تحلیل تاب آوری اقتصادی بهره برداران کشاورزی در برابر اثرات خشکسالی (مطالعه موردی: سکونتگاه های روستایی شهرستان فسا)

الموضوعات : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

مرضیه جعفری ¹ , محمد رضا رضوانی ² , حسنعلی فرجی سبکبار ³ , مجتبی قدیری معصوم ⁴ , علیرضا دربان آستانه ⁵

1 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران، تهران، ایران
2 - استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران
3 - دانشیارگروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران
4 - استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران
5 - استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

تاريخ الإرسال : 16 الأحد , شعبان, 1440 تاريخ التأكيد : 19 الجمعة , صفر, 1441 تاريخ الإصدار : 05 الخميس , ربيع الأول, 1442

الکلمات المفتاحية: خشکسالی, سکونتگاه های روستایی, شهرستان فسا, تاب آوری اقتصادی, بهره برداران کشاورزی,

ملخص المقالة :

    از شروع تمدن انسانی، خشکسالی، تأثیراتی شدید و گاهی فاجعه­آمیز بر فعالیـت­هـای حیـاتی انسـان در سراسر جهان داشته است. خشکسالی به خودی خود یک بلا (فاجعه) محسـوب نمـی­شـود؛ بلکـه تـأثیر آن بـر مردم و محیط­زیست است که فاجعه­آمیز بودن یا نبودن آن را مشخص می­کند. خشکسالی یکی از مخاطرات طبیعی است که پیامدهای مستقیم و غیرمستقیم بر کره زمین و به ویژه معیشت بهره­برداران کشاورزی دارد. در این راستا تاب­آوری اقتصادی روستایی از مفاهیمی است که در چند دهه اخیر مورد توجه سیاست­گذاران توسعه­ روستایی قرارگرفته ­است. هدف این مقاله، تحلیل تاب­آوری اقتصادی کشاورزان بهره­بردار در برابر اثرات خشکسالی است. با توجه به موضوع مورد مطالعه و هدف تحقیق، فرضیه پژوهش با کاربست ذیل تبیین شده است: بنظر می­رسد بین تاب­آوری اقتصادی بهره­برداران کشاورزی جوامع روستایی و اثرات خشکسالی ارتباط وجود دارد. روش­شناسی پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی، بر مبنای شیوه ­پیمایشی است که در این مسیر از ابزار پرسشنامه و روش نمونه­گیری طبقه­­ای در دسترس استفاده شده است. تکنیک مورد استفاده در این پژوهش، تحلیل عاملی است. سطح تحلیل در این پژوهش 75روستای منتخب واقع در چهار بخش مرکزی؛ ششده و قره­بلاغ، شیبکوه و نوبندگان شهرستان فسا می­باشد. در این تحقیق از18شاخص تاب­آوری اقتصادی استفاده شده است. جامعه آماری نواحی روستایی شهرستان فسا 63409نفر که معادل 18855خانوار روستایی می­باشد. حجم نمونه382خانوار که از طریق فرمول کوکران برآورد شده است. نتایج کلی تحقیق نشان می­دهد با توجه به شاخص­های مورد تحلیل قرار­گرفته، عامل «تنوع مهارت در نیروی کار و اشتغال» با مقدار ویژه899/3، بیشترین تأثیر را بین چهار عامل داشته، سپس عامل«عملکرد خرده­فروش­ها و کارایی زمین و دارایی»، «توسعه سطوح اشتغال» و «انعطاف­پذیری و تسهیلات مالی» قرار دارند. با توجه به تحلیل بدست آمده و آسیب­پذیری کشاورزان در برابر اثرات خشکسالی، باید نسبت به«متنوع کردن مهارت و اشتغال بهره­برداران کشاورزی»، «افزایش کارایی زمین»، «اعطای وام و تسهیلات مالی» مبادرت کرد. جهت نمایش وضعیت تحلیل فضایی سکونتگاه­های روستایی از نظر شاخص­های تاب­آوری اقتصادی در برابر­ خشکسالی، از تکنیک تحلیل عاملی و رتبه­بندی سکونتگاه­های روستایی شهرستان فسا توسط تکنیک SWARA و ARAS انجام شد. به ترتیب سکونتگاه­های روستایی بخش­های نوبندگان، ششده و قره­بلاغ، مرکزی و شیبکوه از نظر تاب­آوری اقتصادی در برابر اثرات خشکسالی رتبه­بندی شدند.

المصادر:

1. Barghi, Hamid, Matin Architect of Imamieh, (2009), "Investigation of the Impacts of Drought on the Structure of Rural Economy, Case Study: Gulab District of Kashan", Journal of Rural Research and Planning, Vol. 5, No. 5, Mashhad, pp. 137-148..


2. Beheshtifar, Masood, (2014), "Monitoring and Forecasting of Drought in Kerman Province Using DI Index and Its Zoning by Geostatistical Methods", Regional Planning Quarterly, Fourth Year, No. 16, Marvdasht, pp. 149-158.


3. Farshadfar, Ezzatollah, (2005), Multivariate Statistical Principles and Methods, Tagh Bostan Publications, First Edition, Kermanshah.


4. Ghasemiinejad, Saeedeh, Saeed Soltani, and Alireza Safiani (2014), "Drought Risk Assessment in Isfahan Province", Journal of Agricultural Science and Technology, Soil and Water Sciences, Eighteenth Year, Sixty-Eighth, Isfahan, 213-225.


5. Ghiasvand, Abolfazl, Fatemeh Abdolshah (2015), "Indicators of Economic Resilience", Journal of Trends in Economic Research, Twenty-second Year, No. 71, Tehran, pp.79-106.


6. Jaume Freire-González. , Christopher Decker. Jim W. Hall, (2017), the Economic Impacts of Droughts: A Framework for Analysis, Ecological Economics, 132, pp: 196–204.


7. John Östha. Aura Reggianib. Giacomo Galiazzo, (2015), spatial economic resilience and accessibility: A joint perspective, Computers, Environment and Urban Systems, 49, pp: 148–159.


8. Karin de Bruijna, Joost Buurmanb, Marjolein Mensa, Ruben Dahma, Frans Klijn,(2017), Resilience in practice: Five principles to enable societies to cope with extreme weather events, Environmental Science & Policy ,70, pp:21–30.


9. Lajevardi, Hassan, Esmaeil Abounouri, Zohreh Besharati Rad (2016), "Estimating the Index of Economic Resilience in Iran and Presenting Improvement Strategies", First International Conference on Urban Economics (Resistance Economics Approach, Action and Practice), Tehran, Pp. 333-341.


10. Maleki, Saeed, Elias Modet (2016), "Drought Crisis Zoning with Topsis, Siap, Pnpi, Case Study: Yazd Province", Journal of Crisis Prevention and Management Knowledge, Volume 6, Issue 1, Tehran, p. P59-70.


11. Mohaghegh, Mostafa, Abbas Ostad Taghizadeh, Keyvan Karimloo (2016),  Document Framework for Disaster Risk Reduction (2030-2015), Publisher of Tehran Crisis Prevention and Management Organization, first edition, Tehran.


12. Parmeshwar Udmale, Yutaka Ichikawa , Sujata Manandhar , Hiroshi Ishidaira , Anthony S. Kiem,(2014), Farmers' perception of drought impacts, local adaptation and administrative mitigation measures in Maharashtra State, India, International Journal of Disaster Risk Reduction, 10, pp: 250–269.


13. Pirmoradian, Nader, Mohammad Ali Shahrokhnia, Fardin Bostani, Seyed Amir Shamsnia, (2008), "Evaluation of Drought Return Period Using Standardized Precipitation Index", Journal of Plant Ecology (Modern Agricultural Knowledge), Volume 4 , No. 13, Middle, pp. 7-21.


14. Pourtahari, Mehdi, Abdolreza Rokneddin Eftekhari, Nasrin Kazemi, (2013),  "The Role of Drought Risk Management Approach in Reducing Socio-Economic Vulnerability of Rural Farmers from the Perspective of Officials and Experts Case Study: Soldoz Village, West Azerbaijan," Rural Research, Fourth Year, No. 1, Tehran, pp. 1-22.


15. Shakoor, Ali, Hojjatollah Sharafi, Khatereh Nakhaei, Mahtab Jafari, (2016), "Drought Ranking of Villages with Environmental Perception Approach for Rural Residents, Case Study: Jiroft Townships", Regional Planning Journal, Year 6, No. 23, Marvdasht, pp. 180-190.


16. Sharafi, Lida , Zarafshani, Kiomars (2011), "Measuring Vulnerability of Drought Risk Management Point in Sarpole Zahab, Islamabad, Javanrood", Regional Planning Journal, Volume 1, Number 1, Marvdasht, Pages 43-56.


17. Ximing Cai , Majid Shafiee-Jood , Tushar Apurv , Yan Ge , Sylwia Kokoszka, (2017): Key issues in drought preparedness: Reflections on experiences and strategies in the United States and selected countries, Water Security, 2, pp: 32–42.

3. Brian, F. Thomas a. b., James S. Famiglietti, FelixW. Landerer a, David N.Wiese a, Noah P. Molotch a, Donald F. Argus a, (2017), GRACE Groundwater Drought Index: Evaluation of California Central Valley groundwater drought, Remote Sensing of Environment, 198, pp: 384–392.


4. Dimitris Tigkasa, Harris Vangelisa, and and George Tsakirisa, (2016): introducing a modified Reconnaissance Drought Index (RDIe) incorporating effective precipitation, Procedia Engineering, 162, pp: 332 – 339.

6. George Tsakirisa, (2016), Proactive Planning against Droughts, International Conference on Efficient & Sustainable Water Systems Management toward Worth Living Development, 2nd EWaS, Procedia Engineering, 162, pp: 15 – 24.

9. https://www.statisticbrain.com/drought-statistics/2012.


10. Hugo Carra˜o , Gustavo Naumann, Paulo Barbosa, (2016), Mapping global patterns of drought risk: An empirical framework based on sub-national estimates of hazard, exposure and vulnerability, Global Environmental Change ,39 ,pp: 108–124.


11. Hungsoo Kim. Jongyong Park. Jiyoung Yoo. Tae-Wong Kim, (2013), Assessment of drought hazard, vulnerability, and risk: A case study for administrative districts in South Korea, Journal of Hydro-environment Research, pp: 28-35.

15. Keshavarza, Marzieh, Ezatollah Karamia, Frank Vanclayb, (2013), the social experience of drought in rural Iran, Land Use Policy, 30, pp: 120– 129.


16. Keshavarza, Marzieh. Hamideh Maleksaeidib. Ezatollah Karmic, (2017), Livelihood vulnerability to drought: A case of rural Iran, International Journal of Disaster Risk Reduction, 21 , pp: 223–230.


17. Khayyatia, Mehdi , Mousa Aazamib, (2016), Drought impact assessment on rural livelihood systems in Iran, Ecological Indicators, 69 , pp: 850–858.


18. Khayyatia, Mehdi, Mousa Aazami , (2016), Drought impact assessment on rural livelihood systems in Iran, Ecological Indicators, 69, pp: 850–858.


19. Kiumars Zarafshani . Lida Sharafi . Hossein Azadi b. Gholam hossein Hosseini Nia. Philippe De Maeyer . Frank Witlox b, (2012) ,Drought vulnerability assessment: The case of wheat farmers in Western Iran, Global and Planetary Change, 98–99 , pp: 122–130.


20. Kristie L. Ebi . , Kathryn Bowen. , (2016), Extreme events as sources of health vulnerability: Drought as an example, WeatherandClimateExtremes,11, pp:95–102.


21. Lairize Shahabfara, Abduwasit Ghulamb, Josef Eitzingera,(2012), Drought monitoring in Iran using the perpendicular drought indices, International Journal of Applied Earth Observation and Geo information, 18 , pp: 119–127.

23. M. Alimullah Miyan, (2015), Droughts in Asian Least Developed Countries: Vulnerability and sustainability, WeatherandClimateExtremes,7, pp:8–23.

26. Neera Shrestha Pradhana,b,c, Yao Fuc, Liyun Zhangd, Yongping Yangc,(2017) ,Farmers’ perception of effective drought policy implementation: A case study of 2009–2010 drought in Yunnan province, China, Land Use Policy, 67 , pp:48–56.

32. Solh, Mahmoud, MaartenvanGinkel, (2014): Drought preparedness and drought mitigation in the developing world's drylands, WeatherandClimateExtremes, 3, pp:62–66.


33. Surutwadee Pak-Uthai, Nicolas Faysse, (2018): the risk of second-best adaptive measures: Farmers facing drought in Thailand, International Journal of Disaster Risk Reduction, pp:1-18.

35. Yazdanpanaha, Masoud , Fatemeh Rahimi Feyzabada, Masoumeh Forouzania,Saeed Mohammadzadeha, Rob J.F. Burtonc, ( 2015), Predicting farmers’ water conservation goals and behavior in Iran: A test of social cognitive theory, Land Use Policy, 47, pp: 401–407.


36. Yi-ping Fang., Chen Zhao a, b, Golam Rasul c, Shahriar M. Wahid, (2016): Rural household vulnerability and strategies for improvement: An empirical analysis based on time series, Habitat International, 53 , pp: 254-264.