تأثیر رقابت امنیتی ایران با عربستان و امارات در حوزه باب‌المندب بر زیر مجموعه امنیتی خلیج‌فارس
الموضوعات :
مسعود حیدری نکو
1
,
سعید شکوهی
2
1 - دانشگاه علامه طباطبایی
2 - استادیار روابط بین الملل، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران (نویسنده مسئول)
الکلمات المفتاحية: رقابت امنیتی, خلیج‌فارس, تنگه باب المندب, بازیگران اصلی ایران و عربستان و امارات,
ملخص المقالة :
چکیده
منطقه خلیج‌فارس به دلیل منابع عظیم انرژی و موقعیت ژئوپلیتیکی خود، از مناطق مهم و استراتژیک جهان به شمار می‌رود. تنگه باب‌المندب نیز یک کانون تجاری حیاتی است که بین شبه‌جزیره عربستان و شاخ‌آفریقا قرار دارد. این موقعیت باعث شده بازیگران متعددی در این منطقه حضور یابند و رقابت‌های امنیتی پیچیده‌ای شکل گیرد که بر زیرمجموعه امنیتی خلیج‌فارس و رقابت‌های ایران، عربستان، و امارات تأثیر گذاشته است. این پژوهش با روش تبیینی به این پرسش پاسخ می‌دهد که رقابت امنیتی ایران، عربستان و امارات در باب‌المندب چه تأثیری بر رقابت‌های آنان در خلیج‌فارس داشته است؟ برای بررسی این رقابت‌ها، از چارچوب نظری مجموعه امنیتی بوزان استفاده شده است. اختلافات سیاسی، رقابت‌های تسلیحاتی و ایدئولوژیک در باب‌المندب از موانع امنیت پایدار در منطقه محسوب می‌شوند. آمریکا نیز به‌عنوان بازیگر فرامنطقه‌ای، مانع توسعه همکاری‌ها شده و به خصومت‌ها افزوده است. فرضیه اصلی این است که رقابت ایران با عربستان و امارات در باب‌المندب منجر به شکل‌گیری یک پیوستار امنیتی بین این منطقه و خلیج‌فارس شده و الگوهای دوستی و دشمنی را تحت‌تأثیر قرار داده است. یافته‌ها نشان می‌دهد تأمین امنیت آب‌راه‌ها، آزادی تجارت و جریان آزاد سرمایه برای کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای اهمیت زیادی دارد. بنابراین، بازیگران سعی در کنترل این منطقه استراتژیک دارند که با ارائه الگوی امنیتی مشارکتی و همکاری‌های چندبعدی، می‌توان به امنیت پایدار در خلیج‌فارس تحت اشراف بازیگران منطقه‌ای و بدون دخالت بیگانگان دست یافت.
منابع‌فارسی
1. آذر بخت،بهرام،ارمغان،سیمین،(1388)،جغرافیایی خلیج‌فارس،چاپ‌اول،کانون پژوهش‌های خلیج‌فارس،انتشارات آییژ
2. احمدی،ف،حافظ‌نیا،م،رومینا،ا،(1394)،بررسی و تحلیل فضاهای تعارض بین ایران و عربستان،مطالعه موردی یمن،مجله آمایش سیاسی فضا،دوره5،(1)،صص1-11
3. الهی،همایون،(1396)،خلیج فارس و مسائل آن،تهران،نشر قومس
4. پیشگاهی‌فرد،ز،موسوی‌فرد،س،(1388)،تحلیل منافع قدرت منطقه ای در حوزه ژئوپلیتیکی قفقاز،نشریه حقوق عمومی،دوره11،(27)،صص193-228
5. جعفري ولداني،اصغر(1374)؛تحولات مرزها و نقش ژئوپليتيك آن در خليج‌فارس،تهران:نشر قومس.
6. جهان‌بین،ف، فتحی،م،(1398)،تبیین بحران ژئوپلیتیکی یمن،عوامل و بازیگران،فصلنامه علمی سیاست جهانی،دوره8، (1)،پیاپی27،صص228-193
7. جودت،بهجت،(1380)،امنیت‌نفت درهزاره جدید،ژئواکونومی درمقابل ژئواستراتژی،ترجمه‌قدیر نصری مشکینی،ماهنامه اطلاعات‌سیاسی-اقتصادی،شماره 165-166
8. خواجوی، م، (1389)،ایران و نظام‌امنیتی خلیج‌فارس،روزنامه جمهوری،30آذر
9. داداندیش،پ،کوزه‌گر کالجی،و،(1389)،بررســی انتقادی نظریه مجموعه امنیتی منطقه‌ای با اســتفاده از محیط امنیتی قفقاز جنوبی، فصلنامه راهبرد، دوره 19،(56)، ص73-107
10. درایسدل،آلسدیر،جرالد،اچبلیک(1386)،جغرافیای سیاسی خاورمیانه و شمال آفریقا،ترجمه:دره میرحیدر،چاپ پنجم،تهران:دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
11. الراشد، راشد(1391)،بحرین از طرح انتقالی تا گفتگو دولت با مخالفان،تهران، مرکز بین‌المللی مطالعات صلح.
12. رستمی، محمد،(1392)، تحلیل ژئوپلیتیکی حوزه خلیج فارس و تأثیر آن بر امنیت نظامی جمهوری اسلامی ایران،پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشکده علوم و فنون دریایی
13. رفیعی، عبدالله،(1381)،جایگاه استراتژیک خلیج فارس و جزایر ایرانی،نشر ابرار
14. رودباری، لوافیلی، (1375)،کویت(کتاب سبز)،تهران،مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت خارجه
15. روشندل،جلیل،سيف‌زاده،حسین (1382)؛تعارضات ساختاري در منطقه خليج فارس، تهران:مركز پژوهش هاي علمي و مطالعات استراتژيك خاورميانه. .
16. زارعی، بهادر،(1378)، جغرافیای سیاسی خلیج فارس، رسالت، 14 شهریور
17. زعفرانی، قبس،(1389)، آشنایی با کشور یمن،سایت تحلیلی تبیان،3اسفندماه
18. سلیمانی،غلامعلی(1390)،واکاوی تحولات آتی انقلاب یمن،سایت خبری مؤسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور.
19. سمیعی اصفهانی،ع،محمدی عزیزآبادی،م و نیک‌فر،ج،(۱۳۹۴)،ژئوپلیتیک هویت و تأثیر آن بر راهبرد امنیتی ایران و عربستان در بحران یمن،فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام،سال پنجم،(2)،صص 27-1.
20. عبدالله خاني،علی(1383)،نظریه‌های امنيت؛مقدمه‌ای بر طرح‌ریزی دكترين امنيت ملي،تهران:مؤسسه فرهنگي مطالعات و تحقيقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران
21. عجم،محمد،(1388)،اسناد نام خلیج فارس،میراث کهن و جاودان، چاپ اول،انتشارات اوین
22. عسکری کرمانی،م،معین‌آبادی بیدگلی،ح،(1400)،بررسی مجموعه امنیتی خاورمیانه و شناخت ائتلاف ها و تهدیدها با تأکید بر نقش ائتلاف محور مقاومت در مناسبات آن مجموعه،مجله مطالعات اسلامی،سال دهم،(2)،پیاپی20،ص148-127
23. قاسمی،ع، بابایی،ح، عباسی،م، (1391)،تأملی بر نظریه بیداری اسلامی در تحولات جهان عرب و تأثیرات امنیتی-سیاسی آن بر منطقه،نشریه امنیت پژوهی،دوره11، (29)،صص70-47
24. قزلباش،ج،مسعود نیا،ح،گودرزی،م،(1396)،بررسی ساختار نظام امنیتی خلیج‌فارس در چارچوب روابط ایران و عربستان با تأکید بر نقش آمریکا در منطقه،نشریه پژوهش های حفاظتی-امنیتی، دوره6، (1)، پیاپی21،صص1-31
25. قوام، عبدالعلی، (1389)،اصول سیاست خارجی و بین الملل، تهران،انتشارات سمت
26. ليك،دیوید،پاتريك ام،مورگان(1381)؛نظم‌های منطقه‌ای:امنیت‌سازی در جهاني نوين، ترجمه سيد جلال دهقاني فیروزآبادی.تهران:پژوهشكده مطالعات راهبردي.
27. مصلی‌نژاد،عباس(1391)،پیامدهای‌بی‌ثباتی‌امنیتی‌برموازنه‌قدرت‌درخاورمیانه،فصلنامه‌ژئوپلیتیک،سال هشتم،شماره(3) ،صص59-35
28. الهی،همایون،(1396)،خلیج فارس و مسائل آن، تهران، نشر قومس
29. وریچ کاظمی،مریم،(1400)،اهمیت تنگه باب‌المندب در تفکر ژئو اکونومی بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای،مجله جغرافیا و روابط انسانی،دوره 4، (3)،صص 49-32
References
1. Barden,Justine, (2019), The Bab el-Mandeb Strait is a strategic route for oil and natural gas shipments,TODAY IN ENERGY.
2. Buzan,Barry (1991),People,State and Fear:An Agenda for International Security Studies in the Post-Cold War Era, London,Harvester Wheatsheaf Publication
3. Conti,JohnJ.(2018)Center on Global Energy Policy,February13,2018,NY, EnergyOutlook2018ColumbiaUniversity,accessibleat: https://www.eia.gov/pressroom/presentations/conti_020132018.pdf
4. Duffy,Kevin(2016)Hard Times at the Gate of Tears Bab al-Mandab,accessible at: https://mwi.usma.edu/bab-al-mandab-hard-times-gate-tears/
5. Fargher, James, (2018), Iran and the Red Sea, marsecreview.
6. Friend,Alice (2018),Blowing the Horn:How the United States Can Reclaim the Strategic Initiative in the Bab al Mandeb,,https://www.csis.org/analysis/blowing-horn-how-united-states-canreclaim-stra
7. Gause,F.Gregory(2010);the international relations of the Persian gulf, www.cambridg.org.
8. Helal Aljamra ,(2019),Bab-El-Mandeb,Gateway to the Red Sea: the World’s Most DangerousStrait,https://insidearabia.com/bab-el-mandeb-gateway-to-the-red-sea-the-worlds-most-dangerous-strait
9. Joseph McMillan,(2003)"Toward a new regional security architecture",The Washington Quarterly, Vol. 26.
10. kraig, Michael ryan (2006); forging a new security order for the Persian gulf, Middle East policy, volume xiii, number 1.
11. Nazemroya, Mahdi Darius,(2017), “The War on Yemen: Where Oil and Geopolitics Mix”,Availableat:uk.ask.com/youtube?q=The+War+on+ Yemen%3A+Where+Oil+and+...
12. Ryan, Patrick W.(2015),“The Yemen Crisis and the Bab El-Mandeb Maritime Chokepoint, April 14, 2015.available at: http://susris.com.
13. Snyder, Craig.A (ed), (1999); Contemporary Security and Strategy, London: Macmiilan Press.
