پراکنش فضایی شاخص های توسعه در شهرستان های ایران با استفاده از رتبه بندی ترکیبی
الموضوعات :
فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای
مهین نسترن
1
,
فرحناز ابوالحسنی
2
,
نرجس بختیاری
3
1 - دانشیار شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران
2 - کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
3 - کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران
تاريخ الإرسال : 10 الأربعاء , محرم, 1435
تاريخ التأكيد : 21 الجمعة , جمادى الثانية, 1436
تاريخ الإصدار : 01 السبت , جمادى الثانية, 1436
الکلمات المفتاحية:
تحلیل عاملی,
عدالت فضایی,
عدالت اجتماعی و منطقه‌ای,
تکنیک تاپسیس,
رتبهبندی ترکیبی,
ملخص المقالة :
تغییرات اجتماعی- اقتصادی دهههای اخیر عدم تعادل ناحیهای و تمرکز بیش از حد امکانات در برخی نقاط (کوژهای توسعه) و محرومیت دیگر نقاط (مغاک عقبماندگی) را در پی داشته است. برای تعدیل در پراکنش شاخصهای توسعه، برنامهریزی جامع توسعهپذیری مناطق با هدف ارایهی الگوی مناسب برای توزیع متعادل خدمات، جمعیت و سکونتگاهها (تعادل فضایی) ضرورت مییابد. هدف از پژوهش حاضر، ارزیابی و سنجش درجهی توسعه یافتگی یا نحوهی برخورداری شهرستانهای کل کشور از 30 شاخص ترکیبی؛ جمعیتی، کالبدی، زیربنایی، اجتماعی– اقتصادی و بهداشتی– درمانی است، جامعهی آماری پژوهش، 336 شهرستان کشور بر اساس آمار سال 1385 میباشد. بر این اساس 30 شاخص مورد بررسیبا بهرهگیری از روشهای متداول سنجش سطح توسعهیافتگی شامل تحلیل عاملی، تاپسیس و موریس مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و نتایج حاصل از تحلیلهای صورت گرفته با استفاده از روش میانگین رتبهای ترکیب گردیده است. برای نیل به این مهم، شاخصهای مورد مطالعه با استفاده از روش تحلیل عاملی به 8 عامل تقلیل یافته و به صورت ترکیبی در عوامل معنی دار ارائه گردیدهاند. بر این اساس از عامل اول و دوم که دارای درصد بارگیری بالاتر از 10 درصد بودند؛ استفاده شده و بقیهی عوامل از تحلیل حذف شدند. همچنین با بهرهگیری از شاخص ترکیبی موریس و تکنیک تاپسیس چهار سطح برخورداری مشخص و نحوهی پراکنش شهرستانها در سطوح ارائه شده تشریح گردیده است. نهایتاً با استفاده از اولویتبندی رتبهها روشهای مذکور ادغام و سطوح چهارگانه برخورداری (ورابرخوردار، فرابرخوردار، میان برخوردار و فروبرخوردار) ایجاد و جایگاه هر یک از شهرستانها در این سطوح مشخص شده است. نتیجهی حاصل از رتبهبندی نهایی نشان میدهد که 112 شهرستان سطح میان برخوردار و 90 شهرستان فروبرخوردار بیشترین تعداد شهرستانهای کشور را به خود اختصاص دادهاند.
المصادر:
اصغرپور، محمدجواد (1387): تصمیمگیریهای چند معیاری، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ هشتم، تهران.
بدری، سیدعلی و سعیدرضا اکبریان رونیزی (1385): «تعیین سطوح توسعهیافتگی نواحی روستایی شهرستان کامیاران»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. شماره 82، مشهد، صص 116- 130.
حاتمینژاد، حسین و عمران راستی (1388): «عدالت اجتماعی و عدالت فضایی (منطقه ای) بررسی و مقایسه نظریات جان رالز و دیوید هاروی»، مجله اطلاعات سیاسی اقتصادی، شماره 270-269، تهران، صص 95-83.
حاتمی نژاد، حسین (1390): «اصول عدالت اجتماعی و بازخوانی فضای ایران»، دومین نشست اندیشه های راهبردی«عدالت» تهران، صص92-87.
حسین زاده دلیر، کریم (1387): برنامه ریزی ناحیه ای، چاپ هفتم، انتشارات سمت، تهران.
رضوانی، محمدرضا (1383): «سنجش و تحلیل سطوح توسعه یافتگی نواحی روستایی در شهرستان سنندج»، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه ای، شماره 3، مشهد، صص 162- 149.
رهنما، محمدرحیم و حسین آقاجانی (1391): «تحلیل نابرابری های فضایی در استان خراسان رضوی»، مجله برنامه ریزی و آمایش فضا، دوره 16، شماره 1، تهران، صص 88-63.
زنگی آبادی، علی و محمود اکبری (1390): «ارزیابی و تحلیل میزان توسعه یافتگی شهرستان های استان فارس»، مجله محیط شناسی، سال سی و هفتم، شماره 59، تهران، صص 113- 122.
زنگی آبادی، علی، امیرعضدی، طوبی و طاهر پریزادی (1391): «تحلیل فضایی شاخص های توسعه خدمات بهداشت و درمان در استان کردستان»، فصلنامه جغرافیا، سال 10، شماره 32، تهران، صص 199-215.
زنگی آبادی، علی، رحیمی، علیرضا و سمانه مسیبی (1392): «تحلیل تطبیقی شاخص های اشتغال شهری شهرستان های ایران»، مجله جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، سال 24، شماره1، اصفهان، صص 128-109.
شکویی، حسین (1378): اندیشه های نو در فلسفه جغرافیا، انتشارات گیتاشناسی، چاپ سوم، تهران.
ضرابی، اصغر و رعنا شیخ بیگلو (1390): «سطح بندی شاخص های توسعه ی سلامت استان های ایران»، مجله رفاه اجتماعی، سال 11، شماره 42، تهران، صص 127-107.
طالبی، هوشنگ و علی زنگی آبادی (1380): «تحلیل شاخص ها و تعیین عوامل مؤثر در متدلوژی توسعه انسانی شهرهای بزرگ ایران»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. شماره 60، مشهد.
طاهرخانی، مهدی (1386): «کاربرد تکنیک تاپسیس در اولویت بندی مکانی استقرار صنایع تبدیلی کشاورزی در مناطق روستایی»، فصلنامه پژوهش های اقتصادی، سال 6، شماره 3، تهران، صص 59-71.
فرهودی، رحمت ا...، رهنمایی، محمدتقی و ایرج تیموری (1390): «سنجش توسعه پایدار محله های شهری با استفاده از منطق فازی و سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه ی موردی: منطقه 17 شهرداری تهران)»، مجله پژوهش های جغرافیای انسانی، شماره 77، تهران، صص110-89 .
قاسمی، محمدرضا (1387): شناسایی مناطق کمتر توسعه یافته کشور، جلد دوم، دفتر آمار و اطلاعات استانداری استان اصفهان.
قنبری، ابوالفضل (1390): «تعیین درجه توسعه یافتگی و پیش بینی اولویت برنامه ریزی و توسعه نقاط شهری استان های ایران»، فصلنامه جغرافیا، دوره جدید سال 9، شماره 29، تهران، صص 179-165.
قنبری، ابوالفضل و کریم حسینزاده دلیر (1384): «تعیین درجه توسعه یافتگی شهرستانهای استان آذربایجان شرقی 1375»، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه ای، شماره 5، مشهد، صص 22-1.
مرکز آمار ایران (1385): سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1385 کل کشور قابل دسترسی در سایت www.sci.org.ir.
مرصوصی، نفیسه (1383): «توسعه یافتگی و عدالت اجتماعی شهر تهران»، فصلنامه پژوهش های اقتصادی، شماره 14، تهران، صص 32-19.
معصومی اشکوری، حسن (1385): اصول و مبانی برنامه ریزی منطقه ای، انتشارات پیام، چاپ سوم، تهران.
موحد، علی (1376): برنامه ریزی توسعه فضایی بخش زواره، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
نسترن، مهین و سارا فتاحی (1388): «سطح بندی شهرستانهای استان گلستان از نظر شاخص های توسعه یافتگی با استفاده از روش تحلیل عاملی»، مجله جغرافیا و مطالعات محیطی، سال اول، شماره 1، نجف آباد، صص 62-50.
نصرالهی، خدیجه، اکبری، نعمت الله و مسعود حیدری (1390): «تحلیل مقایسه ای روش های رتبه بندی در اندازه گیری توسعه (مطالعه موردی: شهرستان های استان خوزستان)»، مجله آمایش سرزمین، سال سوم، شماره 4، تهران، صص 93-65.
هاروی، دیوید (1379): عدالت اجتماعی و شهر، ترجمه: فرخ حسامیان و دیگران، انتشارات شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری، چاپ اول، تهران.
26. Lin، H،T (2010): fuzzy Applications in service quality analysis An empirical study، Expeet Systems with Applications،No.37: 526-517.
27. Wang،Y.M، (2005): On fuzzy multiattribute decision – making models and method with incomplete preference information، FuzzySets and systems،151،285 – 301.
28. Zangiabadi.A، Abolhassani.F (2013) : An analysis of lack of spatial balance (In Iran’s spatial development indices)، Global Journal of Science، Engineering and Technology،11، 69-86.
