تحلیل عدم تعادل‌های فضایی در توسعه اقتصادی ایران: کاربرد رهیافت شاخص ترکیبی

الموضوعات : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

قاسم رمضان‌پور نرگسی ¹ , نگین فلاح حقیقی ² , غلامحسین عبدالله زاده ³ , زینب شریفی ⁴

1 - دانشیار گروه مطالعات تکنولوژی، پژوهشکده مطالعات فناوری‌های نوین، سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران، تهران، ایران
2 - دانشیار گروه مطالعات تکنولوژی، پژوهشکده مطالعات فناوری‌های نوین، سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران، تهران، ایران.
3 - دانشیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده مدیریت کشاورزی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران.
4 - دکتری توسعه کشاورزی، گروه مدیریت توسعه روستایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران.

تاريخ الإرسال : 24 الأحد , ذو القعدة, 1442 تاريخ التأكيد : 07 الجمعة , ربيع الثاني, 1443 تاريخ الإصدار : 08 الأربعاء , جمادى الأولى, 1445

الکلمات المفتاحية: شاخص ترکیبی, نابرابری, توسعه نامتوازن, شاخص‌های اقتصادی,

ملخص المقالة :

توسعه فضایی ایران: نابرابری اقتصادی استان‌ها موجب رشد نامتوازن، برنامه‌ریزی متوازن و مدیریت صحیح برای توسعه اقتصادی یکنواخت ضروری است. بنابراین، تحقیق حاضر با هدف تحلیل عدم تعادل‌های فضایی در توسعه اقتصادی ایران انجام شد. این تحقیق بر مبنای هدف، کاربردی و از نظر ماهیت و روش، توصیفی-تحلیلی بوده است. جامعه آماری شامل 31 استان ایران و روش تحقیق مبتنی بر تلفیق 30 شاخص اقتصادی در یک شاخص ترکیبی نهایی بود. نابرابری هر شاخص در بین استان­ها با محاسبه ضرایب تغییرات و ویلیامسون، وزن‌دهی شاخص‌ها به روش تحلیل مؤلفه­های اصلی و محاسبه شاخص ترکیبی نهایی و رتبه‌بندی استان­ها به تفکیک سه روش تاپسیس، تحلیل عاملی و تاکسونومی عددی انجام گرفت. هم‌چنین سطح‏بندی شاخص ترکیبی محاسبه شده با استفاده تحلیل خوشه‌ای انجام شد. یافته‌های تحقیق نشان داد شاخص‌ "سهم تولید بخش خدمات استان از تولید خدمات کشور" بیشترین نابرابری، در مقابل "شاخص استانی فضای کسب و کار استان 97" کمترین نابرابری را داشتند. هم‌چنین شاخص‌های "سهم تولید بخش صنعت استان از تولید صنعت کشور" و "سرانه تولید محصولات دامی" به ترتیب بیشترین و کمترین وزن را داشتند. نتایج محاسبه شاخص­های ترکیبی گویای آن بود که استان­های تهران، اصفهان، بوشهر و خوزستان به ترتیب بهترین رتبه و استان­های خراسان جنوبی، چهارمحال و بختیاری و ایلام پایین‌ترین رتبه را به خود اختصاص دادند. هم‌چنین نتایج نقشه‌هایGIS و نیز تحلیل خوشه‌ای حاکی از شکاف و نابرابری بین استان‌های کشور از لحاظ شاخص‌های اقتصادی بود، به طوری که الگوی مرکز‌ـ‌پیرامون در فرآیند توسعه اقتصادی برقرار شده است.

المصادر:

• Abdollahzadeh, G., Sharifzadeh, M., & Tarahomi, B. (2015). Comparing aggregating methods for constructing the composite index of regional development. Journal of Urban - Regional Studies and Research, 7(27), 1-20. [In Persian].


• Amanpour, S., & Mohammadi, C. (2021). An analysis of spatial distribution of development and regional inequalities in Ilam Province. Regional Planning, 11(42), 102-117. https://doi.org/30495/JZPM.2021.4210 [In Persian].


• Didari, C., Mohseni, R. A., & Bahrani, M. (2020). Studying the factors affecting the underdevelopment of Kurdistan Province with an emphasis on economic development. Journal of Economic and Developmetal Sociology, 8(2), 167-197. https://dorl.net/dor/1001.1.23224371.1398.8.2.7.5 [In Persian].


• Fleisher, B., Li, H., & Zhao, M. Q. (2010). Human capital, economic growth, and regional inequality in China. Journal of Development Economics, 92(2), 215-231.


• Friedmann, J. & Alonso, W. (1964). Regional Development and Planning, MIT Press: Cambridge, Mass.


• Friedmann, J. (1966). Regional Development Policy: A Case Study of Venezuela. Cambridge, Mass: MIT Press


• Friedmann, J. (1972). Regional Policy Reading in Theory and Application; the MIT Press, Cambridge, USA.


• Henninger, N. (1998). Mapping and Geographical Analysis of Poverty and Human Welfare, review and assessment. Report prepared for the UNEP/CGIAR Initiative on GIS, World Resources Institute, Washington, DC [http://www.povertymap.net/pub.htm].


• B.J. (1956). The dualistic theory of under developed areas. Economic Development and Cultural Change, 4(2), 304-333.


• Jafari, F., Hatami, A., & Karami, S. (2021). Spatial analysis of regional development based on economic indices in Iran. Geography and Planning, 24(74), 61-72. https://doi.org/22034/GP.2021.10901 [In Persian].


• Juhola, S., Peltonen, L., & Niemi, P. (2012). The ability of Nordic countries to adapt to climate change: assessing adaptive capacity at the regional level. Local Environment, 17(6-7), 717-734.‏ https://doi.org/1080/13549839.2012.665861


• Kalantari, Kh. (2009). Regional Planning and Development (Theories and Techniques). Khoshbin Publications. Third Edition, 290 pages. [In Persian].


• Kalantari, Kh. (2015). Data processing and Analysis in Socio-Economic Research. Farhang Saba Publications. Eighth Edition, 388 pages. [In Persian].


• Karagiannis, R., & Karagiannis, G. (2020). Constructing composite indicators with Shannon entropy: The case of Human Development Index. Socio-Economic Planning Sciences, 70, 100701.‏ https://doi.org/10.1016/j.seps.2019.03.007


• Lashkari, M. (2011). Economic Development and Planning. Payame Noor University Publication, Fourth Edition, 329 pages.


• Lee, C. W., & Zhong, J. (2015). Construction of a responsible investment composite index for renewable energy industry. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 51, 288-303.‏


• Li, C. (2018). Evaluation of the financial and economic development of the European Union member states on basis of multiple indicators changed to multiple objectives. Economics, 4: 19-32.


• Malakar, K., & Lu, C. (2021). Measuring sustainability as distance to ideal position of economy, society and environment: Application to China's provincial water resources (2004–17). Journal of Environmental Management, 292, 112742. https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2021.112742‏


• Maleki, S., & Kamelifar, M., & Kamelifar, Z. (2018). Spatial analysis of regional economic development indicators in East Azerbaijan Province. Geographical Planning of Space, 8(27), 53-64. [In Persian].


• Meier, G. M. (2000). Leading Issues in Economic Development (translated by Gholamreza Azad Armaki), Tehran, Ney Publishing.


• Miłek, D. (2018). Spatial differentiation in the social and economic development level in Poland. Equilibrium. Quarterly Journal of Economics and Economic Policy, 13(3), 487-507. https://doi.org/10.24136/eq.2018.024


• Mosely, M. J. (1974). Growth Centers in Spatial Planning. Urban and Regional Planning Series, Vol 9, First Edition. Pergamon Press, UK.


• Mousavi, M., & Modiri, M. (2015). Priorities of Islamic- Iranian justice indexes in the realization of spatial planning and balanced development in Iran. Geographical Data, 24(95), 17-35. https://doi.org/10.22131/sepehr.2015.15547 [In Persian].


• Mtukudzi, B. (1999). Aspect of Economic Geography. ZEB: Harare.


• Myrdal, G. (1957). Economic Theory and Underdeveloped Regions. Duckworth. London


• Nardo, M., Paisana, M., Saltelli, A., Tarantola, S., Hoffman, A., & Giovannini, E. (2005). Handbook on constructing composite indicators: Methodology and user Guide. OECD Statistics Working Paper 2005/3, OECD Statistics Directorate.


• Nazmfar, H., Eshghi Chahar Borj, A., & Alavi, S. (2019). Sustainable development evaluation provinces of Iran based on environmental planning. Regional Planning, 9(33), 29-42. https://dorl.net/dor/1001.1.22516735.1398.9.33.3.6 [In Persian].


• Papli Yazdi, M. H., & Ebrahimi, M. A. (2011). Theories of Rural Development, Tehran: SAMT. 306 pages. [In Persian].


• Pendar, M., Pouryegan, M., Bahrami, S., & Pourasghar Sangachin, F. (2020). Surveying and ranking the deprivation in the Northern provinces of Iran. Regional Planning, 10(38), 19-32. https://dorl.net/dor/1001.1.22516735.1399.10.38.2.2 [In Persian].


• Perroux, F. (1955). Note sur la notion de ‘pole de Croissance’, economie Appliquee, 307-320. Translated as: Note on the concept of growth poles, in: D. McKee, R. Dean and W. Leahy, eds. regional economic Theory and practice, 1970 (The Free Press, New York), 93-104.


• Richardson, H. W. (1978). The state of Regional economics; a survey article. International Regional Science Review, 3(10), 1-48. https://doi.org/10.1177/01600176780030010


• Sadeghi, A., & Saeidi Aghdam, M. (2015). Identification and ranking of factors affecting the economy of underdevelopment combined with ANP - DEMATEL Phase. Economic Development Policy, 2(4), 117-156. https://doi.org/10.22051/edp.2015.1901 [In Persian].


• Sadeghi, R., & Zanjari, N. (2017). The spatial inequality of development in the 22 districts of Tehran metropolis. Social Welfare, 17(66), 149-184. http://refahj.uswr.ac.ir/article-1-3026-en.html [In Persian].


• Tamizifar, R., Azkia, M., & Vosoghi, M. (2020). Sociological analysis of development and inequality in Iran. Sociological Review, 27(1), 315-338. https://doi.org/10.22059/JSR.2020.78519 [In Persian].


• (1999). Human Development Report 1999. Oxford University Press, New York.


• Williamson, J. G. (1965). Regional Inequality and Process of National Development: A Description of the Patterns. Economic Development and Cultural Change, XIII(4, Part II), 2–84


• Yasouri, M., Mohamadi, A., & Emami, S. (2021). Spatial analysis and development levels of Guilan province. Geographical Studies of Coastal Areas Journal, 1(3), 27-51. https://doi.org/22124/GSCAJ.2021.17306.1053 [In Persian].


• Zarabi, A., & Shahivandi, A. (2010). An analysis of distribution of economic development indices in Iran provinces. Geography and Environmental Planning, 21(2), 17-32. https://dorl.net/dor/1001.1.20085362.1389.21.2.3.9 [In Persian].