تحقق مفهوم قرآنی و روایی عدل در طراحی مسکن ایرانی

الموضوعات : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

حامد حیاتی ¹ (دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز)

تاريخ الإرسال : 11 الأحد , جمادى الأولى, 1439 تاريخ التأكيد : 30 الخميس , صفر, 1440 تاريخ الإصدار : 13 الأحد , محرم, 1440

الکلمات المفتاحية: مسکن, تعادل, عدل, معماری مسلمانان, آیات, احادیث,

ملخص المقالة :

     قرآن کریم، عدل را از مهم­ترین موضوع­های جامعه بشری قرار داده است. عدالت و تعادل را می­توان یکی از ویژگی­های جوامعی دانست که به تولید تمدن و فرهنگ روی آورده­اند. یکی از ویژگی­های معماری مسلمانان، بهره­گیری از تعادل در کلّ بنا و اجزای آن و همچنین یافتن روش­های دستیابی به عدالت در معماری است. برای ایجاد تعامل میان فقه و زبان طرّاحی نیازمند به واکاوی و بازشناسی مفاهیم اسلامی هستیم، که به طراحی الگویی راهبردی دست یابیم. در این مقاله با رجوع به قرآن و احادیث، شاخص­های ایجاد تعادل در بنا، بر پایة عدل در معماری مسکونی، بررسی شده است. هدف اصلی مقاله تبیین شاخصه­های مؤثر در ایجاد تعادل در مسکن با تأکید بر مفهوم عدل براساس آیات و روایات است. روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش تفسیری- تاریخی است و تحلیل­های مربوط به بناها با روش استدلال منطقی صورت گرفته است. در جمع­آوری اطلاعات از اسناد و متون تاریخی، منابع کتابخانه­ای استفاده شده است. در این مقاله به منظور بررسی اصل عدالت در معماری ایرانی- اسلامی، دو مورد از خانه­های سنّتی به روش نمونه­گیری هدف­مند انتخاب شده­اند. نتایج حاصل بیان کنندۀ این موضوع است که این اصل به عنوان یکی از مهم­ترین اصول، در تمامی ابعاد معماری خانه­های ایرانی- اسلامی تأثیر گذاشته است. این تأثیرات برگرفته از مفهوم عدل است که شامل تعادل و توازن در پلان و نما، هماهنگی واحد مسکونی با دیگر واحدها، مسأله حریم خصوصی و عمومی و محرمیّت در معماری بناها در نظر گرفته شده است. بر پایه عدل، شاخص­های مؤثّر در شکل­گیری تعادل در معماری مسلمانان را می­توان مؤلّفه­هایی مانند تقارن، تناسب و مقیاس، سلسله مراتب، ریتم، مصالح همگن و سازه، فن ایستایی و تزیینهای طبیعی دانست.

المصادر:

1. قران کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، انتشارات دارالقران کریم، تهران 1376.

2. امین­پور، احمد، مدنی، رامین، حیاتی، حامد (1394): بازشناسی مفاهیم مسکن و سکونت براساس آموزه­های اسلامی، نشریه مدیریت شهری، شماره چهلم، 1394، ص 60-47.

3. امین­پور، احمد، مدنی، رامین، حیاتی، حامد (1396): بررسی چگونگی تجلی آموزه­های اسلامی در کالبد مسکن سنتی، نمونه موردی: اقلیم گرم و خشک ایران، فصلنامه مدیریت شهری، شماره 48.

4. امین­زاده، بهنام، نقی­زاده، محمد (1381): آرمانشهر اسلام، شهر عدالت، نشریه صفه، شماره 35.

5. ایران­نژاد، ابراهیم (1391): عدالت اجتماعی از دیدگاه امام خمینی (ره)، مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال پنجم، شماره اول.

6. بمانیان، محمدرضا، امینی، معصومه (1390): بررسی شاخص­های مؤثر در شکل­گیری تعادل در معماری مسلمانان (نمونه موردی: مسجد جامع اصفهان)، فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 5.

7. بورکهارت، تیتوس (1365): هنر اسلامی: زبان و بیان، ترجمه مسعود رجب نیا، چاپ اول، سروش، تهران.

8. پاینده، ابوالقاسم (1360): نهج الفصاحه، تهران، چاپ پانزدهم، انتشارات جاویدان.

9. چینگ، فرانسیس (1388): معماری، فرم، فضا، نظم، ترجمه محمد رضا افضلی، چاپ اول، انتشارات یزد، تهران.

10. حاجی­قاسمی، کامبیز (1383): گنجنامه خانه­های یزد، مرکز اسناد و تحقیقات دانشکده معماری و شهرسازی دانشکاه شهید بهشتی، تهران انتشارات روزنه، دفتر چهاردهم.

11. حسن بن علی بن شعبه حرانی (1363): تحف­العقول عن آل الرسول (ص)، تصحیح علی اکبر غفاری، جامعه مدرسین، دوم، قم.

12. دهخدا، علی اکبر (1377): لغت­نامه دهخدا، چاپ دوم، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

13. راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص: 551.

14. سیاح، علی (1387): فرهنگ جامع فارسی به فارسی، چاپ سوم، انتشارات اسلام، تهران.

15. سیریل، هریس (1383): فرهنگ تشریحی معماری و ساختمان، ترجمه محمد رضا افضلی، محمدرضا هاشم زاده، مهرداد همایونی، چاپ دوم ، ناشر دانشیار، تهران.

16. شیروانی، علی (1386): نهج البلاغه، چاپ ششم، انتشارات دارالعلم، قم.

17. صدری افشار، غلامحسین و نسرین حکمی (1373): فرهنگ فارسی امروز، نشر کلمه، چاپ اول، تهران.

18. طبرسی، فضل بن حسن (1377): تفسیر جوامع الجامع، ترجمه بنیاد پژوهش­های اسلامی آستان قدس رضوی، تهران.

19. عبدالواحد بن محمد تمیمی آمدی (1366): غررالحکم، تصحیح مصطفی درایتی، دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم.

20. مایس، پیرفون (1386): عناصر معماری از فرم تا مکان، ترجمه مجتبی دولتخواه، چاپ دوم، انتشارات ملائک، تهران.

21. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم ، جلد 8 و 1، ص 56 و 53 .

22. مطهری، مرتضی (1377): عدل الهی، (مجموعه آثار ج 1) صدرا، تهران.

23. مکارم شیرازی، ناصر (1374): تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، اول، تهران.

24. ملازاده، کاظم و مریم محمدی (1379): مساجد (دایره المعارف بناهای تاریخی ایران در دوره اسلامی3)، چاپ دوم.

25. مهدوی­نژاد، محمدجواد (1383): حکمت معماری اسلامی: جستجو در ژرف ساخت­های معنوی معماری اسلامی ایران، هنرهای زیبا، شماره 19.

26. نقره­کار، عبدالحمید (1390): مبانی نظری معماری، انتشارات دانشگاه پیام نور.

27. نقی_­زاده، محمد (1387): شهر و معماری اسلامی (تجلیات و عینیات)، انتشارات مانی، اصفهان، چاپ اول.