نقش عوامل کالبدی در اجتماع پذیری سکونتگاه‌های غیر رسمی (نمونه موردی: محله‌های حصار امام خمینی و دیزج همدان)

الموضوعات : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

سعید علیتاجر ¹ (استادیار دانشگاه بوعلی سینا همدان)
حسن سجادزاده ² (استادیار دانشگاه همدان)
پوریا سعادتی‌وقار ³ (دانشگاه بوعلی سینا همدان)
مهرداد شهبازی ⁴ (دانشگاه آزاد)

تاريخ الإرسال : 13 الثلاثاء , ذو الحجة, 1435 تاريخ التأكيد : 19 السبت , صفر, 1438 تاريخ الإصدار : 11 السبت , جمادى الأولى, 1437

الکلمات المفتاحية: اجتماع پذیری, سکونتگاه‌های غیر رسمی, عوامل کالبدی, حصار, دیزج,

ملخص المقالة :

امروزه در سکونتگاه‌های غیر رسمی شاهد هستیم که سردرگمی اجتماعی و کم بودن تعاملات اجتماعی از ویژگی‌های عمده شخصیتی ساکنان آن‌ها است. در پژوهش‌های صورت گرفته در این حوزه سکونتگاه‌های غیر رسمی دیده شده ولی به عوامل کالبدی رونق دهنده تعاملات اجتماعی در این محله‌ها توجه چندانی نشده است. از این رو پاسخ به این پرسش که ساماندهی کالبد فضاهای عمومی چه تاثیری در حضورپذیری افراد و ارتقای تعاملات اجتماعی دارد ضروری است، تا بتوان از این طریق مانع از نقل مکان آنان به محله‌های دیگر شهر برای گذران اوقات فراغت شد. این نوشتار با مقایسه دو سکونتگاه غیر رسمی شهر همدان یعنی محله حصار امام خمینی و دیزج به کنکاش در مورد پاسخ این سوال می‌پردازد؛ چنین به نظر می‌رسد که روحیه اجتماع پذیری در بین ساکنان سکونتگاه‌های غیر رسمی با عوامل کالبدی شکل دهنده آن محیط رابطه معنی داری دارد.روش مطالعه روش توصیفی-تحلیلی و ابزار پژوهش مطالعات میدانی و نرم افزار spssبوده است، داده‌های گردآوری شده در نزم افزار spss تحلیل و با آزمون تی دو نمونه ای مستقل و رگرسیون خطی ساده سنجیده شده است,در ادامه رابطه بین هریک از مفاهیم و متغیرهای کالبدی موثر بر اجتماع پذیری فضا با یکدیگر مورد بررسی قرار گرفته است که خود بیانگر بستری مطلوب جهت بهبود مولفه‌های کالبدی تسهیل گر اجتماع پذیری است.نتایج نشان می‌دهد که محله حصار از وضعیت کالبدی مطلوب تری نسبت به محله دیزج برخوردار است که به نظر می‌رسد این عامل یکی از دلایل اجتماع پذیرتر بودن این محله نسبت به محله دیزج است؛ و فاکتورهای کالبدی شامل: وجود عناصر مکث و توقف، تابلوهای آگاهی دهنده هنری، معماری و تبلیغاتی در بین سایر عوامل کالبدی بیشترین نقش را در اجتماع پذیری فضا از نظر ادراکات ذهنی مردم دارند.    

المصادر:

ایراندوست، کیومرث و مظفر، صرافی، (1386)، یاس و امید در سکونتگا ههای غیررسمی، نمونه موردی شهر کرمانشاه. رفاه اجتماعی، سال هفتم، شماره26،صص 221-201.

ایراندوست، کیومرث، (1386)، مرور تجربه‌های کوتاه توانمندسازی سکونتگا ههای غیررسمی، نمونه شهر کرمانشاه. جغرافیا و توسعه. شماره 20، صص 78-59.

بل، سایمون (1382) منظر، الگو، ادراک، فرآیند، ترجمه بهنازامین زاده، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول.

بنتلی,ای این,الکک,آلن,مورین,پال,مک گلین,سو,اسمیت,گراهام,( 1382),محیط‌های پاسخده: کتاب راهنمای طراحان, ترجمه:مصطفی بهزادفر,انتشارات علم وصنعت,چاپ پنجم,تهران, 180ص.

پاکزاد، جهانشاه، (1386)، مقالاتی در باب طراحی شهری، انتشارات شهیدی، تهران

پورموسوی، موسی، معصومی، سلمان, (1389), ساماندهی و توانمندسازی محله‌های آسیب پذیر با تاکید بر نقش مدیریت شهری،ماهنامه شهرداریها،سال یازدهم،شماره 99.

پیران، پرویز، (1381)، باز هم در باب اسکان غیررسمی: مطالعه موردی شیرآباد زاهدان، مجله هفت شهر، شماره نهم و دهم، سال سوم، صص 5- 12

دانشپور,سید عبدالهادی وچرخچیان ,مریم.( 1386).فضاهای عمومی وعوامل موثر برحیات جمعی,باغ نظر ,شماره 7.صص19-28.

ذاکر حقیقی، کیانوش، (1389)، مجموعه استانداردهای طراحی شهری، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری، تهران

زاهدانی,سید سعید زاهد(1369),حاشیه نشینی,انتشارات دانشگاه شیراز.

زیاری، کرامت الله، و سالاروندیان، فاطمه، و قنبری نسب، علی، و حبیبی، لیلا.( 1392). بررسی و تحلیل تطبیقی تفاوت‌های سکونتگاه‌های غیر رسمی شیراز (موارد مطالعه شهرک بهار، مهدی آباد، سهل آباد)، فصل نامه آمایش محیط، شماره21..

سرور، رحیم، جعفری، فرهاد،(1388), تحلیل روند شهرنشینی و آینده نگری رشد سکونتگاههای غیررسمی در منطقه کلانشهری تهران،سمینار جغرافیا،، شماره 23.

شاه­حسینی، پروانه (1384)، «سکونتگاه خودرو و امنیت اجتماعی (مورد شهر پاکدشت)» مجله جغرافیا و توسعه، شماره 6، صص 172-157.

شرکت عمران و بهسازی، 1383

صالحی نیا ,مجید. ومعماریان ,غلامحسین.( 1388).اجتماع پذیری فضای معماری,نشریه هنرهای زیبا _معماری وشهرسازی ,شماره40 ,زمستان1388.صص5_17.

فرگاس,جوزف.( 1379).روانشناسی تعامل اجتماعی:رفتار میا ن فردی (ترجمه:مهرداد فیروز بخت وخشایار بیگی),تهران ,انتشارات مهد.

فیضی پور،محسن، اسدپور، علی،(1392) فرآیند بازآفرینی میادین شهر تهران با هدف ارتقای تعاملات اجتماعی شهروندان،شماره هفتم، تابستان، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات شهری

قادرمرزی، حمید، جمشیدی، علیرضا، جمشیدی، معصومه، جمینی، داود،(1393), اولویت بندی چالش‌های اسکان غیر رسمی با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، مطالعه موردی:محمدجعفرآباد کرمانشاه، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات شهری،شماره ششم،.صص 43-58.

کمانرودی،موسی(1376)ساماندهی اسکان غیررسمی منطقه ی 6 شهرداری،پایان نامه.

لطفی، صدیقی، منوچهری میاندوآب، آهار حسن، (1390)، سنجش میزان دسترسی به تسهیلات شهری با استفاده از منطق فازی، نمونه موردی: شهر تبریز، مجله مدیریت شهری، شماره 30

لنارد ,سوزان کروهرست.( 1377).طراحی فضای شهری و زندگی اجتماعی(ترجمه:مجتبی پور رسول ),مجله معماری وشهرسازی,شماره 44و45,تهران.

لنگ،جان,(1383),آفرینش نظریه معماری،نقش علوم رفتاری در طراحی محیط،ترجمۀعلیرضاعینی فر،چاپ سوم، تهران,انتشارات دانشگاه تهران.

لینچ، کوین، (1376)، تئوری شکل خوب شهر، ترجمه دکتر سید حسین بحرینی، دانشگاه تهران، تهران

محمودی پاتی، فرزین و محمد پور عمران، محمد ,( 1387) ,سیاست‌های مدیریت زمین شهری، انتشارت شیدی، چاپ اول.

مشکینی، ابوالفضل وزیاری، کرامت الله وکلانتری، محسن وپرهیز، فریاد،(1392).((تحلیل فضایی ـکالبدی ناهنجاری‌های اجتماعی در مناطق اسکان غیر رسمی: مطالعه موردی منطقه اسکان غیر رسمی اسلام اباد در شهر زنجان))،پژوهش‌های جغرافیای انسانی،دوره 45،شماره 2،تابستان 92،ص1ـ16

نقدی,اسد الله(1386).حاشیه نشینی واسکان غیررسمی (جهان چهارم),انتشارات فناوران ,همدان.

هادیزاده بزاز، مریم (1382)، «حاشیه نشینی و راهکارهای ساماندهی آن در جهان»، انتشارات شهرداری مشهد.

هدمن ریچارد ویازوسکی آندرو، (1387 )، مبانی طراحی شهری، دانشگاه علم و صنعت

Bahraini, H., Tabibian, M., (1998), An Assessment Model for the Quality of Urban

Behzadfar, M. (1386). City identity: A glance to Tehran identity. Tehran: Shahr Press Institute.

Environment, A Journal of Environmental Studies (in Persian), University of Tehran,

Evaluation, University of Groningen.

Gehl, J (1987). Life between Buildings: Using Public Space, New York: Van Nostrand Reinhold.

Ghasemi Esfahani, M. (1383). Where are we from?: Identity of residential textures. Tehran: Rozaneh Press.

Hall, E. T. (1982), the Hidden Dimension, New York: Anchor Books, Doubleday.

Lynch, K. (1381). Theory of city form (translated by Bahreini, S. H. ). Tehran: Tehran University Pres

Mann, normal. (1977).the effect of simules queues on queue- joining behavior. journal of personality and social psychology, no.3.

Maslow, A.H. (1943),”A theory of human motivation”, psychological review, 50(4):370-96, retrieved from:http://psychclassics.yorku.ka/maslow/motivation.htm.

No. 21- 22, pp. 41-56.

Osmond. (1957).function as the basis of psychiatric ward design, New York, Holt Rinehart and Winston.

Pakzad. J. (1375). Identity and convergence to the space. Sofeh, Vol. 6, No. 21-22.

Pakzad. J.. (1386). Articles on the concepts of architecture and urban design. Tehran: Shahidi Press.

Sennett, Richard. (1974).the fall of public man, New York, ww nrton&company.

Srivinas, H.(2004), Defining squatter settlements, http://www.gdrc.org/uem/ definesquatter.html.

UN-Habitat,2003

United Nation,2004

Van poll, R., (1997), The Perceived Quality of Urban Environment: a Multi-attribute

Whyte, William. (1984). social life of small urban space, conservation foundation