بررسی چگونگی تحولات سیستم سکونتگاهی در منطقه مرکزی ایران بین سال‌های 1335 تا 1395

الموضوعات : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

سجاد ربیعی جرم افشاری ¹

1 - پردیس هنرهای زیبا، دانشکده شهرسازی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

تاريخ الإرسال : 27 الثلاثاء , ذو القعدة, 1440 تاريخ التأكيد : 09 الخميس , شعبان, 1441 تاريخ الإصدار : 17 الإثنين , ربيع الثاني, 1443

الکلمات المفتاحية: تعادل, نخست شهری, سیستم سکونتگاهی, منطقه مرکزی ایران, تمرکز,

ملخص المقالة :

دسترسی آسان به کالاها و خدمات از مسائل بسیار مهم در امر برنامه‌ریزی است. این موضوع در بحث برنامه‌ریزی ملی، منطقه‌ای و ناحیه‌ای به ایجاد سلسله‌مراتبی از سکونتگاه‌ها با اندازه‌های متفاوت منجر خواهد شد. از آنجایی که منطقه مرکزی ایران دارای وسعت زیادی است، موضوع تعادل در سلسله‌مراتب بین سکونتگاه‌های این منطقه از اهمیت خاصی برخوردار است؛ لذا در این تحقیق هدف بررسی چگونگی تحولات سیستم سکونتگاهی در منطقه مرکزی ایران بین سال‌های 1335 تا 1395 می‌باشد. روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی با به کارگیری تعدادی از مدل ‌های برنامه ریزی شهری و منطقه ای است. در این پژوهش با به کارگیری شاخص های نخست شهری، شاخص دو شهر، شاخص 4 شهر یا کینزبرگ، شاخص 4 شهر مهتا، شاخص موماو و الوصابی، شاخص آنتروپی، شاخص عدم تمرکز هندرسون، شاخص تمرکز هرفیندال، شاخص الشخص و ضریب زیپف سیستم سکونتگاهی مورد تحلیل قرار گرفت. یافته ها نشان می دهد که سیستم سکونتگاهی منطقه مرکزی ایران تا سال 55 به سمت عدم تعادل و پس از آن تا سال 75 به طور مختصر به سمت تعادل و از 75 تا سال 95 به سمت عدم تعادل حرکت نموده است. هم­چنین در دوره مورد بررسی، منطقه مرکزی ایران، با پدیده نخست شهری مواجه بوده و کلان‌شهر اصفهان بر کل سیستم تسلط دارد اما از سال 75 به بعد با وجود عدم تعادل در سیستم، شاخص ها حکایت از شکل گیری کلان‌شهر جدید یزد در منطقه دارد. به منظور بهبود وضعیت تعادل سیستم سکونتگاهی منطقه مرکزی ایران، تمرکز زدایی از کلان‌شهر اصفهان با توجه به اصول آمایش سرزمین و تنظیم متعادل رابطه فضا و جمعیت و فعالیت و توزیع متعادل امکانات در شهرهای کوچک و میانی ضرورت دارد.

المصادر:

1. Alperovich, G. (1988). A new testing procedure of the rank size distribution. Journal of Urban Economics, 23(2), 251-259.


2. Azimi, N. (2003). National-Regional Physical Plans in Iran; A Step to Development. Journal of Urban Management. 13, 52-63.


3. Barzegar, S,. & Sheikh A, A,. & Yazerloo, A.(2018). Analysis and Review the urban hierarchical pattern in mazandaran urban system. Journal of Regional Planning. 8(30), 77-88.


4. Beikmohamadi, H.(1996). Overpopulation and urban system in Isfahan province. Journal of Population. 5(18), 68-79.


5. Conzen, M. P. (1977). The maturing urban system in the United States, 1840–1910. Annals of the Association of American Geographers, 67(1), 88-108.


6. Ebrahimzadeh, E. (2010). Systems Theory: A Framework for Analysis. Journal of Foreign Policy. 24(4), 1129-1144.


7. El-Shakhs, S. (1972). Development, primacy, and systems of cities. The Journal of Developing Areas, 7(1), 11-36.


8. Emkchi, H. (2004). Intermediate cities and their role in national development. Iran Urban Planning and Architecture Studies and Research Center, Tehran


9. Gabaix, X., & Ioannides, Y. M. (2004). The evolution of city size distributions. In Handbook of regional and urban economics (Vol. 4, pp. 2341-2378). Elsevier.


10. Haggett, P. (1991). Geography-a modern synthesis. Ulmer.


11. Hoseinzadeh D, K. (2010). District Planning. Samt Publications, Tehran.


12. Laszlo, A., & Krippner, S. (1998). Systems theories: Their origins, foundations, and development. ADVANCES IN PSYCHOLOGY-AMSTERDAM-, 126, 47-76.


13. Lotfi, S.(2008). Assessing the change and distribution of settlements in Mazandaran province based on the rule of rank-size, the birth of a regional megapolis. Journal of Humanities and Social Sciences. 8(2), 61-76.


14. Mohammadi, A., & Pishgar, E. (2016). Analysis of urban system of Zanjan province using population models during the period 1976-2013. Journal of New Attitudes in Human Geography. 8(3), 167-149.


15. Mousakazemi, M.(2013). Spatial distribution of population and hierarchical system of cities (Case Study: Iran 1956-2011). Journal of Physical Development Planning. 1(3), 113-124.


16. Nazarian, A. (1998). Urban Geography of Iran. Payame Noor University Press, Tehran.


17. Nikpour, A,. & Malekshahi, G,. & Mehralitabar, A,. & Hasanalizadeh, M. (2018). changes in the urban system in Mazandaran province with emphasis on small towns. Journal of Geography and Human Relations. 1(1), 151-166.


18. Papli Y, M., & Sanajerdi, H. (2010). City and Surrounding Theories. Samt Publications, Tehran.


19. Powers, D. M. (1998, January). Applications and explanations of Zipf's law. In Proceedings of the joint conferences on new methods in language processing and computational natural language learning (pp. 151-160). Association for Computational Linguistics.


20. Pumain, D. (2006). Alternative explanations of hierarchical differentiation in urban systems. In Hierarchy in natural and social sciences (pp. 169-222). Springer, Dordrecht.


21. Rosen, K. T., & Resnick, M. (1980). The size distribution of cities: an examination of the Pareto law and primacy. Journal of urban economics, 8(2), 165-186.


22. Sarvar, R., & Jarfi, R. (2017). An Analysis of Urban Hierarchical Network and System of Khuzestan. Journal of Geographical Territory. 14(56), 85-102.


23. Seifoldini, F., & Mansoorian, H., & Poorahmad,A., & Darvishzadeh,R. (2013). Spatial- Temporal Dynamics of Iran’s Urban System (1956-2011). Journal of Urban Planning Geography Research, 1(1), 21-42


24. Shaikhi, M., & Vaisi, R.(2016). Checking and analysis of spatial organization and structure of urban habitations of Guilan province. Journal of Human Geography Researchs. 48(4), 717-732.


25. Shamaei, A., & Jomhoori, A M. (2014). Investigating and analyzing the evolution of the urban system of Ilam province during the years 1966 to 2006. Journal of Regional Planning. 4(14), 45-58.


26. Shamaei, A., & Rahmati T R, H., & Hajie T P, S., & Kordeh, N.(2015). Spatial analysis of urban hierarchy of Kermanshah period of time(1996-2011 ). Journal of Environmental Preparation. 8(31), 55-76.


27. Soo, K. T. (2005). Zipf's Law for cities: a cross-country investigation. Regional science and urban Economics, 35(3), 239-263.


28. Taghvaee, M., & Musavi, M N. (2009). A critique of the indicators of determining the urban primacy and presenting a new index (with an analytical look at the indicators of the urban primacy in Iran). Journal of Geography and Environmental Studies. 1(1), 25-34.


29. Wan, G., Zhu, D., Wang, C., & Zhang, X. (2020). The size distribution of cities in China: Evolution of urban system and deviations from Zipf’s law. Ecological Indicators, 111, 106003.


30. Zebardast, E. (2006). Investigating the urban primacy changes in Iran. Journal of Fine Arts. 29(29), 29-38.