بررسی و تحلیل نقش مهاجرت‌های روستایی در ایجاد بخش غیر رسمی؛ مطالعه موردی کلان شهر تبریز
الموضوعات : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهریمیرستار صدرموسوی 1 , محمدرضا پور محمدی 2 , داریوش ظفری 3
1 - استاد دانشگاه تبریز
2 - استاد دانشگاه تبریز
3 - دبیر آموزش وپرورش
الکلمات المفتاحية: کلان شهر تبریز, اقتصاد غیر رسمی, شغل غیر رسمی, کلان شهر, پایداری شهری,
ملخص المقالة :
شهر به عنوان یک سیستم پویا، به طور مداوم در حال تغییر و تحول است. در برهه‌هایی از تاریخ، جریانهایی به عنوان نقطه عطف، باعث ایجاد تغییرات ناگهانی سریع و غیر منتظره در کالبد و ساختار فضایی شهرها میشوند. در این میان، اصلاحات ارضی نقش اساسی را در رشد سریع شهرها داشت. و باعث مهاجرت‌های بی رویه روستائیان به شهرها شد. مقاله حاضر، ریشههای اقتصادی این مسأله را براساس بینشهای پایداری شهری مورد ارزیابی قرار داده است تا بستر مناسبی برای درک بهتر و ارزشیابی و قضاوت آنها، هنگامی که در زمینههای برنامهریزی شهری به کار گرفته میشوند، را فراهم کرده باشد. تحقیق حاضر از نوع کاربردی و توسعهای است و روش بررسی آن توصیفی – تحلیلی و شالوده مطالعه مبتنی بر عملیات میدانی (مشاهده مستقیم، تکمیل پرسشنامههای مختلف) و بهرهگیری از اسناد و مدارک موجود است. جامعه آماری تحقیق(n) صدهزار نفر است و طبق فرمول کوکران، حجم نمونه (N) به تعداد 390 مورد برآورد گردید. شیوه نمونهگیری تصادفی خوشهای و چند مرحلهای از مناطق ده گانه تبریز است. برای بررسی روایی و پایایی تحقیق از شیوه روایی صوری و محتوایی و روش بازآزمایی پرسشنامه استفاده شد و ضریب پایایی آن معادل 82 درصد به دست آمد. دادههای پژوهش حاضر نیز با بهرهگیری از روشهای آمار توصیفی و استنباطی و با نرمافزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتهاند. یافتههای تحقیق نشان میدهد که فقدان سرمایه کافی و تحصیلات مناسب سبب افزایش شاغلان بخش اقتصاد غیر رسمی شهر تبریز شده است و همچنین مهاجرت‌های روستا-شهری نقش بسزایی در گسترش و ایحاد این بخش از اقتصاد دارند. محل سکونت اکثر شاغلان در بخش غیر رسمی شهر تبریز مناطق حاشیه نشین و فقیر نشین شهر تبریز است.
اولئاریوس، آدام (1363)؛ سفرنامه آدام الئاریوس: بخش ایران، ترجمه احمد بهپور، سازمان انتشاراتی و فرهنگی ابتکار، تهران.
بردبار، مهرداد؛ 1388، نگاهی به روند توسعه شهرنشینی و نقش شهرهای کوچک ایران، فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، شماره 2، صص 114-101.
پورمحمدی، محمدرضا؛ 1382، برنامهریزی مسکن، انتشارات سمت، چاپ دوم، تهران.
توماس، جیجی؛ ریسکاویچ، رائول؛ سیستو، وینجنر، 1376، اقتصاد غیررسمی، ترجمه منوچهر نوربخش و کامران سپهری، چاپ اول، انتشارات مؤسسه تحقیقات پولی و بانکی، تهران.
جمالی، فیروز؛ صدر موسوی، میرستار؛ دخت لیوارجانی، پروین، 1387، بررسی ویژگیهای مشاغل غیررسمی در مادر شهر تبریز، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 89، صص 46-19.
حسنوند، سمیه؛ زراء نژاد، منصور؛ منتظر حجت، امیرحسین؛ 1395، تحلیل تأثیر نرخ بیکاری بر اقتصاد سایه در کشورهای در حال توسعه، فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشهای رشد و توسعه اقتصادی، سال ششم، شماره بیست و دوم، صص 118-103.
خلعتبری، فیروزه؛ 1369، اقتصاد زیرزمینی، مجله رونق، سال اول، شماره 1 و 2.
دلاور، علی؛ 1389، روش تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی، چاپ 19، نشر ویرایش، تهران.
رنانی، محسن؛ بابا حیدری، ساغر؛ 1385، اشتغال غیررسمی در ایران، مروری بر مطالعات، مجله اقتصاد و جامعه، سال دوم، شماره 9 صص 123-78.
رنانی، محسن؛ میرزایی، محمد؛ اربابیان، شیرین؛ 1391، بخش غیررسمی و ظرفیت مالیاتی از دست رفته (مطالعه موردی استان کهکیلویه و بویر احمد)، فصلنامه پژوهشنامهی اقتصادی، سال دوازدهم، شماره 44، صص 130-99.
سالنامه آماری کشور، 1391، نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن، سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور.
ستاریفر، محمد؛ زارعی، حمیدرضا؛ شکری، نوشین، 1393، اثر مهاجرت و شهرنشینی بر اشتغال غیررسمی در مناطق مختلف ایران، فصلنامه علوم اقتصادی، سال هشتم، شماره 29، صص 70-49.
سرجندی، عبدالعلی، 1392، ترجمه تقویم البلدان ابوافداء، انتشارات مجلس شورای اسلامی، تهران.
شکیبایی، علیرضا؛ رییسپور، علی؛ 1386، بررسی روند تحولات اقتصاد سایهای در ایران، نشریه پژوهشهای اقتصادی، دوره 7، شماره 3، صص 36-17.
صرافی، مظفر، 1381، از حاشیهنشینی تا شهرنشینی، فصلنامه هفت شهر، سال دوم، شماره 8، ص 6.
فکوهی، ناصر؛ 1384، در هزار توهای نظم جهانی، چاپ اول، نشر نی، تهران.
مرکز آمار ایران، 1390، نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن، سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور.
گابریل، آلفونس، 1348، تحقیقات جغرافیایی راجع به ایران، ترجمه فتحعلی خواجه نوری، انتشارات ابن سینا، تهران، چاپ اول.
نقدی، اسدللّه؛ طاهرینیا، علیرضا؛ پاک سرشت، سلیمان؛ عیسی زاده، سعید؛ 1393، بررسی نقش سرمایهی فرهنگی و اجتماعی در ورود به بخش اشتغال غیررسمی (مطالعه موردی شاگرد مکانیکهای چاپارخانه همدان)، نشریه مطالعه و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره 3، شماره 1، صص 163-141.
نواح، عبدالرضا؛ حسین زاده، علی حسین؛ درویشی، نسرین، 1386، بررسی علل گرایش به مشاغل کاذب در شهر اهواز، مجلّهی پژوهشهای دانشگاه اصفهان (علوم انسانی)، شماره 28، صص 56-45.
نیلی، مسعود؛ ملکی، منصور؛ 1385، اقتصاد غیررسمی: علل ایجاد، روشهای تخمین و اثرات آن بر بخش رسمی؛ فصلنامه شریف، شماره 36.
ویسیان، محمد؛ موسوی، میرنجف؛ ربانی، طاها؛ احمد توزه، واحد؛ 1394، تحلیلی بر وضعیت شاغلان بخش اقتصاد غیررسمی (مطالعه موردی شهر قروه)، مجلّهی جغرافیا و توسعهی فضای شهری، سال دوم، شماره 1، شماره پیاپی 2، صص 123-111.
هاروی، دیود، 1376، عدالت اجتماعی و شهر، ترجمه فرخ حسامیان و دیگران، تهران، انتشارات شرکت پردازش و برنامهریزی شهری، تهران.
هربرت، توماس، 1356، تبریز از دیدگاه سیاحان خارجی در قرن هفدهم، ترجمه اکرم بهرامی، انتشارات مجید
هال، پیتر؛ فایفر، اولریخ، 1388، آینده شهری قرن 21، ترجمه اسماعیل صادقی و ناهید صفا، چاپ اول، انتشارات جامعه مهندسان مشاور ایران، تهران.
Bulutay, T; Tasti, E; 2004, Informal sector in Turkish Labor market, Turkish Economic Association, Discussion Paper 2004(22).
Chen, M; 2005, The business environment and informal economy creating condition for Poverty reduction, cairo, Egypty.
Daniles, P.W, 2004, Urban challenges: The Formal and informal economics in mage – cities, cities, 21(6), 501-511.
Dell’Anno, R and Solomon, O. H, 2008, “Shadow Economy and Unemployment Rate in USA: Is There Structural Relationship? An Ampirical Analysis”, Applied Economics, 40(19), 2537-2555.
Elgin, C; Oyvot, C; 2013, Lurking in the cities: Urbanization and the informal economy, Structural change and Economic Dynamics, 27, 36-47.
FigeEdgard, L; 1990, Defining and estimating Underground and informal economies, The New Institutional Economics, Approach, World Development, No 18, 17; PP. 989-1002.
Gulzar, A; Junaid, N; Haider, A, 2012, what Is Hidden In The Hidden Economy of Pakistan? Size, causes, Issues and Implications, The Pakistan development review, 49(4), 665-704.
Hendly, A; Arabsheibani, G.R; Carneiro, F. G; 2009, on Defining and Measuring the Informal sector, Evidence From Brazil, World Development, 37(5), 992-1003.
ILo, 2012, Measuring the economically active in Population censuses: A handbook (New Yourk).
Jonasson, E; 2011, Informal employment and the role of regional governance, Review of development Economics, 15(3), 429-441.
Oviedo, A.M, Thomas, M.R, Karakurumozdemir, K, 2009, “Economic Informality: Causes, Costs and Policies: A Literature Survey”, (No. 167), World Bank, Free PDF.
Romero, R; 2009, The daynamic of informal economy, London: Oxford University Press.
Schneider, F, 2007, “The size of the shadw economies of 145 Countries all over the world: Firstresults over the Period 1999 to 2003”, Journal of Population Economics, 20(3), 495-526.
Sheehan, C.M; Fernando, R; 2013, Migration, business Formation and the informal economy in Urban Mexico, Social Science Research, 42, 1092-1108.
Yuki, K, 2007, Urbanization informal sector and development, Journal of Development Economics, 84, 76-103.
