تأثیر هویت مکانی بر ایجاد حس وابستگی و نقش آن در شکل گیری منظر شهری (مطالعه موردی: شهر یاسوج)

الموضوعات : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مهرداد کریمی مشاور ¹ (استادیار گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران)
فرشاد نگین تاجی ² (دانشجوی دکتری معماری، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران)

تاريخ الإرسال : 03 الجمعة , رمضان, 1439 تاريخ التأكيد : 21 الخميس , شوال, 1439 تاريخ الإصدار : 08 الجمعة , شوال, 1439

الکلمات المفتاحية: منظر شهری, سیمای شهری, شهر یاسوج, هویت مکان, حس وابستگی,

ملخص المقالة :

هویت مکان، مفهومی کلی و پیچیده از احساسات انسان نسبت به محیط است که در اثر انطباق و استفاده انسان از مکان به وجود می آید. در واقع داشتن تعلق خاطر و ایجاد هویت مکانی – فضایی، از مفاهیم مهم در حس وابستگی شهروندان نسبت به محیط های شهری و همچنین زمینه ساز طراحی پایه های ادارکی و محتوایی برای شکل گیری منظر شهری در نقشه ذهنی و عینی شهروندان است. از این رو پژوهش حاضر در برخورد با مسأله تضعیف پیوند انسان- مکان، در تلاش است تا تأثیر هویت مکانی شهر یاسوج، برحس وابستگی شهروندان نسبت به محیط زندگی خود را مورد سنجش و ارزیابی قرار دهد و در نهایت نقش هویت مکانی را در شکل گیری منظر شهری در بین شهروندان شهر یاسوج مورد کندوکاش قرار دهد. جامعه آماری پژوهش، کل شهروندان شهر یاسوج بوده که از این مقدار حجم جامعه، 383 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. روش پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی و میدانی و برای تجزیه وتحلیل آمار و اطلاعات از نرم افزار AMOS، SPSS و مدل واسپاس استفاده شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که که در بین نواحی 4 گانه شهر یاسوج، شهروندان ساکن در ناحیه 4، کمترین تعلق خاطر و هویت مکانی نسبت به شهر یاسوج و شهروندان ساکن در ناحیه 2 با وزن 3729/0، بیشترین تعلق خاطر و هویت مکانی نسبت به شهر یاسوج را دارا می باشند و نواحی 3 و 1 شهر یاسوج به ترتیب در رتبه های بعدی قرار دارند. در واقع شهروندان شهر یاسوج، تعلق خاطر و ارتباط هویتی زیادی (با میانگین(26/3) و حس وابستگی بالایی (با میانگین73/3) و شکل گیری منظر شهری بسیار زیادی (با میانگین 08/4)  نسبت به محل زندگی خود دارند. همچنین بین دو متغیر هویت مکانی و میزان وابستگی شهروندان شهر یاسوج و هویت مکانی و منظر شهری، همبستگی بالایی به ترتیب با میزان بتای 920/0 و 102/0 درصد وجود دارد. همچنین نتایج مدل نهایی برازش شده نشان داد، که هویت مکانی  به ترتیب با میزان بتای 65/، و 31/0 درصد به صورت مستقیم باعث افزایش حس وابستگی شهروندان نسبت به شهر یاسوج و شکل گیری نقشه ذهنی و عینی منظر شهری آنها خواهد شد.

المصادر:

1. آتشین بار، محمد (1388): «تداوم هویت در منظر شهری»، فصلنامه باغ نظر، دوره 6، شماره 12، صص 56-45.


2. انصاری، مجتبی(1388)، بازشناسی انگاره های نظام بصری در محلات بافت فرسوده شهری(نمونه موردی: محله عباسی تهران)، نامه معماری و شهرسازی، شماره 2، صفحات 71-91.


3. برک، آگوستین (1387): منظر، مکان، تاریخ؛ ترجمه: مریم منصوری، انتشارات باغ منظر.


4. بقالی، عاطفه، قاسم زاده، بهنام و سمانه محمدی (1394): «بررسی ارتباط بین دلبستگی و رضایت مکانی بازدیدکننده گان از منظر تاریخی طبیعی روستای کندوان»، مجله مسکن و محیط روستا، شماره 155.


5. پاکزاد، جهانشاه (1386): مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری، انتشارات شهیدی، تهران.


6. جانستون، رونالد (1379): مسئله جا و مکان جغرافیایی؛ تفحصی در جغرافیای انسانی، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، تهران.


7. حیاتی، عقیل (1389): ارزیابی مؤلفه های هویت بخش محلات شهری(نمونه موردی: محله اوین تهران)، پایان نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: بوالفضل مشکینی، استاد مشاور: کرامت‌الله زیاری، دانشگاه تربیت مدرس تهران، تهران.


8. حبیبی، سید محسن (1378): «فضای شهری، حیات واقعه ای و خاطره های جمعی»، نشریه علمی صفه پژوهشی، شماره 28، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده معماری و شهرسازی، تهران.


9. دانش پایه، نسار، حبیب، فرح و شیرین طغیانی (1396): «تدوین شاخص های کالبدی موثر بر خلق حس مکان در توسعه جدید شهری»، نشریه مدیریت شهری، شماره 47، صص 130-119.


10. دانش پور، سید عبدالهادی، سپهری مقدم، منصور و مریم چرخچیان (1388): «تبیین مدل «دلبستگی به مکان» و بررسی عناصر و ابعاد مختلف آن»، نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، دوره1، شماره 38، صص 48-37.


11. رحیمی، لیلا، رفیعیان، مجتبی و محمد باقری (1391): تبیین مؤلفه های" دلبستگی به مکان" در مقیاس محله و شهر و تحلیل تعمیم پذیری آن(نمونه موردی: محله تاریخی سرخاب تبریز)، مجله معماری وشهرسازی آرمان ‌شهر، شماره 17، سال دوم.


12. زارع، لیلا (1394): «هویت بخشی به فضای شهری برای رسیدن به حس تعلق مکانی»، دومین کنفرانس ملی معماری و منظر شهری پایدار، تهران.


13. سجاد زاده، حسن (1392): «نقش دلبستگی به مکان در هویت بخشی به میدانهای شهری(نمونه موردی: میدان آرامگاه شهر همدان) »، فصلنامه علمی ـ پژوهشی مرکز پژوهشی هنر معماری و شهرسازی نظر، شماره 25، سال دهم.


14. سیاف زاده، علیرضا، میره ای، محمد و مرتضی نوده فراهانی (1392): «نقش کیفیت منظر شهری در ایجاد حیات اجتماعی و هویت مکانی شهروندان (مطالعه موردی: بزرگراه نواب) »، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 11، صص 39-29.


15. صالحی امیری، سیدرضا و امیر عظیمی دولت آبادی، (1387): «جهانی شدن و سیاست فرهنگی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه متین. زمستان، شماره 41 ،صص 94 -69.


16. طرح تفصیلی شهر یاسوج (1391): مهندسین مشاور راهه، اداره کل راه و شهرسازی کهکیلویه و بویر احمد، وزارت راه و شهرسازی.


17. گرجی پور، پریا و کورش لطفی (1392)، «بررسی هویّت مکانی شهروندان با توجه به نقش کیفیّت منظر شهری(مطالعه موردی منطقه هفت اهواز) »، دومین کنفرانس شهرسازی، مدیریت و توسعه شهری، شیراز.


18. لینچ، کوین (1387): تئوری شکل شهر؛ ترجمه: سید حسین بحرینی، دانشگاه تهران، تهران.


19. محمودی، محمد مهدی (1385): «تأثیر بزرگراه های درون شهری در تغییر منظر شهری تهران»، فصلنامه هنرهای زیبا ، شماره 12، پردیس هنرهای زیبا دانشگاه تهران، تهران.


20. محرمی، توحید (1383): هویت ایرانی- اسلامی ما در هویت ایران، پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی، تهران.


21. مویر، ریچارد (1379): درآمدی نو بر جغرافیای سیاسی؛ ترجمه: دره میرحیدر و یحیی صفوی، سازمان
    جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران.


22. منصوری، سید امیر (1383): نقدی بربیانه همایش سیما و منظر شهری، مجله باغ منظر.


23. منصوری، سید امیر (1389): چیستی منظر شهری؛ بررسی تاریخی تحولات مفهومی منظر شهری در ایران، مجله منظر، دوره 9، سال 2.
    
    
    1. Altman, I., Low, S. (1992): Place Attachment. New York, Plenum Press.
    
    
    2. Dovey, K. (1992): framing places: Mediating Power in Built Form, London, Routledge.
    
    
    3. Relph, E. (1976): Place and placelessness. London: Pion Limited.
    
    
    4. Scannell, Leila., Gifford, Robert. (2011), Defining place attachment: A tripartite organizing framework”, Journal of Environmental Psychology, 30, pp.1-10.
    
    
    5. Tuan, Y.F. (1977): Space and Place: Th Perspective of Experience. London: Edward Arnold. Relph, E. (1976), Place and placelessness. London: Pion Limited.
    
    
    6. Williams, D.R., Vaske, J.H. (2003), The Measurement of Place Attachment: Validity and Generalizability of a Psychometric Approach, Forest Science, 49)6(, 830-840.