بررسی منابع تأمین رطوبت رویدادهای بارشی تابستانه جنوب شرقی ایران

الموضوعات :

محمود خسروی ¹ (دانشگاه سیستان و بلوچستان)
فائزه شجاع ² (دانشگاه سیستان و بلوچستان)
هاجر پاکباز ³ (دانشگاه سیستان و بلوچستان)

تاريخ الإرسال : 13 الإثنين , شوال, 1437 تاريخ التأكيد : 25 الإثنين , ذو الحجة, 1440 تاريخ الإصدار : 22 الجمعة , ذو الحجة, 1440

الکلمات المفتاحية: بارش تابستانه, جنوب شرق ایران, انتقال رطوبت, الگوهای همدید, دریای عمان,

ملخص المقالة :

بارش‌های شدید و رگباری در دوره‌ی گرم و کم بارش تابستان در مرزهای جنوب شرقی ایران از چالش‌های پایه‌ای در حوزه‌ی پژوهش‌های اقلیمی محسوب می‌شوند. هدف این مطالعه بررسی شرایط همدیدی و پویائی الگوهای گردشی، جهت تحلیل و شناسایی منابع رطوبتی، نیز نحوه‌ی انتقال رطوبت از نواحی اطراف به این منطقه است. بدین منظور ابتدا بخشی از جنوب شرقی کشور به مختصات جغرافیایی 59 تا 61 درجه‌ی طول شرقی و 23 تا 28 درجه‌ی عرض شمالی به‌عنوان محدوده‌ی مطالعه انتخاب شد، سپس داده‌های لازم شامل دو گروه داده‌های محیطی و داده‌های جوی از پایگاه‌های مرتبط برای بازه‌ی زمانی 13 ساله (2013-2000) استخراج گردیدند. جهت بررسی‌های سینوپتیکی نیز نقشه‌های فشار سطح زمین و ارتفاع زمین توان سطح 850 و 500 هکتوپاسکال، امگا، نم ویژه، نقشه‌های ترکیبی فشار تراز دریا و بارش و نقشه‌های وزش رطوبتی تهیه گردیدند. نتایج نشان دادند که در بیشتر روزهای مطالعه شده، بارش در خشکی زودتر از دریا رخ‌داده است. همچنین، وقوع بارش‌های سنگین در بیشتر مواقع به علت اختلاف فشار حاصل‌شده بین کم‌فشار پاکستان و پرفشار تبت بوده است. به‌علاوه، در زمان‌هایی که کم‌فشار پاکستان شدت و گسترش فراوانی داشته، مسیر حرکت رطوبت از طریق دریاهای گرم عرب و عمان به سمت شبه‌ قاره‌ی هند بوده و ازآنجا با حرکت غرب سو، جنوب شرقی ایران را نیز در برگرفته است، اما در شرایطی که از وسعت و گستره‌ی فروبار پاکستان کاسته شده و پرفشار آزور در جهت غربی-شرقی گسترش پیدا کرده، مسیر جریان رطوبت از دریای عمان به نواحی داخلی ایران تغییر کرده است.

المصادر:

1)       بارانی زاده، ا، بهیار، م، جوانمرد، س؛ و عابدینی، ی. 1390. صحت سنجی برآوردهای بارندگی الگوریتم ماهواره‌ای  PERSIANبا داده‌های بارش زمینی شبکه‌بندی شده (APHRODITE) درایران، مقاله نامه کنفرانس فیزیک ایران، دانشگاه ارومیه 2615-2618.

2)       باستانفرد، ب، احمدی گیوی، ف؛ و ایران‌نژاد، پ. 1393. تأثیر وافشاری‌های موسمی دریای عرب بر بارش جنوب شرق ایران، شانزدهمین کنفرانس ژئوفیزیک ایران، تهران 181-185.

3)       پوراصغر، ف، قائمی، ه، جهانبخش، س؛ و ساری صراف، ب. 1392. بررسی شار رطوبت از دریاهای مجاور در دوره‌های مرطوب و خشک فصل زمستان نیمه جنوبی کشور، پژوهش‌های اقلیم شناسی 1392(15): 2-16.

4)       حلبیان، ا؛ و شبانکاری، م. 1393. بررسی ارتباط بین نوسان بارش در سواحل جنوبی دریای خزر و تغییرات فشار تراز دریا، تحقیقات جغرافیایی 29(2): 123-134.

5)       خداّم، ن، ایران‌نژاد، پ؛ و احمدی گیوی، ف. 1394. بررسی اثر موسمی هند بر اقلیم تابستانی ایران، ژئوفیزیک ایران 9(2): 52-66.

6)       خسروی، م، سلیقه، م؛ و صباغی، ب. 1390. تاثیر بی‌هنجاری‌های دمای سطح دریای عمان بر بارندگی فصول پاییز و زمستان سواحل جنوب شرقی ایران، جغرافیا و برنامه ریزی 16(37): 59-81.

7)       خوشحال، ج، خسروی، م؛ و نظری پور، ح. 1388. شناسایی منشأ و مسیر رطوبت بارش های فوق سنگین استان بوشهر، جغرافیا و توسعه 7(16): 7-28.

8)       سلیقه، م. 1383. هماهنگی مراکز فشار جنب حارهای در بارش‌های سیل‌آسای منطقه جنوب و جنوب شرق ایران مطالعه موردی: بارش جولای 1976، جغرافیایی سرزمین 1(1): 102-116.

9)       سلیقه، م. 1385. مکانیزم های بارش در جنوب شرق کشور، پژوهش‌های جغرافیایی 38(55): 1-13.

10)    سلیقه، م؛ و بریمانی، ف. 1386. اثرات سیستم های آب و هوایی موسمی در کشاورزی بلوچستان، جغرافیا و توسعه 9: 25-38.

11)   شبانکاری، م؛ و حلبیان، ا. 1391. تحلیل همدید ارتباط بین نوسان بارش روزانه در کرانه های جنوبی ایران و تغییرات فشار تراز دریا، تحقیقات جغرافیایی 27(1): 165-184.

12)   علیجانی، ب، جعفرپور، ز، علی‌اکبری بیدختی، ع؛ و مفیدی، ع. 1386. تحلیل سینوپتیکی الگوهای گردشی بارش‌های موسمی جولای 1994 در ایران، علوم جغرافیایی 7(10): 7-38.

13)   علیجانی، ب، خسروی، م؛ و اسماعیل نژاد، م. 1389. تحلیل همدیدی بارش سنگین ششم ژانویه 2008 در جنوب شرق ایران، پژوهش‌های اقلیم شناسی 1(3-4): 3-14.

14)   علیجانی، ب، مفیدی، ع، جعفرپور، ز؛ و علی‌اکبری بیدختی، ع. 1390. الگوهای گردش جو بارش‌های تابستانه جنوب شرق ایران در ماه ژوئیه 1994، فیزیک زمین و فضا 37(3): 205-227.

15)   لشگری، ح، قائمی، ه؛ و پرک، ف. 1392. تحلیل رژیم بارندگی منطقه جنوب و جنوب غرب کشور، اطلاعات جغرافیایی «سپهر» 22(85): 57-63.

16)   لشگری، ح؛ و خزایی، م. 1393. تحلیل سینوپتیکی بارش‌های سنگین استان سیستان و بلوچستان، اطلاعات جغرافیایی «سپهر» 23(90): 79-70.

17)   Bohra, A. K., Basu, S., Rajagopal, E. N., Iyengar, G. R., Das Gupta, M., Ashrit, R. and Athiyaman, B. 2006. Heavy rainfall episode over Mumbai on 26 July 2005: Assessment of NWP guidance. Current Science 9:1188-1194.

18)   Kim, B. J., Kripalani, R. H., Oh, J. and Moon, S. E. 2002. Summer monsoon rainfall patterns over South Korea. Theoretical and Applied Climatology 72(1): 65-74.

19)   Lana, A., Campins, J., Genov, A. and Jans, A. 2007. Atmospheric patterns for heavy rain events in the Balearic Islands, Advances in Geosciences 12: 27-32.

20)   Matlik, O. and Post, P. 2008. Synoptic weather types that have caused heavy precipitation in Estonia in the period 1961-2005, Estonian Journal of Engineering 14(3):195–208.

21)   National Oceanic & Atmospheric Administration (NOAA). 2015. http: // www.esrl.noaa.gov/psd/data/gridded./data.ncep.pressure.html

22)   Robert, P., Donald, T. and Joseph, R. 1998.  Investigation of upper– air conditions occurring with heavy summer rain in Utah international, Journal of Climatology 18(7): 701-723.

23)   Yarnal, B. 1993. Synoptic climatology in  Environmental Analysis: A Primer , Belhaven Press, London. 195pp.

24)   Zhang, R. 2001. Relations of water vapor transport from Indian monsoon with that  over East Asia and the summer rainfall in China. Advances in Atmospheric Science 18(5):1005-1017.