از «ماهانِ» نظامیِ گنجوی تا «ماهانِ» احمدِ شاملو (احضار و بازآفرینی چهره¬ای افسانه¬ای در شعر احمد شاملو)

الموضوعات : پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی

محمدهادی خالق زاده ¹

1 - زبان و ادبیات فارسی، علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی ، یاسوج ، ایران

تاريخ الإرسال : 24 الأربعاء , رمضان, 1445 تاريخ التأكيد : 17 الثلاثاء , محرم, 1446 تاريخ الإصدار : 14 الأحد , صفر, 1446

الکلمات المفتاحية: نظامی گنجوی, هفت¬پیکر, ماهان کوشیار, احمد شاملو, احضار و بازآفرینی,

ملخص المقالة :

تاریخ ادبیات، تاریخ بینامتنیت یا همان سلسله¬ای از تأثیرپذیری¬ها و تأثیرگذاری¬هاست‌‌. در این میان، تأثیرگذاری آثار برجسته بر هنرمندان پس از خود، بیشتر و جدی¬تر است‌‌. به همین ترتیب، تأثیری است که نظامی گنجوی بر شاعران پس از خویش داشته¬ است. یکی از اینان، شاعر بزرگ معاصر، احمد شاملوست‌‌. شاملو با شگردِ «احضار و بازآفرینیِ شخصیت»، «ماهانِ کوشیار» را از هفت¬پیکرِ نظامی فراخوانده، به آن لباسی نو پوشانده و با خلاقیت به بازی گرفته¬ است. شگرد احضار و بازآفرینیِ شخصیت که نخستین بار در این مقاله مفهوم¬پردازی و نام¬گذاری می¬شود، عبارت از اخذ چهره¬ای از آثار دیگران و بازیابی و بازآفرینی آن در پیکر شخصیتی پویا، فعال و معناساز در متنی نو است‌‌. ماهانِ نو در واقع، همان احمد شاملوست و اینک علاوه بر سرگردانی و فریب¬خواریِ سابق در هفت¬پیکر، دچار تنهایی وجودی، احساس بن¬بست تاریخی قومی، یأس و ملال فلسفی و نوعی سرگردانی شبه¬نیست¬انگارانه نیز شده¬ است. برای شاملو، مسئلۀ ماهان، به تصریح خودش، مسئلۀ اساسی قرن ماست.

المصادر:


• آلن، گراهام (1397)، بینامتنیت، ترجمۀ پیام یزدانجو، تهران: نشر مرکز.
• اخوان ثالث، مهدی (1370)، ترا ای کهن بوم و بر دوست دارم، تهران: انتشارات مروارید، چاپ سوم‌‌.
• شاملو، احمد (1375)، گزینۀ اشعار (همراه با مقدمه¬ای از شاعر)، تهران: انتشارات مروارید، چاپ سوم‌‌.
• شاملو، احمد (1383)، مجموعۀ آثار (دفتر یکم: شعرها)، تهران: انتشارات نگاه، چاپ پنجم‌‌.
• شاملو، احمد (1384)، مقدمه بر چاپ اول «افسانه¬های هفت‌گنبد»، بازنشر در: فصلنامۀ گوهران، شمارۀ نهم و دهم (پاییز و زمستان)، صص 226 – 218‌‌.
• شمیسا، سیروس (1402)، نظامی و هفت¬پیکر، تهران: نشر لَنا.
• فرخی، سودابه و فهندژی سعدی، غلام¬حسین (1396)، بررسی و تحلیل آرایۀ تلمیح و ارائۀ تقسیم-بندی آن بر مبنای ساخت بلاغی، نشریۀ «پژوهش¬های نثر و نظم فارسی»، سال اول، پاییز 1396، شمارۀ 2، صص 79 – 41‌‌.
• نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1400)، هفت پیکر، به تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید رحیمیان، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ هفدهم‌‌.
• نیچه، فردریش (1387)، چنین گفت زرتشت، ترجمۀ داریوش آشوری، تهران: انتشارات آگاه، چاپ بیست و هشتم‌‌.
• هایدگر، مارتین (1390)، زرتشت نیچه کیست؟ در: «زرتشت نیچه کیست؟ و مقالات دیگر»، گزیده و ترجمۀ محمدسعید حنایی کاشانی، تهران: انتشارات هرمس، چاپ پنجم، صص 34 – 7‌‌.
• هسه، هرمان (1363)، اگر جنگ ادامه یابد (به همراهِ بازگشت زرتشت)، ترجمۀ نصرالله غفاری و داریوش دیانتی، تهران: انتشارات بهجت‌‌.
• همایی، جلال¬الدین (1389)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: انتشارات اهورا.