نقش عوامل محیطی در امکان سنجی توسعه فیزیکی بهینه شهر ملکان
الموضوعات : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری
هوشنگ سرور
1
(مراغه)
منصور خیری‌زاده آروق
2
(تبریز)
منیژه لاله‌پور
3
(مراغه)
الکلمات المفتاحية: توسعه فیزیکی, مکانیابی, سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی (GIS), مدل AHP- فازی, شهر ملکان,
ملخص المقالة :
بررسی و شناخت ویژگیهای طبیعی هر منطقه میتواند نقش عمدهای را در امر برنامهریزی و مکانیابی مناسب جهت توسعه و استقرار ساختمانها و تاسیسات شهری ایفا کند و از طرفی میتواند مخاطرات محیطی را به حداقل برساند. در این تحقیق، مناسبترین مناطق برای توسعه فیزیکی آتی شهر ملکان (واقع در جنوب استان آذربایجانشرقی) با توجه به ویژگیهای طبیعی منطقه مورد بررسی قرار گرفت. مهمترین عوامل طبیعی شامل: واحدهای ژئومورفولوژیک، زمینشناسی، شیب، ارتفاع، قابلیت کشاورزی اراضی پیرامون شهر، نوع خاک، سطح ایستابی و کیفیت آبهای زیرزمینی هستند. برای وزندهی و همپوشانی لایهها از مدل AHP- فازی استفاده شد. در این زمینه، برای تهیه لایهها، وزندهی، فازیسازی و همپوشانی فازی لایهها از نرمافزارهای Expert Choice، Arc GIS، ENVI، و IDRISI selva بهره گرفته شد. مدل AHP برای بدست آوردن میزان اهمیت نسبی هر یک از متغیرها و منطق فازی برای تلفیق و همپوشانی لایهها مورد استفاده قرار گرفت. بدین منظور، پس از محاسبه مقادیر عضویت فازی هر یک از کلاسهای لایههای موضوعی، با استفاده از پنج عملگر مرسوم فازی یعنی «و» فازی، «یا» فازی، جمع جبری فازی، ضرب جبری فازی و گامای فازی نسبت به همپوشانی لایهها اقدام گردید که در نهایت گامای 8/0 فازی به عنوان بهترین ترکیب انتخاب شد. مطابق این ترکیب، محدوده اطراف شهر بر اساس قابلیت توسعه فیزیکی به پنج پهنه با قابلیت بسیار زیاد، زیاد، متوسط، کم و بسیار کم طبقهبندی شد. نتایج نشان میدهد که ویژگیهای طبیعی منطقه، فرصتهای زیادی را برای توسعه فیزیکی شهر فراهم نموده است اما در عین حال، توسعه فیزیکی شهر به سمت شمال و بویژه احداث برخی واحدهای مسکونی و خدماتی در محدوده تاریخی تالاب باعث ایجاد مسائلی مانند برخورد با واحدهای ژئومورفولوژیکی نامناسب از نظر توسعه شهری، برخورد با شیبهای تند و سازندهای با استحکام پایین، بالا بودن سطح ایستابی آبهای زیرزمینی و همچنین در معرض قرارگیری برخی واحدها در مقابل سیلابهای محلی شده است. بهترین جهت برای توسعه فیزیکی شهر ملکان، قطاعی با روند شرقی- غربی یعنی شمالغرب هسته اصلی شهر و جنوب شهرک ولیعصر است.
احمدی، طیبه؛ زنگنه اسدی، محمدعلی؛ رامشت، محمدحسین؛ مقصودی، اکبر، 1392، محدودیتها و قابلیتهای فرآیندهای ژئومورفیک در توسعه و برنامهریزی شهر خرمآباد، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال سوم، شماره یازدهم، صص 34- 19.
امانپور، سعید؛ علیزاده، هادی؛ قراری، حسن، 1392، تحلیلی بر مکانیابی جهات بهینه توسعه فیزیکی شهر اردبیل با استفاده از مدل AHP، فصلنامه برنامهریزی منطقهای، سال سوم، شماره 10، صص 96-83.
رجائی، عبدالحمید، 1387، کاربرد ژئومورفولوژی در آمایش سرزمین و مدیریت محیط، نشر قومس، چاپ سوم، 344ص.
روستایی، شهرام و ایرج جباری، 1390، ژئومورفولوژی مناطق شهری، سمت، چاپ سوم، 229ص.
سازمان زمینشناسی کشور، نقشه زمین شناسی مراغه با مقیاس 1:100000 و نقشه زمین شناسی اورمیه با مقیاس 1:250000 به همراه گزارش.
سازمان نقشهبرداری کشور، نقشههای توپوگرافی شهرستان ملکان با مقیاس 1:25000.
سرور، رحیم، 1387، جغرافیای کاربردی و آمایش سرزمین، سمت، چاپ سوم، 241ص.
فردوسی، بهرام، 1384، امکانسنجی و کاربرد سیستم پشتیبانی تصمیمگیری در توسعه فیزیکی شهر، نمونه موردی شهر سنندج، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
قرخلو، مهدی؛ داودی، محمود؛ زندوی، سیدمجدالدین؛ جرجانی، حسن علی، 1390، مکانیابی مناطق بهینه توسعه فیزیکی شهر بابلسر بر مبنای شاخصهای طبیعی، جغرافیا و توسعه، شماره 23، صص 122-99.
موسسه تحقیقات خاک و آب، نقشه قابلیت اراضی شهرستان ملکان.
مومنی، منصور و علیرضا شریفی سلیم، 1390، مدل ها و نرم افزارهای تصمیم گیری چند شاخصه، نشرمولفین، تهران، چاپ اول، 218ص.
نگارش، حسین، 1382، کاربرد ژئومورفولوژی در مکنگزینی شهرها و پیامدهای آن، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 1، صص 150-133.
Amoateng, P., Cobbinah, P.B., Adade, K.O. 2013. Managing physical development in peri-urban areas of Kumasi, Ghana: A case of Abuakwa. Journal of Urban and Environmental Engineering, V.7, n.1, pp: 96-109.
Bagan H and Yamagata Y. 2012. Landsat analysis of urban growth: How Tokyo became the world's largest megacity during the last 40 years. Remote Sensing of Environment 127. pp: 210–222.
Chung, C.F. and Fabbri, A.G. 2001. Prediction models for landslide hazard zonation using a fuzzy set approach. Geomorphology & Environmental Impact Assessment, Balkema Publishers, pp: 31-47.
Jiang, L., Deng, X., Seto, K.C. 2013. The impact of urban expansion on agricultural land use intensity in China. Land Use Policy 35, pp: 33–39.
Lee S. 2007. Application and verification of fuzzy algebraic operators to landslide susceptibility mapping. Environ Geol 52, pp: 615–623.
Murgante, B., Borruso, G., Lapucci, A. 2009. Geocomputation and Urban Planning. Springer. 280 p.
Netzband, M., Stefanov, W.L., Redman, C. 2007. Applied Remote Sensing for Urban Planning, Governance and Sustainability. Springer. Berlin. 278 p.
Openshaw, S & Abrahart, R. J. 2000. Geocomputation. Taylor & Francis. 428 p.
Pareta K and Prasad S. 2012. Geomorphic effects on urban expansion: a case study of small town in central India. 14th annual international conference and exhibition on geospatial information technology and applications. pp: 1-9.
Portage County (Wis). Planning Dept. 2007. Stevens Point Urban Area Sewer Service Plan, 1983-2003. Stevens Point Urban Area Sewer Service Advisory Committee. 206 p.
Regmi, N.R., Giardino, J.R., Vitek, J.D. 2010. Assessing susceptibility to landslides: Using models to understand observed changes in slopes. Geomorphology 122, pp: 25–38.
Sanders M. H and Clark P. D. 2010.Geomorphology: Processes, Taxonomy and Applications. Nova Science Publishers, Inc. 216 P.
Shen, Z. 2012. Geospatial Techniques in Urban Planning. Springer. 393 p.
Szabo, J., David, L., Loczy, D. 2010. Anthropogenic Geomorphology: A Guide to Man-Made Landforms. Springer. 298p.
Tayyebi, A., Pijanowski, B.C., Tayyebi, A.H. 2011. An urban growth boundary model using neural networks, GIS and radial parameterization: An application to Tehran, Iran. Landscape and Urban Planning, 100. pp: 35–44.
Timmermans, H. 2005. Decision Support Systems in Urban Planning. Taylor & Francis. 252 p.
