واکاوی و تبیین سیر تحوّل ضوابط شهری در شهرهای ایران، مورد مطالعه: کلانشهر شیراز

الموضوعات : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

محسن اعتصامی پور ¹ , مهیار اردشیری ² , زهراسادات سعیده زرآبادی ³ , حمید ماجدی ⁴

1 - مسئول اداره معماری و طراحی شهری/ اداره کل راه و شهرسازی فارس
2 - استادیار گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
3 - استادیار دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، ایران
4 - ریاست دانشکده هنرو معماری/ دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران

تاريخ الإرسال : 09 الثلاثاء , رمضان, 1440 تاريخ التأكيد : 17 الخميس , شوال, 1440 تاريخ الإصدار : 19 السبت , شوال, 1440

الکلمات المفتاحية: ضوابط شهری, منطقه‌بندی, ضوابط فرم مبنا, فرم ساختمانی, ضوابط شهری شیراز,

ملخص المقالة :

   ضوابط شهری در قالب آیین‌نامه‌های منطقه‌بندی، مکانیزم اجرایی طرح‌های توسعه شهری هستند. سیر تحوّل ضوابط منطقه‌بندی در یک قرن گذشته، از شکل‌گیری ضوابط عملکرد مبنا، تکنیک‌های اصلاحی تا ظهور ضوابط فرم مبنا و هیبریدی، نشان‌دهنده توجه بیشتر به ابعاد کیفی فرم محیط انسان‌ساخت است. بررسی‌ها نشان می‌دهد بنیان، اجزا و شیوه مشارکتی تهیه ضوابط نوشهرسازان که در قالب تغییر مبنای ضوابط از عملکرد به فرم ساختمانی ارائه می‌گردد، در راستای تحقق الگوی شهرسازی انسان‌محور و پایدار، واجد ویژگی‌های جامعیت دربرگیرندگی ضوابط عرصه‌های عمومی و خصوصی، یکپارچگی ضوابط شهری و ساختمانی، زمینه گرایی در فرم و انعطاف‌پذیری عملکردی است. با توجه به نتایج مثبت مورد انتظار از کاربرد رویکرد فرم مبنا، چهار کیفیت انعطاف‌پذیری عملکردی، پیش‌بینی پذیری فرم، تسهیل و پیش‌بینی پذیری مدت‌زمان صدور مجوز ساخت و شفافیت و خوانایی، به‌عنوان معیارهای بررسی روند تحول ضوابط در این تحقیق انتخاب گردید. بر این اساس ضوابط منطقه‌بندی در سه دوره طرح‌های توسعه شهری سال‌های 1351-1374-1393 شیراز با روش توصیفی و تطبیقی-تحلیلی ضوابط و مطالعه اسنادی، با هدف بررسی نیاز به تحول در ابعاد کیفی ضوابط شهری، مورد واکاوی قرار گرفت. نتایج نشان می‌دهد تحولات در ضوابط طرح‌ها در یک دوره 40 ساله، صرفاً ازنظر انعطاف‌پذیری عملکردی همسو با تحولات نظام منطقه‌بندی بوده است و کماکان ازنظر سایر معیارهای کیفی پیش‌بینی پذیر بودن فرم، تسهیل و پیش‌بینی پذیری مدت صدور مجوز ساخت و شفافیت و خوانایی، ضوابط با کاستی روبرو است. لیکن با توجه به انعطاف‌پذیری عملکردی در ضوابط طرح تفصیلی 1393، ساختار فضایی نظام پهنه‌بندی و شاخص‌های پهنه‌بندی، پتانسیل لازم برای تغییر مبنای ضوابط از عملکرد به فرم ساختمانی و ارتقا وضعیت معیارهای فوق وجود دارد.

المصادر:

1. پاکزاد، جهانشاه (1389): سیر اندیشه‌ها در شهرسازی، مرکز پژوهش‌های تخصصی معماری و شهرسازی کوبه، تهران، ایران.


2. دبیرخانه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، (1390): مجموعه مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، انتشارات آزادپیما، تهران، ایران.


3. American Planning Association (2006); Planning and urban design standards, Zoning Regulation, John Wiley & Sons, Inc. Hoboken, New Jersey.


4. Barnett, J. (1982): An Introduction to Urban design, Harper and Row, New York.


5. Carmona, M, Marshall, S and Stevens (2006): DESIGN CODES: THEIR USE AND POTENTIAL. Progress in Planning, 65, pp: 209-289.


6. Cowan, R. (2004): Dictionary of Urbanism, Streetwise Press, London.


7. Cullingworth, J. B. and Caves, R. W. (2002): Planning in the USA Policies, Issues, and Processes, Taylor & Francis, New Yourk.


8. Dancy, S. L. (2007): A Case Study Examination of Form-Based Code Use in North Carolina, M. A. Thesis, University of North Carolina, USA.


9. DeCoursey, W. J., Berl, T. S., and Rothwell, J. (2014): FORM-BASED CODES, A PRIMER FOR DELAWARE MUNICIPALITIES. Available at https://stateplanning.delaware.gov /information/documents/FBC-Primer-Full-2014-04-16.pdf. (May 12, 2017).


10. Duany, A., Plater-Zyberk, E. and Speck, J. (2000): Suburban Nation: The Rise of Sprawl and the Decline of the American Dream, North Point Press, New York.


11. Dunay, A., & Talen, E. (2002): TRANSECT PLANNING. Journal of the American Planning Association, 68 (3), 245-266.


12. Dunham-Jones, E. (2008): NEW URBANISM AS A COUNTER PROJECT. Available at https://placesjournal.org/assets/legacy/pdfs/new-urbanism-as-a-counter-project-to-post-industrialism.pdf (September 18, 2017).


13. Ellin, N. (2007): Integral Urbanism, Routledge, New York.


14. Filion, P., (2005): RUPTURE OR CONTINUITY? MODERN AND POSTMODERN PLANNING IN TORONTO. Available at https:// onlinelibrary. wiley.com/doi/ abs/10.1111/ 1468-2427. 00206 (May 17, 2017).


15. Gajjar, N. A. (2007): Evaluation of Form-Based Zonning: A Zoning Tool for the Design of Built Environment, M. A, Thesis, University of Cincinnati, India.


16. Globe Consultants International Ltd. (2013): Form Based Urban Planning Codes for Trinidad & Tobago: An Exploratory Study, Final Report and Recommendations.


17. Gowdy, L. M., (2009): A History, Evolution and Application of Form-Based Codes, an M.A. Thesis, Kansas State University, US.


18. Hall, E. (2007): DIVIDE AND SPRAWEL, DECLINE AND FALL: A COMPARATIVE CRITIQUE OF EUCLIDEAN ZONNING. University of Pittsburg Law Review, available at https://lawreview.law.pitt.edu/ojs/index.php/lawreview/article/view/77 (September 12, 2017).


19. Katz, P. (1994): The New Urbanism: Toward an Architecture of Community, McGraw-Hill, New York.


20. Katz, P., (2004): FORM FIRST: THE NEW URBANIST ALTERNATIVE TO CONVENTIONAL ZONNING. Available at http://fltod.com/research/about_form_based_codes/form_first.pdf. (April 22, 2017).


21. Koher, T, (2004): From form to Function: An Evaluation of the Effectiveness and Potential of Form-Based Zoning Codes, M.A Thesis, Massachusetts University of Technology, USA.


22. Lampugnani, V. M. (1985):Architecture and city planning in the 20th century, Van Nostrand Reinhold, New York.


23. Merriam, D. H. (2006):The Complete Guide to Zoning: How Real Estate Owners and Developers Can Create and Preserve Property Value, McGraw-Hill, New York.


24. Mullins, A. E., (2008): Form-Based Codes and Historic Preservation: Recommendations for Communities Considering the Adoption of Form-Based Codes. A Thesis for BA, University of Colorado, US.


25. Murrain, P. and Bolgar, B. (2004): Design Codes. A Suggested Definition and Description, The Prince’s Foundation for the Built Environment, London.


26. Parolek, D.G., Parolek, K. and Crawford, P.C, (2008): Form Based Codes: A Guide for Planners, Urban Designers, Municipalities and Developers, Wiley, New York.


27. Rahnama, M., Roshani, P., Hassani, A. and Hossienpour, S. A. (2012): USE PRINCIPLES OF NEW URBANISM APPROACH IN DESIGNING SUSTAINABLE URBAN SPACES. International Hournal of Applied Sciences and technology, 2 (7): 195-203.


28. Rangwala, K. (2009): HYBRID CODES VERSUS FORM-BASED CODES. New Urban News, available at http://www.growsmartri.org/training/Hybrid%20Codes%20vs%20Form%20B ased%20Codes%20-%20%20Article%20New%20Urban%20News.pdf (October 1, 2017).


29. SACOG (2008): Form-Based Code Handbook. Available at http://www.sacog. org/sites/ main/files/file-attachments/formbased_code_handbook_fnl_ aug08.pdf (January 21, 2018).


30. Talen, E. (2012): City Rules: How Regulations Affect Urban Form. Island Press, London.