مدیریت بهره وری پایدار از منابع آب زیرزمینی دشت مه‌ولات
الموضوعات :محمد کریمی 1 , محمد رضا حداد 2
1 - عضو هیات علمی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد آبیاری و زهکشی دانشگاه آزاد اسلامی فردوس و کارشناس آب و خاک مدیریت جهاد کشاورزی مه ولات
الکلمات المفتاحية: خراسان رضوی, آب زیرزمینی, بهره برداری, دشت مه ولات, مدیریت پایدار,
ملخص المقالة :
هدف از انجام این تحقیق بررسی وضعیت بهرهبرداری از منابع آب زیرزمینی، بررسی وضعیت کمی و کیفی این منابع و ارائهی راهکارهای اجرایی برای بهرهوری پایدار از منابع آب زیرزمینی بوده است. نتایج این تحقیق نشان دادند که سطح آب زیرزمینی در دشت مه ولات از سال آبی 74-73 تا 87-86 (در یک دورهی 14 ساله)، بطور متوسط سالانه 35/1 متر افت داشته است. تخلیهی کل سالانه آب زیرزمینی از چاهها و کاریزها 254 میلیون مترمکعب، تغذیهی سالانهی دشت 157 میلیون مترمکعب، و کمبود آبخوان 97 میلیون مترمکعب بوده است. تجزیهی شیمیایی 48 نمونه آب چاه و 3 نمونه آب کاریز نشان داد که از شمال شرقی دشت به طرف حاشیههای آن EC از حدود 17/0 تا بیش از 5/1 زیمنس بر متر افزایش یافته و شوری، نسبت جذب سدیم، و درصد سدیم بیشتر نمونهها برای آبیاری مناسب نیستند. مهمترین راهکارها جهت بهره وری پایدار از منابع آب زیرزمینی عبارتند از: جلوگیری از افزایش غیر مجاز ساعات کارکرد چاهها (حجم اضافه برداشت سالانه از این چاهها 121 میلیون مترمکعب بوده است)، توسعهی روشهای نوین آبیاری، از جمله آبیاریهای تحت فشار و سطحی بهینه، برای افزایش بازدهی کاربرد آب در کشتزارها، کاهش پهنهی زیرکشت محصولات زراعی و باغی به یک سوم سطح کنونی، خریداری و مهر و موم چاههای دارای رسانایی کهربایی بیش از 75/0 زیمنس بر متر به وسیلهی دولت، و تجهیز چاههای برقی منطقه به ثبتکنندههای هوشمند حجم آب بهرهبرداری شده و نظارت بر آن.
1- ابراهیمی، ح، 1385. ارزیابی عملکرد روشهای آبیاری تحت فشار در استان خراسان. مجله علوم کشاورزی، 3.
2- حسینی، ع و ع، زین الدینی. 1383. بررسی تاثیر مدیریت نادرست در بهرهبرداری از منابع آبهای زیرزمینی دشت کشکوئیه رفسنجان استان کرمان. مجموعه مقالات اولین کنفرانس مدیریت منابع آب. تهران، انجمن علوم و مهندسی منابع آب ایران.
3- حسین پور، ع. ا. نوحه گر، ع. ماهینی سلمان، و م، دمی زاده. 1386. بررسی امکان مدیریت منابع زیست محیطی سطحی جهت بهرهبرداری پایدار ازآبهای زیرزمینی (دشتهای بوچیر و حمیران). مجموعه مقالات چهارمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران. کرج، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران.
4- زارعی محمودآبادی، ه، م. عباسپور، و م. منوری، 1385. ارزیابی و مدیریت بهرهبرداری پایدار از منابع آب زیرزمینی درمناطق خشک ( مطالعه موردی : استان یزد). مجموعه مقالات سومین همایش ملی بحرانهای زیست محیطی ایران و راهکارهای بهبود آنها. اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی.
5- شرکت آب منطقه‌ای خراسان و مهندسین مشاور سیمای آب خاوران. 1386. گزارش مطالعات منابع آب سطحی و زیرزمینی حوضه آبخیز دشت مه ولات.
6- صبوحی، م. غ. سلطانی، و م،زیبایی، 1386. ارزیابی راهکارهای مدیریت منابع آب زیرزمینی: دشت نریمانی در استان خراسان. مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی. 11: 484-475.
7- فرج‌زاده، م. س. ولایتی، و ا. حسینی، 1384. تحلیل بحران آب در نیشابور با رویکرد برنامه‌ریزی محیطی. کمیته تحقیقات شرکت سهامی آب منطقه‌ای خراسان. 143 صفحه.
8- کریمی، م. 1391. بررسی مدیریت و کارایی مصرف آب محصولات زراعی و باغی در دشت مه ولات. اولین همایش مدیریت آب در مزرعه. 9 تا 10 خردادماه. کرج.
9- محمد زاده، ح. 1388. وضعیت منابع و مصارف آب درشهرستان مه ولات و راهکار های نجات آب. مجموعه مقالات همایش الگوی مصرف بهینه آب با رویکرد بررسی چالشهای دشت مه ولات. 11 بهمن ماه 1388، شهرستان مه ولات.
10- مهندسین مشاور آبنمود توس. 1383. گزارش مطالعات به تعادل رساندن ترازنامه آب زیرزمینی دشت فیض آباد. جلد دوم. زمین شناسی- آبهای زیرزمینی.
11- Hergert, G.W. and D. Knudsen. 1977. Irrigation water quality criteria. File G328 under:Water resource management. Available:http://www.ianr.unl.edu/pubs/water/g328.html.
12- Shah, T., A., Ded Roy, A.S. Qureshi, and J.Wang. 2003. Sustaining Asia’s groundwater boom: An overview of issues and evidence. Nat. Resour. Forum 27: 130-141.
13- Bauder, T.A. R.M. Waskom, and J.G. Davis. 2010. Colorado State University. Cooperative Extension. Available: http://www.ext.Colostate.edu/pubs/crops/00506.html
