بررسی جستارهای تعلیمی در اثر گمنام «اطباق الذهب فی المواعظ والخُطب» اثر شرف الدین شفروه اصفهانی
الموضوعات :خالد موحدی نیا 1 , فاروق نعمتی 2 , حسین قدمی 3
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات عربی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران (نویسنده مسئول)
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، واحد تاکستان، دانشگاه آزاد اسلامی، تاکستان، ایران
الکلمات المفتاحية: شفروه اصفهانی, اطباق الذهب, ادبیات تعلیمی, قرآن کریم,
ملخص المقالة :
کتاب وزین «اطباقالذهب فی المواعظ والخطب» اثر شرفالدین شفروه اصفهانی، از نویسندگان و شاعرانِ ایرانی در سدة ششم هجری است که آن را به سبک مقامات و به تقلید از اثر «اطواق الذهب» زمخشری، با اسلوبی مسجّع و دارای محتوایی تعلیمی و اخلاقی نگاشته است. «اطباقالذهب» در قالب نثر فنّی، دارای حدود 100 مقالة تعلیمی در موضوعات مختلفی همچون مذمّت دنیاپرستی، بُخل، پیروی از هوس، فخرفروشی و .. و نیز دعوت به خیرخواهی نسبت به ضعیفان، غنیمتدانستن لحظات زندگی، یادآوری مرگ، سخاوت و بخشش و ... است. شفروه برای پرهیز از خشکی و تلخی پند و اندرز و مسرت طبع، گاه در الفاظ قلیل، معانی کثیر آورده و سخن خویش را به طبع زیور آیات و احادیث که از اندیشة ژرف او حکایت میکند، میآراید؛ از همین روی، اثرپذیری شفروه از متون دینی به ویژه قرآن کریم و نهجالبلاغه، از بارزترین مؤلفههای ساختاری در مضامین تعلیمی در «اطباقالذهب» است. در این پژوهش به روش تحلیلی- توصیفی و با بررسی این اثر گمنامِ تعلیمی، مهمترین انگارههای تعلیمی- اخلاقی در اثر مذکور مورد بازخوانی و تحلیل قرار خواهد گرفت
1. قرآن کریم.
2. نهج¬البلاغه.
3. اسماعیلی، عصمت (1374ش). تصحیح دیوان شفروه اصفهانی. پایان¬نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران.
4. تفضلی، احمد (1378ش). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، تهران: سخن.
5. حیدری ابهری، غلامرضا (1399ش). حکمت¬نامة پارسیان: فرهنگ اسلامی در آینة امثال و حکم فارسی. چاپ اول. قم: نشر جمال.
6. جزینی دُرچه، رسول (1398ش). «نکاتی دربارة روایت نهج¬البلاغه در اصفهانِ قرن 6-7 هجری (محمدبن عبدالواحد المدینی و اسعد بن شفروه اصفهانی)». میراث شهاب (فصل¬نامة تخصصی کتابخانه بزرگ حضرت آیت¬الله العظمی مرعشی نجفی). سال بیست و پنجم. شماره98. صص77-118.
7. خطیبی، حسین (1386ش). فنّ نثر در ادب پارسی. تهران: زوّار.
8. داد، سیما (1378ش). فرهنگ اصطلاحات ادبی: واژه¬نامه مفاهیم و اصطلاحات ادبی فارسی و اروپائی یه شیوة تطبیقی و توضیحی. تهران: انتشارات مروارید.
9. ذوالفقاری، محسن و اکبر اسدی دامناب (1396ش). «بررسی کارکردهای تکرار در القای مضامین اخلاقی و تعلیمی (مطالعه موردی شعر شفیعی کدکنی)». پژوهشنامه ادبیات تعلیمی. سال نهم. شماره33. صص 29-60.
10. رستگار فسایی، منصور (1397ش). انواع نثر فارسی. چاپ هشتم. تهران: سمت.
11. روحانی، مسعود و سید محمدعلی سلمان¬زاده اطاقسرایی (1394ش). «بررسی تطبیقی بازتاب این جهان در قصاید ناصرخسرو و مثنوی مولانا». دهمین همایش بین¬المللی ترویج زبان و ادب فارسی. دانشگاه محقق اردبیلی. صص 332-347.
12. الزیات، حسن (1995م). تاریخ الأدب العربی. بیروت: دار المعرفه.
13. سمرقندی، دولتشاه (بی¬تا). تذکره الشعرا. تهران: انتشارات بارانی.
14. شفروه اصفهانی، شرف¬الدین (بی¬تا). دیوان (نسخه خطی)، کتابخانه مجلس شورای ملی، شماره:87834.
15. شفروه اصفهانی، شرف¬الدین (1391ش). ترجمة اطباق الذهب فی المواعظ والخطب (از مترجمی ناشناخته). تحقیق و تصحیح: عبدالحمید ربیع¬نیا و ولی علی¬منش. چاپ اول. تهران: مرکز پژوهش کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
16. شفروه اصفهانی، شرف¬الدین (1911م). أطباق الذهب. شرح ألفاظه اللغویه وما غمض منه واعتنی بضبطه: محمد سعید الرافعی. الطبعه الأولی. مصر: مطبعه السعاده.
17. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1372ش). «انواع ادبی و شعر فارسی (1)». مجلة رشد آموزش ادب فارسی. سال هشتم. شمارة 32-33. صص 4-9.
18. شمیسا، سیروس (1392ش). سبک¬شناسی نثر. چاپ دوم. تهران: نشر میترا.
19. شوقی، أحمد (2012م). أسواق الذهب. مصر: مؤسسه هنداوی للتعلیم والثقافه.
20. فرشیدورد، خسرو (1363ش). دربارة ادبیات و نقد ادبی، تهران: امیرکبیر.
21. العاکوب، عیسی (1427ق). تأثیر الحِکم الفارسیه في الأدب العربی (فی العصر العباسی الأول). الطبعه الثانیه. قم: مؤسسه الهدی للنشر والتوزیع.
22. علیخانی ثانی ابدال¬آبادی، فاطمه و محمّد میر (1395ش). «شیوه¬های کاربرد آیات و احادیث در تاریخ جهانگشای جوینی». متن¬پژوهی ادبی. سال20. شماره69. صص 153-180.
23. عوفی، محمد (1906م). لبّاب الألباب. به سعی و اهتمام: ادوارد بروز. جلد اول. کتابخانة دانشگاه تورنتو.
24. مالملی، پری و دیگران (1401ش). «بررسی مضامین تعلیمی در مثنوی ناشناختة ظهیر کرمانی». پژوهشنامة ادبیات تعلیمی. سال چهاردهم. شمارة53. صص1-19.
25. محمّدی ملایری، محمّد (1384ش). فرهنگ ایرانی پیش از اسلام و آثار آن در تمدن اسلامی و ادبیات عربی. چاپ پنجم. تهران: توس.
26. مدرس، محمدعلی (بی¬تا). ریحانه الأدب. جلد سوم. تبریز: چاپخانه شفق.
27. مشرف، مریم (1389ش). جستارهایی در ادبیات تعلیمی ایران. تهران: سخن.
28. مؤتمن، زین¬العابدین (1364ش). شعر و ادب فارسی، تهران: بنگاه مطبوعاتی افشاری.
29. میرصادقی، میمنت (1373ش). واژه¬نامه هنر شاعری: فرهنگ تفصیلی اصطلاحات فنّ شعر و سبک¬ها و مکتب¬های آن. تهران: انتشارات مهناز.
30. نشریة یادگار (1327ش). «خاندانهای مشهور (خاندان شفروه)». سال پنجم. شماره6 و7. صص108-117.
