بررسی وضعیت نابرابری و بی عدالتی در شاخص های سلامت و تعیین کننده های اجتماعی آن در ایران

الموضوعات : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

محمد رضا رضوانی ¹ , سیامک طهماسبی ² , بهرام هاجری ³

1 - استاد، گروه جغرافیای انسانی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، گروه سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، مرکز مطالعات سنجش از دور و GIS، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، ایران.
3 - دانشجوی دکتری، گروه جغرافیای انسانی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

تاريخ الإرسال : 05 الثلاثاء , رمضان, 1441 تاريخ التأكيد : 07 الإثنين , رمضان, 1442 تاريخ الإصدار : 28 الخميس , جمادى الأولى, 1444

الکلمات المفتاحية: "تحلیل فضایی", "نابرابری سلامت", " تعیین‌کننده‌های اجتماعی سلامت", " نابرابری فضایی", " استان‌های ایران",

ملخص المقالة :

سلامتی از مؤلفه‌های حیاتی بهزیستی انسان‌ها است. عدالت در سلامت از اولویت‌های سیاستی دولت‌ها به شمار می‌رود. اغلب نواحی کشور با مشکل ارتقاء سطح سلامت مواجه‌اند که این امر مانع بزرگ بر سرراه توسعه پایدار نواحی مذکور به شمارمی رود. شناخت و تحلیل نابرابری‌های فضایی سلامت و تعیین کننده‌های آن در مقیاس‌های مختلف(ملی، ناحیه‌ای، محلی) گامی مؤثری در امر سیاست‌گذاری‌ها به شمار می‌رود. هدف اصلی این پژوهش، تحلیل فضایی نابرابری در وضعیت سلامت و تعیین‌کننده‌های اجتماعی آن در استان‌های ایران می‌باشد. شاخص‌های مناسب از طریق مرور ادبیات و نظر متخصصین انتخاب شد. داده‌های موردنیاز برای سال 1395 از طریق سالنامه‌های آماری مرکز آمار ایران و دانشگاه‌های علوم پزشکی جمع‌آوری شد. برای سنجش الگوی فضایی و خوشه‌بندی فضایی به ترتیب از آماره‌های موران سراسری و گیتس- ارد جی استفاده شد. همچنین، برای سنجش روابط بین وضعیت سلامت و متغیرهای مستقل پژوهش از آماره موران دو متغیره استفاده شد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که وضعیت سلامت و تعیین‌کننده‌های آن در میان استان‌ها به‌طور نابرابری توزیع شده است. آماره موران سراسری نشان داد که شاخص های وضعیت سلامت به صورت خوشه ای توزیع شده اند. در وضعیت سلامت استان‌های مرزی و به‌خصوص شرق و جنوب شرق کشور در وضعیت نامطلوبی قرار دارند. استان‌های تهران، البرز، کردستان و اردبیل مقادیر بالا را به دست آوردند به عبارتی می‌توان گفت در وضعیت مناسبی قرار دارند در مقابل، استان‌های خراسان شمالی، خوزستان، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان کم‌ترین امتیاز را به دست آوردند که می‌توان گفت در وضعیت نامناسبی قرار دارند. وضعیت سلامت و متغیرهای مستقل پژوهش یعنی نیروی انسانی 0.142(p<0.001)، کالبدی/ فیزیکی 0.147(p<0.001)، بهداشت و کیفیت محیط 0.135(p<0.001) و وضعیت اقتصادی- اجتماعی 0.222(p=0.000) رابطه مثبت و معناداری را با وضعیت سلامت در استان ها نشان می‌دهد. بااین‌حال، این روابط در میان استان‌ها تغییر می‌کند و همه استان‌ها از یک الگوی مشابه پیروی نمی‌کنند. میزان تأثیرگذاری متغیرهای مستقل پژوهش در میان استان‌ها تغییر می‌کند که در استان‌های جنوب شرقی و شمال غربی کشور بیشتر است.

المصادر:

• Adler, N. E., Boyce, T., Chesney, M. A., Cohen, S., Folkman, S., Kahn, R. L., & Syme, S. L. (1994). Socioeconomic status and health: the challenge of the gradient. American psychologist, 49(1), 15.


• Afrakhteh,Hassan;Afkar, Abolhassan (2012), Factors Affecting Rural Health Level, Journal of Rural Research and Planning, No. 1, pp. 44-25. In Persian.


• Ahmadi, Sajjad; Saburikhah, Hamid; Darvishi, Hedayatullah; Jabbari, Habib (2014), Spatial Analysis of Iran's Provinces in Health Indicators, Regional Planning Quarterly, Fourth Year, No. 14, pp. 44-31. In Persian.


• Ali Akbar Anabestani; Behzadi, Sedigheh (2013), Assessing the level of rural health and individual factors affecting it in Meybod-Yazd city, third year, first issue, pp. 18-18. In Persian.


• Arcaya, M. C., Arcaya, A. L., & Subramanian, S. V. (2015). Inequalities in health: definitions, concepts, and theories. Revista Panamericana de Salud Pública, 38 (4), 261-271.‏


• Asthana, S., & Gibson, A. (2008). Health care equity, health equity and resource allocation: towards a normative approach to achieving the core principles of the NHS. Radical Statistics, 96, 6.


• Ataguba, J. E. O., Day, C., & McIntyre, D. (2015). Explaining the role of the social determinants of health-on-health inequality in South Africa. Global health action, 8(1), 28865.


• Azar, Adel; Andalib Ardakani, Davood; Shah Tahmasbi, Ismail (2010), Evaluating the efficiency of provinces in rural health and treatment in the third program and the early years of the fourth development program, Health Management Quarterly, No. 13, pp. 65-87. In Persian.


• Bernard, P., Charafeddine, R., Frohlich, K. L., Daniel, M., Kestens, Y., & Potvin, L. (2007). Health inequalities and place: a theoretical conception of neighbourhood. Social science & medicine, 65(9), 1839-1852.


• Braveman, P. A. (2003). Monitoring equity in health and healthcare: a conceptual framework. Journal of health, population and nutrition, 181-192.


• Braveman, P. A., Cubbin, C., Egerter, S., Chideya, S., Marchi, K. S., Metzler, M., & Posner, S. (2005). Socioeconomic status in health research: one size does not fit all. Jama, 294(22), 2879-2888.


• Braveman, P., Egerter, S., & Williams, D. R. (2011). The social determinants of health: coming of age. Annual review of public health, 32, 381-398


• Campbell, M. H. (2011). Exploring the social and spatial inequalities of ill-health in Scotland: A spatial microsimulation approach. (Doctoral dissertation, University of Sheffield).


• DOHC (2001), Quality and Fairness: A Health System for You, Dublin: Stationery Office.


• Fang, P., Dong, S., Xiao, J., Liu, C., Feng, X., & Wang, Y. (2010). Regional inequality in health and its determinants: evidence from China. Health Policy, 94(1), 14-25.‏


• Hewko, J. N. (2003). Spatial equity in the urban environment: Assessing neighbourhood accessibility to public amenities (Alberta).


• Hekmatnia, H., Givehchi, S., Heidary Noshahr, N., Heidary Noshahr, M.(2011). Analysis Distribution of Urban Public Services with Data Standardization, Taxonomy and Specification Coefficient Model (Case Study: Ardakan Town). Human Geography Research Quarterly, Volume: 43 Issue: 77,


• Irwin, A., Valentine, N., Brown, C., Loewenson, R., Solar, O., Brown, H.. & Vega, J. (2006). The commission on social determinants of health: tackling the social roots of health inequities. PLoS medicine, 3(6), e106.


• Irwin, Alk; Scully, Elena (2005), Measures related to social factors affecting health: derived from previous experiences. Translated by Mohammad Hossein Niknam. Tehran: Wefaq. In Persian.


• Kawachi, I., Subramanian, S. V., & Almeida-Filho, N. (2002). A glossary for health inequalities. Journal of Epidemiology & Community Health, 56(9), 647-652.


• Khakpour, Baratali and Bavan Poori, Alireza. (2012). Investigation and analysis of inequality in developmental areas of Mashhad city. Journal of Knowledge and Development, 16 (27), 182-202. (In Persian).


• Marmot, M. (2005). Social determinants of health inequalities. The Lancet, 365(9464), 1099-1104.‏


• Marmot, M. (2007). Achieving health equity: from root causes to fair outcomes. The Lancet, 370(9593), 1153-1163.


• McCartney, G., Collins, C., & Mackenzie, M. (2013). What (or who) causes health inequalities: theories, evidence and implications? Health Policy, 113(3), 221-227.‏


• McGaugh, M. (2009). The utility of Self-Organizing Maps in the analysis of social determinants of health. Oklahoma State University.


• McNeill, L. H., Kreuter, M. W., & Subramanian, S. V. (2006). Social environment and physical activity: a review of concepts and evidence. Social science & medicine, 63(4), 1011-1022.


• Mousavi, Seyed Meysam; Anjum Shoaa, Mina; Rajabi Vasuklaei, Qasem; Ezzati Asar, Mohammad; Vareh Razdi, Ramin; (2015), Evaluation of West Azarbaijan Province in the field of benefiting from the indicators of development of health services, Journal of the School of Nursing And Midwifery of Urmia, Volume 13, Number 3, pp. 234-245.(In Persian).


• Olabimpe, O. K. (2009). Analysis of equity in the pattern of health care utilization in South Africa (Doctoral dissertation, University of Cape Town).


• Pourrshano, Firooz; Mohammad, Shiva; Pourzamani, Hamidreza (2012), A Study and Comparison of the Developmental Degree of Health and Health Services in Iran's Provinces in 2008, Journal of Health System Research, Volume 8, Number 7, pp. 1330-1322. In Persian.


• Raphael, D. (2006). Social determinants of health: present status, unanswered questions, and future directions. International Journal of Health Services, 36(4), 651-677.


• Rezaei, Mohmmadreza, and Akbari, Mahmood (2018), Survey of Health Indicator Inequalities in the township of Fars, Journal of Regional Planning, Volume 8, Number 31, pp. 19-31. In Persian.


• Seidaei, Seyed Eskandar; Jamini, Davood; Jamshidi, Alireza (2014) Fourth year, first issue, (consecutive 12), pp. 64-43. (In Persian).


• Sepehrdost, Hamid (2010), The role of government in the distribution of health and medical facilities in Hamadan province, Quarterly Journal of Social Welfare, No. 37, pp. 307-326. In Persian.


• Sheikhi, Davood; Rezvani, Mohammad Reza; Mahdavi, Masoud (2012), Assessment and Analysis of Health Level in Rural Areas Based on the Healthy Village Approach: A Case Study of Khandab County, Markazi Province, Rural and Development Quarterly, Year 15, No. 2, Pp. 109-138. In Persian.


• Sun, S., Chen, J., Johannesson, M., Kind, P., Xu, L., Zhang, Y., & Burström, K. (2011). Regional differences in health status in China: Population health-related quality of life results from the National Health Services Survey 2008. Health & Place, 17(2), 671-680.‏


• Tahmasbi, Siamak; Gharghani, Masoumeh (2014), Evaluation of the country's rural health services, Proceedings of the National Conference on Sustainable Rural Development in the Sixth Development Plan.(In Persian).


• Tyrrell, O. C. (2017). Analysis of Social Determinants of Health in Justice-Involved Youth: Relevance in the Context of Poverty.


• Whitehead, M. (1991). The concepts and principles of equity and health. Health Promotion International, 6(3), 217-228.


• Zangiabadi, Ali; Bahari, Issa; Ghaderi, Reza (2013), Spatial Analysis and Leveling of Health-Medical Indicators Using GIS (Case Study: Cities of East Azarbaijan Province), Geographical Research, No. 108, pp. 75-106. (In Persian).


• Zarabi, Asghar; Sheikh Biglou, Rana (2011), Leveling of Health Development Indicators of Iranian Provinces, Social Welfare Quarterly, Volume 11, Number 42, pp. 128-107. (In Persian).


• Zatonski, W. (2007). The east-west health gap in Europe—what are the causes? The European Journal of Public Health, 17(2), 121-121.‏