای خود است. لذا انجام تحقیقات آکادمیک در این حوزه بسیار ضروری است. پژوهش حاضر نیز در قالب رساله دکتری تخصصی، در این راستا و در جهت بررسی و شناخت مؤلفه‌های مهم توسعه گردشگری پزشکی در این مقصد مهم صورت گرفته است. این پژوهش از نظر روش توصیفی -تحلیلی و هدف پژوهش کاربردی است، جمع‌آوری اطلاعات و داده‌ها به دو صورت، کتابخانه‌ای و پیمایشی از طریق پرسشنامه می‌باشد. جامعه آماری تحقیق شامل کارشناسان و متخصصین گردشگری و پزشکی در شهر تبریز به تعداد 120 نفر که تعیین حجم نمونه نیز با استفاده فرمول کوکران و با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی ساده انجام پذیرفته است. یافته ها و نتایج حاصل از آزمون تحلیل عاملی در محیط نرم‌افزار SPSS 25 بیانگر آن است که اولین و مهم‌ترین این علل، عامل اقتصادی بوده که مقدار قابل‌توجهی از واریانس را به خود اختصاص داده و همچنین در اولویت‌بندی مربوط به عامل‌ها نیز از 4 شاخص با بار عاملی بالا هر 4 شاخص مربوط به عامل اقتصادی می‌باشد که این عوامل به ترتیب اهمیت مربوط به شاخص نرخ ارز ثابت و اقتصاد پایدار با بار عاملی (798/0)، وضعیت و ساختار نظام اقتصادی با بار عاملی (775/0)، ارائه خدمات باکیفیت با قیمت‌های رقابتی و مقرون به صرفه با بار عاملی (668/0)، هزینه‌های مختلف پایین با بار عاملی (635/0) می‌باشد. نتایج گویای اهميت و ارزش عامل اقتصادی و یا مزیت نسبی اقتصادی مقصد کلان شهر تبریز نسبت به عوامل دیگر است.
|
استناد: حیدری چیانه، رحیم؛ محمودزاده، حسن و موذنی، مهدی (1404). تحلیلی بر راهبردهای توسعه گردشگری شهری کلان شهر تبریز، با تاکید بر گونه گردشگری پزشکی، فصلنامه پژوهش و برنامهریزی شهری، 16(60)، 29-42. DOI: 10.82591/jzpm.1171288.2025 |
[1] . نویسنده مسئول: رحیم حیدری چیانه ، تلفن: 04133392298، پست الکترونیکی: rheydari@tabrizu.ac.ir
مقدمه
بر اساس آمارهای سازمان جهانی گردشگری ملل متحد (UNWTO) در سال 2019، سال قبل از وقوع همه گیری کوید 19 که به صورت مقطعی منجر به کاهش مسافرت ها گردید، گذرنامه نزدیک به یک و نیم میلیارد نفر در سراسر جهان ممهور به مهر مسافرت شده و از کشوری به کشور دیگر سفر کرده و بیش از 7/1 تریلیون دلار آمریکا، وارد این کشورها شده است (UNWTO, 2020)، به دیگر بیان، هر روز 5 میلیارد دلار، بدون صادر کردن هیچ کالا یا خدماتی. هم از این روست که از گردشگری با عنوان صادرات نامریی یاد شده و به تعبیر دوکت (de Kadt, 1979) حتی می تواند نقش گذرنامه برای توسعه کشورهای درحال توسعه ایفا کند. امروزه گردشگری فراتر از یک صنعت، به پدیده‌ای اجتماعی – اقتصادی در سطح جهانی تبدیل شده است (Shamsoddini et al, 2022). سال‌هاست که گردشگری به مثابه مقوله‌ای حیاتی در راستای تبدیل جهان به جامعه‌ای متحد و متمرکز فعالیت نموده است، جامعه‌ای که از با عنوان دهکده جهانی یاد میشود (Heydari, 2008). آنچه در مورد درآمدهای گردشگری اهمیت دارد اثر تکاثری است. اثر تکاثری بدین معناست که درآمدهای حاصل از گردشگری بارها و بارها در چرخه‌ی اقتصاد مقصد هزینه خواهد شد (Ziyaei & Torab Ahmadi, 2013: 152-153). گردشگری بر اساس مکانیسم های خاص خود، سهم منحصر به فردی در رشد اقتصادی شهرها خاصه مناطق کمتر توسعه یافته دارد. تولید شغل و ایجاد تحرک اقتصادی در همه مشاغل مرتبط، وارد شدن پول به چرخه اقتصادی مقاصد و افزایش حجم مبادلات اقتصادی از طریق اثر ضریب تکاثری و حساب اقماری گردشگری از مهم ترین آن هاست. این در حالیست که معمولاً در سایر فعالیت های اقتصادی برای دستیابی به رشد اقتصادی، سرمایه گذاری کلانی لازم است ولی در صنعت گردشگری نیازی به چنین سرمایه گذاری وجود ندارد چرا که مهم ترین سرمایه های این صنعت همان جاذبه ها و مهمانوازی میزبان است به همین جهت بدان صنعت حامی فقرا (PPT) نیز اطلاق می شود.
در این میان گردشگري در چارچوب الگوهاي فضایی خاص مطرح میشود یکی از این الگوهاي فضایی، گردشگري شهري است (Papoli Yazdi & Saghaei, 2006). شهرها اغلب مهم ترین مقاصد گردشگرياند. آن‌ها دربردارنده‌ی مراکز مهم اقتصادي، علمی، تفریحی، پزشکی و غیره هستند و افزون بر این‌ها از جاذبه‌های طبیعی نیز بهره‌مندند. به همین جهت مهم‌ترین کانون‌های جلب گردشگرند (Asghari, 2011). جهانی‌سازی مراقبت‌های بهداشتی موجب پیدایش شکل جدیدی از گردشگری در شهرها شده است که معمولاً به‌عنوان گردشگری پزشکی شناخته میشود. بسیاری از کشورها طرح‌های قانونی و عملی را برای توسعه گردشگری پزشکی به کار گرفته‌اند، کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل، درآمد بالاتر، انتقال دانش و انتقال تکنولوژی و قیمت‌های رقابتی، به دلایل پزشکی، به سفرهای طولانی به کشورهای دوردست کمک می‌کنند. یکی از سریع‌ترین بازارهای در حال رشد گردشگری در جهان، گردشگری پزشکی است که اکنون 60 میلیارد دلار در سال در سراسر جهان درآمد کسب می‌کند و تعداد کشورهای ارائه‌دهنده خدمات پزشکی به گردشگران خارجی در حال افزایش است. این تجارت بین‌المللی در خدمات پزشکی دارای پتانسیل اقتصادی بزرگی برای اقتصاد جهانی و به‌خصوص شهرها است و گردشگری پزشکی به‌عنوان بخش سودآور برای کشورهای درحال‌توسعه در حال ظهور می‌باشد. در واقع سرمایه‌گذاری در این بخش، یک وسیله افزایش درآمد، بهبود خدمات، تولید درآمد از طریق ارز خارجی، ایجاد تراز تجاری مناسب‌تر و افزایش گردشگری می‌باشد (Heung et al.,2011:995). گردشگری پزشکی در دهه گذشته به‌شدت افزایش‌یافته است و سلامت بین‌المللی به یک صنعت جهانی تبدیل‌شده است (Esiyok et al.,2017:66). عوامل مؤثر در گسترش این صنعت مربوط به مشکلات مراقبت‌های بهداشتی کشورهای مبدأ است ازجمله این مشکلات در کشورهای مبدأ می‌توان به هزینه‌های بالای درمان، عدم پوشش هزینه‌ها توسط شرکت‌های بیمه، زمان انتظار و کیفیت ارائه خدمات بهداشتی و درمانی می‌باشد (Cornnell,2006;Gan & Frederick, 2011; Runnels & Turner, 2011). مقرون‌به‌صرفه بودن سفر هوایی به مقصد خارج از کشور و نرخ مناسب ارز نیز به تداوم بین‌المللی گردشگری پزشکی کمک می‌کند (Cornnell,2006 & Esiyok Et Al., 2017). عوامل متعددی باعث جذب گردشگران پزشکی و انتخاب مراکز درمانی به کشورهای مقصد میشود که اکثر بررسی‌ها به‌صرفه جویی هزینه برمی‌گردد، درست همان‌طور که هزینه‌های بالا کیفیت بالا را تضمین نمی‌کند، هزینه پایین لزوماً کیفیت پایین را نشان نمی‌دهد. شکل شماره 1 عوامل مؤثر بر انتخاب مراکز درمانی را نشان می‌دهد.
شکل 1- عوامل مؤثر بر انتخاب مراکز درمانی (Smith & Forgione,2007)
با توجه به موارد فوق از آنجایی که کشور ایران دارای بیمارستان‌های دولتی و خصوصی و کادر پزشکی مجرب می‌باشد این امر با سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری شهری و بهبود سرانه‌های بهداشتی و درمانی، توسعه امکانات و خدمات‌رسانی پزشکی و افزایش میزان رضایتمندی گردشگران خارجی در شهرها به‌ویژه کلان‌شهرهای بزرگ کشور که به‌عنوان قطب درمانی نقش ایفا می‌کنند می‌توان میسر شود. بر اساس آمار وزارت بهداشت در سال 1397 حدود 71973 نفر گردشگر پزشکی وارد کشور شده است شکل شماره 2 تعداد گردشگران پزشکی را در سال‌های مختلف نشان می‌دهد.
شکل 2- تعداد گردشگران پزشکی خارجی ایران طی سال‌های 1393 الی 1397
منبع: Ministry of Health and Medical Education, 2018
با در نظر گرفتن شرایط ویژه حاکم بر کشور که بر اقتصاد نفت متکی بوده و در شرایط تحریم نیز قرار دارد، سرمایه‌گذاری روی بخش صنعت گردشگری شهری و به‌ویژه گونه گردشگری پزشکی می‌توان موجب درآمدهای ارزی زیادی برای کشور شود، صنعت گردشگری به‌ویژه گردشگری پزشکی یک صنعت سودآوری می‌باشد که لزوم توجه بیشتری را در شرایط حاکم بر کشور را می‌طلبد. در این بین هدف اصلی این پژوهش شناسایی عوامل مؤثر در توسعه گردشگری شهری ایران با تأکید بر گونه گردشگری پزشکی در کلانشهر تبریز می‌باشد، شهر تبریز با واقع‌شدن در منطقه شمال غرب کشور و دارا بودن امکانات و خدمات و مکان‌های گردشگری متنوع در زمینه گردشگری شهری همه‌ساله پذیرای گردشگران زیادی از سراسر کشور و حتی کشورهای همجوار ازجمله جمهوری آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و عراق می‌باشند با توجه به اینکه در بحث گردشگری پزشکی بیشترین درآمد معمولاً از طرف گردشگران خارجی می‌باشد در سال‌های اخیر نیز با افزایش امکانات و خدمات پزشکی در این شهر شاهد توسعه این‌گونه از گردشگری در شهر تبریز می‌باشیم با توجه به وجود امکانات و شرایط مناسب جهت توسعه گردشگری پزشکی در کلانشهر تبریز شناسایی مهم‌ترین عوامل مؤثر و بسترهای مناسب در توسعه گردشگری پزشکی در کلانشهر تبریز می‌تواند باعث توسعه این‌گونه از گردشگری در کلانشهر تبریز شود.
پیشینه و مبانی نظری تحقیق
گردشگری پزشکی شاخه‌ای از گردشگری سلامت می‌باشد. اولین بار گردشگری پزشکی در دوران یونان و رومیان (Meštrović, 2016) مورد توجه قرار گرفته است. در واقع گردشگری پزشکی یک‌روند تاریخی است که از زمان‌های قدیم آمده است، اما روند آن در طی زمان‌های مختلف متفاوت می‌باشد به‌گونه‌ای که آنچه در حال حاضر انجام میشود با دوره‌های قبل و حتی 50 سال قبل به‌طورکلی متفاوت بوده است. تعریف گردشگری پزشکی به‌عنوان ارائه مراقبت‌های پزشکی مقرون‌به‌صرفه برای بیماران در همکاری با صنعت گردشگری می‌باشد (Bookman & Bookman, 2007; Heung et al., 2011:995). این روند معمولاً توسط بخش مراقبت‌های خصوصی1 تسهیل میشود، اما شامل بخش خصوصی و دولتی صنعت گردشگری میشود. گردشگران پزشکی هم‌زمان می‌توانند از داشتن جراحی پزشکی یا درمان درحالی‌که از اقامت دریکی از مراکز توریستی مشهور جهان استفاده می‌کنند بهره‌مند شوند (Conell,2006). گردشگری پزشکی به‌عنوان یک فعالیت آگاه شناخته‌شده است، به‌این‌ترتیب یک گردشگر پزشکی در نظر دارد برای دریافت خدمات بهداشتی در کشور خود یا در یک کشور خارجی برای حفظ (به دست آوردن) یک وضعیت سلامتی بهتر و یا زیبایی‌شناختی از بدن خود، همراه با آرامش، بازسازی قدرت فیزیکی و ذهنی، به گشت‌وگذار و سرگرمی بپردازد (Lubowiecki-Vikuk 2011). صنعت گردشگری پزشکی شامل طیف وسیعی از گردشگری و سفر، بخش تجاری، بخش بیمه، روابط دولت‌ها و بخش اعتبار بین‌المللی را دارا می‌باشد و بخش‌های مختلف را با خود درگیر می‌کند. همچنین فاکتورهایی که باعث افزایش و عمومیت یافتن گردشگری پزشکی شده است عبارت‌اند از:1-اجتناب از لیست انتظار و صف‌های طولانی 2-به دست آوردن درمان باکیفیت مناسب هم ازنظر تکنولوژیکی و هم استانداردهای جهانی 4-کیفیت خوب پذیرایی و استراحت 5-گردش و دیدن مکان‌های جذاب و دیدنی (Goering, 2008).
گرچه گردشگری پزشکی به‌عنوان سفر بیماران به خارج از کشور برای مراقبت‌های بهداشتی مقرون‌به‌صرفه تعریف‌شده است، تعریف جدیدتر ممکن است شامل در دسترس بودن و دسترسی به شرایط نیز باشد (Daniel W. Birch et al., 2010:604). عمل گردشگری پزشکی تازه نیست؛ مردم برای درمان قرن‌ها به خارج از کشور سفر کرده‌اند. گردشگری پزشکی از لحاظ تاریخی در کشورهایی که دارای درآمدها و دارای امکانات بهتر پزشکی بیشتری نسبت به دیگر کشورها می‌باشند بهتر توسعه‌یافته است. با این‌حال، این روند در حال حاضر معکوس شده است و اخیراً مراکز برتر پزشکی پیشرفت کرده است که افراد را به‌صورت منطقهای جذب می‌کند (Horowitz MD et al.,2008:33). طی 10 سال گذشته، گردشگری پزشکی به‌شدت به‌عنوان یک صنعت جهانی به‌ویژه در کشورهای درحال‌توسعه افزایش‌یافته است (Wong,2017). بسیاری از کشورها در گردشگری پزشکی مشارکت دارند که به‌صورت واردکنندگان، صادرکنندگان یا هر دو عمل می‌نمایند. کشورهای اصلی واردکننده (که گردشگران پزشکی هستند) در آمریکای شمالی و اروپای غربی هستند. کشورهای اصلی صادرات (کسانی که خدمات خود را به گردشگران پزشکی ارائه می‌دهند) در همه قاره‌ها شامل آمریکای لاتین، اروپای شرقی، آفریقا و آسیا قرار دارند. کشورها در موارد خاص تخصص دارند. به‌عنوان‌مثال، تایلند و هند متخصص در جراحی ارتوپدی و قلبی، در حالی که کشورهای اروپای شرقی در جراحی دندان تخصص دارند (Smith RD et al.,2009:594). در قرن بیست و یکم، اکثر کشورها در فعالیت‌های گردشگری پزشکی فعالانه شرکت کرده‌اند (Stolley & Watson, 2012). از جمله فعالیت‌های مربوط به مسافرت و میزبانی گردشگری است که حداقل یک‌شب در منطقه مقصد و برای حفظ، بهبود و یا بازگرداندن سلامتی از طریق مداخله پزشکی باقی می‌ماند (Musa et al., 2012 & Azmi et al.,2018:40). صنعت گردشگری پزشکی هر دو فاکتور عرضه و تقاضا را دارد که باعث رشد آن میشود، چندین کشور مانند کلمبیا، پاکستان، چین، بولیوی و برزیل برای اهدای خون بازاریابی می‌کنند درحالی‌که کشورهای آسیای جنوب شرقی بر روی جراحی قلب تمرکز می‌کنند (Chee,2007 & Turner,2008).
در رابطه با مقوله گردشگری پزشکی تحقیقات مختلفی در داخل و خارج از کشور صورت گرفته است که در جدول شماره 1 به چند نمونه از این تحقیقات اشاره میشود:
جدول 1- پژوهش انجام‌گرفته در خصوص موضوع پژوهش
نتایج پژوهش | سال | نویسندگان |
در پژوهشی تحت عنوان عوامل مؤثر در تصویب گردشگری پزشکی در مالزی یک رویکرد TOPSIS DEMATEL Fuzzy، به این نتیجه دست‌یافته‌اند که عوامل انسانی و فناوری مهم‌ترین عوامل برای پذیرش گردشگری پزشکی در مالزی هستند. | 2019 | نیلاشیا2 و همکاران |
در پژوهشی تحت عنوان گردشگری پزشکی در هند و چشم‌انداز آینده آن به این نتیجه دست‌یافته‌اند که در دو دهه گذشته، جهانی‌سازی و پیشرفت در فن‌آوری‌های سراسر جهان ازجمله هند اصلاحات زیادی در مدیریت شرایط پزشکی به ارمغان آورده است. | 2018 | ماجوم دار و کیشور3 |
در بررسی موانع توسعه صنعت گردشگری پزشکی در آذربایجان شرقی به این نتیجه دست‌یافته‌اند که بازاریابی، مسائل بین‌الملل، فرهنگ، انتقال، کارگزاری، مدیریت و مشکلات سیاسی موانع اصلی توسعه گردشگری پزشکی است. | 2018 | مومنی و همکاران |
در پژوهش نقش فواصل فرهنگی در گردشگری پزشکی در ترکیه به این نتیجه دست‌یافته‌اند که فاصله فرهنگی بر انتخاب مقصد برای گردشگری پزشکی اثر می‌گذارد. | 2017 | اسیوک4 و همکاران |
در پژوهشی تحت عنوان پیش‌بینی استراتژیک برای پیچیدگی بازار گردشگری شهری (ساحلی): مورد بورنموث به این نتیجه دست‌یافته‌اند که یک رویکرد جامع و چندمنظوره برای تجزیه‌وتحلیل استفاده چندمنظوره از فضاهای شهری می‌تواند یک چالش جالب برای برنامه ریزان شهری باشد. | 2016 | کارلیسل5 و همکاران |
در پایان‌نامه خود تحت عنوان توسعه يك چارچوب استراتژي بازاريابي اينترنتی (IMF) در ارتقاء صنعت گردشگري پزشكي (MTI) در مالزي به این نتیجه دست‌یافته است که خدمات درمانی، قیمت و IPTs مراقبت‌های بهداشتی از اهمیت بیشتری نسبت به اعتبار بیمارستان در طراحی بهترین MT webs دارند. | 2016 | یانگ6 |
در پژوهشی به مسئله‌ی گردشگری پزشکی به‌عنوان یک نیاز جهان‌شمول اشاره‌کرده‌اند. | 2014 | لنت و هورسفال7 |
در پژوهشی تدوین و ارزیابی شاخص های گسترش دهکده های سلامت با رویکرد توسعة گردشگری پزشکی در جهت یکپارچه سازی خدمات در ایران (یک مطالعة کیفی و کمی) عوامل مرتبط با توسعه گردشگری پزشکی در غالب 19 شاخص و 105 زیر شاخص، به‌منظور ظرفیتسازی بر اساس معیارهای جهانی رقابت در گردشگری پزشکی و با رویکرد یکپارچهسازی در ارائه خدمات جهت رفاه حال گردشگران و مجموعههای خصوصی فعال و موفق شناسایی، دستهبندی و سپس اولویت‌بندی شده‌اند. | 1400 | حسینی و تقوایی |
در مقاله‌ای تحت عنوان واکاوی پیامدهای منفی گردشگری پزشکی به‌منظور توسعه پایدار در کرمانشاه نتایج پژوهش نشان‌دهنده پنج طبقه موضوعی به‌عنوان: پیامدهای منفی اقتصادی، روان‌شناختی، اجتماعی-فرهنگی، علمی و سیاسی است. | 1400 | نادری و همکاران |
در رساله دوره دکتری خود تحت عنوان ارزیابی شاخص گردشگری درمانی و ارائه مدل توسعه صادرات خدمات درمانی (مطالعه موردی استان آذربایجان شرقی)، از میان 24 شاخص شناسایی شده، تعداد 12 زیر شاخص به عنوان شاخص‌های مؤثر بر جذب گردشگران درمانی شناسایی و ارزیابی گردیده است. | 1396 | قاسمی یالقوزآغاج |
منبع: مطالعات اسنادی و کتابخانه‌ای پژوهشگران، 1401
مواد و روش تحقیق
روشی که در این پژوهش مورداستفاده قرار گرفته روش توصیفی -تحلیلی می‌باشد و هدف پژوهش کاربردی است برای جمع‌آوری اطلاعات از روش کتابخانه‌ای و اسنادی استفاده‌شده است. همچنین در این پژوهش، جمع‌آوری اطلاعات به‌صورت پیمایشی و از طریق پرسشنامه صورت گرفته است. جامعه آماری تحقیق کارشناسان و متخصصین گردشگری و پزشکی در شهر تبریز می‌باشد بر این اساس، به تعداد 120 نفر پرسشنامه تهیه و تکمیل گردیده است. تعیین حجم نمونه نیز با استفاده فرمول کوکران مشخص شده است. نوع نمونه‌گیری نیز تصادفی ساده می‌باشد. برای بررسی پایایی پرسشنامه میزان ضرایب آلفای کرونباخ محاسبه شده که در تمامی موارد بالاتر از 7/0 است که از اعتبار بالای پرسشنامه حکایت می‌کند از آنجایی که سؤالات پرسشنامه استاندارد می‌باشند، در نتیجه پرسشنامه از روایی محتوا برخوردار است. جهت شناسایی توزیع نرمال داده‌ها از آزمون کولموگراف اسمیرینوف استفاده شده است. جهت تجزیه‌وتحلیل داده‌های استنباطی نیز از آزمون تحلیل عاملی در محیط نرم‌افزار SPSS 25 استفاده شده است. با توجه به اینکه در توسعه گردشگری پزشکی مجموعه‌ای از عوامل دخیل می‌باشد که با توجه به موارد فوق به تشریح متغیرها و تعداد سنجه‌های پرسشنامه پرداخته میشود (جدول 2).
جدول 2- تشریح متغیرها و شاخص‌های توسعه گردشگری پزشکی در کلانشهر تبریز
عامل‌ها | وضعیت توزیع داده‌ها | درجه پایایی | ضریب آلفای کرونباخ | شاخص‌ها |
|---|---|---|---|---|
اقتصادی
| غیر نرمال
| قابل‌قبول
| 86/0
| 1-وضعیت و ساختار نظام اقتصادی و نرخ تورم در کشور |
2-دسترسی و امکان استفاده از کانال‌های توزیع و فروش در حوزه کسب‌وکار گردشگری درمانی | ||||
3-نرخ ارز ثابت و فساد کم و اقتصاد پایدار | ||||
4-ارائه خدمات باکیفیت مراقبت بهداشتی باقیمت‌های رقابتی و مقرون به‌صرفه | ||||
5-هزینه‌های پایین درمان، هزینه‌های کم مراقبت‌های بهداشتی، هزینه کم اقامت هزینه‌های کم برای سفر، مقرون به صرفه بودن نرخ بلیط هواپیما | ||||
6-بسته‌های قیمت‌گذاری شفاف و به روز خدمات درمانی | ||||
امکانات زیربنایی و فناوری اطلاعات | غیر نرمال | قابل‌قبول | 84/0 | 7-وجود مراکز و اقامتگاه‌ها و سرویس‌های پذیرایی مناسب از بیمار خارجی |
8-دسترسی مناسب بیمار خارجی به خدمات درمانی موردنیاز (بیمارستان، مراکز تجهیز و متخصصان) | ||||
9-وجود ساختار مناسب در سیستم حمل‌ونقل هوایی و ریلی و جاده‌ای کشور | ||||
10-دسترسی راحت به اطلاعات مراکز درمانی و توسعه سیستم اطلاعاتی جامع گردشگری پزشکی | ||||
11-ایجاد و توسعه وب‌سایت‌های جامع گردشگری درمانی به زبان‌های مختلف | ||||
12-استفاده از وب‌سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی در بازاریابی محصولات گردشگری پزشکی | ||||
13-تأثیر ICT بر اقتصاد گردشگری پزشکی و ایجاد فرصت‌های جدید برای کسب‌وکارهای کوچکتر | ||||
امکانات و تجهیزات پزشکی | غیر نرمال | قابل‌قبول | 78/0 | 14-وجود بسترهای خدماتی متنوع (مکمل و جایگزین) برای بیماران خارجی |
15-وجود استانداردها و استفاده از کادر پزشکی متخصص و دارای گواهینامه‌های بین‌المللی | ||||
16-وضعیت بیمارستان‌ها از نظر اخذ تأییدیه‌های بین‌المللی کیفیت درمان | ||||
17-وجود دپارتمان مسافرت پزشکی بین‌المللی (ipd) در بیمارستان‌ها | ||||
18-بهبود تجهیزات درمانی و به کارگیری تکنولوژی‌های مدرن مطابق با استانداردهای جهانی | ||||
19-کاهش زمان انتظار بیمار | ||||
20-شاخص‌های کیفیت بالای مراقبت‌های بهداشتی | ||||
اجتماعی و فرهنگی | غیر نرمال | قابل‌قبول | 70/0 | 21-بهبود رفتار و برخورد پزشکان و پرستاران با بیماران خارجی |
22-جلب‌توجه و میزان رضایتمندی بیماران از ارائه خدمات بهداشتی و درمانی | ||||
23-ارائه بسته‌های متنوع توریسم به گردشگران در کنار مراقبت‌های بهداشتی جهت جذب گردشگر | ||||
24-شناساندن جاذبه‌های گردشگری کشور از طریق اقدامات فرهنگی و اجتماعی | ||||
25-استفاده از تشابهات‌های فرهنگی و زبانی و دینی با برخی از کشورهای همسایه به عنوان یک عامل مؤثر در جذب گردشگران خارجی | ||||
26-احساس اعتماد به متخصصان یک مرکز پزشکی | ||||
عوامل کلان و سیاسی -مدیریتی | غیر نرمال | قابل‌قبول | 73/0 | 27-مدیریت کلان و یکپارچه و تخصص محور در بخش گردشگری پزشکی ایران |
28-وجود نهاد ناظر بین بخش متولی، سیاست‌گذار و هماهنگی کامل بین بخش‌های مرتبط با گردشگری درمانی در کشور | ||||
29-صدور ویزای گردشگری درمانی در کوتاه‌ترین زمان ممکن | ||||
30-اتخاذ سیاست‌ها و حذف واسطه‌ها و دلالان در بخش گردشگری پزشکی | ||||
31-توسعه همکاری‌های بین‌المللی مراقبت‌های بهداشتی و درمانی با کشورهای همسایه در قالب تفاهم‌نامه | ||||
32-رفع مشکلات حقوقی بر سر راه توسعه گردشگری پزشکی | ||||
782/0 | مجموع آلفای کرونباخ | |||
منبع: یافته‌های پژوهش، 1401
محدوده مورد مطالعه
تبریز، مرکز استان آذربایجان شرقی، در موقعیت جغرافیایی ۴۶ درجه و ۲۵ دقیقه طول شرقی و ۳۸ درجه و ۲ دقیقه عرض شمالی قرار دارد. این شهر که از دیرباز در مسیر جادۀ ابریشم نقش پیونددهنده شرق و غرب را ایفا کرده، بزرگ‌ترین شهر شمال‌غرب کشور و قطب اداری، بازرگانی، صنعتی، سیاسی، فرهنگی و نظامی منطقه به شمار می‌رود. تبریز با سابقۀ درخشان در آموزش علوم پزشکی از سال ۱۳۲۴ و راه‌اندازی دومین دانشکدۀ طب کشور، هم‌اکنون به‌عنوان قطب پزشکی شمال‌غرب ایران شناخته میشود. وجود بیمارستان‌های تخصصی و بزرگ‌ترین بیمارستان بین‌المللی خصوصی کشور با ۴۰۰ تخت مجهز، جایگاه این شهر را در حوزه خدمات پزشکی ارتقا داده است. در سال‌های اخیر، تبریز علاوه بر ارائه خدمات درمانی به استان‌های همجوار، مقصد گردشگران پزشکی از کشورهای همسایه همچون جمهوری آذربایجان، عراق، ارمنستان و ترکیه نیز بوده است. جدول (3) تعداد مراکز درمانی و بیمارستان‌های تخصصی را در شهر تبریز نشان می‌دهد.
جدول 3- تعداد مؤسسات درماني فعال برحسب وضعيت حقوقي و تخت‌های موجود در شهر تبریز
نوع مرکز درمانی | تعداد تخت | بیمارستان فعال |
خصوصی | 803 | 8 |
خیریه | 160 | 1 |
سایر نهادها و ارگان‌های دولتی | 474 | 4 |
تأمین اجتماعی | 406 | 2 |
دانشگاه علوم پزشکی | 4053 | 16 |
مجموع | 5896 | 31 |
منبع: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تبریز، 1401
بحث و یافته‌های تحقیق
یافته‌های توصیفی
در بررسی جنسیت پاسخگویان از 120 نفر نمونه‌گیری شده، 83 نفر (17/69 درصد) مرد و 37 نفر (83/30 درصد) زن بودند. علاوه بر این درصد تراکمی نشان می‌دهد که مجموع افرادی که به پرسشنامه پاسخ داده‌اند، 100 درصد می‌باشد. در بررسی وضعیت سنی پاسخگویان از بین 120 نفر نمونه‌گیری شده، 57 نفر معادل 5/47 درصد در دامنه سنی 30 الی 40 سال، 39 نفر معادل 5/32 درصد در دامنه سنی 40 تا 50 سال و 24 نفر معادل 20 درصد در دامنه سنی 50 الی 60 سال قرار داشتند. در بررسی وضعیت تحصیلات پاسخگویان بیشتر افراد دارای مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد برابر با 63 نفر (5/52 درصد) و 36 نفر (30 درصد) دارای تحصیلات دکتری و 21 نفر (5/17) دارای تحصیلات لیسانس می‌باشند. جدول (4) این میزان را به خوبی نشان می‌دهد.
جدول 4- یافته‌های توصیفی پژوهش
جنسیت | درصد فراوانی | درصد |
مرد | 83 | 17/69 |
زن | 37 | 83/30 |
مجموع | 120 | 100 |
وضعیت سنی پاسخگویان | درصد فراوانی | درصد |
30-40 سال | 57 | 5/47 |
40-50 سال | 39 | 5/32 |
50-60 سال | 24 | 20 |
وضعیت تحصیلات پاسخگویان | درصد فراوانی | درصد |
کارشناسی | 21 | 5/17 |
کارشناسی ارشد | 63 | 5/52 |
دکتری | 36 | 30 |
منبع: یافته‌های تحقیق، 1401
یافته‌های استنباطی
پردازش اطلاعات طبق جدول شماره 5 نشان می‌دهد که مقدار KMO در 120 نمونه پرسشنامه در شناسایی عوامل مؤثر در توسعه گردشگری پزشکی در شهر تبریز 935/0 می‌باشد. در مرحله انتخاب متغیرها با تشکیل ماتریس همبستگی، متغیرهایی که با هیچ‌یک از متغیرهای دیگر همبستگی ندارند، حذف می‌شوند. یکی از راه‌های وجود همبستگی بین متغیرها مقدار آماره KMO است به عقیده دواس و همکاران (۱۳۷۶) استفاده از آمار KMO که دامنه آن از ۰ تا ۱ است. چنانچه این مقدار بیش از ۷۰/۰ باشد، همبستگی‌های موجود به‌طورکلی برای تحلیل عاملی مناسب هستند. اگر مقدار عاملی آن بین ۵۰/۰ تا 93/۰ باشد، می‌بایست دقت زیادی به خرج داد و مقادیر کمتر از ۵۰/۰ بدان معناست که تحلیل عاملی برای آن مجموعه از متغیرها مناسب نیست. به‌عبارتی‌دیگر مقدار آماره KMO باید بالاتر از ۵۰/۰ باشد و هرچه بیشتر باشد بهتر است. همچنین معنی‌داری متغیرها برای تحلیل عاملی از طریق آزمون بارتلت صورت می‌گیرد. معنی‌دار بودن این آزمون حداقل شرط برای انجام تحلیل عاملی است (sarmad & et,al: 2022,271). جدول شماره 5 معیار KMO و نتايج آزمون بارتلت را نشان می‌دهد.
جدول 5: نتایج آماره KMO و آزمون بارتلت در توسعه گردشگری پزشکی
935/0 | Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy |
715/5029 | Bartlett's Test of Sphericity- Approx. Chi-Square |
315 | Df |
000/0 | Sig |
مأخذ: یافته‌های تحقیق، 1401
با توجه به جدول (5) مقدار آماره KMO برابر با 935/۰ می‌باشد که تائید کننده تحلیل عاملی و بیانگر مناسب بودن آن است. همچنين نتايج آزمون كرويت بارتلت نيز در سطح ۱/0 معنی‌دار است، به اين مفهوم كه فرض مخالف تأييد میشود، يعني بين متغيرها همبستگي معنی‌دار وجود دارد. لازم به ذکر است که برای بررسی عوامل مؤثر در توسعه گردشگری پزشکی، 32 متغیر در ابعاد گوناگون انتخاب‌شده تا با استفاده از روش تحلیل عاملی مورد تحلیل قرار گیرد. در ادامه با استفاده از ماتریس همبستگی بین متغیرها، عوامل استخراج میشود، با استفاده از ماتریس عاملی، عوامل مشترک و اهمیت نسبی هر یک از متغیرها معلوم می‌گردد و معنادار بودن عوامل انتخاب‌شده از آماره مقدار ویژه مشخص می گردد و عامل‌هایی را انتخاب می‌کند که مقدار ویژه آن‌ها بالاتر از یک است. در این جدول تعداد عامل‌ها به اندازه تعداد متغیرهای استفاده‌شده می‌باشد که مقدار ویژه هر کدام نیز مشخص شده است. مجموع این عوامل کل واریانس متغیرها را تبیین می‌کند؛ اما شاخص عامل‌های پایین‌تر معمولاً سهم ناچیزی در تبیین متغیرها دارند. به همین دلیل بر اساس ملاک کیسر تنها باید عامل هایی استخراج گردند که مقدار ویژه آن‌ها بیشتر از یک باشد. جدول (6) مقدار ويژه و واريانس متناظر با عامل‌ها را نشان می‌دهد. بلوک اول بلوک مقادیر ویژه اولیه است. مقادیر ویژه اولیه براي هر يك از عامل‌ها در قالب مجموع واريانس تبيين شده برآورد میشود. واريانس تبيين شده برحسب درصدي از كل واريانس و درصد تجمعي است. مقدار ويژه هر عامل، نسبتي از واريانس كل متغيرهاست كه توسط آن عامل تبيين میشود. مقدار ويژه از طريق مجموع مجذورات بارهاي عاملي مربوط به تمام متغيرها در آن عامل قابل‌محاسبه است، از اين رو مقادير ويژه، اهميت اكتشافي عامل‌ها را در ارتباط با متغيرها نشان می‌دهد. پايين بودن اين مقدار براي يك عامل به اين معني است كه آن عامل نقش اندکی در تبيين واريانس متغيرها داشته است این بلوک تعیین می‌کند که کدام عامل‌ها در تحلیل باقی می‌مانند، زیرا آن‌هایی که مقدارشان از عدد یک کمتر است از تحلیل خارج خواهند شد. با توجه به درصد تجمعی بلوک اول مشاهده میشود که عوامل اول تا چهارم روی‌هم‌رفته 67 درصد تغییرات را شامل می‌شوند. در بلوک دوم بلوک مجموع ضرایب عامل دوران نیافته، واريانس تبيين شده عامل‌هایی ارائه‌شده است كه مقادير ويژه آن‌ها بزرگ‌تر از عدد يك می‌باشد. بلوک سوم نیز به عامل دوران مربوط میشود. این بلوک، بلوک مجموعه مقادير عامل‌های استخراج‌شده بعد از چرخش را نشان می‌دهد.
جدول 6- عامل‌های استخراج‌شده، مقادير ويژه و درصد تبيين واريانس آن‌ها از مجموعه شاخص‌ها
| مقادیر ویژه اولیه | مجموع مجذورات بارهای عاملی قبل از دوران | مجموع مجذورات بارهای عاملی بعد از دوران | ||||||
شاخص عامل‌ها | مجموع | درصد واریانس | درصد تجمعی | مجموع | درصد واریانس | درصد تجمعی | مجموع | درصد واریانس | درصد تجمعی |
1 | 714/4 | 429/21 | 429/21 | 714/4 | 429/21 | 429/21 | 422/3 | 556/15 | 556/15 |
2 | 780/3 | 180/17 | 609/38 | 780/3 | 180/17 | 609/38 | 068/3 | 894/13 | 460/29 |
3 | 050/2 | 317/9 | 926/47 | 050/2 | 317/9 | 926/47 | 134/2 | 698/10 | 158/40 |
4 | 778/1 | 080/8 | 006/56 | 778/1 | 080/8 | 006/56 | 064/2 | 381/10 | 539/50 |
5 | 123/1 | 104/5 | 029/67 | 123/1 | 104/5 | 029/67 | 395/1 | 497/7 | 029/67 |
6 | 947/0 | 641/3 | 160/68 | - | - | - | - | - | - |
7 | 853/0 | 282/3 | 860/68 | - | - | - | - | - | - |
8 | 776/0 | 985/2 | 145/69 | - | - | - | - | - | - |
9 | 721/0 | 772/2 | 917/71 | - | - | - | - | - | - |
10 | 686/0 | 640/2 | 557/74 | - | - | - | - | - | - |
11 | 670/0 | 578/2 | 135/77 | - | - | - | - | - | - |
12 | 587/0 | 257/2 | 392/79 | - | - | - | - | - | - |
13 | 561/0 | 157/2 | 549/81 | - | - | - | - | - | - |
14 | 530/0 | 037/2 | 586/83 | - | - | - | - | - | - |
15 | 477/0 | 933/1 | 419/85 | - | - | - | - | - | - |
16 | 454/0 | 845/1 | 164/87 | - | - | - | - | - | - |
17 | 444/0 | 808/1 | 873/88 | - | - | - | - | - | - |
18 | 431/0 | 757/1 | 330/90 | - | - | - | - | - | - |
19 | 402/0 | 746/1 | 576/90 | - | - | - | - | - | - |
20 | 386/0 | 725/1 | 821/90 | - | - | - | - | - | - |
21 | 375/0 | 690/1 | 980/90 | - | - | - | - | - | - |
22 | 342/0 | 678/1 | 089/91 | - | - | - | - | - | - |
23 | 335/0 | 573/1 | 863/91 | - | - | - | - | - | - |
24 | 322/0 | 544/1 | 547/92 | - | - | - | - | - | - |
25 | 302/0 | 498/1 | 384/93 | - | - | - | - | - | - |
26 | 297/0 | 341/1 | 278/94 | - | - | - | - | - | - |
27 | 253/0 | 282/1 | 160/95 | - | - | - | - | - | - |
28 | 236/0 | 185/1 | 145/96 | - | - | - | - | - | - |
29 | 211/0 | 072/1 | 917/97 | - | - | - | - | - | - |
30 | 186/0 | 022/1 | 557/98 | - | - | - | - | - | - |
31 | 175/0 | 008/1 | 842/99 |
|
|
|
|
|
|
32 | 144/0 | 937/0 | 100 |
|
|
|
|
|
|
مأخذ: یافته‌های تحقیق، 1401
همان‌گونه كه در جدول 6 ملاحظه میشود، 5 عامل اول داراي مقادير ویژه بزرگ‌تر از ۱ هستند و جمعاً 67 درصد از واريانس مجموعه 32 متغیر موردبررسی در خصوص توسعه گردشگری پزشکی را تبيين می‌کنند كه درصد موردقبول و خوبی به شمار می‌آید. بنابراين اگرچه همه اين عوامل مقادير ویژه بزرگ‌تر از واحد دارند، ولي اهميت و نقش عامل اول یا اقتصادی با درصد تبیین 429/21 درصد بیش از عامل‌های بعدی است و به عنوان مهم‌ترین عامل معرفي میشود.
در همین خصوص، در جدول شماره 6 نام عوامل 5 گانه، ارزش ویژه، درصد واریانس توضیح داده‌شده توسط هر عامل و درصد از کل عامل ها نشان داده است. در این جدول (6) توسعه گردشگری پزشکی در قالب عامل‌های پنج‌گانه ارائه شده و سهم درصدی هریک از عامل ها نیز محاسبه‌شده است. لازم به ذکر است که مجموع اثرات 100 فرض شده است و سهم درصدی هر عامل بر این مبنا محاسبه‌شده است. در ماتریس عاملی هر ستون معرف یک عامل است. مقادیر موجود در هر ستون نشان‌دهنده بارهای عاملی هر متغیر بر یک عامل می‌باشد. همچنین متغیرهای موردبررسی در ستون اول از بالا به پایین لیست شده‌اند. برای تفسیر این جدول، باید از اولین متغیر شروع و مقادیر مربوط به آن را در عامل‌های مختلف بررسی قرار داد و هر جا که بیشترین مقدار مطلق بار عاملی وجود داشت و از نظر آماری نیز معنی‌دار باشد مشخص میشود که آن متغیر بر آن عامل بار شده است (جدول شماره7).
جدول 7- بارگذاری عامل‌های استخراجی از شاخص‌ها
شاخص‌ها | عامل‌ها | ||||
|---|---|---|---|---|---|
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | |
1 | 745/0 | 148/0 | 217/0- | 190/0- | 048/0- |
2 | 612/0 | 123/0 | 147/0- | 128/0 | 086/0 |
3 | 647/0 | 394/0 | 034/0- | 041/0 | 046/0 |
4 | 511/0 | 173/0 | 020/0- | 306/0 | 166/0 |
5 | 427/0 | 337/0 | 016/0- | 366/0 | 018/0 |
6 | 699/0 | 190/0 | 075/0 | 033/0- | 133/0- |
7 | 673/0 | 161/0- | 021/0- | 147/0 | 003/0- |
8 | 632/0 | 225/0 | 160/0 | 311/0- | 201/0- |
9 | 622/0 | 255/0 | 012/0 | 339/0- | 170/0 |
10 | 303/0 | 278/0 | 064/0- | 096/0 | 377/0- |
11 | 481/0 | 108/0- | 131/0 | 158/0- | 380/0 |
12 | 693/0 | 227/0 | 084/0 | 007/0- | 062/0 |
13 | 719/0 | 197/0 | 272/0 | 012/0- | 097/0- |
14 | 560/0 | 072/0 | 012/0- | 021/0- | 211/0 |
15 | 734/0 | 158/0- | 210/0 | 001/0- | 081/0- |
16 | 715/0 | 275/0- | 155/0 | 129/0 | 108/0- |
17 | 625/0 | 199/0- | 080/0- | 070/0- | 012/0- |
18 | 587/0 | 275/0- | 198/0 | 007/0- | 169/0- |
19 | 349/0 | 367/0- | 279/0 | 043/0 | 064/0 |
20 | 609/0 | 123/0- | 199/0 | 077/0 | 080/0 |
21 | 410/0 | 051/0 | 024/0- | 293/0 | 138/0 |
22 | 574/0 | 103/0- | 070/0- | 172/0- | 038/0 |
23 | 489/0 | 053/0- | 272/0- | 167/0- | 083/0 |
24 | 618/0 | 246/0- | 375/0- | 012/0 | 047/0- |
25 | 704/0 | 263/0- | 311/0- | 030/0 | 126/0- |
26 | 421/0 | 151/0 | 259/0 | 092/0 | 030/0- |
27 | 634/0 | 055/0 | 072/0- | 105/0 | 052/0- |
28 | 685/0 | 157/0 | 489/0 | 011/0 | 060/0 |
29 | 533/0 | 008/0 | 370/0- | 122/0 | 137/0 |
30 | 789/0 | 197/0 | 080/0 | 145/0- | 129/0- |
31 | 489/0 | 247/0 | 208/0 | 045/0- | 070/0- |
32 | 655/0 | 053/0 | 117/0- | 016/0- | 007/0- |
مأخذ: یافته‌های تحقیق، 1401
یکی از مشکل‌ترین و در عین حال مهم‌ترین مراحل تحلیل عوامل، اولویت‌بندی عامل‌های استخراجی است. اولویت‌بندی عوامل استخراجی تحت تأثیر دو عامل، بررسی فنی آیتم‌های یک عامل و اصول روان‌شناختی حاکم بر آیتم‌های عوامل می‌باشد. اگر چه بارهای عامل هر عامل نمایش‌دهنده یک صفت اشتراکی است که عامل موردنظر آن را اندازه‌گیری می‌کند. خروجی زیر ماتریس چرخیده شده اجرا را نشان می‌دهد که شامل بارهای عاملی هر یک از متغیرهایی است که در 5 عامل اولویت‌بندی شده‌اند؛ بنابراین هرچه قدر مقدار قدر مطلق ضرایب متغیرها بیشتر باشد متغیر مربوط نقش بیشتری در کل تغییرات (واریانس) متغیرها دارد و در اولویت برتری قرار می‌گیرد با توجه به خروجی جدول 7، اولویت‌بندی مهم‌ترین متغیرها در توسعه گردشگری پزشکی به شرح زیر می‌باشد:
اولویت اول: 1- نرخ ارز ثابت و فساد کم و اقتصاد پایدار (798/0). 2- وضعیت و ساختار نظام اقتصادی و نرخ تورم در کشور (775/0). 3- ارائه خدمات باکیفیت مراقبت بهداشتی با قیمت‌های رقابتی و مقرون به صرفه (668/0). 4- هزینه‌های پایین درمان، هزینه‌های کم مراقبت‌های بهداشتی، هزینه کم اقامت هزینه‌های کم برای سفر، مقرون به صرفه بودن نرخ بلیط هواپیما (625/0).
اولویت دوم: 1- کاهش زمان انتظار بیمار (656/0). 2- بهبود تجهیزات درمانی و به کارگیری تکنولوژی‌های مدرن مطابق با استانداردهای جهانی (623/0). 3- بسته‌های قیمت‌گذاری شفاف و به روز خدمات درمانی (607/0). 4- وجود مراکز و اقامتگاه‌ها و سرویس‌های پذیرایی مناسب از بیمار خارجی (545/0).
اولویت سوم: 1- مدیریت کلان و یکپارچه و تخصص محور در بخش گردشگری پزشکی ایران (670/0). 2- وجود نهاد ناظر بین بخش متولی، سیاست‌گذار و هماهنگی کامل بین بخش‌های مرتبط با گردشگری درمانی در کشور (621/0). 3- وجود ساختار مناسب در سیستم حمل‌ونقل هوایی و ریلی و جاده‌ای کشور (592/0). 4- اتخاذ سیاست‌ها و حذف واسطه‌ها و دلالان در بخش گردشگری پزشکی (562/0).
اولویت چهارم: 1- دسترسی مناسب بیمار خارجی به خدمات درمانی موردنیاز (بیمارستان، مراکز تجهیز و متخصصان) (674/0). 2- تأثیر ICT بر اقتصاد گردشگری پزشکی و ایجاد فرصت‌های جدید برای کسب‌وکارهای کوچکتر (592/0).
اولویت پنجم: 1- ارائه بسته‌های متنوع توریسم به گردشگران در کنار مراقبت‌های بهداشتی جهت جذب گردشگر (352/0).
جدول 7: خروجی متغیرها بر اساس اولویت‌بندی
شاخص‌ها | اولویت‌بندی | |||||||||
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | ||||||
1 | 775/0 | 147/0 | 203/0 | 253/0 | 151/0 | |||||
2 | 376/0 | 157/0 | 496/0 | 200/0 | 055/0 | |||||
3 | 798/0 | 078/0 | 417/0 | 174/0 | 157/0 | |||||
4 | 668/0 | 163/0 | 163/0 | 166/0 | 008/0 | |||||
5 | 625/0 | 057/0 | 055/0 | 202/0 | 197/0 | |||||
6 | 586/0 | 607/0 | 236/0 | 452/0 | 247/0 | |||||
7 | 470/0 | 545/0 | 395/0 | 339/0 | 053/0 | |||||
8 | 455/0 | 512/0 | 160/0 | 674/0 | 159/0 | |||||
9 | 531/0 | 506/0 | 592/0 | 195/0 | 072/0- | |||||
10 | 388/0 | 024/0 | 101/0 | 320/0 | 289/0 | |||||
11 | 362/0 | 310/0 | 190/0 | 499/0 | 370/0- | |||||
12 | 305/0 | 261/0 | 201/0 | 415/0 | 080/0 | |||||
13 | 432/0 | 428/0 | 088/0 | 592/0 | 208/0 | |||||
14 | 359/0 | 202/0 | 262/0 | 334/0 | 117/0- | |||||
15 | 541/0 | 505/0 | 271/0 | 224/0 | 092/0 | |||||
16 | 374/0 | 452/0 | 330/0 | 254/0 | 105/0 | |||||
17 | 352/0 | 381/0 | 461/0 | 145/0 | 011/0 | |||||
18 | 298/0 | 623/0 | 253/0 | 077/0 | 122/0 | |||||
19 | 534/0 | 656/0 | 089/0 | 041/0 | 145/0- | |||||
20 | 376/0 | 401/0 | 187/0 | 293/0 | 045/0- | |||||
21 | 419/0 | 383/0 | 163/0 | 461/0 | 016/0- | |||||
22 | 347/0 | 364/0 | 405/0 | 505/0 | 330/0 | |||||
23 | 286/0 | 183/0 | 357/0 | 117/0 | 352/0 | |||||
24 | 205/0 | 244/0 | 391/0 | 185/0 | 060/0 | |||||
25 | 237/0 | 350/0 | 492/0 | 199/0 | 137/0 | |||||
26 | 288/0 | 044/0 | 201/0 | 420/0 | 179/0 | |||||
27 | 462/0 | 410/0 | 670/0 | 599/0 | 470/0- | |||||
28 | 605/0 | 361/0 | 621/0 | 457/0 | 090/0 | |||||
29 | 432/0 | 328/0 | 478/0 | 250/0 | 208/0 | |||||
30 | 459/0 | 402/0 | 562/0 | 434/0 | 217/0 | |||||
31 | 441/0 | 505/0 | 281/0 | 244/0 | 082/0 | |||||
32 | 525/0 | 452/0 | 430/0 | 354/0 | 185/0 | |||||
مأخذ: یافته‌های تحقیق، 1401
نتیجهگیری و ارائه پیشنهادها
در این تحقیق به کمک روش تحلیل عاملی که روشی چند متغیره است و با استفاده از نرم‌افزار SPSS صورت گرفت به تفسیر روابط میان 32 متغیر و ترکیب بهینه آن‌ها در قالب شاخص عامل‌های معنادار پرداخته شد. در پاسخ به مسئله اصلی پژوهش مبنی بر اینکه عوامل و شاخص‌های تأثیرگذار در توسعه گردشگری پزشکی در شهر تبریز چیست؟ عوامل و شاخص‌ها و متغیرهای تأثیرگذار در توسعه گردشگری پزشکی در شهر تبریز بر اساس نتایج تحلیل عاملی، این علل در 5 دسته قرارگرفته است. اولین و مهم‌ترین این علل، عامل اقتصادی بوده که مقدار قابل‌توجهی از واریانس را به خود اختصاص داده و همچنین در اولویت‌بندی مربوط به عامل‌ها نیز از 4 شاخص با بار عاملی بالا هر 4 شاخص مربوط به عامل اقتصادی می‌باشد که این عوامل به ترتیب اهمیت مربوط به شاخص نرخ ارز ثابت و فساد کم و اقتصاد پایدار، وضعیت و ساختار نظام اقتصادی و نرخ تورم در کشور، ارائه خدمات باکیفیت مراقبت بهداشتی با قیمت‌های رقابتی و مقرون به صرفه، هزینه‌های پایین درمان، هزینه‌های کم مراقبت‌های بهداشتی، هزینه کم اقامت هزینه‌های کم برای سفر، مقرون به صرفه بودن نرخ بلیط هواپیما، می‌باشد كه اين امر نشانگر اهميت و ارزش عامل اول نسبت به عامل‌های بعدي است. بعد از عامل اقتصادی عامل امکانات و تجهیزات پزشکی قرار دارد، به طوری که در بررسی اولویت دوم مربوط به توسعه گردشگری پزشکی در کلانشهر تبریز، 2 شاخص با بار عاملی بالا مربوط به عامل امکانات و تجهیزات پزشکی می‌باشد این شاخص‌ها عبارت‌اند از: کاهش زمان انتظار بیمار و بهبود تجهیزات درمانی و به کارگیری تکنولوژی‌های مدرن مطابق با استانداردهای جهانی.
در بررسی اولویت سوم از توسعه گردشگری پزشکی در کلانشهر تبریز عوامل کلان و سیاسی -مدیریتی با شاخص‌های مدیریت کلان و یکپارچه و تخصص محور در بخش گردشگری پزشکی ایران (670/0)، وجود نهاد ناظر بین بخش متولی، سیاست‌گذار و هماهنگی کامل بین بخش‌های مرتبط با گردشگری درمانی در کشور (621/0) و اتخاذ سیاست‌ها و حذف واسطه‌ها و دلالان در بخش گردشگری پزشکی (562/0) قرار دارد. به گونه‌ای که از 4 شاخص فوق 3 شاخص با بار عاملی بالا مربوط به عامل کلان و سیاسی –مدیریتی می‌باشد. در بررسی اولویت چهارم نیز عامل امکانات زیربنایی و فناوری اطلاعات با شاخص‌های دسترسی مناسب بیمار خارجی به خدمات درمانی موردنیاز (بیمارستان، مراکز تجهیز و متخصصان) (674/0) و تأثیر ICT بر اقتصاد گردشگری پزشکی و ایجاد فرصت‌های جدید برای کسب‌وکارهای کوچکتر (592/0) قرار دارد؛ و در نهایت در بررسی اولویت پنجم نیز عامل اجتماعی و فرهنگی با شاخص ارائه بسته‌های متنوع توریسم به گردشگران در کنار مراقبت‌های بهداشتی جهت جذب گردشگر با بار عاملی (352/0) قرار دارد.
با توجه به نتایج پژوهش پیشنهاد‌هایی در راستای بهبود توسعه گردشگری پزشکی در شهر تبریز ارائه می گردد:
- بهبود نظام اقتصادی در کشور و کنترل نرخ تورم و ثابت نگه داشتن نرخ ارز، استفاده از کانال توزیع و فروش مناسب خدمات بهداشتی و درمانی در کشور.
- مدیریت کلان و یکپارچه سازی در بخش گردشگری پزشکی ایران و اتخاذ سیاستگذاری و تصمیم گیری در حوزه گردشگری پزشکی خاصه تاسیس یک نهاد مستقل با حضور نماینده همه بخش های ذینفع.
- تقویت اراده سیاسی و بهبود حکمروایی مطلوب در جهت ارتقای بخش گردشگری پزشکی در کشور.
- بهبود و افزایش زیرساخت‌های حمل‌ونقل و خدماتی کشور در جهت ارائه خدمات مناسب به گردشگران پزشکی.
- کاهش زمان انتظار و افزایش میزان رضایتمندی بیماران با ارائه خدمات باکیفیت مراقبت بهداشتی با قیمت‌های رقابتی و مقرون به صرفه.
- استفاده از وب‌سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی در بازاریابی محصولات گردشگری پزشکی و ایجاد فرصت‌های جدیدتر برای کسب‌وکارهای کوچکتر.
ملاحظات اخلاقی:
پیروی از اصول اخلاق پژوهش: در مطالعه حاضر فرمهای رضایت نامه آگاهانه توسط تمامی آزمودنیها تکمیل شد.
حامی مالی: این مقاله با حمایت مالی صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران نهاد ریاست جمهوری انجام گرفته است.
تعارض منافع: بنابر اظهار نویسندگان مقاله حاضر فاقد هرگونه تعارض منافع بوده است
References
Asghari Aghababa, M. (2011). Investigating urban tourism development strategies in Iran using the SWOT analytical model: Tabriz city (Master’s thesis, University of Zanjan, Faculty of Literature and Human Sciences, Department of Geography). [In Persian]
Bookman, M. Z., & Bookman, K. R. (2007). Medical tourism in developing countries. Palgrave Macmillan.
Esiyok, B., Çakar, M., & Kurtulmuşoğlu, F. B. (2017). The effect of cultural distance on medical tourism. Journal of Destination Marketing & Management, 6, 66–75. https://doi.org/10.1016/j.jdmm.2016.03.001
Carlisle, S., Johansen, A., & Kunc, M. (2016). Strategic foresight for (coastal) urban tourism market complexity: The case of Bournemouth. Tourism Management, 54, 81–95. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2015.10.005
Connell, J. (2006). Medical tourism: Sea, sun, sand, surgery. Tourism Management, 27(6), 1093–1100. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2005.11.005
Birch, D. W., Vu, L., Karmali, S., Johnson Stoklossa, C., & Sharma, A. M. (2010). Medical tourism in bariatric surgery. The American Journal of Surgery, 199(5), 604–608.
de Kadt, E. J. (1979). Tourism: Passport to development? Perspectives on the social and cultural effects of tourism in developing countries. Oxford University Press.
Gan, L. L., & Frederick, J. R. (2011). Medical tourism facilitators: Patterns of service differentiation. Journal of Vacation Marketing, 17(3), 165–183. https://doi.org/10.1177/1356766711409181
Ghasemi Yalquz-Aghaj, A. (2017). Evaluation of the medical tourism index and presentation of the development model of the export of medical services (a case study of East Azarbaijan province) (Doctoral dissertation, University of Tabriz, Faculty of Economics and Management). [In Persian]
Heydari, R. (2008). The basics of tourism industry planning (1st ed.). Samt Publications. [In Persian]
Horowitz, M. D., Rosensweig, J. A., & Jones, C. A. (2008). Medical tourism: Globalization of the healthcare marketplace. Medscape General Medicine, 9(4), 33–42.
Hosseini, S. S., & Taqvai, M. (2021). Compilation and evaluation of health village expansion indicators with the approach of medical tourism development in order to integrate services in Iran (a qualitative and quantitative study). Human Geography Research, 53(3), 1015–1034. [In Persian]
Majumdar, K. K., & Kishore, J. (2018). Medical tourism in India and its future prospects. International Journal of Preventive, Curative & Community Medicine, 4(2), 4–8. https://doi.org/10.24321/2454.325X.201809
Goering, L. (2008, March 28). For big surgery, Delhi is dealing. The Chicago Tribune.
Lubowiecki-Vikuk, A. L. (2011). Medical tourism as an export product in Polish economy.
Lunt, N., Horsfall, D., & Hanefeld, J. (2014). Handbook on medical tourism and patient mobility. Edward Elgar Publishing.
Meštrović, T. (2016). Medical tourism history. Retrieved from http://www.news-medical.net/health/Medical-Tourism-History.aspx
Momeni, K., Janati, A., Imani, A., & Khodayari-Zarnaq, R. (2018). Barriers to the development of medical tourism in East Azerbaijan province, Iran: A qualitative study. Tourism Management, 69, 307–316. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2018.05.007
Musa, G., Doshi, D. R., Wong, K. M., & Thirumoorthy, T. (2012). How satisfied are inbound medical tourists in Malaysia? A study on private hospitals in Kuala Lumpur. Journal of Travel & Tourism Marketing, 29(7), 629–646.
Naderi, N., Yazdani, R., & Behvar, S. (2021). Analyzing the negative consequences of medical tourism for sustainable development (Kermanshah case study). Tourism Management Studies, 16(54), 313–346. [In Persian]
Nilashia, M., Samad, S., Abdul Manaf, A., Ahmadie, H., Rashidf, T. A., Munshid, A., Almukadih, W., Ibrahimg, O., & Ahmede, O. H. (2019). Factors influencing medical tourism adoption in Malaysia: A DEMATEL-Fuzzy TOPSIS approach. Computers & Industrial Engineering, 137, 1–11.
Papoli-Yazdi, M. H., & Saqaei, M. (2006). Tourism (Nature and concepts). Samt Publications. [In Persian]
Runnels, V., & Turner, L. (2011). Bioethics and transnational medical travel: India, “medical tourism,” and the globalization of health care. Indian Journal of Medical Ethics, 8(1), 42–44. http://dx.doi.org/10.20529/IJME.2011.014
Sarmad, Z., Bazargan, A., & Hejazi, E. (2022). Research methods in behavioral sciences (41st ed.). Agah Publications. [In Persian]
Smith, M., & Puczko, L. (2009). Health and wellness tourism. Elsevier.
Smith, P. C., & Forgione, D. (2007). Global outsourcing of healthcare: A medical tourism model. Journal of Information Technology Case and Application Research, 9(3), 19–30. http://dx.doi.org/10.1080/15228053.2007.10856117
Shamsoddini, A., Ghaedi, M.R., & Jamini, D. (2022). Identifying and analysis of key factors affecting the development of tourism in the urban spaces of Tehran with a future research approach). Journal of Urban Environmental Planning and Development, 2(7), 121-134. https://doi.org/10.30495/juepd.2023.1986275.1195[In Persian]
Stolley, K. S., & Watson, S. (2012). Medical tourism. ABC-CLIO.
United Nations World Tourism Organization. (2020). World tourism barometer. https://www.unwto.org/publication/unwto-world-tourism-barometer-and-statistical-annex-may-2020
Heung, V. C. S., Kucukusta, D., & Song, H. (2011). Medical tourism development in Hong Kong: An assessment of the barriers. Tourism Management, 32(5), 995–1005. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2010.08.012
Wong, W. K. (2017). Building the ASEAN Economic Community: Challenges and opportunities for cross border medical tourism development in Malaysia, Singapore and Thailand. Southeast Asian Social Science Review, 2(1), 93–114.
Yoong, W. L. (2016). Development of a holistic Internet marketing strategy framework (IMSF) in promoting medical tourism industry (MTI) in Malaysia (Master’s thesis, University Tun Hussein Onn Malaysia, Faculty of Technology Management and Business).
Ziyaei, M., & Torab Ahmadi, M. (2013). Understanding the tourism industry with a systemic approach (2nd ed.). Social Sciences Publications. [In Persian]
[1] .Personal Care
[2] . Nilashia
[3] . Majumdar-Kishore
[4] . Esiyok
[5] . Carlisle
[6] . Yoong
[7] . Lunt & Horsfall
