بررسی شگردهای شکلی و روایی در ساخت پی‌رنگ رمان «کتابِ خم» از علیرضا سیف‌الدینی، بر اساس تعریف فرمالیستها از پی‌رنگ

الموضوعات : پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی

زاهده ترکاشوند ¹ (دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی. )

تاريخ الإرسال : 12 الأحد , شوال, 1445 تاريخ التأكيد : 21 الأحد , صفر, 1446 تاريخ الإصدار : 17 الأربعاء , صفر, 1446

الکلمات المفتاحية: پی‌رنگ‌‌, فرمالیسم‌‌, شگردهای روایی‌‌, رمان فارسی‌‌, کتابِ خَم,

ملخص المقالة :

هدف این مقاله بررسی شگردهای شکلی و روایی‌‌، در ساخت پی‌رنگ رمان کتابِ خم‌‌، بر اساس تعریف فرمالیست‌های روسی است‌‌. از مهم‌ترین دستاوردهای فرمالیست‌ها در گستره نظریه ادبی‌‌، تبیین مفهوم پی‌رنگ است که با تعریف سنتی و پیشافرمالیستیِ پی‌رنگ متفاوت است‌‌، فرمالیست‌ها پی‌رنگ را به مفهوم آشنایی‌زدایی پیوند زده‌اند و آن را حاصل چگونگی به‌کارگیری شگردهای روایی از ماده اولیه داستان و رمان می‌دانند‌‌. کتابِ خم نوشته علیرضا سیف‌الدینی است که در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ به‌عنوان بهترین رمان در جایزهٔ ادبی مهرگان انتخاب شده است‌‌. نویسنده کتاب خم‌‌، کوشیده است تا به یاری شگردهای روایی و تمهیدات فرمی‌‌، پی‌رنگ رمان را از ماده‌ اولیهٔ اعتراف که درون‌مایه اصلی رمان نیز هست برسازد‌‌. مادهٔ اولیه نه به‌مانند یک ظرف که رمان را در برگرفته است‌‌، بلکه برعکس رمان مانند ظرفی است که پذیرند‌‌‌ه این مادهٔ اولیه شده و به‌واسطه شیوه‌‌های روایتگریش آن را در شکلی متفاوت نمایان ساخته است‌‌. این شگردهای فرمی در پی‌رنگ فرمالیستی کتابِ خَم برخلاف پی‌رنگ سنتی با خارج ساختن مُدام روایت از دایرهٔ علی و معلولی درون‌مایه رمان را مورد تأکید قرار می‌دهند‌‌. در این مقاله‌‌، پس از بررسی شگردهای به‎کار رفته در رمان‌‌، با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی‌‌، این نتایج حاصل شد‌‌: ایجاد درون‌مايه‌ کمتراستفاده‎شده اعتراف‌‌، طراحی زاویه‌ دیدِ راوی مخفی‌‌، شگردهای زبانی در به‌کارگیری انواع نثرِ متناسب و هماهنگ با ژانرهای مختلف به‎کاررفته در رمان‌‌، پیوند نظام‌مند خرده روایت‌ها با روایت اصلی و ساختار غیرخطی رمان مهم‌ترین شگردهای روایی و فرمی هستند که پی‌رنگ رمان را شکل داده‌اند و موجب برجستگی کتابِ خم شده‌اند‌‌.

المصادر:

احمدی‌‌، بابک‌ (۱۳۸۸)‌‌، ساختار و تأویل متن‌‌، چ 11‌‌، تهران: نشر مرکز‌.
• براهنی‌‌، رضا‌ (۱۳۷۱)‌‌، طلا در مس‌ (در شعر و شاعری) ج 3‌‌، چ 1‌‌، تهران: نشر زریاب‌.
• بی‌نیاز‌‌، فتح‌الله‌ (۱۳۹۰)‌‌، در جهان رمان مدرنیستی‌‌، چ 1‌‌، تهران: فراز‌.
• پاینده‌‌، حسین‌ (1392)‌‌، گشودن رمان‌‌، چ 1‌‌، تهران: مرواريد‌.
• سالدن‌‌، رامان و پیتر ویدوسون‌ (1387)‌‌، راهنمای نظریه ادبی معاصر ترجمه عباس مخبر‌‌، چ 4‌‌، تهران: بان‌.
• سیف‌الدینی‌، علیرضا‌ (۱۳۹۹)‌‌، کتاب خم‌‌، چ 2‌‌، تهران: نیماژ‌.
• مارتین‌‌، والاس‌ (۱۳۹۳)‌‌، نظریه‌های روایت‌‌، ترجمه محمد شهبا‌‌، چ 6‌‌، تهران: هرمس‌.
• میرصادقی‌‌، جمال‌ (۱۳۸۵)‌‌، عناصر داستان‌‌، چ 5‌‌، تهران: سخن‌.
• ـــــــــــــــــــــــــ (۱۳۹۱)‌‌، زاویه دید در داستان‌‌، چ 1‌‌، تهران: سخن‌.