شناسایی عوامل سینوپتیک و محلی مقیاس در رویدادهای گرد و غباری استان ایلام

الموضوعات : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

محمدحسین ناصرزاده ¹ (استادیار گروه جغرافیا و اقلیم شناسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران)
حجت اله فتحی ² (کارشناسی ارشد آب و هواشناسی کاربردی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران)

تاريخ الإرسال : 19 الأربعاء , محرم, 1436 تاريخ التأكيد : 12 الخميس , شعبان, 1437 تاريخ الإصدار : 13 الأربعاء , رجب, 1437

الکلمات المفتاحية: استان ایلام, گردوغبار, کم فشار حرارتی, تحلیل سینوپتیکی, شاخص‌های ناپایداری,

ملخص المقالة :

   پدیده نامطلوب گردوغبار یکی از بلایای طبیعی است که استان ایلام را به دلیل موقعیت جغرافیایی و همجواری آن با پهنه­های بزرگی از مناطق بیابانی تحت تأثیر قرار می­دهد. در این تحقیق پس از استخراج 40 سامانه­ی گردوغباری شاخص و تفکیک آنها به دو دوره سرد وگرم سال طی دوره آماری (2000-2010)، با استفاده از نقشه های ارتفاع ژئوپتانسیل تراز 500 و فشارسطح دریا، نقشه­های بردار باد، خطوط هم سرعت و نقشه های اُمگا در تراز700 هکتوپاسکال در محدوده 15 تا 45 درجه شمالی و 20 تا 65 درجه شرقی صورت گرفت. برای بررسی وضیعت جو بالایی با مراجعه به پایگاه داده های جوی دانشگاه وایومینگ، داده­های رادیوسوند برای روزهای همراه با گردوغبار در ایستگاه­های نیمه جنوب غربی ایران اخذ شده و با استفاده از نرم­افزار RAOB و نمودارهای SKEW-T به صورت روزانه ترسیم و مورد تحلیل قرار گرفتند، برای بررسی پایداری و ناپایداری جو از شاخص­های (LI)، (SI)، (CAPE) و TT استفاده شد. بارزسازی گردوغبار روی تصاویر MODIS با استفاده از ویژگی­های دمای درخشایی و شاخص عمق نوری ذرات (AOD) انجام شد. نتایج تحقیق نشان می­دهد در دوره سرد سال سیستم­های مهاجر بادهای غربی و رودباد جبهه­ی قطبی همراه آن و در دوره گرم سال کم فشارهای حرارتی سطح زمین مهم­ترین عامل در ایجاد و شکل­گیری پدیده­ی مذکور در استان ایلام می­باشند. هنگامی که یک فرود عمیق در غرب منطقه­ی مورد مطالعه بر روی بیابان­های کشورهای همجوار قرار گیرد و سرعت باد در آن به سرعت رودباد برسد، در صورت فراهم بودن شرایط محیطی، با ایجاد ناپایداری در سطح زمین سبب گرد و غبار و انتقال آن به استان ایلام می­شود. در دوره گرم سال نیز کم فشارهای حرارتی سطح زمین و بخصوص کم فشارخلیج فارس با مکش هوای بیابان­های اطراف (شبه جزیره عربستان) یکی از عوامل ایجاد گردوغبار می­باشد. مسیر حرکت امواج گردوغباری و نحوه­ی استقرار محور فرود و مراکز کم فشار سطح زمین و همچنین تصاویر ماهواره­ای مورد استفاده نشان می­دهد، مهم­ترین منابع گردوغبارهای وارده به استان ایلام شامل بیابان­های جنوبی عراق، شمال عربستان، جنوب سوریه و تا اندازه­ای شمال صحرای آفریقا می­باشد.

المصادر:

1. حسین زاده، رضا (1376): «بادهای120روزه سیستان»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال دوازدهم، شماره 46، اصفهان، صص 103-127.


2. ذوالفقاری، حسن و حیدر عابدازاده (1384): «تحلیل سینوپتیک سیستم های گردوغبار در غرب ایران»، دو فصلنامه جغرافیا و توسعه، دوره 3، شماره پیاپی 6، زاهدان، صص173-188.


3. قائمی، هوشنگ و محمود عدل (1385): جزوء ناپایداری و طوفانهای رعد وبرق، سازمان هواشناسی کشور، تهران.


4. عطایی، هوشمند (1389): «بررسی گردوغبار به عنوان یکی از معضلات زیست محیطی جهان اسلام (مطالعه موردی استان خوزستان)»، چهارمین کنگره بین المللی جغرافیدانان جهان اسلام، زاهدان.


5. علیجانی، بهلول (1376): آب وهوای ایران، انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ نهم، تهران


6. صادقی حسینی، علی و رضائیان، محسن (1385): «بررسی تعدادی از شاخص های ناپایداری ابرهای همرفتی اصفهان»، دوازدهمین کنفرانس ژئوفیزیک جلد دوم، تهران، صص 83- 98.

1. یزدان پناه، حجت اله و مسعود مرادی (1389): «بررسی شرایط سینوپتیکی ایجاد گردوغبار در سنندج»، دومین همایش ملی فرسایش بادی و طوفانهای گردوغبار، دانشگاه یزد.
   
   
   1. Barkan,J,et al. (2005): Synoptic of dust transportation days from Africa toward Itlaly and central Europe,Journal of Geophysical Research,Vol.110,pp:1-14.
   
   
   2. Haiping, L., X. Liya and Zh. Dafang,. (2003): Research Progress and Future Development of Remote Sensing Monitoring on Sand-dust Disaster in China. Progress in Geography.Vol.22(1).pp:45-52.
   
   
   3. 10.   Das, S.K., A.Taori and A. Jayaraman., (2011): on the role of dust storms in triggering atmospheric gravity waves observed in middle atmosphere. Ann. Geophys., 29, doi: 10.5194/angeo-pp:1647-1654.
   
   
   4. 11.   Barkan, J., (2008): synoptics patterns associated with dusty and non-dusty seasons in the Sahara. theor.appl.climatolo.vol:10pp:354-364.
   
   

12. Xu, J., S. Hou, D. Qin, S. Kang, J. Ren, and J. Ming., (2007): Dust storm activity over the Tibetan Plateau recorded by a shallow ice core from the north slope of Mt.Qomolangma (Everest), Tibet-Himal region” Geophys. Res. Lett., 34, L17504, doi: 10.1029/2007GL030853.pp:1-5.


13. 13.Universityofwyoming,DepartmentofAtmosphericScience:weather.uwyo.edu/upper air/sounding.html.(Mar2014).


14. 17. NOAA Earth System Research Laboratory: www.esrl.noaa.gov.(Mer2014).


15. Yamamoto, T., M. Yoshino, J. Suzuki, (2007): The relationship between occurrence of dust events and synoptic climatological condition in East Asia, 1999–2003. J Meteo Soc Japan., 85, pp: 81-99.


16. Weihong, Q., Q. Lingshen and S. Shaoyin., (2001): Variations of the Dust Storm in China and its Climatic Control. Journal of Climate, Vol15, pp: 1216–1229.


17. Holton J. R., (1993): An introduction to dynamic meteorology: 3rd edition, Academic, Press, pp: 511.


18. Miller R.C., (1972): Notes on analysis and severe storm forecasting procedures of the Air Force Global Weather Central. Tech. Report 200(R), Headquarters, Air Weather Service, Scott Air Force Base, IL 62225, pp: 190.


19. George J. J., (1960): Weather Forecasting for Aeronautics. Academic Press, New


20. York, Vol87, pp: 673.


21. 19. McIlveen R., (1992): Fundamentals of Weather and Climate, published by Chapman& Hall, 2-6 Boundary Row, London SE1 8HN, UK,Vol13, pp:497.


22. 20. McInthosh D. H., and Thom A. S, (1969): Essentials of Meteorology, Wickham


23. Publications (London) LTD, Vol96, and pp: 239.