سیاست‌گذاری توام عرضه و تقاضا محور منابع آب با استفاده از مدیریت پارامترهای فشار (مطالعه موردی: حوضه آبریز خزر)

الموضوعات :

امیر هدایتی اقمشهدی ¹ (استادیار گروه محیط زیست، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه اراک، استان مرکزی، ایران./پژوهشگر گروه توسعه پایدار چشم انداز، موسسه علوم زمین و جغرافیا، دانشگاه Martin Luther ، Halle-Wittenberg، آلمان.)
امیر انصاری ² (استادیار گروه محیط زیست، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه اراک، استان مرکزی، ایران.)
آزاده کاظمی ³ (پژوهشگر گروه توسعه پایدار چشم انداز، موسسه علوم زمین و جغرافیا، دانشگاه Martin Luther ، Halle-Wittenberg، آلمان.)

تاريخ الإرسال : 30 الثلاثاء , جمادى الأولى, 1440 تاريخ التأكيد : 24 الأربعاء , محرم, 1443 تاريخ الإصدار : 24 السبت , ذو الحجة, 1443

الکلمات المفتاحية: سیاست‌گذاری, مدیریت فشار, مدل DPSIR, FANP, حوضه آبریز خزر,

ملخص المقالة :

چکیده
مقدمه: در حال حاضر یکی از عمده‌ترین مشکلات مدیریت منابع آب در ایران،این است که جایگاه فعلی و آینده منابع آب در رشد و توسعه کشور بخوبی مشخص نیست. حوضه خزر یکی از شش حوضه آبریز اصلی کشورمان می‌باشد که طی سال‌های گذشته بدلیل رشد جمعیت، مصرف‌گرایی، افزایش تقاضا و غیره، وضعیت منابع آب آن در معرض فشارهای زیادی قرار گرفته است. لذا در این مقاله سعی شده است با شناسایی و مدیریت عوامل فشار طبیعی و غیرطبیعی تاثیرگذار بر سیاست توام عرضه و تقاضا محور، به‌عنوان سیاست کارا و موثر مدیریت منابع آب در حوضه آبریز خزر، در این حوضه گام برداشته شود.
روش­: در این راستا سعی شده است ابتدا عوامل فشار بر منابع آب شناسایی شده، سپس این عوامل اولیت‌بندی گردند و در نهایت نوع سیستم مدیریت منابع آب مناسب برای آنها مشخص شود. به همین‌منظور در شروع کار به کمک مدل DPSIR، وضعیت منابع آب در حوضه آبریز خزر تجزیه و تحلیل شده است و سپس پارامترهای فشار در این حوضه در دو دسته انسانی و غیر انسانی (با هشت زیرمعیار) و به کمک نظرات 36 متخصص در زمینه محیط‌زیست و منابع آب و با استفاده از روش فازی ای ان پی(FANP)، اولویت‌بندی گردیده‌اند.
یافته­ها: نتایج نشان می‌دهد که در حوضه آبریز خزر پارامتر انسانی با امتیاز 807/0 نسبت به پارامتر غیرانسانی از اهمیت بیشتری برخوردار است. از بین زیرمعیارها نیز پارامتر مصرف آب کشاورزی با  243/0 امتیاز و سدسازی با 039/0 امتیاز بیشترین و کمترین امتیاز را به خود اختصاص داده‌اند.
نتیجه­گیری: هم‌زمان با رشد و افزایش جمعیت، تغییرات اقلیمی، افزایش مصرف‌گرایی و صنعتی شدن، و غیره در حوضه آبریز خزر نیاز به مدیریت منابع آب نیز در این حوضه افزایش می‌یابد، اما با روند موجود در حال حاضر در آینده‌ای نزدیک منابع آبی کشورمان بشدت تهدید شده و حیات اجتماعی و اقتصادی منطقه نیز به خطر می‌افتد. دلیل اصلی وقوع چنین شرایطی در زمینه مدیریت منابع آب در کشور، نبود سیاست اصولی و مبتنی بر پایداری در زمینه منابع آب در کشورمان می‌باشد که تعیین کننده جایگاه فعلی و آینده کشورمان در زمینه مدیریت منابع آب شیرین در کشور باشد. یکی از اقدامات اساسی و مبرمی که در حال حاضر باید در زمینه مدیریت منابع آب شیرین باید در کشورمان صورت پذیرد بحث تغییر پارادایم مدیریت منابع آب کشورمان می‌باشد. به‌منظور اصلاح سیاست مصرف آب بخش کشاورزی، بدلیل اهمیت استراتژیک و اقتصادی و اجتماعی‌ای که در کشورمان وجود دارد، نیازمند برنامه‌ای تقریب بلند مدت با منابع مالی زیاد می‌باشد.

المصادر:

References

1.       Zhang, Y., Lu, H., Nie, X., He, L., Du, P. 2016. An interactive inexact fuzzy bounded programming approach for agriculture water quality management”, Agricultural Water Management, 133(4): 104-111.

2.       Huang. G. and Chang, N. 2003. The perspectives of environmental informatics and systems analysis”, Journal of Environmental Informatics, 1(2): 317-330.

3.       Wang, L, Z, Fang, L. and Hipel, K, W. 2015. Water resources allocation: a cooperative game theoretic approach”, Journal of Environmental Informatics, 2, (2):411-431.

4.       Li. Y, P. and Huang, G. 2008. Interval-parameter two-stage stochastic nonlinear programming for water resources management under uncertainty, Water Resources Management, 22)6(:681–698.

5.       Wang, S. and Huang, G, H. 2011. Interactive two-stage stochastic fuzzy programming for water resources management, Journal of Environmental Management, 92)8(:1986-1995.

6.       Li, Y, P., Huang, G., Han, N., Soul, L. 2010. Planning water resources management systems using a fuzzy-boundary interval-stochastic programming method”, Mathematical Problems in Engineering, 2013)3 :( 818-430.

7.       Lu, H, W., Huang, G, H. and He, L. 2010. Development of an interval-valued fuzzy linear programming method based on infinite a-cuts for water resources management, Environmental Modelling & Software, 25(3):354-361.

8.       Lee. C. and Chang, S. 2005. Interactive fuzzy optimization for an economic and environmental balance in a river system, Water Research, 39(1):221-241.

9.       Luo, B., Maqsood, I., Yin, Y., Huang, G, H., Cohen, S. 2017. Adaption to climate change through water trading under uncertainty - an inexact two-stage nonlinear programming approach”, Journal of Environmental Informatics, 2, (2): 140-154.

10.    Dong, C, Huanga, G, H. andTan, Q. 2015. A robust optimization modelling approach for managing water and farmland use between anthropogenic modification and ecosystems protection under uncertainties, Ecological Engineering, 76(3):95-109.

11.    Ministry of Energy. 2013. Studies on the modernization of the country's water comprehensive plan in the basins of Aras, Urmia, Talash - Anzali Lagoon, Sefidroud Bozor, Sefidroud - Haraz, Heraz - Qarasu, Gorganrud and Atrak, 28, 29 and 30, Ministry of Manpower, Deputy Water and Water Resources Department, Macro Planning Office Ab and Abfa, Tehran. [In Persian].

12.   Seyedan, S.M., Kohansal, M.R., and Ghorbani, M. 2017. Achieving the optimal route of extraction from groundwater resources by applying side effects in the Hamadan-Bahar plain. Journal of Watershed Management, 8(1): 191-201.

13.   Sun, S., Wang, y., Liu, J., Cai, H., Wu, P., Geng, Q., Xu, L. 2016. Sustainability Assessment of Regional Water Resources under the DPSIR Framework, Journal of Hydrology, 532: 140-148.

14.   Robele Gari, S., Ortiz Guerrero, C, E., A-Uribe, B., Icely, J, D., Newton, A. 2018. A DPSIR-analysis of water uses and related water quality issues in the Colobian Alto and Medio Dagua Community Council, Journal of Water Science, 32(2): 318-337

15.   ISTAT, C., Costantino, Flkaoo. Falcitelli, A., Femia, A, T. 2003. Human-Environmental Interactions”, OECD-Workshop, Paris, May 14–16: 20‌03.

16.   Vassoneya, E, Mammoliti, A. and Comoglio, M, C. 2017. Use of multicriteria analysis (MCA) for sustainable hydropower planning and management, Journal of Environmental Management,196)5(  :48-55.

17.   Wu, S, M, Huang, G, H. and Guo, H, C. 2016. An interactive inexact-fuzzy approach for multi objective planning of water resource systems, Water Science and Technology, 36(5): 235-242.

18.   Huang, G, H. 1998. A hybrid inexact-stochastic water management model”, European Journal of Operational Research, 107(1): 137-158.

19.    Jairaj. P. G. and Vedula, S. 2017. Multi-reservoir system optimization using fuzzy mathematical programming,Water Resources Management,14 (2): 457–472.

20.     Seifi, A. and Hipel, K, W. 2001. Interior-point method for reservoir operation with stochastic inflows, Journal of Water Resources Planning and Management, 127 (1):546—564.

21.   Maqsood, I, Huang, G, H. and Yeomans, J. 2005. An interval-parameter fuzzy two stage stochastic program for water resources management under uncertainty, European Journal of Operational Research, 167 (1): 208-225.

22.   Li, Y, P., Huang, G, H., Nie, S, L., Qin, X. 2007. ITCLP: an inexact two-stage chance constrained program for planning waste management systems, Resources, Conservation and Recycling, 49(3): 284-307.

23.   Alizadeh, M.R., Nikoo, M,R. andRakhshandehroo, G,R. 2017. Hydro-environmental management of groundwater resources: A fuzzy-based multi-objective compromise approach, Journal of Hydrology, 551(4): 540-554.

24.   Faye, R, Sawadogo, S. and Mora-Camino, F. 2017. Flexible management of water resource systems, Applied Mathematics and Computation, 167(1): 516-527.

25.   Edirisinghe, N, Patterson, E. and Saadouli, N. 2015. Capacity planning model for a multipurpose water reservoir with target-priority operation, Annals of Operations Research, 100(1): 273–303.

26.   Pallottino, S, Sechi, G. and Zuddas, P. 2017. A DSS for water resources management under uncertainty by scenario analysis, Environmental Modelling & Software, 20(8): 1031-1042

27.   Nasiri, F., Maqsood, I., Huang, G., Fuller, N. 2007. Water quality index: a fuzzy riverpollution decision support expert system”, Journal of Water Resources Planning and Management, 133(2): 81-96.

28.   Shafiee, M. 2014. A fuzzy analytic network process model to mitigate the risks associated with offshore wind farms, Expert Systems with Applications, 42(4): 2143-2152.

29.   Statistical Center of Iran. 2013. General population and housing census.