کاربست شهرسازی منظر در ساماندهی ساختار اصلی شهرها در راستای ارتقای زیست پذیری (مطالعه موردی : منطقه۳ شهر قزوین)

الموضوعات : دو فصل‌نامه فضای زیست

محمدرضا احمدنیا ¹ , رمضانعلی شورمیج ² , نوید سعیدی رضوانی ³

1 - دانشجوی دکتری شهرسازی، گروه شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.
2 - استادیار مدعو گروه شهرسازی، گروه شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.
3 - استادیار برنامه ریزی گروه شهرسازی، دانشکده معماری وشهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.

تاريخ الإرسال : 08 الإثنين , صفر, 1446 تاريخ التأكيد : 01 الجمعة , شعبان, 1446 تاريخ الإصدار : 18 الثلاثاء , رمضان, 1446

الکلمات المفتاحية: شهرسازی منظر, زیست پذیری شهری, بازسازی منظر شهری, تراکم جمعیت شهری, منطقه 3 شهر قزوین.,

ملخص المقالة :

شهرسازی منظر رویکردی نوین در طراحی و برنامه ریزی شهری است که بر یکپارچه سازی ابعاد مختلف در طراحی شهری با تاکید بر نقش منظر تمرکز دارد. رویکرد کلی تحقیق، ترکیبی از روش های کیفی و کمی است که با هدف کاربست شهرسازی منظر در ساماندهی ساختار اصلی شهرها در راستای ارتقای زیست پذیری در منطقه 3 شهر قزوین انجام شده است. امروزه، بسیاری از شهرهای ما با چالش‌های متعددی در حوزه منظر شهری مواجه هستند. تغییرات سریع کاربری اراضی، ساخت و سازهای بی‌رویه، فرسودگی بافت‌های تاریخی و فرهنگی، و همچنین کاهش فضاهای سبز و باز، موجب تخریب و تضعیف منظر اصلی شهری شده است. بر اساس یافته‌های پژوهش، در بعد نهادی، شاخص "الگوهای جامع ساماندهی" با میانگین 4.282 و در بعد زیست محیطی، شاخص "اکولوژی منطقه" با میانگین 4.326 از بالاترین امتیازات برخوردار بودند. از طرف دیگر در بعد کالبدی، شاخص "خوانایی و هویت" با میانگین 2.681 و در بعد اجتماعی، شاخص "میزان جمعیت" با میانگین 2.266 از پایین‌ترین امتیازات برخوردار بودند، تحلیل تراکم جمعیت نشان داد که تراکم بالای جمعیت در مناطق مرکزی و حومه‌ای باعث بروز مشکلاتی مانند ازدحام، ترافیک، آلودگی و بافت فرسوده گردیده که بر زیست‌پذیری تأثیر منفی داشته و منظر شهری نامطلوبی را بوجود آورده است. همچنین الگوی دانه‌بندی ریزدانه و متوسط دانه در این منطقه، ضمن مزایایی مانند افزایش حس تعلق و دسترسی پیاده، با مشکلاتی نظیر کمبود نور، فضای باز و دسترسی خودرو مواجه است که نیازمند اقداماتی چون ایجاد فضای سبز، بهسازی معابر و نوسازی بافت مذکور می‌باشد. از طرفی، توزیع مناسب کاربری‌های خدماتی در این منطقه می‌تواند به افزایش دسترسی، تعاملات اجتماعی و زیست¬پذیری کمک کند. در نهایت، الگوی پیشنهادی شهرسازی منظر بر ارتقای ابعاد کالبدی و اجتماعی با رویکردهایی مانند احیای هویت، ساماندهی تراکم جمعیت، ایجاد فضای سبز و تقویت زیرساخت های اجتماعی تمرکز خواهد داشت.

المصادر:

 عرفانی، مژده، بحرینی، سید حسین، طبیبیان، منوچهر. (1398). تبیین فرایند تحقق منظر پایدار در شهر معاصر با بهره‌گیری از نظریه شهرسازی منظر. فصلنامه مطالعات شهری, 8(30)، 3-16.
 شاملو، شبنم، نقی‌زاده، محمد، حبیب، فرح. (1397). واکاوی رویکردها و زمینه‌های نظری و تدوین چارچوب مفهومی منظر شهر. معماری و شهرسازی آرمان شهر، 11(23)، 197-209.
 میرزادجهرمی، سارا، پورجعفر، محمدرضا، و حاجی پور، خلیل. (1400). جایگاه منظر فرهنگی در نظام معماری و شهرسازی ایران؛ فرامطالعه مقالات علمی موجود (علمی مروری). مطالعات معماری ایران، 10(19 )، 231-244.
 عرفانی، مژده، بحرینی، سیدحسین، و طبیبیان، منوچهر. (1397). بهره گیری از تفکر شهرسازی منظر در فرایند مطالعات طرح های توسعه شهری ایران (مطالعه موردی: طرح جامع سیما و منظر شهر کرج). معماری و شهرسازی پایدار، 6(2 )، 51-64.
 شماعی، علی، ساسان پور، فرزانه، و مرادی، ثروت اله. (1396). ارزیابی پایداری محله های شهری با استفاده از روش های تصمیم گیری چندمعیاره (مورد مطالعه: محله های منطقه 6 شهرداری تهران). علوم و تکنولوژی محیط زیست، 19(2 (مسلسل 73))، 161-178.
 محمدی یل سویی، مهرداد، و منصوری اطمینان، ابوالفضل. (1402). سنجش و تحلیل فضاهای زیرسطحی شهری از منظر مؤلفه های سازنده ی فضاهای زیرسطحی زیست پذیر (مورد پژوهی: ایستگاه مترو شریعتی-امام خمینی شهر مشهد). کنفرانس ملی شهرسازی و معماری دانش بنیان.
 سحرخیز، مهسا، زندیه، مهدی. (1397). معماری منظر؛ گستره ای بی انتها. نشریه علمی اندیشه معماری، 2(3)، 29-43.
 طاهباز، منصوره، محبی، حمید. (1402). ریشه ها و مفاهیم توسعه منظرگرا-بوم گرا و زمینه های مشترک آن با معماری و شهرسازی ایرانی.‎
 محمدی ده چشمه، پژمان. (1398). تدوین استراتژی های راهبردی برای زیست پذیری شهرکرد بر مبنای نقش مدیریت شهری. توسعه پایدار محیط جغرافیایی، 1(4 )، 81-96.
 ذکاوت، سینا، رضایی، محمدرضا، و پیام، حاتم. (1399). ارتقاء سرزندگی در فضاهای شهری با تأکید بر رویکرد ِساماندهی منظر شهری (مطالعه موردی: شهر یاسوج). آمایش محیط، 13(50 )، 197-215.
 احمدی، تقی، ذاکرحقیقی،کیانوش، پورجوهری، امیرحسین. (1400). تأثیر مؤلفه های کالبدی تبلیغات شهری در آلودگی بصری منظر شهری. دانش شهرسازی، 5(3)، 41-64.
 محمدی ده چشمه، پژمان، زیاری، یوسفعلی، توکلان. (1401). بررسی و اولویت‌بندی زیست‌پذیری مناطق و محلات شهر شهرکرد. آمایش محیط، 15(58)، 179-200.‎
 پورباقر. (1402). رویکردی طراحی مبنا به معماری سرآمد: تعامل هویت بومی و فناوری‌ها نوظهور. نقش جهان-مطالعات نظری و فناوری های نوین معماری و شهرسازی، 13(4)، 123-146.‎
‌ شفیعی، ندا. کیانی ده‌کیانی، غلامرضا. ناسخیان، شهریار. آقابابایی، احسان (1403)، بررسی نقش شبکه‌های اجتماعی در حفاظت از منظر شهری تاریخی تهران: ارزش‌ها، ادراک شهر و روایت هویت محلی. نامه معماری و شهرسازی، 16(42)، 133-111.
 سیف الدینی، فرانک. رهنمایی، محمدتقی. فرهودی، رحمت اله. جعفری مهرآبادی، مریم (1393)، روش شناسی مطالعات منظر شهری در گردشگری، مجله برنامه¬ریزی و توسعه گردشگری، 3(8)، 52-31.
 همتی، مرتضی. صابونچی، پریچهر (1400)، ادراک‌کننده، ادراک شونده، محصول ادراک (ارزیابی تعابیر صاحب‌نظران از مؤلفه‌های تعریف منظر). منظر، 13(56)، 29-14.
 اسماعیل دخت، مریم (1399)، نسبت تحولات قوانین و برنامه¬های توسعه شهری با منظر شهر معاصر شیراز (رساله منتشرنشده دکتری معماری منظر). پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
 شاملو، شبنم. نقی زاده، محمد. حبیب، فرح (1397)، واکاوی رویکردها و زمینه های نظری و تدوین چارچوب مفهومی منظر شهر، معماری و شهرسازی آرمانشهر، 23، 209–197.
 مثنوی، محمدرضا. متدین، حشمت اله. صابونچی، پریچهر. همتی، مرتضی (1400)، تحلیل مفهوم منظر و رویکرد منظر از سطح نظری تا عرصه اجرایی: مرور ادبیات نظری، مجله منظر، 13 (57)، 37-22.
 Zhou, B. B., & Lv, L. (2020). Understanding the dynamics of farmland loss in a rapidly urbanizing region: a problem-driven, diagnostic approach to landscape sustainability. Landscape Ecology, 35, 2471-2486.
 Mu, Y., & Zhao, Y. (2022). Landscape Urbanism: A Review of Research Progress and Future Prospects. Sustainability, 14(3), 1518.
 Endreny, A. (2022). Landscape Urbanism: History, Theory, and Practice. Routledge.
 Lindholm, G. (2012). 'Landscape Urbanism' and its Potential for Sustainable Urban Development. Proceedings of the 48th ISOCARP Congress 2012.
 Waldheim, C. (Ed.). (2006). The Landscape Urbanism Reader. Princeton Architectural Press.
 Van Berkel, D., Shashidharan, A., Mordecai, R. S., Vatsavai, R., Petrasova, A., Petras, V., ... & Meentemeyer, R. K. (2019). Projecting urbanization and landscape change at large scale using the FUTURES model. Land, 8(10), 144.
 Penteado, H. M. (2021). Urban open spaces from a dispersal perspective: lessons from an individual-based model approach to assess the effects of landscape patterns on the viability of wildlife populations. Urban Ecosystems, 24(4), 753-766.
 Deng, Longyun. Zhang, Qin. Cheng, Yu. Cao, Qian. Wang, Zheye. Wu, Quanyuan. Qiao, Jianmin (2022), Underlying the influencing factors behind the heterogeneous change of urban landscape patterns since 1990: A multiple dimension analysis, Ecological Indicators, Volume 140, July 2022, 108967.
 Xie, Y., Hunter, M., Sorensen, A., Nogeire-McRae, T., Murphy, R., Suraci, J. P., ... & Lark, T. J. (2023). US farmland under threat of urbanization: future development scenarios to 2040. Land, 12(3), 574.
 Wang, Y., He, Y., Fan, J., Olsson, L., & Scown, M. (2024). Balancing urbanization, agricultural production and ecological integrity: A cross-scale landscape functional and structural approach in China. Land Use Policy, 141, 107156.
 Ipek, F (2022), On Atmosphere as a Visual Phenomenon in Architectural Aesthetic. R Husain HERITAGE AND THE CITY: Values and beyond 1-11. Istanbul: Cinius Yayanlari.
 Lindholm, G. (2011). Visible gestures: On Urban Landscape Perspectives in Planning. Planning Theory, 11(1), 5-19.
 Marshall, W. E. (2013), An evaluation of livability in creating transit-enriched communities for improved regional benefits. Research in Transportation Business & Management, 54-68.