توان سنجی محیطی، الگویی مناسب در راستای شناخت توانمندی های منطقه ای با تأکید بر کشاورزی (مورد مطالعه: کشت زعفران در شهرستان های قاینات و زیرکوه)

الموضوعات : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

جواد میکانیکی ¹ , حجت اله صادقی ² , معصومه فدایی ³

1 - دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران
2 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
3 - کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

تاريخ الإرسال : 03 الأحد , شعبان, 1435 تاريخ التأكيد : 16 الثلاثاء , ذو الحجة, 1436 تاريخ الإصدار : 10 الأربعاء , ذو الحجة, 1436

الکلمات المفتاحية: زعفران, توان سنجی محیطی, توانمندی‌های منطقه ای, شهرستان‌های قاینات و زیرکوه,

ملخص المقالة :

       امروزه می­توان بر اساس روش­های علمی دقیق با شناخت قابلیت­های محیطی هر منطقه، به توسعه کشاورزی اصولی و جامع دست یافت. یکی از این ابزارها، استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی می­باشد، که قابلیت توان­سنجی و پهنه­بندی محصولات مختلف کشاورزی را از طریق مدل­ها و الگوریتم­های مختلف دارا است. تحقیق حاضر با هدف ارزیابی و توان سنجی محیطی، در راستای شناخت توانمندی­های منطقه قائنات و زیرکوه در کشت محصول استراتژیک و مهم زعفران با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی انجام گرفته است. در این تحقیق پس از جمع­آوری اطلاعات و مبانی نظری و لایه­های مختلف و آماده­سازی آنها، از فرآیند تحلیل سلسله­مراتبی جهت تعیین نواحی مستعد بهره گرفته شده است؛ به این صورت که مراحل مختلف از جمله وزن دهی لایه­ها و همپوشانی آنها انجام شده و در نهایت نیز نقشه نهایی که نشانگر پهنه­های مختلف منطقه مورد مطالعه برای کشت زعفران می­باشد، بدست آمد. لایه­های مورد بررسی در تحقیق عبارت­اند از؛ معیار متوسط حداکثر دمای سالانه، متوسط حداقل دمای سالانه، pH خاک، ارتفاع، بارش سالانه، شیب و کاربری اراضی. نتایج نشان داد که بیش از 2746 کیلومتر مربع (60/17درصد) از مساحت منطقه برای کشت زعفران بسیار مناسب یا بدون محدودیت و  2126 کیلومترمربع (62/13 درصد)، با محدودیت شدید است. همچنین پهنه­های بدون محدودیت نیز با اراضی کنونی مقایسه شد. علاوه بر این برخی از قسمت­های منطقه که در حال حاضر به زیر کشت زعفران نمی­روند، امکان بهره­برداری از آنها نیز وجود دارد.

المصادر:

1. اسماعیل زاده، یاسمن و سعید جهانبخش (1390): «به انطباق نیازهای اقلیمی آگروکلیمایی گیاه زعفران با اقلیم جلگه مغان»، نشریه فضای جغرافیایی، شماره 35، اهر، صص18-1.


2. بیگلو، جعفر و زهرا مبارکی (1387): «سنجش تناسب اراضی استان قزوین برای کشت زعفران بر اساس روش های تصمیم گیری چند معیاره»، پژوهش های جغرافیای طبیعی، شماره 66، تهران، صص 119-101.


3. پرهیزکار، اکبر (1385): سامانه اطلاعات جغرافیایی و تحلیل تصمیم گیری چندمعیاری، انتشارات سمت، تهران.


4. جهاد کشاورزی خراسان جنوبی (1392): دفتر آمار و اطلاعات، گزارشات، بیرجند.


5. رسولی، علی اکبر؛ قاسمی، کاظم و بهروز سبحانی (1384): «نقش بارش و ارتفاع در تعیین مناطق مساعد برای کشت گندم دیم با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (استان اردبیل)»، مجله جغرافیا و توسعه، صص200-183.


6. رکن­الدین­افتخاری، عبدالرضا؛ پورطاهری، مهدی؛ فرج زاده، منوچهر و وکیل حیدری ساربان (1388): «نقش توانمند سازی در توسعه کشاورزی»، مجله پژوهش های جغرافیای انسانی، شماره 69، تهران، صص103-87.


7. سرمدیان، فریدون؛ عسگری، محمد صادق؛ خدادادی، مارال و علی اکبر نوروزی (1388): «پهنه بندی اکولوژیکی کشاورزی با سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منطقه تاکستان»، مجله تحقیقات آب و خاک ایران، دوره 2، شماره 40، تهران، صص104-93.


8. سرور، رحیم (1383): «استفاده از روش ای .اچ. پی در مکان­یابی جغرافیایی»، مجله پژوهش­های جغرافیایی، شماره 49، تهران، صص19-38.


9. شمسی پور، علی اکبر؛ فیضی، وحید و رامین ساعد موچشی (1391): «ارزیابی اکولوژیکی زمین در تعیین قابلیت زمین در حوزه شهری یاسوج با مدل اکولوژیک»، نشریه مطااعات شهری، شماره پنجم، سنندج، صص72-61.


10. علیجانی، بهلول و رضا دوستان (1385): «تعیین نواحی مستعد کشت زرشک در استان خراسان جنوبی در GIS»، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه ای، شماره 8، مشهد، صص33-14.


11. فرج زاده، منوچهر و عباس تکلو بیغش (1380): ن«احیه بندی آگروکلیمایی استان همدان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی با تأکید بر گندم»، مجله پژوهش های جغرافیایی، شماره41، تهران، صص105-93.


12. فکرت، حسین و محسن احتشام (1382): زعفران ایران گوهری ناشناخته، انتشارات شهر آشوب، تهران.


13. قدسی پور، حسن (1385): فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، انتشارات صنعتی امیر کبیر، چاپ اول، تهران.


14. کافی، محمد (1381): زعفران، فناوری تولید و فرآوری، انتشارات زبان و ادب، چاپ اول، مشهد.


15. کامیابی، سعید؛ حبیبی، مجیدی و احمدرضا روحی (1393): «ارزیابی تأثیر عوامل اقلیمی مؤثر بر کشت زعفران با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) موردمطالعه: دهستان‌های شهرستان رشتخوار»، نشریه زعفران، دوره 2، شماره1، تربیت حیدریه، صص90-75.


16. لشکری، حسن و قاسم کیخسروی (1388): «مکان­یای محل­های مناسب کشت پسته در شهرستان سبزوار به روش استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی»، مجله جغرافیا و برنامه­ریزی، شماره 27، اصفهان، صص 139-95.


17. مبارکی، زهرا (1384): مکان یابی کشت زعفران در استان قزوین، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا، دانشگاه تهران.


18. محمدی، حسین؛ رنجبر، فیروز و محسن سلطانی (1390): «ارزیابی پتانسیل های اقلیمی کشت زعفران در شهرستان مرودشت»، نشریه جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، دوره22، شماره3، اصفهان، صص154-143.


19. مخدوم، مجید (1380): ارزیابی و برنامه ریزی محیط زیست با سامانه اطلاعات جغرافیایی، انتشارات دانشگاه تهران.


20. میکانیکی، جواد؛ اشرفی، علی و حجت اله صادقی (1391): «امکان سنجی کشت کلزا در شهرستان ایذه با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی»، نشریه جغرافیا و آمایش شهری- منطقه ای، شماره 8، زاهدان، صص114-101.


21. میرزابیاتی، رضا و منوچهر فرج زاده (1386): «امکانسنجی نواحی مستعد کشت زعفران در دشت نیشابور با  استفاده از GIS»، نشریه مدرس علوم انسانی، دوره11، شماره 1(50)، تهران، صص92-67.
    
    
    1. Anada,J.& Herath,G. (2008): Multi- attribute Preference modeling and regional Land-use planning, Ecological economic 65:325-335.
    
    
    2. Bagli, S., Terres JM., Gallego, J., Annoni, A. and Dallemand, J.F. (2003): Agro-Pedo-Climatological Zoning of Italy, europpen commission directorate general joint research centre ispra.
    
    
    3. Carlos M.F., Carlos, S., Lannac, A.C. and Freitas, J.A. (2005): WandereConference on International Agricultural Research for Development, October 11.
    
    
    4. Maji, A.K., Krishna, N.D. and Challa, R. (2008): Geography information system in analysis and interpretation of soil resources data for land useplanning, Journal of the Indian soil sci. 46(2):260-273.
    
    
    5. Nilsson, E. and Svensson, A. (2005): Agro-Ecological Assessment of Phonxay District, Louang Phrabang Province, Lao PDR, Physical Geography and Ecosystems Analysis .Lund University.
    
    
    6. Sepaskhah, A.R, Kamgar-Haghighi, A.A. (2009): Saffron   Irrigation   Regime. Journal of production. vol 3.pp67-79.
    
    
    7. Sicat,R.S.Carranza,E.M and Nidumolu,U.B, (2005): Fuzzy of Farmers Knowledge for land Suitability Classification, Agriculyure systems,No.93,pp49-75.
    
    
    8. Srdjevici, B, (2004): An Object Multi-Criteria Evaluation of Water Management Scenarios, Water Resources Management Journal, No.18, pp. 35-54.
    
    
    9. Wang, T. C., & Chang, T. H. (2007): Application of TOPSIS in evaluating initial training aircraft under a fuzzy environment. Expert Systems with Applications, 33.