تحلیل عوامل مؤثر بر الحاق سکونتگاه‌های روستایی به شهر مبتنی بر چارچوب تقسیمات کشوری (مورد مطالعه: کلانشهر ارومیه)

الموضوعات : فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

وحید ریاحی ¹ (دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران)
حسن افراخته ² (استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران)
شمسی صالح پور ³ (دانشگاه خوارزمی)

تاريخ الإرسال : 23 الجمعة , جمادى الأولى, 1439 تاريخ التأكيد : 13 الأربعاء , رجب, 1440 تاريخ الإصدار : 16 الأحد , شعبان, 1440

الکلمات المفتاحية: ارومیه, سکونتگاه روستایی, تقسیمات سرزمینی, الحاق روستا به شهر, روستاهای پیرامون کلان‌شهر,

ملخص المقالة :

      الحاق روستاها به شهرها یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های برنامه‌ریزان در دهه‌های اخیر است که تحت تأثیر مجموعه‌ای پیچیده از عوامل همانند نحوه تقسیمات کشوری و بعضاً تصمیمات سیاسی قرار دارد. پژوهش حاضر درصدد است با استفاده از پارادایم تفسیرگرایی به بررسی الحاق سکونتگاه‌های روستاییِ پیراشهری به شهر مبتنی بر چارچوب تقسیمات کشوری در کلانشهر ارومیه بپردازد. سکونتگاه‌های روستایی پیرامون کلانشهر ارومیه تا شعاع 7 کیلومتری، بر اساس مؤلفه ارتفاع به پنج طبقه تقسیم شده‌اند. 85/71 درصد از روستاها در گروه اول، 39/20 درصد در گروه دوم، 82/5 درصد در گروه سوم و 94/1 درصد در گروه چهارم جای گرفته‌اند. در گروه پنجم با ارتفاع 2201- 1924 متر، هیچ روستایی واقع نشده است. این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی و از نظر روش‌ تحقیق، کیفی است. در این راستا برای انجام عملیات تحقیق از مطالعه موردی استفاده شده است. مشارکت‌کنندگان پژوهش، متخصصان و کارشناسان سازمان‌های مرتبط در امور شهری و روستایی (اعم از شهرداری، استانداری، فرمانداری، سازمان جهاد کشاورزی، دهیاری و ...) بوده‌اند. برای گردآوری اطلاعات از مصاحبه عمیق و نیمه ساختارمند استفاده شده است. روش نمونه‌گیری به ‌صورت غیراحتمالی با تکیه‌ بر روش گلوله برفی بوده است. تعداد افراد مصاحبه ‌شونده یا حجم نمونه برابر 42 نفر (تا رسیدن به اشباع نظری) بوده است. داده‌های گردآوری شده با استفاده از تئوری زمینه‌ای به عنوان رویکردی از روش‌شناسی کیفی، تجزیه‌وتحلیل شده‌اند. نتایج تحقیق نشان داد که نخست، الحاق سکونتگاه‌های روستایی به شهر، به عنوان فرآیندی پیچیده، چندبعدی و متناسب با شرایط مکانی و زمانی، تحت تأثیر مستقیم نظام تقسیمات سرزمینی متمرکز ایران عمل می‌کند. سپس تقسیمات سرزمینی متمرکز در قالب عواملی همچون ضعف تقسیمات کشوری، همجواری جغرافیایی، مدیریت ناکارآمد و نظام اقتصادی متمرکز بستر را برای مهاجرت به روستاهای حاشیه کلانشهر فراهم نموده و موجب الحاق روستاها به شهر ارومیه شده است. در نهایت، تضعیف بنیان‌های فعالیت و اقتصاد روستایی، تفرق مدیریت روستایی، شکل‌گیری فضاهای زیست غیررسمی و تغییرات سرمایه اجتماعی عمده‌ترین پیامدهای الحاق روستاها به شهر ارومیه است.

المصادر:

1. اجلالی، پرویز (بهار1381): «الگوی مدیریت سرزمین ایرانی و تمرکززدایی»، مجله سیاسی ـ اقتصادی، شماره 176-175، تهران، صص 197-172.


2. احمدیان، محمدعلی و قاسمی، مریم (بهار و تابستان 1392): « تحلیلی بر ادغام آبادی ها در ساختار کالبدی- فضایی شهرها (نمونه موردی: مشهد مقدس)»، مجله پژوهش و برنامه ریزی روستایی، دوره ۲، شماره ۳، مشهد، صص143-168.


3. اصغری زمانی، اکبر؛ زادولی خواجه، شاهرخ؛ زادولی، فاطمه و علی بخشی زاده، پیام(پاییز 1392): «ارزیابی میزان تغییرات کاربری اراضی در روستاهای الحاقی به کلان شهر تبریز طی دوره ی زمانی 1391-1381 (نمونه موردی: آخماقیه)»، مجله جغرافیا و مطالعات محیطی، سال دوم، شماره7، نجف آباد، صص35-48.


4. احمدی پور، زهرا؛ رهنما، محمدرحیم و رومینا، ابراهیم (تابستان1390): «نقش نظام تقسیمات کشوری در توسعه ملی مورد: ایران»، مجله مدرس علوم انسانی برنامه ریزی و آمایش فضا، دوره پانزدهم، شماره 2، تهران، صص 39-17.


5. احمدی پور، زهرا و منصوریان، علیرضا (بهار1385): «تقسیمات کشوری و بی‌ثباتی در ایران (1357- 1285)»، مجله ژئوپلیتیک، سال 2، شماره 1، تهران، صص 62-89.


6. احمدی پور، زهرا؛ جعفرزاده، حسن و میرزایی، محمدرضا (تابستان1393): «تحلیل کارکردی تقسیمات کشوری در اجرای برنامه‌های آمایش سرزمین با تأکید بر ایران»، مجله برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال چهارم، شماره 14، مرودشت، صص12-1.


7. ایراندوست، کیومرث (1389): سکونتگاه‌های غیررسمی و اسطوره حاشیه‌نشینی، انتشارات شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، چاپ دوم، تهران.


8. بحیرایی، حمید؛ کارگر، بهمن؛ سرور، رحیم و فرجی راد، عبدالرضا (تابستان1395): «تحلیل راهبردی تحولات فضایی ـ کارکردی در پهنه حریم جنوبی کلان‌شهر تهران (مطالعه موردی: شهرستان‌های ری و اسلامشهر)»، مجله اطلاعات جغرافیایی (سپهر)، دوره 25، شماره 98، تهران، صص 72-58.


9. جلالیان، حمید؛ ضیائیان،پرویز؛ دارویی، پرستو و کریمی،خدیجه.(زمستان1392): «تحلیل خزش شهری و تحولات کاربری اراضی(مطالعات تطبیقی شهرهای ارومیه و اصفهان)»، مجله برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، سال 2، شماره4، تهران، صص98-73.


10. حافظ نیا، محمدرضا(1393): جغرافیای سیاسی ایران،  انتشارات سمت، چاپ هفتم، تهران.


11. حافظ نیا، محمدرضا؛ احمدی پور، زهرا و قادری حاجت، مصطفی (1394): سیاست و فضا، انتشارات پاپلی، چاپ پنجم، مشهد.


12. رهنما، محمدرحیم؛ احمدی پور، زهرا(تابستان1382): «درجه‌بندی نظام تقسیمات کشوری»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره70و69، مشهد، صص48-35.


13. شفیعی ثابت، ناصر(بهار1393): «خزش کلان شهر تهران و ناپایداری کشاورزی روستاهای پیرامونی»، آمایش محیط، دوره 7، شماره 24، ملایر، صص 145-162.


14. صفایی پور، مسعود؛ منصوریان، حسین و کیومرثی، علی(بهار1396): «بررسی اثرات عینی و ذهنی الحاق روستا به شهر (مطالعه موردی: روستاهای پیرامون شهر نورآباد، استان لرستان)»، مجله پژوهش های روستایی، شماره 29، تهران، صص123-135.


15. ظاهری، محمد و رحیمی پور، بهاره (1393): «بررسی عوامل تأثیرگذار بر تغییرات کارکردی سکونتگاه‌های روستایی حوزه نفوذ کلان شهرها (مطالعه موردی: روستاهای بیرق، هروی، حاج عبدال و دیزج لیلی خانی واقع در دره لیقوان استان آذربایجان شرقی)»، مجله مسکن و محیط روستا، دوره33، شماره 146، تهران، صص 121-139.


16. علیمحمدی، عباس و همکاران (بهار1387): « امکان‌سنجی سیستم اطلاعات جغرافیایی در ایجاد و تعیین مرکزیت واحدهای اداری ـ سیاسی(مطالعه مورد: شهرستان کرج)»، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال چهارم، شماره اول، تهران، صص 200-177.


17. عزیزی، محمدمهدی و یارمحمدی، سیما (تابستان1393): «تأثیر تقسیمات کشوری جدید بر پراکنده رویی شهری (مطالعه موردی: شهر بجنورد)»، نشریه هنرهای زیبا ـ معماری و شهرسازی، دوره 19، شماره 2، تهران، صص 116-103.


18. فرهودی، رحمت ا... و  محمدی، اکبر (پاییز1384): «روند توسعه تاریخی، کاربری اراضی و تنگناهای شهرسازی در سنندج»، مجله پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 53، تهران، صص 98-87.


19. فیروز نیا، قدیر؛ موسی کاظمی، سید مهدی و صادقی طاهری، اعظم (زمستان1390): «تحلیل تأثیر فاصله در میزان ادغام روستاهای الحاقی به شهر (مطالعه موردی: روستاهای الحاقی در شهر کاشان)»، مجله پژوهش‌های روستایی، سال دوم، شماره 4، تهران، صص 151-123.


20. قادرمرزی،حامد؛ زارع ممقانی، بیتا و زیاری، کرامت الله(پاییز 1392): «ارزیابی کیفیت محیط مسکونی روستاهای ادغام شده در شهر سنندج مورد: روستاهای حسن آباد و نایسر»، مجله اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال 2، شماره 3، تهران، صص56-39.


21. گیلبرت، آلن و کالگر، ژوزف ( 1375 ): شهرها، فقر و توسعه، ترجمه پرویز کریمی ناصری، انتشارات شهرداری تهران، تهران.


22. محمدپور، احمد (بهار1389): «ارزیابی کیفیت در تحقیق کیفی: اصول و راهبردهای اعتباریابی و تعمیم پذیری»، مجله علوم اجتماعی، شماره 48، تهران، صص 106-73.


23. محمدپور، احمد و رضایی، مهدی (بهار1387): «درک معنایی پیامدهای ورود نوسازی به منطقه اورامان کردستان ایران به شیوه پژوهش زمینه ای»، مجله جامعه شناسی ایران، دوره نهم، شماره 1و2، تهران، صص 33-3.


24. محمدپور، احمد و ایمان، محمدتقی (بهار1387): «بازسازی معنائی پیامدهای تغییرات اقتصادی در منطقه اورامان تخت کردستان ایران : ارائه یک نظریه زمینه ای»، مجله رفاه اجتماعی، سال هفتم، شماره 28، تهران، صص 213-191.


25. مجتهدزاده، پیروز (1381): جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی، انتشارات سمت، چاپ اول، تهران.


26. میرحیدر، دره و ذکی، قربانعلی (بهار1381): «بررسی نظام جغرافیایی ـ سیاسی ناحیه‌ای و امکان‌سنجی آن در ایران»، مجله پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 42، تهران، صص 64-49.


27. مهندسین مشاور طرح و آمایش ( 1389 ): طرح، تجدید نظر طرح جامع شهر ارومیه، جلد 2و 1 سازمان مسکن و شهرسازی استان آذربایجان غربی، ارومیه.


28. نجفی کانی، علی‌اکبر؛ صادقی، نوشین و رحمانی، مریم (پاییز1392): «چالش‌ها و راهبردهای توسعه فضایی روستاهای الحاقی به شهر گرگان»، مجله اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال دوم، شماره 3، پیاپی5، تهران، صص  118-101.


29. نظریان، اصغر و همپانژاد، الهام (پاییز1392): «تحلیل فرآیند رشد و تکوین شهر ارومیه با بهره گیری از همپوشانی عکس های هوایی در سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)»، مجله جغرافیایی سرزمین، سال دهم، شماره 39،تهران، صص 52-37.


30. ودیعی، کاظم(1354): مقدمه‌ای بر جغرافیای انسانی ایران، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.


31.  Ansell, Christopher K. and Palma, (2002): On Restructuring Territoriality: Europe and North America, Cambridge University Press.


32.  Babbie E, (2002): The basics of social research. 2nd ed. ed. Belmont, Calif; London: Wadsworth/Thomson Learning.


33. Brown, D. L., & M. Schucksmith, (2016): A NEW LENS FOR EXAMINING RURAL CHANGE. Europeam conntryside, 8(2), 183-88. doi: 10.1515/euco-2016-0015.


34. Byun, P. and A.Esparza, (2005): A REVISIONNISY MODEL OF SUBURBANIZATION AND SPRAWL THE RPLE OF POLITICAL FRAGMENTATION, GROWTH CONTROL, AND SPILLO. Journal of Planning Education and Research, No., 24, pp: 252- 264.


35.  Caves, R. W. (2005): Encyclopedia of the City, Routledge Publ., London-New York.


36. Carruthers, J and F. Ulfarsson, (2002): FRAGMENTATION AND SPRAWL: EVIDENCE FROM INTERREGIONAL ANALYSIS. Growth and Change Vol. 33. 312-340.


37.  Finer, H, (1971): The Theory and Practice of Modern Government, 4th Ed. New York: Methoen.


38. Mohammadpour, A. and M. Rezaie, (2008): THE SEMANTIC UNDERSTANDIG THE CONSEQUENCES OFTHE RENOVATION ENTRY TO THE ORAMAN REGION OF THE KURDISTAN OF IRAN WITH THE GRENDARD THEORY METHO. Journal of Sociology of Iran, Vol. 9, No. 1 & 2, pp: 3-33.


39. Muir, R, (1981): Modern Political Geography. Hong Kong: Macmilan Education.


40.  Strauss, A. and J. Corbin, (1998): Basics of Qualitative Research, London, Sage Publications.


41.  Shkaruba, A., Kireyeu, V., and  O. Likhacheva, (2016): Rural–urban peripheries under socioeconomic transitions: Changing planning contexts, lasting legacies, and growing pressure. 39.


42. Turner, J. F.C.D, (1963): WELLING RESOURCES IN SOUTH AMERI. Architectural Design, Vol. 33 and No. 8 and 33.


43.  Tumanyan, D, (2005): The ways of local-self government system development in the republic of Armenia, Policy Papers of the Armenian Team in the Framework of the South Caucasus Regional Project Urumieh Master Plan, 2010.


44. Uszkai, A. (2015): SPPATIAL INTEGRATION AND IDENTITY: CASES OF BORDER REGIONS. GAI International Academic Conferences Proceedings Prague, Czech Republic, Nov 04, pp: 24-36.


45. Venice Commission, (2002): Administrative and Territorial Reforms Creating Territorial Communities or Authorities at Deferent Levels, Final Activity Report, Strasbourg.