اصول راهبردی طراحی قرارگاه‌های رفتاری در مراکز آموزشی-درمانی؛ در راستای مدیریت بر رفتار کودکان 7-4 سال اوتیسم

الموضوعات :

رضوان زارعی ¹ , احمد ترکمان ² , محمّدعلی رحیمی ³

1 - دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران.
2 - استادیار گروه معماری، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی، مرودشت، ایران.
3 - استادیار گروه معماری، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران.

تاريخ الإرسال : 24 الأربعاء , صفر, 1446 تاريخ التأكيد : 15 الأربعاء , رجب, 1446 تاريخ الإصدار : 21 الثلاثاء , ذو الحجة, 1446

الکلمات المفتاحية: اصول طراحی, قرارگاه‌ رفتاری, مراکز آموزشی, وحدت حسی, مدیریت بر رفتار, اوتیسم,

ملخص المقالة :

کودکان اوتیسم در مراکز آموزشی، با گذر از مدارهای رفتاری تحت تاثیرات عینی و ذهنی نظام مکان-رفتار قرار می‌گیرند که الگوهای رفتاری آنها را تحت شعاع قرار ‌می‌دهد. توجّه به‌ اصل هم‌ساختی و تناسب ساختارهای کالبدی با الگوهای رفتاری این کودکان بر کارکرد درست قرارگاه‌های رفتاری، موضوع مهّمی در کیفیّت‌بخشی به مراکز آموزشی بر پایۀ یکپارچگی حسی، و دستیابی به «وحدت حسی محیط» از طریق طراحی محیطی درمانی بوده، که در این پژوهش ملاک ارزیابی قرار گرفته است. هدف از پژوهش، ارائۀ اصولی راهبردی طراحی در تغییر ساختار کالبدی مراکز آموزشی-درمانی متناسب با حساسیّت‌های حسی کودکان اوتیسم بوده، تا با ‌متمرکزسازی بهتر کودکان از طریق استانداردسازی محیط، شرایط برای آموزش، درمان و مدیریت بر رفتارشان تسهیل گردد. این پژوهش از نوع کاربردی و روش تحقیق آن توصیفی-تحلیلی و پیمایشی‌ست. در این پژوهش جامعۀ هدف کودکان 7-4 سال اوتیسم و جامعۀ آماری و حجم‌‌نمونه از میان متخصّصان استان بوشهر تعیین؛ و نظرسنجی میان 92 نفر از ایشان از طریق پرسشنامه‌ای با 60 گویه انجام گردید. گردآوری اطّلاعات در دو بخش نظری و میدانی؛ و برای تحلیل داده‌ها از تحلیل‌ عاملی ‌تاییدی و مدلسازی ‌حداقل ‌مرابّعات جزئی (PLS) با نرم‌افزار SPSS26 وPls3 استفاده شد. براساس یافته‌ها، وجود ارتباط(تاثیر) معنادار میان«کیفیّت طراحی قرارگاه‌های رفتاری در مراکز آموزشی-درمانی» و «نحوۀ مدیریت بر رفتار کودکان 7-4 سال اوتیسم» نشان داد: الگوهای معمارانۀ «محیط ‌چند حسی»، «الگوسازی محیط» و «توالی فضایی» از طریق کنترل محرّک‌ها، بر ارتقاء سطح کیفیّت طراحی محیط تاثیرگذار؛ و به‌عنوان اصولی راهبردی در طراحی قابل طرح‌ریزی‌ست. همچنین نتایج مشخص کرد در نظر گرفتن طراحی قرارگاه‌های رفتاری در مراکز آموزشی-درمانی به‌صورت ساختاری بر مبنای «وحدت حسی‌ محیط» و با تاکید بر بهره‌گیری از قابلیّت‌های محیطی موثّر و متناسب با حساسیّت‌های حسی کودکان اوتیسم، می‌تواند بر احساس محیط و فرآیند بهتر ادراک بر سیستم پردازش مرکزی کودکان تاثیر، و نتایج رضایت‌بخشی را در زمینۀ پیشرفت‌شان فراهم آورد.

 

المصادر:

* انجمن اوتیسم ایرانیان (1398)، راهنمای عملی آموزش به ‌دانش‌آموزان اوتیسم (آبی به‌رنگ اوتیسم)، تهران: نشر مؤسسة انتشارات بعثت.
* احسانی‌فر، هانیه (1397)، طراحی فضاهای درمانی و آموزشی ویژه اختلال طیف اوتیسم، تهران: نشر علم و دانش.
* آلتمن، ایروین (1395)، محیط و رفتار اجتماعی: خلوت، فضای‌شخصی، قلمرو، ازدحام، مترجم: علی نمازیان. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
* بهروزمنش، پروانه؛ نادری، فرح؛ بختیارپور، سعید و حافظی، فریبا (1402)، اثربخشی آموزش براساس یکپارچگی حسی بر وضعیت حسی کودکان دارای طیف اوتیسم با عملکرد بالا، نشریۀ علمی پزشکی توانبخشی، 12(4): 760- 773.
* بندرآباد، علیرضا و شاه‌چراغی، آزاده (1396) محاط در محیط؛ کاربرد روانشناسی محیطی در معماری و شهرسازی، تهران: سازمان جهاد دانشگاهی تهران.
* پیرگلو، فرامرز و هاشمي، مهیار (1397)، بررسی فضاهای آموزش امن با رویکرد قرارگاه های رفتاری، فصلنامه دانش انتظامی سمنان، 8 (28): 114-87.
* خاکی، علی و مهدوی، مجتبی (1399)، طراحی فضاهای یادگیری برای کودکان با اختلال طیف اوتیسم، تعلیم و تربیت استثنایی، 2(۱60): 82-71.
* خداپناهی، محمدکریم و ایروانی، محمود (1395) روانشناسی احساس و ادراک، تهران: انتشارات سمت.
* رافعی، طلعت (1401)، اوتیسم، ارزیابی و درمان، تهران: انتشارات دانژه.
* رابرت، لیهی (1399)، فنون شناخت درمانی، مترجم: حسین ناصری، کاوه ضیایی، شهرزاد طهماسبی مرادی و لادن فتحی، تهران: انتشارات دانژه.
* سادوک، بنجامین جیمز و کاپلان، هارولدای (1401)، خلاصه روانپزشکی علوم‌رفتاری-روانپزشکی بالینی(جلد سوم)، مترجم: نصرت‌الله پورافکاری، تهران: انتشارات شهراب.
* سرتیپ‌زاده، لیلا؛ قاسمی‌سیچانی، مریم و مجاهدی، هاجر (1396)، تحلیل وضعیّت معماری مراکز آموزشی کودکان مبتلا به‌اختلالات طیف اوتیسم(ASD) مطالعه موردی: سه مرکز اوتیسم در شهر اصفهان، مطالعات ناتوانی، 7(13): 51.
* فریث، یوتا (1393)، معرفی اوتیسم، مترجم: حمیدرضا پوراعتماد، تهران: انتشارات‌علمی.
* کاظمی‌‌شیشوان، مهروش و شریف‌‌خواجه‌‌پاشا، سپیده (1398)، بررسی نقش محیط کالبدی معماری بر درمان اختلال اوتیسم در کودکان 4 تا10سال شهر ارومیه، معماری و شهرسازی آرمانشهر، 12(29): 166-153.
* کربلایی‌حسینی‌غیاثوند، ابوالفضل؛ ستاری، مهسا؛ سلطانزاده، حسین و فرهبد، مژگان (1398)، ارائه مدل تحلیل به‌منظور شناسایی و ارزیابی مولّفه‌های محیطی موثّر بر افزایش تعاملات اجتماعی کودکان مبتلا به‌اوتیسم در مراکز آموزشی با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، نشریۀ معماری و شهرسازی آرمانشهر، 12(28): 75-89.
* کربلایی‌حسینی‌غیاثوند، ابوالفضل؛ سهیلی، جمال‌الدین و متین، مهرداد (1401)، معیارهای طراحی تاثیرگذار روی مشکلات رفتاری کودکان اوتیسمی در مدارس استثنایی، نشریه معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، 15(40): 163-175.
* گینز، کریستی؛ بورنه، آنجلا؛ پیرسون، مایکل و کلبرینک، مشا (1397)، معماری عاملی شفابخش برای کودکان اوتیسمی، مترجم: بهشید حسینی و نسترن رضوی، تهران: انتشارات دانشگاه پارس.
* مقصودعلی، س (1397)، نشانه‌های کودک مبتلا به‌اتیسم، فصلنامه سلامت روان کودک، شماره10.
* ناصح، هما (1394)، همراه با اتیسم از تشخیص تا درمان برای کودکانی که می‌خواهند اما نمی‌دانند چگونه، تهران: نشر دانژه.
* Altenmuller-Lewis, U. (2017). Designing Schools for Students on the Spectrum. The Design Journal, 1(20): 2215-2229.
* Anous, I.H.I. (2015). The Impact of Interior Design in Educational Spaces for Children with Autism. American International Journal of Research in Humanities, Arts and Social Sciences. 10(1): 90-101.
* Bagozzi, R. P & Y, Yi. (1988). On the evaluation of structural equation models. Journal of the academy of marketing science. 16(1): 74-94.
* Barker, R. 1968. Ecological Psychology: Concepts and Methods for Studing the Environment of Human Behavior. Stanford, CA: Stanford University.
* Baran, M; Yilmaz, A & Erbas, M. (2017). An approach to the design criteria of Autism Education Centers Diyarbakır Sample. Current Researches on Social Sciences, 7(3): 279-286.
* Barakat, H.A.R; Bakr, A & El-Sayad, Z. (2019). Nature as a healer for autistic children. Alexandria Engineering Journal, 58: 353–366.
* Beaver, C. 2012. Designing environments for children and adults on the autism spectrum, sen Magazine.
* Canter, David. (1977). The pschology of place. the architectural press, London.
Casson, J; Hamdani, Y; Dobranowski, K; Lake, J; McMorris, C; Gonzales, A & Balogh, R. 2021.
* Cosbey, J; Johnston, S & Dunn, ML. (2010). Sensory processing disorders and social participation. American Journal of Occupational Therapy, 64(3): 73-462.
* Fornell, C & D.F, Larcker. (1981). Evaluating structural equation models with unobservable variables and measurement error. Journal of marketing research, 39-50.
* Gaines, K; Bourne, A; Pearson, M & Kleibrink, M. (2016). Designing for Autism Spectrum Disorders. Routledge.
Gibson, J.J. (1979). The Ecological Approach to Visual Perception. Boston: Houghton Mifflin.
* Henry, C.N. (2011). Designing for Autism: The “Neuro-Typical” Approach, ArchDaily.
* Hodges, H; Fealko, C & Soares, N. (2020). Autism spectrum disorder: definition, epidemiology, causes, and clinical evaluation. Journal of Translational Pediatrics, 9(1): 65.
* Kanakri, Sh. (2017). Acoustic Design and Repetitive Speech and Motor Movement in Children with Autism. Environment and Ecology Research, 5(1): 39-44.
* Kytta, Marketta. (2003). Children in outdoor contexts: Affordances and independent mobility in the assessment of environmental child friendliness. Ph.D. Thesis,s Helsinki University of Technology, Finland.
* Lawson, B. (2001). The language of Space. Architectural Press. 1th ed. Elsevier Publishing.
* Lind, S.E; Williams, D.M; Raber, J; Peel, A & Bowler, D.M. (2013). Spatial navigation impairments among intellectually high-functioning adults with autism spectrum disorder: exploring relations with theory of mind, episodic memory, and episodic future thinking. Journal of Abnormal Psychology, 122(4): 1189-1199.
* Milton, D.E.M; Martin, N & Melham, P. (2016). Beyond reasonable adjustment: autistic-friendly spaces and Universal Design. Autism and Intellectual Disability in Adults, 1: 81-85.
* Mostafa, M.( 2008). An architecture for autism: Concepts of design intervention for the autistic user. International Journal of Architectural Research Archnet-IJAR, 2(1): 189–211.
* Mostafa, M. (2014). Architecture for autism: Autism aspectss in school design. International Journal of Architectural Research Archnet-IJAR, 8(1):143–58.
* Muffly, A. (2014). Sensory processing of individuals who have experienced sexual assault. Ithaca College, New York, PhD.
* Perri, R.L; Berchicci, M; Bianco, V; Quinzi, F; Spinelli, D & Di Russo, F. (2018). Awareness of perception and sensory-motor integration: ERPs from the anterior insula. Journal of Brain Structure and Function, 223(8): 3577-92.
* Roos, B.A; Mobach, M & Heylighen, A. (2022). How does architecture contribute to reducing behaviours that challenge? A scoping review. Alexandria Engineering Journal, 127: 104229.
* Stanford, C.E; Totsika, V & Hasting, R.P. (2020). Above and beyond’: The perceptions of mothers of children with autism about ‘good practice’ by professionals and services. Research in Autism Spectrum Disorders, 77: 101615.
* Sternberg, R. (2016).Cognitive Psychology (K . Kharazi, & E. Hejazi. Trans.). Tehran: SAMT Publication.
Taddei, S & Contena, B. (2017). Cognitive Processes in ADHD and Asperger’s Disorder: Overlaps and Differences in PASS Profiles. Atten Disord, 21(13): 1087-1093.
* Watling, R., & Hauer, S. (2015). Effectiveness of ayres sensory integration and sensory-based interventions for people with autism spectrum disorder: A systematic review. American Journal of Occupational Therapy, 69(5): 1-12.
Will, M.N; Currans, K; Smith, J; Weber, S; Duncan, A; Burton, J & et al. (2018). Evidenced-based interventions for children with autism spectrum disorder. Current Problems in Pediatric and Adolescent Health Care, 48(10): 234-49.
* Yates, M. (2016). Building Better Schools: A New Model for Autism Inclusion in Seattle. Master of Architecture thesis, University of Washington, United States of America.