مروری بر رویکردهای تجربی سنجش قابلیت مقایسه صورت‌های مالی

الموضوعات :

قادر بابایی ¹

1 - گروه حسابداری، واحد آذرشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، آذرشهر، ایران

تاريخ الإرسال : 29 الأحد , محرم, 1446 تاريخ التأكيد : 17 الإثنين , صفر, 1447 تاريخ الإصدار : 15 الثلاثاء , ربيع الثاني, 1447

الکلمات المفتاحية: قابلیت مقایسه صورت‌های مالی, اندازه‌گیری, پژوهش‌های تجربی حسابداری,

ملخص المقالة :

در سال‌های اخیر موضوع قابلیت مقایسه صورت‌های مالی همواره در تحقیقات تجربی حسابداری مالی مورد توجه پژوهشگران بوده است. ادبیات اخیر، به ویژه در پی پژوهش تأثیرگذار دی‌فرانکو و همکاران (2011)، بر استفاده از خروجی فرآیند گزارشگری مالی برای اندازه‌گیری قابلیت مقایسه حسابداری متمرکز شده است. هدف اصلی این پژوهش بررسی و تحلیل چهارجوب نظری و شیوه سنجش معیارهای قابلیت مقایسه‌ صورت‌های مالی مبتنی بر خروجی گزارشگری مالی است. در این مطالعه ضمن ارائه طبقه‌بندی رویکردهای سنجش قابلیت مقایسه صورت‌های مالی، سه الگوی سنجش قابلیت مقایسه صورت‌های مالی شامل الگوی دی‌فرانکو و همکاران (2011) بر اساس ارتباط بین خروجی‌های حسابداری و بازده سهام، الگوی ییپ و یانگ (2012) بر اساس شباهت و عدم شباهت گزارش‌های مالی و الگوی بابایی و همکاران (1399) بر اساس تئوری ارزش گذاری نسبی به طور دقیق بررسی و نکات مهم روش شناختی هر کدام بحث شده است. این پژوهش می‌تواند در انتخاب روش مناسب سنجش قابلیت مقایسه صورت‌های مالی برای پژوهشگران این حوزه مفید باشد.

المصادر:

بابایی، قادر، پاک مرام، عسگر، بادآور نهندی، یونس و رضایی، نادر. (1399). الگوی سنجش قابلیت مقایسه صورت‌های مالی بر اساس تئوری ارزش‌گذاری نسبی. بررسی‌های حسابدای و حسابرسی، 27(4)، 580-546.
خدارحمی، بهروز،. حسینی، سید رسول،. (1393). تئوری حسابداری، تهران، انتشارات ترمه.
داموداران، آسوات. (2002). ارزش¬گذاری سهام مفاهیم و مدل¬های کاربردی. ترجمه: شرکت تامین سرمایه امین (1398)، انتشارات کیان، تهران.
کمیته تدوین استانداردهای حسابداری. (1392). مفاهیم نظری گزارشگری مالی، انتشارات سازمان حسابرسی، تهران.
مهرانی، کاوه؛ مهرانی، کیارش؛ میرصانعی، سیدروح اله. (1395). ارزشیابی سهام. مهربان نشر. تهران.
مهرانی، ساسان؛ کرمی، غلامرضا؛ سیدحسینی، سیدمصطفی، (1395). تئوری حسابداری (1)، نشر نگاه دانش، تهران.
فروغی، داریوش،. قاسم زاد، پیمان. (1394). تأثیر قابلیت مقایسه صورت‌های مالی بر ضریب واکنش سودهای آتی. بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، 22 (4)، 479-500.
Ali, M. J. (2005). A Synthesis of Empirical Research on International Accounting Harmonization and Compliance with Financial Reporting Standards. Journal of Accounting Literature, 24,1–52.

Baker, R. C., & Barbu, E. M. (2007a). Evolution of research on international accounting harmonization: a historical and institutional perspective. Socio-Economic Review, 5, 603–32.
Baker, R. C., & Barbu, E. M. (2007b). Trends in research on international accounting harmonization. The International Journal of Accounting, 42, 272–304. Barth, M., Landsman, W., Lang, M., & Williams, C. (2013). Effects on comparability and capital market benefits of voluntary adoption of IFRS by US firms: Insights from voluntary
adoption of IFRS by non-US firms. Working paper 3074, Stanford University.
Bhojraj, S., & Lee, C. M. C. (2002). Who Is My Peer? A Valuation-Based Approach to the Selection of Comparable Firms. Journal of Accounting Research, 40(2), 407–439.
Brochet, F., Jagolinzer, A. D., & Riedl, E. (2013). Mandatory IFRS Adoption and Financial Statement Comparability. Contemporary Accounting Research, 30(4), 1373–1400.
Cascino, S., & Gassen, J. (2015). What Drives the Comparability Effect of Mandatory IFRS Adoption?. Review of Accounting Studies, 20(1), 242–82. Chen, C., Collins, D. W., Kravet, T. D., & Mergenthaler, R. D. (2018). Financial Statement Comparability and the Efficiency of Acquisition Decisions. Contemporary Accounting Research,
35(1), 164-202.
Chircop, J., Collins, D. W., Hass, L. H., & Nguyen, N.Q. (2019). Accounting Comparability and Corporate Innovative Efficiency. The Accounting Review, doi: 10.2308/accr-52609.
De Franco, G., Kothari, S. P., & Verdi, R. S. (2011). The benefits of financial statement comparability. Journal of Accounting Research, 49(4), 895-931. Emudainohwo, O.B. (2017). Determinants of price-earnings ratio: Nigerian experience (Quantile regression). International Journal of Economics, Business and Management Research,
1(5), 46-76.
Endrawes, M., Feng, Z., Lu, M., & Shan, Y. (2018). Audit committee characteristics and financial statement comparability. Accounting & Finance. doi:10.1111/acfi.12354. Engelberg, J., Ozoguz, A., & Wang, S. (2018). Know Thy Neighbor: Industry Clusters, Information Spillovers, and Market Efficiency. Journal of Financial and Quantitative Analysis, 53(5),
1937-1961.
Financial Accounting Standards Board. (2010). Statement of Financial Accounting Concepts No.8, http://www.fasb.org/jsp/FASB/Page/PreCodSectionPage&cid=1 176156317989.
Giroud, X., & Mueller, H. M. (2010). Does corporate governance matter in competitive industries?. Journal of Financial Economics, 95(3), 312-331.
Gong, G., Li, L. Y., Zhou, L., (2013). Earnings non-synchronicity and voluntary disclosure. Contemporary Accounting Research, 30(4), 1560-1589.
Gross, C., & Perotti, P. (2017). Output-based measurement of accounting comparability: A survey of empirical proxies. Journal of Accounting Literature, 39, 1-22.
Habib, A., Monzur Hasan, M., & Al-hadi, A. (2018). Financial Statement Comparability and Idiosyncratic Return Volatility. International Review of Finance, 18(3), 1-31.
Hayn, C. (1995). The Information Content of Losses. Journal of Accounting and Economics, 20(2), 125–153.
IFRS Foundation (2012). Post-implementation Review of IFRS 8: Update on Progress Made to February 2012. Staff paper for the IASB meeting from 19 to 21 March 2012, London.
Kim, J.-B., Li, Y., & Zhang, L. (2011). Corporate tax avoidance and stock price crash risk: Firm level analysis. Journal of Financial Economics, 100(3), 639-662.
Kim, J-B., Li, L., Yi Lu, L., &Yu, Y. (2017). Financial statement comparability and expected crash risk. Journal of Accounting and Economics, 61(2-3), 294–312. Kim, R., Kim, S., &Musa, P. M. (2018). When does comparability better enhance relevance? Policy implications from empirical evidence. Journal of Accounting and Public Policy. 37(5),
436-457.
Kim, S., & Lim, C.S. (2017). Earnings comparability and informed trading. Finance Research Letters, 20,130–136.
Kim, S., Kraft, P., & Ryan, S. G. (2013). Financial Statement Comparability and Credit Risk. Review of Accounting Studies, 18, 783–823.
Kvaal, E., & Nobes, C. (2012). IFRS Policy Changes and the Continuation of National Patterns of IFRS Practice. European Accounting Review, 21(2), 71–343. Lang, M., Maffett, M., & Owens, E. (2010). Earnings comovement and accounting comparability: The effects of mandatory IFRS adoption. Working paper, University of North Carolina at
Chapel Hill.
Lipe, M.G., & Salterio, S.E. (2000). The balanced scorecard: Judgmental effects of common and unique performance measures. The Accounting Review, 75 (3), 283-298. Majeed, M.A., Yan, C., & Tauni, M.Z. (2018). How does competition shape managerial decisions? Product market competition and financial statement comparability. Management
Decision, 56(11), 2437-2471. Nobes, C. W. (Ed.). (2001). GAAP 2001: A survey of National Accounting Rules Benchmarked against International Accounting Standards. Retrieved from Deloitte’s IAS Plus website:
http://www.iasplus.com/en/resources/binary/resource/gaap2001.pdf.
Ohlson, J. A. 1995. Earnings, book values, and dividends in equity valuation. Contemporary Accounting Research, 11(2), 661-687.
Sohn, B.C. (2016). The effect of accounting comparability on the accrual-based and real earnings management. Journal of Accounting and Public Policy, 35(5), 513-539.
Stallings, A.M. (2017). Financial Statement Comparability and Investor Responsiveness to Earnings News. Journal of Accounting and Finance, 17(4), 73-97.
Tay, J. S. W., & Parker, R. H. (1990). Measuring International Harmonization and Standardization. Abacus, 26, 71–88.
Van der Tas, L. G. (1988). Measuring Harmonisation of Financial Reporting Practice. Accounting and Business Research, 18, 157–69.
Van der Tas, L. G. (1992). Measuring International Harmonization and Standardization: A Comment. Abacus, 28, 211–16.
Wenjing, H. (2008). Price–earnings ratio and influence factors: evidence from China. Master’s Thesis in Accounting and Finance. University of VAASA, Finland.
Yip, W., & Young, D. (2012). Does mandatory IFRS adoption improve information comparability?. The Accounting Review, 87(5), 1767-1789.
Zeff (2012), S. A. (2012). The Evolution of the IASC into the IASB, and the Challenges it Faces. The Accounting Review, 87, 807–37.
Zeff, S. A. (1993). The Politics of Accounting Standards. Academia Italiana di Economia Aziendale, 12, 123–42.
Zhang, J.H.¬(2018). Accounting Comparability, Audit Effort, and Audit Outcomes. Contemporary Accounting Research, 35(1), 245-276.

نص كامل:



Journal of Accounting and Corporate Governance Researches

Vol. 3, No. 10, Winter 2025 (39-66)

Paper type: Research Article

A Survey of Empirical Approaches to Measure the Financial Statements Comparability

 

Ghader Babaei*¹

Abstract   Financial statement’s comparability has been the subject of significant interest in empirical financial accounting research. Recent literature, particularly that following De Franco et al.’s (2011) influential study, has focused on utilizing the output of the financial reporting process to measure accounting comparability. The main aim of this research is to investigate and analyze the theoretical framework and the method of measuring the criteria of output-based measures of financial statements comparability. In this study, while presenting the classification of approaches for measuring the comparability of financial statements, three models for measuring the comparability of financial statements, including De Franco et al.'s (2011) model based on the relationship between accounting outputs and stock returns, Yip and Yang's (2012) model based on the similarity and dissimilarity of financial reports and model of Babaei et al. (2019) based on relative valuation theory has been carefully examined and important methodological points of each have been discussed. As a whole, our study attempts to guide empirical researchers who (plan to) undertake studies on accounting comparability in selecting relevant topics and choosing adequate approaches to measurement.   Keywords: Financial Statements Comparability, Measurement, Accounting Empirical Research.                                                                                                   10.71600/jacgr.2025.1128217       How to cite this article: Babaei, Gh. (2025). A Survey of Empirical Approaches to Measure the Financial Statements Comparability. Accounting and Corporate Governance Researches, 3(10), 39-66. (In Persian)

Received: 2024/08/04           Accepted: 2025/08/11

 

---

[1] . Department of Accounting, Aza.C., Islamic Azad University, Azarshahr, Iran.

*Corresponding Author: [e-mail]

نوع مقاله: علمی پژوهشی

مروری بر رویکردهای تجربی سنجش قابلیت مقایسه صورت‌های مالی

قادر بابایی*¹

تاریخ دریافت: 14/05/1403             تاریخ پذیرش: 20/05/1404

چکیده   در سال‌های اخیر موضوع قابلیت مقایسه صورت‌های مالی همواره در تحقیقات تجربی حسابداری مالی مورد توجه پژوهشگران بوده است. ادبیات اخیر، به ویژه در پی پژوهش تأثیرگذار دی‌فرانکو و همکاران (2011)، بر استفاده از خروجی فرآیند گزارشگری مالی برای اندازه‌گیری قابلیت مقایسه حسابداری متمرکز شده است. هدف اصلی این پژوهش بررسی و تحلیل چهارجوب نظری و شیوه سنجش معیارهای قابلیت مقایسه‌ صورت‌های مالی مبتنی بر خروجی گزارشگری مالی است. در این مطالعه ضمن ارائه طبقه‌بندی رویکردهای سنجش قابلیت مقایسه صورت‌های مالی، سه الگوی سنجش قابلیت مقایسه صورت‌های مالی شامل الگوی دی‌فرانکو و همکاران (2011) بر اساس ارتباط بین خروجی‌های حسابداری و بازده سهام، الگوی ییپ و یانگ (2012) بر اساس شباهت و عدم شباهت گزارش‌های مالی و الگوی بابایی و همکاران (1399) بر اساس تئوری ارزش گذاری نسبی به طور دقیق بررسی و نکات مهم روش شناختی هر کدام بحث شده است. این پژوهش می‌تواند در انتخاب روش مناسب سنجش قابلیت مقایسه صورت‌های مالی برای پژوهشگران این حوزه مفید باشد. واژه­های کلیدی: قابلیت مقایسه صورت‌های مالی، اندازه‌گیری، پژوهش‌های تجربی حسابداری.                                                                                                10.71600/jacgr.2025.1128217       استناد: بابایی، قادر (1403). مروری بر رویکردهای تجربی سنجش قابلیت مقایسه صورت‌های مالی. پژوهش های حسابداری و راهبری شرکتی، 3(10)، 39–66.

 

 

---

[1] . گروه حسابداری، واحد آذرشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، آذرشهر، ایران. *نویسنده مسئول: [e-mail]

 

مقدمه

تصميم‌هاي سرمایه گذاران همواره شامل انتخاب بين فرصت‌هاي جايگزين مي­باشد و این تصمیمات را  نمی­توان بدون اطلاعات قابل مقایسه انجام داد (بحجراج و لی¹،2002؛ دی‌فرانکو و همکاران²، 2011؛ ییپ و یانگ³، 2012؛ کیم و همکاران⁴، 2013؛ کاسکینو و گاسن⁵، 2015؛ کیم و لیم⁶، 2017؛ کیم و همکاران، 2017؛ سون⁷، 2016؛ گراس و پروتی⁸، 2017؛ ماجد و همکاران⁹، 2018؛ اندروز و همکاران¹⁰، 2018؛ ژانگ¹¹، 2018؛ چیرکوب¹²، 2019). قابليت مقايسه يكي از خصوصيات كيفي اصلي مرتبط با ارائه اطلاعات است كه بر سودمندی اطلاعات مي­افزايد (هیات تدوین استانداردهای حسابداری مالی¹³، 2010). طبق بيانيه شماره (8) هیات تدوین استانداردهای حسابداری مالی و چارچوب مفهومي گزارشگري مالي هیات تدوین استانداردهای بین المللی¹⁴ قابليت مقايسه، قابليت تأييد پذیری، به موقع بودن و قابل فهم بودن ويژگي­هاي كيفي هستند كه سودمندي اطلاعاتي را كه مربوط هستند و به طور صادقانه ارائه شده‌اند را افزايش مي­دهند. استفاده‌كنندگان‌ صورت‌هاي‌ مالي‌ بايد بتوانند صورت­هاي‌ مالي‌ واحد تجاري‌ را طي‌ زمان‌ جهت‌ تشخيص‌ روند تغييرات‌ در وضعيت‌ مالي‌، عملكرد مالي‌ و انعطاف‌پذيري‌ مالي‌ واحد تجاري‌ مقايسه‌ نمايند. در مفاهیم نظری گزارش‌گری مالی پیوست استانداردهای مصوب حسابدرای ایران نیز در رابطه با قابلیت مقایسه بیان شده، استفاده‌كنندگان‌ همچنين‌ بايد بتوانند صورت‌هاي‌ مالي‌ واحدهاي‌ تجاري‌ مختلف‌ را مقايسه‌ كنند تا وضعيت‌ مالي، عملكرد مالي‌ و انعطاف‌پذيري‌ مالي‌ آنها را نسبت‌ به‌ يكديگر بسنجند. بدين‌ترتيب‌ ضرورت‌ دارد اثرات‌ معاملات‌ و ساير رويدادهاي‌ مشابه‌ در داخل‌ واحد تجاري‌ و در طول‌ زمان‌ براي‌ آن‌ واحد تجاري‌ با ثبات‌ رويه ‌اندازه‌گيري‌ و ارائه‌ شود و بين‌ واحدهاي‌ تجاري‌ مختلف‌ نيز هماهنگي‌ رويه‌ در باب‌ اندازه‌گيري‌ و ارائه‌ موضوعات‌ مشابه‌ رعايت‌ گردد. 

نياز به‌ قابليت‌ مقايسه‌ را نبايد با يكنواختي‌ مطلق‌ اشتباه‌ گرفت‌ و اين‌ خصوصيت‌ نبايد مانع‌ از بكارگيري‌ روش­هاي‌ بهبود يافته‌ حسابداري‌ گردد (کمیته تدوین استانداردهای حسابداری، 1392). در این بین قابليت مقايسه يكي از ويژگي­هاي کیفی گزارش‌گري مالي است كه كميت و كيفيت اطلاعات در دسترس براي سرمايه گذاران را افزايش مي­دهد و به آنها امكان مي­دهد از طريق ارزيابي عملكرد گذشته شركت، عملكرد آتي را با دقت بيشتري پيش بيني كنند و بر مبناي آن تصميم گیری کنند (فروغی و قاسم­زاد، 139). قابليت مقايسه همچنین به استفاده كنندگان در شناسايي و درك شباهت­ها و تفاوت­ها كمك کرده و هزينه كسب و پردازش اطلاعات را كاهش می­دهد (دی‌فرانکو و همکاران، 2011) و نیز موجب تخصيص كاراء سرمايه مي­شود (چن و همکاران¹⁵، 2018). قابليت مقايسه همینطور می­تواند باعث ارتقاء كيفيت اطلاعات در دسترس و در نتيجه آن افزايش پوشش و دقت پيش­بيني تحلیلگران (هورتن و همکاران¹⁶، 2013؛ لانگ و همکاران¹⁷، 2010)، افزايش نقدشوندگي و حجم معاملات (بارث و همکاران¹⁸، 2013)، کاهش هزینه­های دسترسی به اطلاعات و پردازش آن توسط سهامدارن، اعتبار دهندگان، تحلیلگران مالی و حسابرسان (سون، 2016؛ انگلبرگ و همکاران¹⁹، 2018) و كاهش مزاياي ناشي از استفاده از اطلاعات محرمانه (بروچت و همکاران²⁰، 2013) و از طریق کاهش هزینه­های دسترسی اطلاعات باعث کاهش حق­الزحمه و تاخیر در ارائه گزارش حسابرس شود (ژانگ، 2018).

هیئت استانداردهای حسابداری مالی (1980) قابلیت مقایسه در صورت­های مالی را دلیل اصلی ایجاد استانداردهای حسابداری می­داند. هدف اصلی از گزارشگری مالی با مقاصد عمومی فرآهم آوردن اطلاعات جهت استفاده کنندگان است که آنها را قادر می­سازد ارزیابی مناسبی از زمانبندی و عدم اطمینان جریان خالص وجه نقد آتی شرکت‌ها را داشته باشند. هیئت استانداردهای حسابداری مالی (2010) بیان می­کند به جهت نائل شدن به هدف کلی فوق اطلاعات مالی را باید به سادگی بتوان با اطلاعات گزارش شده سایر شرکت­های مشابه و همچنین با دوره­های قبل مقایسه نمود. 

فعالیت­های تجاری یک شرکت با دو بعد عوامل خاص شرکت و عوامل رایج و عمومی در صنعت درگیر بوده و این عوامل بر خود شرکت و شرکت­های مشابه در همان صنعت تاثیر­گذار است (گونگ و همکاران²¹، 2013). زمانی که عوامل رایج و عمومی بخش گسترده­ای از تشابه­ها و تفاوت­های شرکت­های حاضر در یک صنعت خاص را تبیین می­کنند می­توان دریافت این شرکت­ها قابلیت مقایسه بالایی دارند. به طور کلی تحلیل پیام اطلاعات و کسب شناخت از هر شرکت به طور خاص برای اشخاص کار بسیار دشواری است. در نتیجه سرمایه گذاران و اعتبار دهندگان تمایل دارند استفاده از اطلاعات خاص هر شرکت را در تصمیم گیری­ها و قضاوت‌های خود کاهش دهند (لیپ و سالتریو²²، 2000). همانطور که قبلاً مطرح شد، بهبود سطح قابلیت مقایسه صورت­های مالی هزینه‌های بدست آوردن اطلاعات را کاهش داده و عدم تقارن اطلاعاتی را تقلیل و قابلیت فهم اطلاعات مالی را افزایش می­دهد (دی‌فرانکو و همکاران، 2011؛ کیم و همکاران، 2013). بنابراین قابلیت مقایسه صورت‌های مالی میزان وابستگی استفاده­کنندگان را به اطلاعات منتشر شده از سوی مدیریت را کاهش می­دهد (گونگ و همکاران، 2013).

با توجه به اهمیت قابلیت مقایسه صورت­­های مالی اندازه­گیری آن همواره با مشکلات و چالش‌های اساسی روبه روی بوده است. در این بین تلاش‌های مختلفی جهت کمی سازی قابلیت مقایسه صورت‌های مالی شرکت‌ها انجام شده است. این مطالعه سعی دارد پس از مطالعه دقیق ادبیات موجود، روش­ها و رویکردهای اندازه­گیری تجربی در زمینه قابلیت مقایسه صورت­های مالی را معرفی و نقاط ضعف و قوت هر کدام را تحلیل نماید. بدین منظور ابتدا یک طبقه بندی کلی برای پژوهش‌های انجام شده در زمینه اندازه­گیری قابلیت مقایسه ارائه و سپس جایگاه قابلیت مقایسه صورت‌های مالی در چهارچوب مفهومی استانداردهای بین­المللی، استانداردهای مالی آمریکا و استانداردهای حسابداری ایران بررسی شده و در نهایت به بررسی دقیق پنج الگوی مطرح شده برای اندازه­گیری قابلیت مقایسه پرداخته می­شود.

سیر پژوهش­های انجام شده در زمینه قابلیت مقایسه صورت‌های مالی

تعداد پژوهش‌ها در زمینه قابلیت مقایسه صورت‌های مالی در سال‌های اخیر و به ویژه بعد از تصویب استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی²³ (IFRS) در اتحادیه اروپا²⁴ و پیشنهاد پذیرش آن در ایالات متحده آمریکا، رشد قابل توجهی داشته است. علاوه بر تحولات مرتبط با تدوین استانداردهای بین المللی حسابداری، بخشی از این افزایش علاقه­مندی به قابلیت مقایسه صورت‌های مالی مربوط به معرفی روش­های جدید اندازه­گیری آن در پژوهش‌های تجربی است.

در گذشته پژوهش­های انجام شده بر روی قابلیت مقایسه صورت­های مالی غالباً بر مبنای ورودی­های²⁵ گزارشگری مالی مانند انتخاب رویه­های حسابداری و شیوه‌های گزارشگری متمرکز بودند. بسیاری از این پژوهش‌ها قابلیت مقایسه صورت­های مالی را از طریق شمارش و وزن‌دهی تفاوت­ها در رویه‌ها و انتخاب­های حسابداری در طول زمان در سطح هر شرکت محاسبه نموده‌اند (گراس و پروتی، 2017). با این حال، تحقیقات اخیر بیشتر بر محاسبه قابلیت مقایسه صورت‌های مالی بر اساس خروجی‌های سیستم گزارشگری مالی²⁶ و غالباً سود (زیان) خالص متمرکز شده است. به عنوان مثال، یکی از پرکاربردترین روش­های محاسبه قابلیت مقایسه صورت‌های مالی بر اساس خروجی‌ها، قابلیت مقایسه صورت­های مالی را بر اساس میزان شباهتی که بین خروجی­های حسابداری در واکنش به رویدادهای اقتصادی یکسان وجود دارد اندازه­گیری می­کند (دی‌فرانکو و همکاران، 2011).

محققین در سال‌های اخیر مانند گراس و پروتی (2017) معتقدند در اندازه‌گیری قابلیت مقایسه صورت­های مالی، رویکردهای مبتنی بر خروجی­ صورت­های مالی در مقایسه با روش‌های مبتنی بر ورودی­ها، حداقل چهار مزیت عمده به شرح زیر دارند (گراس و پروتی، 2017).

1- رویکردهای مبتنی بر خروجی­ به دلیل تمرکز بر خروجی صورت­های مالی برای استفاده کنندگان مناسب­تر می­باشند.

2- رویکردهای مبتنی بر خروجی‌های صورت‌های مالی از عینیت بالاتری برخوردار است، چون نیازی به انتخاب و وزن‌دهی خروجی­های گزارش­های مالی ندارند.

3- شیوه محاسبه آنها به دلیل دسترسی وسیع به منابع داده الکترونیکی شرکت‌ها، ساده تر است.

4- به طور بالقوه در اندازه­گیری قابلیت مقایسه حسابداری دقیق­تر هستند، زیرا به پژوهشگران امکان کنترل شباهت رویدادهای اقتصادی را فرآهم می‌کند.

از این رو اخیراً اکثر قریب به اتفاق تمامی مطالعات تجربی انجام شده در زمینه قابلیت مقایسه صورت‌های مالی بر مبنای خروجی­ها می‌باشند، به طوری که اکثر پژوهشگران در این حوزه، نظریه برتری محاسبه قابلیت مقایسه صورت­های مالی بر مبنای خروجی‌ها را نسبت به رویکرد ورودی‌ها تایید می‌کنند (بابایی و همکاران، 1399).

با مرور ادبیات موجود سه گروه از مطالعات را می‌توان در زمینه قابلیت مقایسه صورت‌های مالی شناسایی نمود:

1- گروه اول از پژوهش­ها قابلیت مقایسه صورت­های مالی را به پذیرش استانداردهای گزارشگری مالی بین­المللی (IFRS) مرتبط می‌سازند.

2- گروه دوم مطالعات در مورد عوامل تعیین کننده قابلیت مقایسه بوده و آنها را مورد توجه قرار می‌دهند.

3- گروه سوم مطالعات پیامدهای قابلیت مقایسه صورت‌های مالی را بررسی می‌کنند.

جایگاه قابلیت مقایسه حسابداری در چهارچوب نظری مراجع تدوین کننده استانداردهای حسابداری

قابلیت مقایسه صورت‌های مالی در تدوین استانداردهای حسابداری به عنوان یک اصل یا ویژگی کیفی نقشی اساسی داشته و همواره در دستور کار هیئت­های تدوین استانداردهای حسابداری در سطح ملی و بین­المللی قرار دارد. برای همین منظور جایگاه قابلیت مقایسه صورت‌های مالی در سه چهارچوب مفهومی استانداردهای بین المللی (IFRS)، استانداردهای حسابداری مالی آمریکا (FASB) و استانداردهای حسابداری ایران در ادامه مورد بررسی قرار می‌گیرد.

جایگاه قابلیت مقایسه صورت­های مالی در استانداردهای حسابداری بین­المللی

در چارچوب مفهومی استانداردهای بین المللی، قابلیت مقایسه به عنوان یک ویژگی کیفی طبقه­بندی می­شود که در کنار سایر ویژگی­های کیفی شامل (قابلیت تایید پذیری، به موقع بودن و قابل فهم بودن)، کیفیت گزارشگری مالی را برای استفاده­کنندگان صورت­های ­مالی افزایش می­دهد.

در پاراگراف (IFRS CF.QC4) این­گونه بیان شده است: "برای اینکه اطلاعات مالی مفید باشد، باید مربوط باشد و آنچه را که ادعا می­کند بیانگر آن است، بطور صادقانه بیان کند. درصورتی که اطلاعات مالی، قابل مقایسه، قابل رسیدگی، به موقع و قابل فهم باشد، مفید بودن آن افزایش می­یابد".

سپس در ادامه چارچوب مفهومی استانداردهای بین­المللی، ارتقاء ویژگی کیفی قابل مقایسه با دو مفهوم (ثبات رویه) و (یکنواختی) مرتبط و تقسیم­بندی شده است. (IFRS CF.QC21–23): " قابل مقایسه بودن، ویژگی کیفی است که به استفاده­کنندگان برای تشخیص و درک تشابها و تفاوت­ها بین اقلام کمک می­کند. برخلاف سایر ویژگی­های کیفی، قابل مقایسه بودن، مرتبط با یک قلم واحد نیست. مقایسه، مستلزم حداقل دو قلم است".

"اگرچه ثبات رویه با قابل مقایسه بودن ارتباط دارد، اما با آن یکسان نیست. ثبات رویه به استفاده از روش­های یکسان برای اقلام یکسان، در دوره­های مختلف یک واحد گزارشگر یا در دوره واحد بین واحدهای تجاری، اشاره دارد. هدف، قابل مقایسه بودن است؛ ثبات رویه در دستیابی به این هدف کمک می­کند).

(قابل مقایسه بودن به معنی یکنواختی نیست. برای اینکه اطلاعات قابل مقایسه باشد، اقلام مشابه باید شبیه به یکدیگر و اقلام متفاوت باید متفاوت از یکدیگر در نظر گرفته شوند. قابل مقایسه بودن اطلاعات مالی با ایجاد شباهت در اقلام غیرمشابه و ایجاد تفاوت در اقلام مشابه افزایش نمی­یابد".

از تعاریف فوق، برخی از ابعاد مرتبط با قابلیت مقایسه در حسابداری مالی آشکار می­شود. اولاً، قابلیت مقایسه می­تواند به مقایسه صورت­های مالی یک شرکت با خودش یا با صورت­های مالی شرکت­های دیگر مرتبط باشد؛ در حالی که قبلاً قابلیت مقایسه صورت­های مالی با عنوان (ثبات رویه) نامیده می­شد، ولی در چهارچوب مفهومی گزارشگری مالی (IFRS) ثبات رویه به عنوان یک زیر مجموعه مرتبط با قابلیت مقایسه صورت­های مالی طبقه­بندی شده و در متن به طور مستقیم به عنوان (قابلیت مقایسه) نامیده می­شود. دوماً قابلیت مقایسه صورت­های مالی می­تواند هم در سطح هر شرکت و هم به شکل مقطعی در سطح چندین شرکت مفید واقع شود. این می­تواند، به عنوان مثال، با اشاره به پژوهش­ها در مورد قابلیت مقایسه در حسابداری مالی نیز نشان داده شود؛ تقریبا تمام مطالعات تجربی اخیر از داده­های ترکیبی²⁷ استفاده می­کنند (سال-شرکتها) که به این معنی است که پژوهش­گران در طرح­های پژوهشی هر دو چشم انداز سال و شرکت را استفاده می­کنند. سوماً قابلیت مقایسه صورت­های مالی هم موارد شباهت­ها و هم موراد تفاوت­ها را در بر می­گیرد. هدف هر دو در یک راستا قرار دارد و آن این است که موارد مشابه، مشابه دیده شوند و موارد متفاوت به شکل متفاوت دیده شوند. در چارچوب مفهومی گزارشگری مالی (IFRS) اساسا تاکید می­شود که مفهوم (یکنواختی) (مفهوم دو عنصر از صورتهای مالی به سادگی یکسان به نظر برسد بدون اینکه بیشتر به بررسی ماهیت یا ترکیب آنها بپردازیم) از مفهوم قابلیت مقایسه متمایز است.

جایگاه قابلیت مقایسه صورت­های مالی در چهارچوب مفهومی هیئت استانداردهای حسابداری مالی (FASB)

هیئت تدوین استانداردهای حسابداری مالی در سال (2010) با انتشار بیانیه شماره (8)²⁸ که جایگزین بیانیه شماره (1) و (2) شده است به خصوصیات کیفی اطلاعات مالی پرداخته است. بیانیه مفاهیم شماره 2 مربوط به خصوصیات کیفی اطلاعات حسابداری می­باشد. واژه خصوصیات کیفی در بیانیه شماره (4) از هیئت اصول حسابداری²⁹ مورد استفاده قرار گرفته بود، اما مفاهیم بحث شده در بیانیه شماره (2) مستقیماً از تئوری بنیادی حسابداری³⁰ استخراج شده است. نمودار 1 برگرفته از بیانیه مفاهیم شماره (2) می­باشد که به بهترین شکل این سند را توصیف می­نماید.

همانطور که در نمودار 1 مشاهده می­شود، تصمیم گیرندگان صدرنشین این نمودار هستند، زیرا در بیانیه مفاهیم شماره (1) بیان گردیده است که، هدف حسابداری فرآهم آوردن اطلاعات سودمند برای تصمیم گیری استفاده­کنندگان می­باشد. همانطور که مشاهده می­شود قابلیت مقایسه و یکنواختی باید نتیجه یک چهارچوب نظری مطلوب باشند و در بخش ویژگی­های ثانویه تصمیم گیری قرار دارند. در این بیانیه قابلیت مقایسه اغلب به عنوان حسابداری یکسان برای رویدادهای مشابه تعریف شده است، اما این تعریف ساده­تر از آن است که عملیاتی شود. این تعریف مرتبط با استفاده­کنندگان از صورت­های مالی می­باشد و اشاره به میزان اتکایی دارد که باید هنگام ارزیابی وضعیت مالی و یا نتایج عملیات یک شرکت با خودش طی چند دوره و یا مقایسه یک شرکت با شرکت­های دیگر حاصل آید. به این ترتیب می­توان ادعا داشت که قابلیت مقایسه به رعایت ثبات رویه یک شرکت طی زمان و اعمال یکنواختی رویه­ها میان شرکت­های مختلف بستگی دارد.

 

نمودار 1. ساختار بیانیه مفاهیم شماره 2 هیات استانداردهای حسابداری مالی (FASB)

 

در سپتامبر (2010) هیئت تدوین استانداردهای حسابداری مالی بیانیه شماره (8) با عنوان چهارچوب نظری برای گزارشگری مالی را جایگزین بیانیه مفاهیم شماره (1) و (2) نمود. این بیانیه نتیجه کار مشترک هیئت تدوین استانداردهای حسابداری مالی آمریکا و هیئت استانداردهای حسابداری بین المللی می­باشد که توسط هیئت تدوین استانداردهای حسابداری مالی آمریکا منتشر شده است. چهارچوب نظری جدید قابلیت مقایسه، تایید پذیری، به موقع بودن و قابل فهم بودن را به عنوان خصوصیات کیفی بهبود بخش در یک گروه خاص در نظر می­گیرد. در نتیجه این بیانیه سعی داشته تا چهارچوب را ساده­تر نموده و سودمندی اطلاعات صادقانه و مربوط را افزایش دهد. نمودار 2 خصوصیات کیفی اطلاعات مالی بر اساس بیانیه شماره (8) را نشان می­دهد.

 

 

نمودار 2. ساختار بیانیه مفاهیم شماره 8 هیات استانداردهای حسابداری مالی (FASB)

در پاراگراف­های (BC3.32) و (BC3.33) بیانیه مفهومی شماره (8) اینگونه بیان شده است: "قابلیت مقایسه صورت­های مالی یکی از مفاهیم مهم در بیانیه شماره (2) و چهارچوب نظری (1989) بود. اما در هر دو چهارچوب قبلی مخالف مهم بودن قابلیت مقایسه صورت­های مالی بودند. بیانیه مفاهیم شماره (2) قابلیت مقایسه را به عنوان کیفیت ارتباط بین دو یا چند بخش از اطلاعات توصیف کرده و اگرچه مهم است، اما به عنوان ویژگی­ ثانویه بعد از ویژگی­های صداقت در ارائه و مربوط بودن طبقه­بندی شده است. در چهارچوب نظری (1989) بیان شده است که قابلیت مقایسه صورت­های مالی به اندازه بیان صادقانه و مربوط بودن با اهمیت است".

"اطلاعات مربوط و بیان شده به طور صادقانه مفید است اگر بتوان به راحتی آنها را با اطلاعات مشابه منتشر شده توسط سایر واحدهای گزارشگر و نیز با اطلاعات دوره­های قبل همان واحد گزارشگر مقایسه نمود. یکی از دلایل مهم تدوین استانداردهای گزارشگری مالی نیاز به افزایش قابلیت مقایسه صورت­های مالی منتشر شده می­باشد. با این حال حتی اگر هم به راحتی قابل مقایسه نباشند، اطلاعات مربوط و ارائه شده به طور صادقانه باز هم مفید خواهند بود. هر چقدر هم اطلاعات قابل مقایسه باشند مفید نخواهد بود مگر اینکه مربوط بوده و گمراه کننده خواهد بود مگر اینکه به طور صادقانه گزارش شده باشد. بنابراین قابلیت مقایسه صورت­های مالی به جای اینکه یکی از ویژگی­های کیفی بنیادی گزارشگری مالی باشد به عنوان یکی از ویژگی­های بهبود دهنده مطرح شده است".

جایگاه قابلیت مقایسه صورت­های مالی در چهارچوب مفاهیم نظری استانداردهای حسابداری ایران 

در مفاهيم‌ نظري‌ گزارشگري‌ مالي استانداردهای حسابداری ایران نیز ویژگی­های کیفی به ویژگی­های اطلاق می­شود كه‌ موجب‌ مي‌گردد اطلاعات‌ ارائه‌ شده‌ در صورت­هاي‌ مالي‌ براي‌ استفاده‌كنندگان‌ در راستاي‌ ارزيابي‌ وضعيت‌ مالي‌، عملكرد مالي‌ و انعطاف‌پذيري‌ مالي‌ واحد تجاري‌ مفيد واقع‌ شود. خصوصیات کیفی در چهارچوب مفهومی گزارشگری مالی ایران در دو بعد مرتبط با محتوای صورت­های مالی و مرتبط با ارائه صورت­های مالی طبقه­بندی شده است. نمودار 3 چهارچوب مفهومی استانداردهای حسابداری ایران را به طور خلاصه نشان می­دهد.

نمودار 3 نشان می­دهد خصوصيات‌ كيفي‌ اصلي‌ مرتبط‌ با محتواي‌ اطلاعات‌، (مربوط‌ بودن‌) و (قابل‌ اتكا بودن‌) است‌. هرگاه‌ اطلاعات‌ مالي‌ مربوط‌ و قابل‌ اتكا نباشد، مفيد نخواهد بود. مربوط‌ بودن‌ و قابل‌ اتكا بودن‌ خود متشكل‌ از خصوصيات‌ ديگري‌ است‌ كه‌ در بندهاي‌ 8 -2 الي‌ 19-2 چهارچوب مفهومی مطرح‌ شده است.

خصوصيات‌ كيفي‌ اصلي‌ مرتبط‌ با ارائه‌ اطلاعات‌ نیز، (قابل‌ مقايسه‌ بودن) و (قابل‌ فهم‌بودن‌) است‌. حتي‌ اگر اطلاعات‌ مربوط‌ و قابل‌ اتكا باشد، مفيد بودن‌ آن‌ درصورت‌ قابل‌ مقايسه‌ نبودن‌ و قابل‌ فهم‌ نبودن‌ دچار محدوديت‌ خواهد بود. خصوصيات‌ كيفي‌ قابل‌ مقايسه‌ بودن‌ و قابل‌ فهم‌ بودن‌، بر مفيد بودن‌ اطلاعات‌ مي‌افزايد و دربندهاي‌ 20-2 الي‌ 29-2 مطرح‌ مي‌شود. در بندهای 21-2 الی 26-2 چهارچوب مفهومی گزارشگری مالی ایران اشاره شده:

"استفاده‌كنندگان‌ صورتهاي‌ مالي‌ بايد بتوانند صورتهاي‌ مالي‌ واحد تجاري‌ را طي‌ زمان‌ جهت‌ تشخيص‌ روند تغييرات‌ در وضعيت‌ مالي‌، عملكرد مالي‌ وانعطاف‌پذيري‌ مالي‌ واحد تجاري‌ مقايسه‌ نمايند. استفاده‌كنندگان‌ همچنين‌ بايد بتوانند صورتهاي‌ مالي‌ واحدهاي‌ تجاري‌ مختلف‌ را مقايسه‌ كنند تا وضعيت‌ مالي، عملكرد مالي‌ و انعطاف‌پذيري‌ مالي‌ آنها را نسبت‌ به‌ يكديگر بسنجند. بدين‌ترتيب‌ ضرورت‌ دارد اثرات‌ معاملات‌ و ساير رويدادهاي‌ مشابه‌ در داخل‌ واحد تجاري‌ و در طول‌ زمان‌ براي‌ آن‌ واحد تجاري‌ با ثبات‌ رويه‌اندازه‌گيري‌ و ارائه‌ شود و بين‌ واحدهاي‌ تجاري‌ مختلف‌ نيز هماهنگي‌ رويه‌ در باب‌ اندازه‌گيري‌ و ارائه‌ موضوعات‌ مشابه‌ رعايت‌ گردد".

"رعايت‌ استانداردهاي‌ حسابداري‌ موجب‌ مي‌گردد كه‌ قابليت‌ مقايسه‌ صورتهاي‌ مالي‌ فراهم‌ آيد زيرا به‌ موجب‌ الزامات‌ مندرج‌ در استانداردهاي‌ مزبور، واحدهاي‌ تجاري‌ مختلف‌ بايد براي‌ حسابداري‌ معاملات‌ و رويدادهاي‌ مشابه‌ از رويه‌هاي‌ مشابهي‌ استفاده‌ كنند".

"نياز به‌ قابليت‌ مقايسه‌ را نبايد با يكنواختي‌ مطلق‌ اشتباه‌ گرفت‌ و اين‌ خصوصيت‌ نبايد مانع‌ از بكارگيري‌ روشهاي‌ بهبود يافته‌ حسابداري‌ گردد. هرگاه‌ رويه‌ حسابداري‌ مورد استفاده‌ با خصوصيات‌ كيفي ” مربوط‌ بودن“ و ” قابل‌ اتكا بودن‌“ سازگار نباشد، براي‌ واحد تجاري‌ ادامه‌ استفاده‌ از آن‌ رويه‌ مناسب‌ نخواهد بود. به‌گونه‌اي‌ مشابه‌، درصورت‌ وجود رويه‌هاي‌ جايگزين‌ ” مربوط‌تر“ و ” قابل‌ اتكاتر“ ، براي‌ واحد تجاري‌ مناسب‌ نخواهد بود كه‌ در رويه‌هاي‌ حسابداري‌ مورد عمل‌ تغيير ندهد".

 

 

نمودار 3. رابطه بین خصوصیات کیفی اطلاعات مالی چهارچوب مفهومی گزارشگری مالی ایران

 

"قابل‌ مقايسه‌ بودن‌ مستلزم‌ اين‌ امر است‌ كه‌ اندازه‌گيري‌ و ارائه‌ اثرات‌ مالي‌ معاملات‌ و ساير رويدادهاي‌ مشابه‌ در هر دوره‌ حسابداري‌ و از يك‌ دوره‌ به‌ دوره‌ بعد با ثبات‌ رويه‌ انجام‌ گيرد و همچنين‌ هماهنگي‌ رويه‌ توسط‌ واحدهاي‌ تجاري‌ مختلف‌ حفظ‌ شود. اگرچه‌ براي‌ نيل‌ به‌ قابل‌ مقايسه‌ بودن‌، ثبات‌ رويه‌ لازم‌ است‌ اما هميشه‌ به‌ خودي‌ خود كافي‌ نيست‌. به‌طور مثال‌ در دوران‌ تورمي‌ هرگاه‌ دو واحد تجاري‌ كه‌ شرايط‌ اقتصادي‌ و عملكرد آنها عيناً مشابه‌ است‌ از مبناي‌ بهاي‌ تمام‌ شده‌ تاريخي‌ براي‌ اندازه‌گيري‌ داراييها استفاده‌ كنند، درصورت‌ تحصيل‌ داراييهاي‌ خود در زمانهاي‌ مختلف‌ نتايج‌ متفاوتي‌ را گزارش‌ خواهند كرد".

"يكي‌ از پيش‌ شرط­هاي‌ قابل‌ مقايسه‌ بودن‌، افشاي‌ رويه‌هاي‌ حسابداري‌ بكار رفته‌ در تهيه‌ صورت­هاي‌ مالي‌ و همچنين‌ افشاي‌ هرگونه‌ تغييرات‌ در آن‌ رويه‌ها و اثرات‌ چنين‌ تغييراتي‌ مي‌باشد. استفاده‌كنندگان‌ بايد قادر باشند تفاوت‌ بين‌ رويه‌هاي‌ حسابداري‌ براي‌ معاملات‌ و ساير رويدادهاي‌ مشابه‌ را كه‌ توسط‌ يك‌ واحد تجاري‌ طي‌ دوره‌هاي‌ مختلف‌ بكار گرفته‌ شده‌ و رويه‌هايي‌ را كه‌ توسط‌ واحدهاي‌ تجاري‌ مختلف‌ اتخاذ شده‌ است‌، تشخيص‌ دهند".

"از آنجا كه‌ استفاده‌كنندگان‌ صورتهاي‌ مالي‌ علاقه‌مند به‌ مقايسه‌ وضعيت‌ مالي‌، عملكرد مالي‌ و جريانهاي‌ وجوه‌ نقد واحد تجاري‌ در طول‌ زمان‌ مي‌باشند، ارائـه‌ اطلاعات‌ مقايسه‌اي‌ براي‌ حداقل‌ يك‌ دوره‌ مالي‌ قبل‌ ضرورت‌ دارد".

همانطور که در بندهای فوق اشاره گردید در چهارچوب مفهومی گزارشگری مالی ایران قابلیت مقایسه صورت­های مالی به عنوان یک خصوصیت که گزارش­های مالی را مفید می­سازد به دو بخش افشاء مناسب و ثبات رویه تقسیم شده است.

در مبحث ثبات رویه از بندهای فوق می­توان برداشت نمود، برای آنکه اطلاعات مالی قابل مقایسه باشند باید اندازه­گیری و ارائه اطلاعات مربوط به معاملات، عملیات، رویدادهای مالی و اقلام مختلف صورت­های مالی در طول یک دوره مالی و در دوره­های مختلف به یکی از رویه­ها انجام و این رویه در طول زمان به طور یکنواخت³¹ بکارگرفته شود. چنانچه تغییر در رویه­های حسابداری ضروری و موجه شود، آثار آن به نحو کافی افشاء می­گردد. منحصر به فرد کردن رویه­های حسابداری، اگرچه می­تواند قابلیت مقایسه صورت­های مالی واحدهای مختلف را بهبود بخشد ولی از یک سود مانع بهبود و تکامل رویه­های حسابداری خواهد شد و از سویی دیگر از اتخاذ روش­های حسابداری مناسب جلوگیری خواهد کرد که می­تواند اطلاعات مربوط­تر و قابل اعتمادتری را حسب مورد، فرآهم آورد. با این حال صورت­های مالی متحد الشکل به شرط آنکه ویژگی­های صنعت مربوط در آن ملحوظ شود می­تواند با وجود تنوع رویه­ها، قابلیت مقایسه اطلاعات مالی واحدهای مختلف را افزایش دهد (خدارحمی و سید حسینی،1393).

در مورد افشاء کافی نیز از بندهای فوق می­توان دریافت؛ بکارگیری مبانی مختلف در اندازه­گیری ارزش عناصر حسابداری، شناسایی درآمد به انحای گوناگون، وجود مبانی مختلف برای مقابله هزینه­ها با درآمد و تنوع رویه­های حسابداری، افشاء رویه­های حسابداری و توضیحات دیگر را لازم می­سازد که توصیف رویدادهای اقتصادی را کامل و اقلام صورت­های مالی را شفاف و گویا کند و به این ترتیب قابلیت مقایسه صورت­های مالی را نیز فزونی بخشد. رویدادهای خاصی نظیر بدهی­های احتمالی، قرادادهای غیرمتعارف و همچنین آثارتغییرات عمده اقتصادی بر فعالیت­های واحد انتفاعی نظیر تغییرات شدید قیمت­ها، وضع قوانین درباره حدود و دامنه فعالیت­های اقتصادی و تملک بخش عمده­ای از سرمایه یا سهام واحد توسط سرمایه­گذاران جدید، از جمله موارد دیگری است که افشای آن می­تواند بر قابلیت مقایسه اطلاعات و بر تصمیمات استفاده­کنندگان موثر افتد و با وجود آنکه افشای کافی، کیفیت و جامعیت اطلاعات مالی را بهبود می­بخشد، اما زیاده روی در افشای اطلاعات می­تواند موجب سردرگمی استفاده­کنندگان بشود و تمایز اطلاعات مفید را از اطلاعات بی­فایده مشکل کند.

یک دیدگاه تاریخی مختصر درباره قابلیت مقایسه صورت‌های مالی

اهمیت نسبی ابعاد مختلف قابلیت مقایسه در حسابداری مالی در طول زمان، با تاثیرپذیری تدوین استانداردهای حسابداری از پدیده بین المللی شدن، تکامل یافته است. تدوین استانداردهای حسابداری از یک رویکرد قواعد محور به یک رویکرد اصول محور تبدیل شده و تمرکز آن انتقال از حسابداری به سمت گزارشگری مالی است. همانطور که زف³² (1993) به آن پرداخته است. این روند در ایالات متحده در سال 1960 آغاز شد و در دهه پس از آن در انگلستان، کانادا، استرالیا و هلند قابل مشاهده بود و بعدا نیز در کشورهای عضو اتحادیه اروپا آغاز گردید. این توسعه مطابق با استانداردهای حسابداری بین المللی است که معمولا همگام با بازارهای مالی و نیازهای اطلاعاتی که سهامداران در ذهن دارند در سرتاسر دنیا روز به روز مهم­تر می‌شود. مسلماً برجسته ترین نهاد تدوین استاندارد حسابداری بین المللی، هیئت تدوین استانداردهای حسابداری بین المللی می‌باشد که به عنوان یک نهاد بزرگ از بدنه حسابداری حرفه ای می­باشد که در سطح کل جهان تکامل یافته است. عملاً کمیته بین­المللی استانداردهای حسابداری³³ تبدیل به یک نهاد موفق تدوین کننده استانداردهای حسابداری شده که استانداردهای لازم الاجراء حسابداری برای شرکت‌های موجود در کشورهای عضو اتحادیه اروپا و بسیاری از کشورهای سایر نقاط جهان تدوین می­کند (زف، 2012؛ گراس و پروتی، 2017). ضمناً، گزارش­های مالی تهیه شده با استانداردهای بین المللی به جای گزارش­های تهیه شده با اصول عمومی پذیرفته شده حسابداری³⁴ کشور آمریکا برای شرکت­های خارجی که در بورس اوراق بهادار ایالات متحده هستند، پذیرفته می­شوند. از این رو، گذار به رویکرد اطلاعاتی (مبتنی بر اصول) در تدوین استانداردهای حسابداری، همراه با استانداردگذاری بین المللی، منجر به قابلیت مقایسه بالاتر گزارشگری مالی در سراسر جهان شده است (گراس و پروتی، 2017). با درنظر گرفتن ابعاد مختلف قابلیت مقایسه که قبلا مشخص شده است، تمرکز در حال تغییر تدوین استانداردهای حسابداری از ثبات رویه در گزارشگری مالی به قابلیت مقایسه صورت‌های مالی در سراسر جهان و شرکت‌های مختلف جلب توجه می‌کند. این مرتبط با ذینفعان، به ویژه سهامداران است که در محیط‌های بین المللی سرمایه گذاری می‌کنند. همچنین تغییر از ثبات رویه به (بین‌المللی شدن) قابلیت مقایسه هنگام نگاه به مراحل مختلف پژوهش­ها بر روی قابلیت مقایسه گزارشگری مالی در طول زمان نمایان می‌شود.

سنجش قابلیت مقایسه صورت­های مالی در پژوهش­های حسابداری مالی

همان طور که در بخش قبلی ذکر شد، شیوه تدوین استانداردهای حسابداری از یک رویکرد مبتنی بر قواعد به رویکرد مبتنی بر اصول تغییر پیدا کرده است. همچنین، درک از قابلیت مقایسه حسابداری در پژوهش­های حسابداری مالی در طول دهه‌های گذشته تغییر کرده است. تمرکز در ابتدا بر روی شباهت محض استانداردها و رویه­های (قواعد) حسابداری بود که معمولا به عنوان قانون رسمی³⁵ (هماهنگی/قابلیت مقایسه) معرفی میشد ولی در ادامه این تمرکز جای خود را به کاربرد استانداردها و قواعد حسابداری داد که با عنوان کاربرد قواعد و استانداردها³⁶ شناخته می‌شود. (دی ژور یعنی خود قانون و دی فاکتو یعنی اجرای قانون در عمل). در دوره‌­هایی که اصول عمومی پذیرفته شده حسابداری (GAAP) مختلف محلی در سراسر کشورهای مختلف مورد استفاده قرار می‌گرفت به طور طبیعی قابلیت مقایسه از نوع پیش رویدادی³⁷ (de jure) یا شباهت محض استانداردها و قواعد حسابداری مورد تاکید بود. زیرا محققان با رویکرد مبتنی بر قواعد در مورد شباهت یا عدم شباهت‌های قواعد و استانداردها در کشورهای مختلف روبرو بودند (گراس و پروتی، 2017). یک نمونه پژوهش در راستای این دیدگاه توسط نوبز (2001) انجام شده است. نظر به اینکه پژوهش نوبز (2001) قبل از اینکه استانداردهای حسابداری بین المللی به عنوان مبنای گزارشگری مالی اجباری برای صورت­های مالی تلفیقی در بسیاری از کشورها قرار گیرد، انجام شد، امروزه رویکرد مبتنی بر قواعد اهمیت خود را از دست داده است. در نقطه مقابل، استفاده مشترک از استانداردهای مشابه در کشورهای دارای رویه­های حسابداری مختلف و محیط­های سازمانی متفاوت، رو به گسترش است. علاوه بر این پژوهش­های اخیر (برای مثال کریستینسن و همکاران³⁸، 2013) بر نقش اقدامات اجرایی برای درک آثار اقتصادی رعایت (یا تغییر) استانداردهای حسابداری تاکید می­کنند. قابلیت مقایسه پیش­رویدادی (de jure) تنها بر شباهت محض رویه­های حسابداری تمرکز داشته و از این رو انحرافات ناشی از بکارگیری این رویه­ها در عمل را نادیده می­گیرد (یا سایر بخش­های محیط پیرامونی که شرکت­ها در آن فعالیت می­کنند را نادیده می­گیرد). از این رو، در حالیکه پژوهش­های قبلی اغلب مربوط به قابلیت مقایسه پیش رویدادی بودند، تقریبا تمام مطالعات اخیر در مورد قابلیت مقایسه بر قابلیت مقایسه پس رویدادی³⁹ (de facto) تمرکز دارند. با این حال، تفاوت مفهومی (نظری) بین قابلیت مقایسه پیش رویدادی و پس رویدادی تنها ارائه یک طبقه بندی برای کانون پژوهش­های متفاوت در زمینه قابلیت مقایسه حسابداری است. یکی دیگر از تفاوت­های اساسی که به مبانی مختلف اندازه­گیری قابلیت مقایسه پس رویدادی (de facto) اشاره دارد، این است که قابلیت مقایسه صورت‌های مالی بر اساس داده‌های ورودی صورت­های مالی باشد یا بر اساس داده­های خروجی صورت­های مالی اندازه‌گیری شود. در ادامه اندازه­گیری قابلیت­مقایسه پس­رویدادی بر اساس داده­های ورودی و خروجی در پژوهش­های حسابداری مالی در دو بخش تشریح می‌شود.

 

 

اندازه­گیری قابلیت­مقایسه پس­رویدادی بر اساس داده­های ورودی در پژوهش­های حسابداری

تمایز مفهومی بین قابلیت مقایسه پیش­رویدادی و پس­رویدادی که در بخش قبل تشریح گردید در پژوهش­های واندر تاس⁴⁰ (1988) و تای و پارکر⁴¹ (1990) نیز اشاره شده است. علاوه بر تای و پارکر (1990) سایر پژوهش­های قبلی در مورد قابلیت مقایسه صورت­های مالی توسط علی⁴² (2005) و باکر و باربو⁴³ (2007a و 2007b) انجام شده است. این پژوهش­ها در درجه اول بر مطالعه قابلیت مقایسه صورت­های مالی از طریق بررسی انتخاب رویه­های حسابداری و سایر انتخاب‌های مدیریتی در راستای روند تهیه صورت­های مالی و گزارشگری مالی تمرکز دارند. قابلیت مقایسه صورت­های مالی بر اساس این مبنا از طریق شمارش و وزن‌دهی تفاوت­ها در انتخاب رویه­های حسابداری در طول زمان در سطح شرکت­های یک کشور یا در سطح شرکت­های کشور­های مختلف تعیین می­شود. در پژوهش‌های تجربی بر مبنای ورودی­ها به جای مقایسه انتخاب تنها یک رویه یا یک قلم حسابداری، به طور معمول از وزن‌دهی و جمع بندی تفاوت در انتخاب رویه­ها و روش­های متعدد حسابداری برای تعیین شاخص قابلیت مقایسه صورتهای مالی استفاده می‌شود. نمونه­های اخیر از پژوهش­هایی که از این رویکرد روش شناختی برای بررسی قابلیت مقایسه حسابداری استفاده می‌کنند، به عنوان مثال پژوهش­های کوال و نوبس⁴⁴ (2012) می‌باشد. آنها از طریق بررسی رویه­های حسابداری تک تک شرکت­ها در کشورهای مختلف به آزمون این سوال پرداختند که آیا با وجود اعمال استانداردهای حسابداری مشترک در بین کشورها هنوز الگوهای حسابداری گزارشگری ملی هر کشور باقی می­ماند یا خیر؟.

مزیت اصلی اندازه­گیری قابلیت مقایسه حسابداری بر اساس ورودی پرداختن به رویه­های حسابداری انتخاب شده توسط یک شرکت خاص است. به همین ترتیب، سیاست‌های مربوط به اصلاح استانداردهای حسابداری می­تواند به طور مستقیم از مطالعات با استفاده از این مبنای اندازه‌گیری حاصل شود.  با این حال، حتی اگر معیارهای مبتنی بر خروجی­ها دارای این مزیت‌ها نباشند، ولی روش­های اندازه­گیری مبتنی بر خروجی­ها دارای مزایای متنوع دیگری هستندکه در بخش زیر مطرح می‌شود (گراس و پروتی، 2017).

اندازه­گیری قابلیت مقایسه پس­رویدادی براساس داده­های خروجی در پژوهش­های حسابداری

اندازه­گیری قابلیت مقایسه پس رویدادی مبتنی بر داده­های خروجی بر خروجی‌های فرآیند گزارشگری مالی (غالباً سود و زیان) استوار است. بسیاری از پژوهش­ها، به دنبال پژوهش دی‌فرانکو و همکاران (2011)، قابلیت مقایسه حسابداری را از طریق مشابهتی که اطلاعات حسابداری در واکنش به رویدادهای اقتصادی مشابه نشان می‌دهند اندازه‌گیری می­کنند. یک رویکرد مرتبط با این دیدگاه نیز برای اندازه‌گیری قابلیت مقایسه حسابداری توسط ییپ و یانگ (2012) مطرح گردید که بر عدم تشابه اثر رویدادهای اقتصادی بر ارقام حسابداری متمرکز است. بر اساس نظریه ارزش گذاری، بحجراج و لی (2002) قابلیت مقایسه حسابداری را از طریق تشابه اینکه کدام نسبت از قیمت سهام بر معیارهای حسابداری مبتنی بر هر سهم⁴⁵ (مانند قیمت به سود هر سهم، قیمت سهام به ارزش دفتری، قیمت سهام به سود هر سهم آتی، قیمت هر سهم به جریان وجه نفد عملیاتی هر سهم و ...) مرتبط با متغیرهای بنیادی بر مبنای حسابداری است، اندازه‌گیری نمود. با تمرکز بر دیدگاه اعتبار دهندگان (سرمایه­گذاران در بدهی)، کیم و همکاران (2013) قابلیت مقایسه حسابداری را بر مبنای عدم تشابه برآوردهای موسسه مودی⁴⁶ در متغیرهای انتخاب شده حسابداری اندازه‌گیری نموداند. این رویکرد بر این فرض استوار است که به دلیل عدم تشابه تعدیلات و برآوردهای حسابداری بکار رفته در صورت­های مالی گزارش شده، سرمایه گذاران قادر خواهند بود به طور دقیق­تر صورت­های مالی شرکت­های مختلف را با یکدیگر مقایسه کنند.

گراس و پروتی (2017) اعتقاد دارند استفاده از داده­های خروجی برای محاسبه قابلیت مقایسه صورت­های مالی حداقل چهار مزیت به شرح زیر نسبت به محاسبه قابلیت مقایسه صورت­های مالی بر اساس ورودی­ها دارد.

اولاً استفاده کنندگان صورت‌های مالی (همچنین اغلب سایر سهامداران) اغلب به خروجی­های فرآیند گزارشگری مالی (مانند درآمدها یا میزان بدهی‌ها و سود و زیان) علاقه مند هستند و کمتر به انتخاب رویه­های حسابداری که منجر به خروجی‌ها صورت­های مالی می‌شود، توجه می­کنند.

دوماً  اگر قابلیت مقایسه بر اساس ورودی‌ها محاسبه شود ممکن است در انتخاب رویه‌های حسابداری برای ساخت شاخص و وزن‌دهی آنها به طور اختیاری (متفاوت در پژوهش­های مختلف) عمل شود. به طور خاص، مجموعه‌ای از رویه‌های حسابداری که مبنای محاسبه شاخص قابلیت مقایسه قرار می­گیرند توسط هر محقق به شکل اختیاری انتخاب می‌شوند. در این انتخاب هم اغلب رویه‌های حسابداری که به طور واضح در صورت­های مالی قابل مشاهده هستند انتخاب شده و رویه‌های حسابداری که ردیابی آنها از صورتهای مالی مشکل و یا غیر قابل مشاهده است نادیده گرفته می‌شوند. علاوه بر این رویه‌های حسابداری مختلفی که در محاسبه شاخص قابلیت مقایسه بکار گرفته می‌شوند اغلب با وزن یکسان در محاسبات اعمال می‌شوند و این روش مناسبی نیست، چون رویه‌های حسابداری هر یک سطح اهمیت متفاوتی در صورت­های مالی دارند.

سوماً در اندازه‌گیری قابلیت مقایسه صورت­های مالی بر اساس ورودی­ها اندازه نمونه پژوهش محدود می­شود، چون محققین باید به شکل دستی از صورتهای مالی رویه‌های متفاوت بکارگرفته شده را استخراج کنند و نمی­توانند از داده‌های پایگاه‌های اطلاعاتی داده به آسانی استفاده کنند.

چهارماً محاسبه قابلیت مقایسه صورت­های مالی بر اساس ورودی‌ها معمولاً شباهت رویدادهای اقتصادی بین شرکت­هایی که گزارش­های مالی آنها مورد مقایسه قرار میگیرد را نادیده می­گیرد. این بدین معنی است که شرکت­ها می­توانند برای موقعیت­های مختلف با انتخاب رویه­های حسابداری ظاهراً مشابه یکسان با یکدیگر طبقه بندی شوند.

در ادامه برخی پژوهش‌های مهم در حوزه سنجش قابلیت مقایسه صورت‌های مالی بر اساس خروجی­ها معرفی و تشریح می‌شود. در بخش بعد علاوه بر توصیف محتوا و نحوه اندازه‌گیری هر یک از پژوهش‌های فوق، در مورد نقاط اشتراک و افتراق روش شناسی هر یک و ایرادات احتمالی هر کدام بحث می‌شود.

 

1- الگوی دی‌فرانکو و همکاران (2011) بر اساس ارتباط بین خروجی­های حسابداری و بازده سهام

هنگامی که بحث قابلیت مقایسه در تحقیقات تجربی حسابداری مالی بر اساس داده­های آرشیوی به میان می­آید بدون شک پژوهش دی‌فرانکو و همکاران (2011)، به عنوان مقاله تاثیرگذار سال­های اخیر دیده می­شود. آنها استدلال می­کنند که نحوه انعکاس رویدادهای اقتصادی در سود خالص می­تواند به عنوان معیاری برای اندازه‌گیری قابلیت مقایسه در حسابداری بکار گرفته شود. بر اساس رویکرد دی‌فرانکو و همکاران (2011) دو شرکت سیستم حسابداری قابل مقایسه دارند چنانچه برای مجموعه­ای مفروض از رویدادهای اقتصادی، صورت‌های مالی مشابهی تهیه کنند (دی‌فرانکو و همکاران، 2011).

برای عملیاتی کردن مفهوم اندازه­گیری شباهت‌ها در گزارشگری مالی از طریق تمرکز بر سود و کنترل رویدادهای اقتصادی، دی‌فرانکو و همکاران (2011) بازده سهام را به عنوان شاخصی برای رویدادهای اقتصادی و سود را به عنوان معیار خروجی­های صورت­های مالی بکار می­گیرند. بر این اساس آنها فرض می­کنند سود حسابداری شرکت تابعی خطی از بازده سهام شرکت است و پارامترهای این خط (شامل عرض از مبداً و شیب) از طریق برآورد رگرسیون خاص هر شرکت با داده‌های سری زمانی بدست می‌آید. در اين مدل دو شركت زماني مشابه در نظر گرفته مي­شوند كه برای مجموعه اي از رويدادهاي اقتصادي يكسان (مثل بازده سهام)، گزارش مالي (مثل سود حسابداري) مشابهي ارائه كرده باشند. شباهت بین عملیات حسابداری دو شرکت از یک صنعت مشخص، میزان قابلیت مقایسه بین دو شرکت را نشان می­دهد. به منظور برآورد تفاوت بین عملیات حسابداری دو شرکت i و j در یک صنعت از مفهوم قابلیت مقایسه که همان ارائه گزارش­های مشابه درباره مجموعه ای از رویدادهای اقتصادی ثابت است، استفاده می­شود. قابلیت مقایسه یک شرکت در یک صنعت خاص از طریق میانگین یا میانه مجموع امتیاز جفت جفت شرکت با سایر شرکت­های حاضر در یک صنعت اندازه­گیری می­شود.

براي اندازه گيري قابليت مقايسه طبق الگوی دی‌فرانکو (2011) بين دو شركت i و j، در ابتدا برای هر سال-شرکت مدل رگرسیونی به شرح رابطه (1) با استفاده از داده­های سری زمانی (16 سه ماهه) برای دوره 4 ساله اخیر منتهی به پایان سال t برازش می­شود. در این مدل سود حسابداری نماینده صورت­های مالی و بازده سهام نماینده رویدادهای اقتصادی است.

 

در رابطه (1)؛Earnings سود (زیان) خالص شرکت i در سال t بر ارزش بازار سهام شرکت در اول دوره و  Return بازده سهام شرکت i در سال t می­باشد.

ضرایب برآورد شده از رابطه (1) برای هر سال-شرکت، معیاری از عملیات حسابداری آن شرکت است. یعنیودر رابطه (2) نشان دهنده عملیات حسابداری شرکت i و ضرایب و در رابطه (3) معرف عملیات حسابداری شرکت j است. شباهت بین عملیات حسابداری دو شرکت از یک صنعت مشخص، میزان قابلیت مقایسه بین دو شرکت را نشان می­دهد. به منظور برآورد تفاوت بین عملیات حسابداری دو شرکت i و j  از مفهوم قابلیت مقایسه که همان ارائه گزارش­های مشابه درباره مجموعه ای از رویدادهای اقتصادی است استفاده می­شود. از این رو، در هر سه ماهه از طریق رابطه­های (2) و (3) سود شرکت i به طور جداگانه یکبار با ضرایب خود شرکت i و یکبار با ضرایب شرکت j، اما با بازده شرکت i برای دوره زمانی مشابه با دوره زمانی رابطه (1) پیش­بینی می­شود.

 

رابطه (1)

در رابطه (2) و (3)؛ E(Earnings)iit سود پیش بینی شده برای شرکت i و سال t با استفاده از ضرایب شرکت i و E(Earnings)ijt سود پیش بینی شده برای شرکت i و سال t با استفاده از ضرایب شرکت j می­باشد. هر چقدر قدر مطلق اختلاف‌های بین این دو جزء کوچکتر باشد نشان دهنده قابلیت مقایسه بالاتر بین دو شرکت مشابه است.

در نهایت قابلیت مقایسه بین دو شرکت i و j در سال t از طریق رابطه (4) به شرح زیر محاسبه می­شود.

 

رابطه (2)
رابطه (3)

مقدار بیشتر برای Compacctij,t نشان دهنده قابلیت مقایسه بیشتر بین دو شرکت است. به طریقی یکسان برای هر سال و هر جفت شرکت i با شرکت­های j عضو یک صنعت، معیار Compacctij,t محاسبه می­شود.

دی‌فرانکو سپس از دو رویکرد برای محاسبه قابلیت مقایسه استفاده نمود. طبق رویکرد اول) میانگین چهار امتیار بزرگ محاسبه شده برای قابلیت مقایسه شرکت i برای سال t در نظر گرفته شده و با نماد Compacct4 نشان داده می­شود. و در رویکرد دوم) میانگین کل امتیازهای قابلیت مقایسه برای شرکت i در سال t استفاده شده و با نماد CompacctIND نشان داده می­شود.

برای بررسی صحت برآورد و اعتبار تابع اندازه­گیری قابلیت مقایسه حسابداری (شباهت­ها)، دی‌فرانکو و همکاران (2011) تاثیر قابلیت مقایسه را بر تعداد تحلیلگرانی که روند شرکت را دنبال می‌کنند و همچنین ویژگی­های پیش بینی تحلیلگران را مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان می‌دهد که احتمال اینکه یک جفت شرکت به طور مشترک توسط یک تحلیلگر دنبال شود، با سطح قابلیت مقایسه محاسبه شده بین دو شرکت رابطه مثبتی دارد. یافته­ها همچنین ارتباط مثبت بین پوشش تحلیلگران و قابلیت مقایسه را نشان می­دهد. این نتایج با این دیدگاه سازگار است که هزینه تحلیل یک جفت شرکت زمانی که قابلیت مقایسه آنها بالا باشد کاهش می‌یابد. علاوه بر این، قابلیت مقایسه با دقت پیش بینی تحلیل­گران رابطه مثبت و با پراکندگی پیش­بینی آنها رابطه منفی دارد. این شواهد منطبق با این مفهوم است که قابلیت مقایسه حسابداری اطلاعات محیط شرکت را غنی تر می­کند.

نکات مهم مربوط به روش شناسی و محدودیت‌های بالقوه مدل اندازه‌گیری قابلیت مقایسه دی‌فرانکو و همکاران (2011) در زیر ارائه می‌شود: (گراس و پروتی، 2017). 

1- در حالی که الگوی اندازه­گیری دی‌فرانکو (2011) قابلیت مقایسه پذیری در صنعت را نشان می­دهد، دیگر جنبه­های قابلیت مقایسه را نادیده می­گیرد که می‌تواند مورد توجه باشد. اگر یک استاندارد حسابداری اصلاح شود، برای مثال ایده گزارشگری برای اهداف عمومی جای خود را به گزارشگری بر اساس هر صنعت دهد در آن صورت امتیاز قابلیت مقایسه صورت­های مالی علی­رغم کاهش قابلیت مقایسه بین صنعت، افزایش را نشان خواهد داد. از آنجا که دی‌فرانکو و همکاران (2011) تنها بر روی داده­های ایالات متحده تمرکز می­کند، در اصل اندازه­گیری آنها یک شاخص درون کشوری (امتیاز قابلیت مقایسه آنها قابل تطبیق با امتیاز بدست آمده از سایر کشورها نخواهد بود) خواهد بود. در حالی که در سایر مطالعات مانند بارث و همکاران (2012)، ییپ و یانگ (2012) و کاسکینو و گاسن (2015) مدل قابلیت مقایسه در سطح بین کشورها ارائه شده است.  

2- دی‌فرانکو و همکاران (2011) از تمام نمرات قابلیت مقایسه جفت جفت‌های خود جهت استنتاج آماری استفاده نمی­کنند. آنها از میانگین چهار امتیار بزرگ یا میانگین کل امتیازات محاسبه شده برای قابلیت مقایسه شرکت i برای سال t استفاده می­کنند. از این رو آنها تنها بخش بالایی و میانی توزیع آماری امتیازهای قابلیت مقایسه را مورد بررسی قرار می‌دهند و بخش انتهای توزیع آماری امتیازات قابلیت مقایسه مورد بررسی قرار نمی­گیرد. همانطور که توسط ییپ و یانگ (2012) پیشنهاد شده است تشخیص قابلیت مقایسه هم از طریق شباهت‌ها و هم تفاوت‌ها مدنظر است، بنابراین آنها مقادیر انتهای توزیع آماری امتیازهای قابلیت مقایسه را مورد بررسی قرار دادند (آنها تنها بر تشابه‌ها تمرکز نکرده و قابلیت مقایسه را از طریق عدم شباهت­های گزارشگری مالی اندازه‌گیری می­کند).

3- معیار معرفی شده برای قابلیت مقایسه صورت‌های مالی بر اساس خروجی‌های گزارشگری مالی توسط دی‌فرانکو و همکاران (2011) نیاز به داده‌های قیمت سهام شرکت‌ها دارد. بنابراین امکان محاسبه قابلیت مقایسه توسط این معیار برای شرکت‌هایی که در بازار رسمی پذیرفته نشده‌اند وجود ندارد. این موضوع به طور بالقوه دامنه کاربرد این معیار را محدود می­کند. علاوه بر تغییرات بازده سهام می­تواند متمایز از قابلیت مقایسه حسابداری شرکت‌ها بوده و تحت تاثیر تفاوت در میزان کارایی قیمت سهام یک شرکت نسبت به سایر شرکت‌های مشابه به خصوص در زمینه مسائل بین المللی باشد (تغییر بازده سهام بستگی به عواملی غیر از گزارش­های حسابداری است-کارایی قیمت سهام)⁴⁷.

4- مهمتر از همه الگوی اندازه­گیری دی‌فرانکو و همکاران (2011) همچنین تحت تاثیر قابلیت مقایسه اقتصادی قرار می­گیرد، یعنی شباهتی که جریانهای نقدی شرکت به رویدادهای اقتصادی واکنش نشان می­دهند. قابلیت مقایسه اقتصادی با قابلیت مقایسه حسابداری متفاوت است، زیرا وابستگی به سیستم حسابداری ندارد. مبحث قابلیت مقایسه اقتصادی و حسابداری می‌تواند هم از منظر مفهومی و هم تجربی موضوعی چالش برانگیز باشد، به همین دلیل همواره این انتقاد به چرایی دیگر روش­های اندازه‌گیری قابلیت مقایسه حسابداری بر مبنای خروجی­ها نیز وارد می­شود.

5- دی‌فرانکو و همکاران (2011) به طور ضمنی فرض می­کند که قابلیت مقایسه اقتصادی برای شرکتهای متعلق به یک صنعت مشابه است. در حالیکه ممکن است تفاوت قابل توجهی در قابلیت مقایسه اقتصادی در یک صنعت در یک دوره حسابداری وجود داشته باشد. به عنوان مثال، سریواستاوا⁴⁸ (2019) نشان می‌دهد که تفاوت­های سیستماتیک در توابع تولید و همچنین در حسابداری و ویژگی­های مالی در شرکتهای متعلق به یک صنعت در یک زمان معین وجود دارد. این انتقاد نسبت به سایر روش­های اندازه­گیری قابلیت مقایسه صورت­های مالی که در سطح صنعت محاسبه می‌شوند نیز وارد است.  

 

2- الگوی ییپ و یانگ (2012) بر اساس شباهت و عدم شباهت گزارش­های مالی

مطالعه ییپ و یانگ (2012) برای سنجش قابلیت مقایسه بر اساس خروجی­ها بر مبنای پژوهش دی­فرانکو و همکاران (2011) پایه­گذاری شده است. آنها با اصلاح مدل اندازه­گیری قابلیت مقایسه دی­فرانکو (2012) علاوه بر شباهت­ها بر عدم تشابه­ها نیز تاکید کردند. آنها معتقد هستند هم تشابه شرکت­های مشابه و هم عدم­تشابه شرکت­های غیرمشابه هر دو می­توانند در کل سطح قابلیت مقایسه صورت­های مالی را افزایش دهند. بر اساس نقل قول‌هایی از FASB و IASB، قابلیت مقایسه صورت­های مالی از دو جنبه شباهت‌ها و عدم شباهت­ها قابل بررسی و تفکیک است. این نهادها بیان می‌کنند استانداردهای حسابداری بر اساس ویژگی قابلیت مقایسه صورت­های مالی تلاش دارند تا موارد مشابه، مشابه به نظر برسند بدون اینکه موارد غیرمشابه کمتر غیرمشابه به نظر برسد (ییپ و یانگ، 2012). علاوه بر این، آنها قابلیت مقایسه درون کشوری را از قابلیت مقایسه بین کشوری جدا می­کنند. ییپ و یانگ (2012) با استفاده از سه روش مختلف اندازه­گیری (شامل یک روش اندازه‌گیری تعدیل شده مدل دی‌فرانکو و همکاران 2011) قابلیت مقایسه حسابداری را در شرکت‌های پذیرفته شده در 17 کشور اروپایی که ارائه صورت‌های مالی تلفیقی بعد از سال 2005 تا 2012 بر اساس استانداردهای حسابداری بین المللی (IFRS) در آنها مجاز می‌باشد، محاسبه نموداند. نتایج این مطالعه نشان می­دهد شرکت‌های مشابه در کشورهای مختلف بعد از پذیرش استانداردهای بین­المللی بیشتر مشابه به نظر می­رسند در حالیکه هیچ نتیجه تجربی مبنی بر ارتقاء جنبه عدم تشابه قابلیت مقایسه و همچنین در نتایج تاثیرگذار در سطح شرکت‌های یک کشور (تحلیل­های درون کشوری) بدست نیامد.

علاوه بر مدل تعدیل شده دی‌فرانکو و همکاران (2011) برای اندازه‌گیری قابلیت مقایسه، ییپ و یانگ (2012) از دو معیار دیگر شامل درجه انتقال اطلاعات⁴⁹ و همچنین شباهت محتوای اطلاعاتی سود⁵⁰ (ICE) و ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام⁵¹ (ICBV) استفاده می‌کند.

الف) روش مبتنی بر درجه انتقال اطلاعات، معرفی شده توسط ییپ و یانگ (2012):

ییپ و یانگ (2012) اعتقاد دارند انتشار اطلاعیه سود و زیان یک شرکت می‌تواند بر بازده سایر شرکت­های هم گروه در صنعت اثر داشته باشد. آنها معتقدند چنین نقل و انتقال­هایی به این دلیل رخ می­دهد که انتشار اعلامیه سود و زیان توسط یک شرکت، اطلاعاتی را که قبلا در دسترس عموم قرار نگرفته است، منتقل می­کند و بازار سهام نسبت به این انتقال اطلاعات واکنش نشان داده و اقدام به ارزشگذاری مجدد ارزش شرکت­های که اطلاعیه سود و زیان منتشر ننموده‌اند می­کند. یکی از شروط مهم در کیفیت انتقال اطلاعات برای شرکت­های منتشر کننده اطلاعیه‌های سود و زیان، قابلیت مقایسه سود حسابداری گزارش شده آنها است. اگر سود حسابداری از قابلیت مقایسه برخوردار نباشد در آن حالت سود و زیان گزارش شده توسط یک واحد گزارشگر توانایی اندکی برای پیش بینی ارزش سایر شرکت­های هم گروه را خواهد داشت و در نتیجه کیفیت انتقال اطلاعات کاهش خواهد یافت. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت، درجه انتقال اطلاعات نشان دهنده سطح قابلیت مقایسه اطلاعات است. ییپ و یانگ (2012) سود غیرمنتظره هر سهم شرکت­هایی که اطلاعیه سود و زیان منتشر نموده‌اند را از طریق تفاضل سود گزارش شده و سود پیش بینی شده محاسبه می­کنند. سود پیش بینی شده مربوط به میانگین سود پیش­بینی شده توسط تحلیل گران شرکت در یک ماهه منتهی به انتشار اطلاعیه سود توسط شرکت می‌باشد. بازده غیرعادی سهام شرکت‌های هم گروه که اطلاعیه سود منتشر ننموده‌اند نیز در بازه سه روزه (روز قبل از انتشار-روز انتشار-روز بعد از انتشار) در محدوده انتشار اطلاعیه سود و زیان از طریق مدل زیر محاسبه می‌شود.

 

رابطه (4)

در رابطه (5)  بازده غیر عادی سهام شرکت i در روز t است.  و  به ترتیب بازده سهام شرکت i و بازده کل بازار سهام در روز t می‌باشد. ضرایب و  نیز به طور مجزا برای هر سال شرکت از طریق داده‌های سری زمانی (185- تا 6) روز مانده به تاریخ انتشار اطلاعیه سود برآورد می‌شود. بازده غیرعادی تجمعی (انباشته) شرکت­هایی که اعلامیه سود نداشته اند از طریق حاصل جمع بازده غیرعادی سهام در محدوده سه روزه انتشار سود توسط شرکت اعلام کننده سود محاسبه می‌شود. به جهت کاهش همبستگی مقطعی خطای پیش‌بینی در بین گروه‌های شرکت‌های که اطلاعیه سود نداشته اند پیرو باگینسکی⁵² (1987) از میانگین بازده غیرعادی تجمعی کلیه شرکت‌هایی که اعلامیه سود نداشته اند در تحلیل‌های تجربی استفاده می‌شود.

برای انتخاب یک نمونه جهت آزمون جنبه شباهت قابلیت مقایسه حسابداری بین کشورهای مختلف در ابتدا تمام صنایع در سه سطح بر اساس کد صنعت (three-digit SIC code) شناسایی می­شود که حداقل دو شرکت از کشورهای متفاوت در آن قرار گیرد. سپس در هر گروه صنعت شرکت‌های حاضر به ترتیب تاریخ انتشار اعلامیه سود رتبه­بندی می‌شوند. برای انتخاب شرکتی که اعلامیه سود منتشر می­کند می‌بایستی بازه زمانی اعلام سود آن (روز قبل از انتشار-روز انتشار- روز بعد از انتشار) با هیچ شرکت دیگری همپوشانی نداشته باشد. دلیل اتخاذ چنین شرایطی به خاطر این است که بتوان واکنش بازده سهام شرکت­های که اعلامیه سود نداشته اند تنها نسبت به یک شرکت که اعلامیه سود منتشر کرده اندازه‌گیری کرد. هر شرکت منتشر کننده اطلاعیه سود با تک تک شرکت‌های خارجی هم اندازه (تعیین اندازه بر اساس معیار میانه اندازه دارایی­ها می‌باشد) که تاریخ انتشار اعلامیه سود آنها بعد از شرکت مورد نظر است به شکل جفت جفت مورد بررسی قرار می­گیرد. این رویکرد در مطالعه ییپ و یانگ (2012) 744 جفت -سال را ارائه کرده است.

همچنین ییپ و یانگ (2012) به جهت انتخاب نمونه برای آزمون جنبه‌های تفاوت قابلیت مقایسه صورت­های مالی در بین کشورهای مختلف هر شرکت منتشر کننده اطلاعیه سود را حاضر در صنعت تولیدی را با تمام شرکت­های خارجی کوچکتر حاضر در صنعت خدماتی که زمان انتشار اطلاعیه سود آنها بعد از شرکت مورد نظر است تطبیق می‌دهند و بلعکس. نمونه آنها نیز برابر با 910 جفت-سال در این بخش می‌باشد. ییپ و یانگ (2012) برای دو نمونه در داخل هر کشور نیز روش مشابهی را برای ایجاد جفت شرکت‌ها اجرا می‌کنند. در نتیجه تعداد 195 و 630 سال-جفت مشاهده برای آزمون جنبه‌های تشابه و تفاوت قابلیت مقایسه در داخل کشور به دست آمده است.   

اولین گام برای برآورد درجه انتقال اطلاعات، محاسبه بازده غیرعادی سهام برای شرکت‌های منتشر کننده اطلاعیه سود است. در مرحله بعدی متوسط بازده غیرعادی تجمعی همه شرکت­هایی که اعلامیه سود در همان بازده نداشته اند، محاسبه می‌شود. تطبیق شرکت‌های اعلام کننده سود با تک تک شرکت‌هایی که اعلام سود نداشته­اند به طور جداگانه برای آزمون تشابه و جنبه عدم تشابه در شرکت‌های درون یک کشور و در سطح بین کشورها مورد تحلیل قرار می­گیرد. در مرحله سوم میانگین قدرمطلق بازده غیرعادی تجمعی شرکت­هایی که اعلامیه سود منتشر نکرده‌اند (متغیر وابسته) بر روی قدر مطلق بازده غیرعادی تجمعی هر سهم شرکتی که اعلامیه سود داشته (متغیر مستقل) با در نظر گرفتن تعدادی متغیر کنترلی و لحاظ شرایط متقابل برازش می­شود. مدل برازش به شرح الگوی (6) است.

 

رابطه (5)

در رابطه (6)  میانگین قدر مطلق بازده غیرعادی تمام شرکت‌هایی هم گروه است که در بازده زمانی سه روزه اعلام سود توسط شرکت اعلام کننده سود، اطلاعیه سود و زیان منتشر نکرده اند. متغیر  نیز قدر مطلق سود غیرعادی هر سهم بر قیمت هر سهم در ابتدای دوره شرکت­هایی که اطلاعیه سود منتشر نموده‌اند است. ییپ و یانگ (2012) از قدر مطلق این دو متغیر استفاده کرده‌اند زیرا انتقال اطلاعات می‌تواند هم به شکل مثبت و یا منفی باشد. یک انتقال مثبت زمانی رخ می‌دهد که انتشار سود (زیان) غیرعادی توسط یک شرکت بتواند در بازار یک افزایش (کاهش) غیرمنتظره ایجاد کند که به طور مثبت (منفی) بر قیمت سهام شرکت‌های مشابه اثر گذار باشد. یک انتقال اطلاعات منفی نیز زمانی رخ می­دهد که صدور اطلاعیه سود (زیان) برای یک شرکت که همراه با افزایش (کاهش) قیمت سهام آن شرکت خواهد بود، بر قیمت سهام سایر شرکت­های مشابه اثر عکس داشته و قیمت سهام آنها کاهش (افزایش) داشته باشد (کیم و همکاران، 2018). متغیر  نیز برابر با یک برای سال­های بعد از اجرای استانداردهای بین المللی بوده و برای سالهای قبل از اجرای استانداردهای بین المللی صفر لحاظ می‌شود. متغیر  نیز اندازه شرکت است که از طریق لگاریتم طبیعی اندازه شرکت­های انتشار کننده اطلاعیه سود محاسبه می‌شود. مطالعات قبلی نشان می­دهد اثر انتشار سود و (زیان) غیرعادی شرکت­های بزرگ بر قیمت سهام شرکت‌های مشابه بیشتر از شرکت­های کوچک می‌باشد (به عنوان مثال اتیس⁵³، 1985 و فیرث⁵⁴، 1996). متغیر  نیز تعداد پیش­بینی­ها و تجدید نظرهای منتشر شده در طول یک سال گذشته برای شرکت صادر کننده اطلاعیه سود و زیان است که به جهت کنترل شدت فعالیت تحلیلگران شرکت انتخاب شده است. بعلاوه ییپ و یانگ (2012) متغیر  را به مدل اضافه کردند که نشان دهنده زیان‌ده بودن شرکت صادر کننده اطلاعیه است. مطالعات قبلی نشان دادند گزارش زیان به نسبت گزارش حاوی سود، محتوای اطلاعاتی کمتری دارد (برای مثال هین⁵⁵، 1995). شاخص صنعت  نیز در تجزیه و تحلیل‌های بین کشوری و درون کشور برای شرکت‌های مشابه لحاظ شده است.

متغیری که مورد توجه ییپ و یانگ (2012) بود، تعامل بین متغیر قدر مطلق سود غیرعادی شرکت اعلام کننده سود و متغیر مجازی دوره قبل و بعد اجرایی شدن IFRS می‌باشد . ضریب این متغیر تعاملی (β3) نشان می­دهد که آیا قابلیت مقایسه اطلاعات در دوره­های قبل و بعد از IFRS متفاوت است یا خیر. یافته­های ییپ و یانگ (2012) حاصل از برازش مدل رگرسیون تشریح شده نشان می‌دهد ضریب متغیر تعاملی (β3) در تحلیل بین کشوری و برای شرکت‌های مشابه به شکل مثبت و معنادار می‌باشد اما برای شرکت‌های غیرمشابه معنادار نبود. همانند اندازه­گیری تشابه رویه‌های حسابداری ییپ و یانگ (2012) دو نمونه را با هم تلفیق نموده و یک متغیر مجازی (Similar_Firm) به مدل اضافه می‌کنند که برای شرکت‌های مشابه مقدار 1 و برای شرکت‌های متفاوت مقدار صفر لحاظ می‌شود. تعامل این متغیر مجازی با متغیر  در مدل برای آزمون تساوی ضریب (β3) در سطح شرکت­های مشابه و غیرمشابه مورد استفاده قرار می­گیرد. یافته­های آنها نشان می­دهد ضریب متغیر تعاملی   به شکل مثبت و معنادار می‌باشد که نشان می‌دهد که پذیرش IFRS، روند انتقال اطلاعات بین شرکت­ها در سطح کشورهای مختلف را برای شرکت­های مشابه به نسبت شرکت­های غیرمشابه، بیشتر بهبود می‌بخشد.

در تحلیل درون کشوری، ضریب (β3) متغیر  هم برای نمونه شرکت­های مشابه و هم برای نمونه شرکت­های متفاوت غیرمعنادار می‌باشد. با این حال، نتیجه آزمون که برابری (β3) را بین شرکت‌های مشابه در تحلیل بین کشوری و درون کشور بررسی می‌کند، نشان می‌دهد که ضریب متغیر   معنادار نبوده و این بدین معنا است که تغییر در انتقال اطلاعات به طور آماری بین دو نمونه متفاوت نمی‌باشد. بنابراین می‌توان دریافت نتایج استفاده از رویکرد انتقال اطلاعات برای اندازه­گیری قابلیت مقایسه عموماً با روش‌هایی که صرفاً از طریق جنبه تشابه‌ها قابلیت مقایسه را سنجش می­کنند، سازگار است.

ب) روش مبتنی بر شباهت محتوای اطلاعاتی سود و ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام معرفی شده توسط ییپ و یانگ (2012)

شباهت محتوای اطلاعاتی سود (ICE) و ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام (ICBV) سومین معیار بکار گرفته شده توسط ییپ و یانگ (2012) برای اندازه‌گیری قابلیت مقایسه می‌باشد که بر اساس مدل اهلسون⁵⁶ (1995) پایه­گذاری شده است. این مدل برای صنایع مشابه در دو سطح شرکت­های داخل کشور و سطح کشورهای مختلف برآورد می­شود. در این مدل تاثیر سود خالص و ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام و مجموعه ای از متغیرهای مجازی که شاخصی مجازی برای نمایش کشور یا صنعت شرکت می‌باشند و همچنین اثر تعاملی متغیر مجازی صنعت/کشور با سود خالص و اثر تعاملی بین متغیر مجازی صنعت/کشور با ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام بر روی ارزش بازار حقوق صاحبان سهام به وسیله رگرسیون خطی به شرح رابطه (7) برآورد می‌شود.

 

رابطه (6)

در رابطه (7)  جمع ارزش بازار حقوق صاحبان سهام در پایان دوره مالی،  سود و (زیان) خالص و  ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام شرکت است. همچنین این سه متغیر برای مقاس ذدایی بر تعداد سهام شرکت در پایان دوره مالی تقسیم می‌شوند. متغیر یک متغیر مجازی است زمانی که x برابر با 1 باشد نشان دهنده شاخص کشور و زمانی که مقدار آن 2 باشد نشان دهنده شاخص صنعت است. معنادار بودن ضرایب (β4) و (β5) نشان می­دهد که شرکت­های مربوط به دسته بندی­های مختلف دارای (ICE) و (ICBV) متفاوت هستند و در نتیجه سطح قابلیت مقایسه صورت‌های مالی پایین خواهد بود.

برای بررسی فاکتور تشابه قابلیت مقایسه اطلاعات بین کشورها، ییپ و یانگ رابطه (7) را در هر صنعت بر اساس کد SIC سه رقمی برای هر ترکیب احتمالی از دو کشور در دوره‌های قبل و بعد از IFRS به طور جداگانه برآورد می­کنند. آنها برای کمی سازی قابلیت مقایسه از طریق ICE (ICBV) از متغیر مجازی استفاده می‌کنند به طوری که اگر ضریب β5) β4) به شکل آماری معنادار نباشد مقدار آن یک و در غیر اینصورت مقدار صفر لحاظ می‌شود. ییپ و یانگ (2012) اعتقاد دارند حداقل سه شرکت می‌بایستی در یک صنعت در یک کشور خاص وجود داشته باشد تا حداقل 18 مشاهده در هر رگرسیون در دسترس باشد. اتخاذ این روند توسط ییپ و یانگ (2012) منجر به برازش تعداد 210 رگرسیون و از این رو، 210 امتیاز قابل مقایسه برای ICE و ICBV در دوره­های قبل و بعد از IFRS توسط آنها شده است. (برای مثال صنعت خودرو کشور ایران با صنعت خودرو کشور ترکیه، صنعت خودرو ایران با صنعت خودرو کشور آلمان و صنعت خودرو ترکیه با صنعت خودرو آلمان و .....)

برای ارزیابی قابلیت مقایسه صورت­های مالی از جنبه تفاوت­ها در داخل یک کشور، ییپ و یانگ (2012) رابطه (7) را با بکارگیری مجموعه ای از شرکت‌های حوزه تولیدی (که رقم اول کد SIC آنها 2 یا 3 باشد) و مجموعه­ای دیگر شرکت­های حوزه خدمات (که رقم اول کد SIC آنها 7 یا 8) برای هر ترکیب احتمالی در داخل یک کشور در بازده قبل و بعد از اجرای IFRS به طور جداگانه برازش کرده اند. در نتیجه 64 نمره برای قابلیت مقایسه برای ICE و ICBV در هر دوره بدست می­آید (برای مثال یکبار صنعت خودرو با دارو، خودرو با شیمیایی، دارو با شیمیایی و .....). برای برآورد معادله فوق، شرکتهای نمونه می­بایستی فقط بر روی یکی از دو بخش نوع صنعت یا نوع کشور توسط شاخص متفاوت باشند. بنابراین این رویکرد را نمی­توان برای ارزیابی جنبه تفاوت قابلیت مقایسه در بین کشورهای مختلف بکار گرفت.

در شیوه اندازه‌گیری ICE و ICBV، ییپ و یانگ (2012) آزمونها برای شرکت­های مشابه در بین کشورهای مختلف و برای شرکت‌های مختلف در داخل یک کشور انجام دادند (جنبه تفاوت‌ها در بین کشورهای مختلف و جنبه شباهت‌های در داخل یک کشور توسط این شیوه قابلیت اندازه­گیری ندارد). آنها از آزمون مقایسه میانگین‌ها (t-test) برای آزمون تفاوت امتیاز قابلیت مقایسه ICE و ICBV برای دوره قبل و بعد از IFRS استفاده می‌کنند.

در تفسیر پژوهش ییپ و یانگ (2012) نکات روش شناختی و محدودیت­های بالقوه زیر جلب توجه می­کند:

1- در حالی که دی­فرانکو و همکاران (2012) با بکارگیری داده­های کشور ایالات متحده در بازده زمانی طولانی اقدام به بررسی قابلیت مقایسه صورت­های مالی کرده‌اند، ییپ و یانگ قابلیت مقایسه را در محدوده زمانی محدود به معرفی و پذیرش IFRS در کشورهای اروپایی مورد بررسی قرار داده اند. همچنین در حالی که دی‌فرانکو و همکاران (2011) بدون دخالت یک متغیر تعدیل کننده قابلیت مقایسه صورت­های مالی را محاسبه می­کنند، ییپ و یانگ (2012) با دخالت یک متغیر تعدیل­گر (دوره قبل و بعد از اجرای IFRS) اقدام به بررسی قابلیت مقایسه صورت‌های مالی می­کنند. در این حالت آنها در به کارگیری مدل دی‌فرانکو و همکاران (2011) با یک محدودیت مواجه هستند. برای محاسبه دقیق قابلیت مقایسه طبق مدل دی‌فرانکو و همکاران (2011) در مطالعاتی که نمونه آنها مربوط به دوره قبل و بعد IFRS می‌باشد نیاز به داده­های حداقل 16 فصل قبل از سال مورد نظر (4سال) می‌باشند. این در حالی است که ییپ و یانگ در محدوده سه سال قبل و سه سال بعد از اجرای IFRS اقدام به محاسبه قابلیت مقایسه صورت­های مالی با داده‌های شش ماهه کرده است (6دوره 6 ماهه) که این نشان دهنده بازه زمانی برآورد نسبتاً کوتاه در این پژوهش است.

2- در حالی که دی‌فرانکو و همکاران (2011) قابلیت مقایسه پس رویدادی را برای تمامی شرکت‌های در دسترس در یک صنعت محاسبه می‌کنند، ییپ و یانگ (2012) تنها شرکت­های از قبل با هم همسان (به لحاظ اندازه) هستند را مقایسه می‌کنند. آنها جنبه شباهتهای قابلیت مقایسه صورت‌های مالی را با استفاده از معیارهای اندازه‌گیری قابلیت مقایسه بر روی شرکت­های هم­اندازه (به لحاظ میزان دارایی­ها) در داخل یک صنعت مشابه را مورد بررسی قرار دادند. همچنین برای آزمون جنبه تفاوت­های قابلیت مقایسه صورت‌های مالی، امتیاز قابلیت مقایسه ییپ و یانگ (2012) برای شرکت­های مشابه به لحاظ اندازه کل دارایی‌ها اما در صنایع متفاوت محاسبه می­شود. اگرچه محاسبه امتیاز قابلیت مقایسه صورت‌های مالی در صنایع مشابه و غیرمشابه یک ایده اصلی است که امکان تقسیم نمونه پژوهش را فرآهم می‌کند، لازم به ذکر است که انتخاب این طرح پژوهش مستلزم پذیرش فرض ضمنی است که نه تنها در نمرات قابلیت مقایسه بلکه طبقه بندی صنایع در محاسبه شباهت­های گزارشگری مالی مورد استفاده قرار می­گیرد⁵⁷. از آنجا که برخی از طبقه­بندی­های صنایع به نظر می‌رسد نتایج بهتری در ارزشگذاری شرکتهای مشابه به نسبت دیگر طبقه­بندی­ها ارائه کند (بحجراج و همکاران، 2003) این فرض می­تواند در پژوهش‌های آتی مورد آزمون قرار گیرد.

3- ییپ و یانگ (2012) همچنین بعد درون کشوری قابلیت مقایسه را از بعد بین کشوری جدا می­کنند. در تجزیه و تحلیل بین کشوری شرکت­ها از صنایع مشابه و غیرمشابه بر اساس اندازه دارایی­ها با یکدیگر از دو کشور متفاوت تطبیق داده می­شوند (مثلاً: یک شرکت از صنعت خودرو ایتالیا با اندازه برابر با یک شرکت از صنعت خودرو از کشور ترکیه و یا یک کشور از صنعت داروی ایتالیا با اندازه برابر با یک شرکت از صنعت خودرو کشور ترکیه). اگرچه این مورد یکی از جبنه‌های جالب مطالعه ییپ و یانگ (2012) محسوب می‌شود، اما دیدگاه بین کشوری آنها و انتخاب کلی (عمومی) کشورها می­تواند مورد بحث (بحث انگیز) باشد. همانطور که کاسکینو و گاسن (2015، پاورقی 25، صفحه 272) اشاره می‌کنند که هیچ شرکتی از کشورهای که IFRS را پذیرش و اجرا نکرده‌اند در نمونه قرار نگرفته است (بنابراین پذیرش IFRS توسط یک کشور در انتخاب یا عدم انتخاب آن کشور برای پژوهش موثر است). با محدود کردن نمونه پژوهش به کشورهایی که IFRS را پذیرش کرده اند، نتایج ییپ و یانگ (2012) می‌تواند مربوط (قابل استناد) به روند عمومی زمان مستقل از پذیرش IFRS باشد. بر همین اساس و با در نظر گرفتن این مورد کاسکینو و گاسن (2015) با بررسی شرکت‌های 29 کشور تحلیل مشابهی را انجام می­دهند که تنها در 14 کشور از آن گزارشگری بر اساس IFRS در دوره مورد مطالعه اجباری شده بود. شرکت‌های از 15 کشور دیگر به عنوان یک گروه کنترل لحاظ شده است. جالب توجه است که نتایج کاسکینو و گاسن (2015) در پاسخ به کسانی که به یافته‌های ییپ و یانگ ایراد می‌گرفتند، بسیار شبیه به یافته­های ییپ و یانگ می‌باشد. کاسکینو و گاسن (2015) نیز در تحلیل­های اولیه خود نشان می­دهند تاثیر پذیرش اجباری IFRS بر روی قابلیت مقایسه صورت­های مالی اندک می‌باشد.

4- در کنار استفاده از مدل تعدیل شده دی‌فرانکو و همکاران (2011) توسط ییپ و یانگ (2012)، آنها همچنین از درجه انتقال اطلاعات به عنوان معیاری برای اندازه­گیری قابلیت مقایسه صورت­های مالی استفاده می­کنند. این معیار از طریق میزان تاثیری سود غیرعادی منتشر شده توسط یک شرکت بر بازده سهام سایر شرکت­هایی که اطلاعیه سود منتشر ننموده‌اند اندازه­گیری می‌شود. از طریق مدل رگرسیون خطی مورد در سطح چهار نمونه مورد بررسی قرار گرفته است. دو نمونه در داخل کشور با انتخاب شرکت‌هایی از صنایع مشابه و غیرمشابه و دو نمونه از شرکت‌های کشورهای مختلف که یک نمونه جنبه شباهت‌ها و یک نمونه نیز جنبه تفاوت‌ها را بررسی می‌کند. برخلاف سایر معیارهای اندازه‌گیری قابلیت مقایسه صورت‌های مالی که امتیاز قابلیت مقایسه صورت‌های مالی را برای هر شرکت یا صنعت محاسبه می‌کنند در این روش ضرایب برای هر چهار نمونه ذکر شده از طریق رگرسیون خطی برآورد شده و بر اساس آن نسبت به موثر بودن پذیرش IFRS بر قابلیت مقایسه صورت‌های مالی نتیجه گیری می‌شود. با توجه به انبوه روش­های متفاوت اندازه‌گیری قابلیت مقایسه صورت‌های مالی و محدودیت‌های اجرایی هر کدام، تحلیل درجه انتقال اطلاعات بیشتر از اینکه قابلیت مقایسه در سطح یک شرکت یا صنعت محاسبه شود، برای تکمیل کردن تحلیل­ها مناسب تر است. علاوه بر این، یک چالش مهم در تفسیر این روش اندازه‌گیری، درک این موضوع است که چه قسمتی از آن تحت تاثیر قابلیت مقایسه اقتصادی در بین شرکت­های حاضر در یک صنعت قرار دارد. 

5- ییپ و یانگ (2012) همچنین از شباهت محتوای اطلاعاتی سود (ICE) و ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام (ICBV) بر اساس مدل اهلسون (1995) برای اندازه­گیری قابلیت مقایسه در پژوهش خود استفاده می­کنند. در این مدل تاثیر سود خالص و ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام و مجموعه ای از متغیرهای مجازی که شاخصی برای نمایش کشور یا صنعت شرکت می­باشند و همچنین اثر تعاملی متغیر مجازی صنعت/کشور با سود خالص و اثر تعاملی بین متغیر مجازی صنعت/کشور با ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام بر روی ارزش بازار حقوق صاحبان سهام به وسیله رگرسیون خطی برآورد می‌شود. اگر ضریب متغیر تعاملی اول (تعامل متغیر مجازی نوع صنعت یا کشور با سود خالص) معنادار نباشد (معنادار باشد) ییپ و یانگ (2012) برای قابلیت مقایسه بر اساس شباهت محتوای اطلاعاتی ICE عدد 1 (0) لحاظ می‌کنند. اگر ضریب متغیر دوم تعاملی (تعامل متغیر مجازی نوع صنعت یا کشور با ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام) معنادار نباشد (معنادار باشد) آنها برای اندازه‌گیری قابلیت مقایسه بر اساس شباهت محتوای اطلاعاتی ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام ICBV مقدار 1 (0) در نظر می­گیرند. این تمرکز بر عدم معناداری دو ضریب، از لحاظ نظری قابل فهم است: ضرایب معنادار برای دو متغیر تعاملی نشان می­دهد شرکت­ها از صنایع یا کشورهای متفاوت محتوای اطلاعاتی سود خالص/ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام (ICE/ICBV) متفاوتی دارند. با این حال ممکن است این ایراد وارد باشد که در نمونه‌های کوچک تمرکز بر عدم معناداری ضرایب نمی­تواند معیار مناسبی برای اندازه­گیری قابلیت مقایسه صورت­های مالی باشد.

6- همانند الگوی اندازه­گیری دی­فرانکو و همکاران (2011)، روش­های اندازه­گیری ییپ و یانگ (2012) نیز بر اساس داده­های بازار است؛ بنابراین، تمامی محدودیت­های بلقوه مربوط به استفاده از داده­های بازار که در بخش مدل دی­فرانکو و همکاران تشریح گردید در این بخش نیز موضوعیت دارد.

3- الگوی بابایی و همکاران (1399) بر اساس تئوری ارزش گذاری نسبی

اولین تلاش برای کمی سازی قابلیت مقایسه صورت‌های مالی در داخل کشور مربوط به رساله دکتری آقای قادر بابایی به راهنمایی دکتر عسگر پاک مرام و دکتر یونس بادآورنهندی و مشاوره آقای دکتر نادر رضایی صورت گرفته است. بابایی و همکاران (1399) با مطالعه مبانی نظری و بر اساس تئوری ارزش­گذاری نسبی رویکردی کمّی برای سنجش قابلیت مقایسه صورت­های مالی بر اساس داده­های خروجی توسعه داده اند. بابایی و همکاران (1399) بر مبنای نظریه ارزش‌گذاری نسبی استدلال می‌کنند که شرکت‌های قابل مقایسه باید تابعی از متغیرهایی باشد که نسبت‌های ارزشیابی نسبی را تبیین می‌کنند. در ارزش‌گذاری نسبی، ارزش دارایی با توجه به چگونگی قیمت‌گذاری دارایی­های مشابه، برآورد می‌شود. برای انجام این مقایسه، ابتدا قیمت‌ها به نسبت­هایی تبدیل می‌شوند (استاندارد سازی قیمت­ها) و سپس این نسبت­ها در میان شرکت‌های قابل قیاس مقایسه می‌شوند. قیمت‌ها را می‌توان با توجه به متغیرهای درآمد، ارزش دفتری، عایدی یا متغیرهای خاص صنعت استانداردسازی کرد. مشخصه بارز استفاده از ارزش­گذاری نسبی، سهولت و قابل درک بودن آن است.

از لحاظ مبانی نظری تئوری ارزش­گذاری نسبی، شرکتی قابل مقایسه است که دارای ریسک، رشد بالقوه و جریان­های نقدی مشابه شرکت ارزش­گذاری شده باشد. بر اساس نظریه ارزش­گذاری نسبی، می­توان قابلیت مقایسه حسابداری را از طریق تشابه این­که کدام نسبت از قیمت سهام بر معیارهای حسابداری مبتنی بر هر سهم مرتبط با متغیرهای بنیادی بر مبنای حسابداری است، اندازه­گیری نمود. بر مبنای تئوری ارزش­گذاری نسبی شرکت­های قابل مقایسه باید تابعی از متغیرهای توضیحی باشند که به صورت تابلویی نسبت­های ارزشیابی نسبی را تبیین می­کنند (بابایی و همکاران، 1399؛ داموداران⁵⁸، 2002).

بابایی و همکاران (1399) برای ارائه الگوی سنجش قابلیت مقایسه صورت­های مالی در ابتدا 8 نسبت­ ارزشیابی نسبی شامل نسبت قیمت ابتدای دوره بر سود هر سهم، نسبت قیمت بر سود هر سهم، نسبت قیمت بر سود عملیاتی هر سهم، نسبت قیمت بر ارزش دفتری هر سهم، نسبت قیمت بر فروش هر سهم، نسبت قیمت بر سود نقدی هر سهم، نسبت قیمت بر جریان نقد عملیاتی هر سهم و نسبت ارزش شرکت هر سهم بر فروش هر سهم انتخاب و سپس از طریق مطالعه مبانی نظری تئوری ارزش­گذاری نسبی (مانند: ونجینگ⁵⁹، 2008؛ امودانهو⁶⁰، 2017؛ داموداران، 2002؛ مهرانی و همکاران، 1395) عوامل تعیین­کننده نسبت­های ارزشیابی نسبی شامل 46 متغیر شناسایی کردند. در ادامه هر یک از نسبت­های ارزشیابی نسبی ذکر شده از طریق رگرسیون کل بازاری با بکارگیری متغیرهای شناسایی شده مدل­سازی گردید. در مرحله مدل­سازی نسبت­های ارزشیابی نسبی، متغیری که به لحاظ آماری معنادار نباشد، از مدل حذف و در نهایت مدل نهایی با استفاده از متغیرهای اثر­گذار (شامل 23 متغیر) به لحاظ آماری معرفی شده است.

مطابق رویکرد مبتنی بر تئوری ارزش­گذاری نسبی هر چه میزان تبیین نسبت­های ارزشیابی نسبی توسط متغیرهای بنیادی حسابداری بیشتر باشد، معرفی کننده قابل مقایسه بیشتر صورت­های مالی­ است. بر همین مبنا برای سنجش کمّی قابلیت مقایسه صورت­های مالی از باقیمانده مدل­های رگرسیونی نهایی استفاده شده است. هر چقدر مقادیر باقیمانده­ها به مقدار صفر نزدیک­تر باشد نشان دهنده میزان تبیین بالای نسبت­های ارزشیابی نسبی توسط متغیرهای توضیحی بوده و معرف سطح بالاتر از قابلیت مقایسه صورت­های مالی است. از این رو به منظور سهولت تفسیر تحلیل­های آماری قدرمطلق باقیمانده­ها در منفی یک ضرب شد تا مقادیر بزرگتر نشان دهنده قابلیت مقایسه صورت­های مالی بالاتر باشند. مطابق مبانی نظری پژوهش الگوی ارائه شده توسط سه متغیر عدم تقارن اطلاعاتی، ریسک غیرسیستماتیک و ارزش ایجاد شده برای صاحبان سهام اعتبارسنجی گردید. آنها همچنین به صورت مقایسه‌ای نتایج را برای الگوی دی‌فرانکو و همکاران (2011) نیز ارائه کرده اند.

در نهایت بابایی و همکاران (1399) الگوی کمی سنجش قابلیت مقایسه صورت‌های مالی بر اساس 5 نسبت­ ارزشیابی نسبی شامل نسبت قیمت به سود هر سهم (P/E)، نسبت قیمت ابتدای دوره به سود هر سهم (P0/E)، نسبت قیمت به سود عملیاتی هر سهم (P/OE)، نسبت قیمت به ارزش دفتری هر سهم (P/B) و نسبت قیمت به فروش هر سهم (P/S) را ارائه نموده اند. متغیرهای شناسایی شده برای تبیین نسبت­های ارزشیابی نسبی شامل 23 متغیر در دو بعد متغیرهای بنیادی و سایر متغیرها بود. الگوی پایه برای مدل­سازی نسبت­های ارزشیابی نسبی به شرح رابطه (8) است.

 

رابطه (7)

در رابطه فوق؛ PriceMultiple نسبت­های ارزشیابی نسبی به عنوان متغیر وابسته مدل، Fundamentalvar متغیرهای بنیادی تبیین­کننده نسبت­ها و Othervar سایر عوامل تبیین­کننده نسبت­های ارزشیابی نسبی و i,tε باقیمانده مدل و جزء تبیین نشده نسبت­های ارزشیابی نسبی است. هر چقدر میزان باقیمانده مدل به مقدار صفر نزدیک­تر باشد، نشانگر قابلیت مقایسه صورت­های مالی بالاتر است. عوامل بنیادی در قالب الگوی رشد گوردون به شرح نگاره (1) است.

 

نگاره 1. متغیرهای بنیادی تعیین کننده نسبت­های ارزشیابی نسبی

رابطه (8)

 

در پژوهش بابایی و همکاران (1399) متغیرهای بنیادی و سایر متغیرهای تعیین کننده نسبت­های ارزشیابی نسبی به زیر شرح سنجش گردیده است.

نسبت پرداخت سود(b): نسبت پرداخت سود از طریق نسبت سود نقدی به سود هر سهم محاسبه می‌شود. نرخ رشد(g): برای محاسبه نرخ رشد از رویکرد الگوی رشد پایدار به شرح رابطه (9) استفاده شده است.

 

نام متغیر	رابطه بر اساس مدل گوردون	عوامل بنیادی تبیین کننده نسبت­ها	نوع ارتباط
(P0/E)، (P/E)، (P/OE)		b: نسبت پرداخت سود Ke: نرخ بازده مورد انتظار (عامل ریسک) g: نرخ رشد ROE: بازده حقوق صاحبان سهام PM: حاشیه سود	مستقیم معکوس مستقیم مستقیم مستقیم
(P/B)
(P/S)

در رابطه فوق؛ DPS سود تقسیمی هر سهم، EPS سود هر سهم و ROE نرخ بازده حقوق صاحبان سهام می­باشند.

ریسک(B): از معیار ریسک سیستماتیک به شرح زیر اندازه­گیری گردید.

 

رابطه (9)

در رابطه فوق؛ i نشان دهنده بازده ماهیانه سهام شرکت و m نشان دهنده بازده ماهیانه کل بازار است.

بازده حقوق صاحبان سهام (ROE): این متغیر از طریق نسبت سود خالص بر مجموع حقوق صاحبان سهام محاسبه شده است. حاشیه سود (PM): این متغیر از طریق نسبت سود خالص بر فروش محاسبه شده است. نسبت بدهی(LEV): این متغیر از طریق نسبت بدهی­ به دارایی­ سنجش گردید.

نسبت کیو توبین(Q): این نسبت از طریق نسبت ارزش بازار دارایی­های شرکت (حاصل جمع ارزش بازار حقوق صاحبان سهام و ارزش دفتری کل بدهی­ها) بر ارزش دفتری دارایی­ها در پایان دوره محاسبه گردید. اندازه شرکت(SIZE): این متغیر از طریق لگاریتم طبیعی کل داریی­ها اندازه­گیری شده است. دارایی­های ثابت (PPE): این نسبت از طریق نسبت دارایی­های ثابت به کل دارایی­ها اندازه­گیری گردید. گردش دارایی­ها (ATO): این متغیر با نسبت فروش بر دارایی­ها محاسبه گردید. فرصت­های رشد (MTB): از طریق نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام محاسبه می‌شود. عمر درج شرکت در بورس (LAge): این متغیر از طریق لگاریتم طبیعی عمر درج نام شرکت در بورس محاسبه گردید. تغییرات سود و زیان انباشته (DR): این متغیر از طریق تفاوت سود و زیان انباشته انتهای دوره و ابتدای دوره تقسیم بر مجموع دارایی­ها محاسبه شد. هزینه حقوق صاحبان سهام (Re): از طریق الگوی رشد گوردون به شرح زیر محاسبه گردید.

 

رابطه (10)

در رابطه فوق؛ P0 قیمت سهام در ابتدای دوره و g نرخ رشد شرکت است که از طریق نرخ رشد پایدار محاسبه گردید.

نوسان سودآوری (Std_ROA): این متغیر از طریق انحراف معیار استاندارد نرخ بازده دارایی­ها در طول سال­های t تا t-4 محاسبه شده است. نرخ بازده دارایی­ها نیز از طریق نسبت سود خالص بر مجموع دارایی­ها سنجش شده است.

حاشیه سود تعدیل شده شرکت بر اساس صنعت (AdjPM): این متغیر از طریق تفاضل حاشیه سود شرکت با میانه حاشیه سود شرکت­های صنعت محاسبه می­شود. حاشیه سود هر شرکت نیز از طریق نسبت سود عملیاتی بر فروش محاسبه می­شود. نسبت ارزش روز شرکت بر فروش صنعت (IndEvs): این متغیر از طریق ارزش روز کل شرکت (جمع بدهی­ها و حقوق صاحبان سهام) بر فروش کل صنعت محاسبه شده است. نسبت ارزش روز حقوق صاحبان سهام شرکت به ارزش دفتری صنعت (IndPB): این متغیر از حاصل تقسیم ارزش بازار حقوق صاحبان سهام شرکت تقسیم بر دفتری حقوق صاحبان سهام کل صنعت سنجش شده است.

منفی بودن حاشیه سود تعدیل شده شرکت بر اساس صنعت (LossPM): این متغیر از طریق حاصل ضرب متغیر حاشیه سود تعدیل شده شرکت بر اساس صنعت در متغیر مجازی منفی بودن حاشیه سود تعدیل شده شرکت بر اساس صنعت محاسبه می­شود. نرخ تورم (CPI): شاخص نرخ تورم سالانه کل کشور لحاظ شده است.

نرخ بازده بدون ریسک (Rf): نرخ سود سپرده سالانه بانکی به عنوان نرخ بازده بدون ریسک لحاظ شده است. بازده کل بازار (Rm): بازده کل بازار از طریق نرخ رشد شاخص قیمت و بازده نقدی در هر سال سنجش شد. ریسک ورشکستگی (ZA): در این پژوهش از مدل بومی شده آلتمن توسط کردستانی و تاتلی (1393) استفاده شده است.

الگوی رگرسیونی نهایی تبیین هر یک از نسبت­های ارزشیابی نسبی جهت سنجش مقدار کمّی قابلیت مقایسه صورت­های مالی در سطح کل نمونه به شرح زیر توسط بابایی و همکاران (1399) استخراج و پیشنهاد گردید.

 

رابطه (11)

برای کمّی سازی قابلیت مقایسه صورت­های مالی آنها ضرایب هر یک از مدل­های نسبت­های ارزشیابی نسبی فوق در دو سطح کل نمونه و صنعت، استخراج و باقیمانده مدل­ها محاسبه کرده‌اند. سنجش قابلیت مقایسه صورت­های مالی بر اساس باقیمانده مدل­ها در سطح صنعت در مقایسه با کل نمونه، نتایج بهتر و قوی­تری را در آزمون­های اعتبارسنجی ارائه کرد. بنابراین آنها جهت سنجش کمّی قابلیت مقایسه صورت­های مالی رویکرد برازش در سطح صنعت را پیشنهاد کرده‌اند.

در تفسیر پژوهش بابایی همکاران (1399) نکات روش شناختی زیر جلب توجه می­کند:

1- یافته­های حاصل از آزمون اعتبارسنجی الگوی ارائه شده توسط بابایی و همکاران (1399) نشان می­دهد، نسخه­های معرفی شده مبتنی بر تئوری ارزش­گذاری نسبی در این پژوهش توانایی تبیین هر سه پیامد مهم قابلیت مقایسه صورت­های مالی شامل عدم تقارن اطلاعاتی، ریسک غیرسیستماتیک و ارزش ایجاد شده برای سهامداران را به شکل قوی­تری نسبت به مدل دی­فرانکو و همکاران (2011) در کشور ایران دارا هستند. بنابراین می­توان نتیجه گرفت الگوی ارائه شده شاخص کمّی مطلوبی برای اندازه­گیری قابلیت مقایسه صورت­های مالی است. در بین پنج مدل معرفی شده، الگوی مبتنی بر نسبت قیمت بر سود عملیاتی (P/OE) دارای بیشترین قدرت تبیین است. بعد از نسخه نسبت (P/OE) که دارای بیشترین قدرت تبیین و بهترین روش اندازه­گیری قابلیت مقایسه صورت­های مالی طبق یافته­های آزمون اعتبارسنجی است، نسخه­های مبتنی بر نسبت­های­ قیمت بر سود هر سهم (P/E)، قیمت بر ارزش دفتری هر سهم (P/B)، قیمت ابتدای دوره بر سود هر سهم (P0/E) و قیمت بر فروش هر سهم (P/S) نیز در رتبه­های بعدی قرار دارند.

2- مطابق بررسی­های انجام شده، الگوی اندازه­گیری دی­فرانکو و همکاران (2011) تحت تاثیر قابلیت مقایسه اقتصادی قرار می­گیرد، چون آنها بازده سهام را به عنوان شاخصی برای رویدادهای اقتصادی و سود را به عنوان معیار خروجی­های صورت­های مالی بکار می­گیرند. همچنین سطوح مختلف کارایی بازار سرمایه و عوامل متعدد غیرحسابداری در سطح کشورهای مختلف می­تواند بر بازده سهام که مبنای محاسبه قابلیت مقایسه صورت­های مالی دی­فرانکو و همکاران (2011) است، اثرگذار باشند. رویکرد مطرح شده در پژوهش بابایی و همکاران (1399) به عنوان معیاری جدید برای سنجش قابلیت مقایسه صورت­های مالی چون تغییرات قیمت سهام را به تغییرات طیف وسیعی از ارقام حسابداری گزارش شده مرتبط می­سازد، بر منافع اکثریت استفاده­کنندگان صورت­های مالی، خصوصاً سرمایه­گذاران تمرکز دارد.

3- برای محاسبه نسبت‌های ارزشیابی نسبی داده‌های بازار همچون قیمت سهام مورد نیاز است. بنابراین، تمامی محدودیت­های بلقوه مربوط به استفاده از داده­های بازار که در بخش مدل دی‌فرانکو و همکاران (2011) تشریح گردید در این الگو نیز موضوعیت دارد.

بحث و نتیجه گیری

در این پژوهش مروری بر رویکردهای سنجش قابلیت مقایسه صورت های مالی مبتنی بر خروجی های گزارشگری مالی به همراه الگوی های سنجش مهم صورت گرفت. این پژوهش یک مطالعه روش‌شناختی بود و از دو طریق به توسعه ادبیات این حوزه کمک می‌کند. با توجه به مزایا و معایب روش‌های سنجش قابلیت مقایسه صورت‌های مالی پژوهشگران بایستی با لحاظ ویژگی‌های محیط پژوهش مدل مناسب را انتخاب نمایند. هدف این مطالعه با فهرست کردن، بحث و مقایسه این مزایا و معایب، کمک به محققان برای انتخاب شیوه مناسب اندازه گیری قابلیت مقایسه صورت های مالی در پژوهش‌های آتی است. با جمع‌بندی مهم‌ترین مزایای معیارهای مختلف سنجش قابلیت مقایسه، رویکردهای دی‌فرانکو و همکاران (2011) و بابایی و همکاران (1399)، مدل‌های جذابی برای استفاده در شرکت‌های پذیرفته شده در بازارهای مالی هستند. در حوزه مقایسه بین المللی شرکتها الگوهای ییپ و یانگ (2012) و کاسکینو و گاسن (2015) با توجه به توجه به هر دو جنبه تفاوت‌ها و شباهت‌ها الگوهای مناسبی هستند. 

هدف این مطالعه با ارائه مشارکت‌های روش‌شناختی و تحلیل محتوا، کمک به پژوهشگران در زمینه انتخاب معیار مناسب سنجش قابلیت مقایسه صورت‌های مالی در محیط‌های متفاوت است. با توجه به اولویت اساسی قابلیت مقایسه صورت‌های مالی در نهادهای تدوین استانداردهای حسابداری همچون IASB و FASB، تحلیل‌های ارائه شده در این پژوهش می‌تواند در سیاست گذاری‌ها و تدوین استانداردهای حسابداری مناسب در حوزه ملی و بین‌المللی مفید واقع شود. در راستای بررسی­های انجام شده پیشنهاد می شود در پژوهش­های آتی به جهت متفاوت بودن نوسانات نسبت های ارزیابی نسبی با طبقه بندی انواع سهام شرکت­های مختلف همچون سهام رشدی و ارزشی، الگوی بابایی و همکاران تعدیل لازم انجام گیرد. همچنین به جهت افزایش دقت مدل­های الگوی بابایی و همکاران پیشنهاد می­گردد در پژوهش­های آتی الگوها در مقاطع زمانی کوتاهتری (مانند دوره سه ماهه) تعدیل شود. نسبت های ارزشیابی نسبی در طول دوره یکساله در مقاطع زمانی مختلف دچار نوسان هستند و انتخاب مقاطع زمانی کوتاه­تر می توان اعتبار مدل­های ارائه شده را افزایش دهد. همچنین پیشنهاد می شود با توجه به اهیمت افزایش ثروت سهامداران به جای نسبت­های ارزشیابی نسبی از معیارهای ثروت آفرینی برای سهامداران در الگوها بهره گیری نمود.

منابع

بابایی، قادر، پاک مرام، عسگر، بادآور نهندی، یونس و رضایی، نادر. (1399). الگوی سنجش قابلیت مقایسه صورت‌های مالی بر اساس تئوری ارزش‌گذاری نسبی. بررسی‌های حسابدای و حسابرسی، 27(4)، 580-546.

خدارحمی، بهروز،. حسینی، سید رسول،. (1393). تئوری حسابداری، تهران، انتشارات ترمه.

داموداران، آسوات. (2002). ارزش­گذاری سهام مفاهیم و مدل­های کاربردی. ترجمه: شرکت تامین سرمایه امین (1398)، انتشارات کیان، تهران.

فروغی، داریوش،. قاسم زاد، پیمان. (1394). تأثیر قابلیت مقایسه صورت‌های مالی بر ضریب واکنش سودهای آتی. بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، 22 (4)، 479-500.

کردستانی، غلامرضا و تاتلی، رشید . (1393). شناسایی رویکردهای کارا و فرصت‎طلبانۀ مدیریت سود در سطوح کیفیت سود. بررسی‏‌های حسابداری و حسابرسی، 21(3)، 293-312.

کمیته تدوین استانداردهای حسابداری. (1392). مفاهیم نظری گزارشگری مالی، انتشارات سازمان حسابرسی، تهران.

مهرانی، ساسان؛ کرمی، غلامرضا؛ سیدحسینی، سیدمصطفی، (1395). تئوری حسابداری (1)، نشر نگاه دانش، تهران.

مهرانی، کاوه؛ مهرانی، کیارش؛ میرصانعی، سیدروح اله. (1395). ارزشیابی سهام. مهربان نشر. تهران.

Accounting Standards Development Committee. (2013). Theoretical Concepts of Financial Reporting, Auditing Organization Publications, Tehran. (in Persian)

Ali, M. J. (2005). A Synthesis of Empirical Research on International Accounting Harmonization and Compliance with Financial Reporting Standards. Journal of Accounting Literature, 24,1–52.

Babaei, G. , Pakmaram, A. , Badavar Nahandi, Y. and Rezaei, N. (2021). A Model for Measuring the Comparability of Financial Statements Based on the Relative Valuation Theory. Accounting and Auditing Review, 27(4), 546-580. (In Persian)

Baginski, S. P. (1987). Intraindustry Information Transfers Associated with Management Forecasts of Earnings. Journal of Accounting Research, 25(2), 196–216.

Baker, R. C., & Barbu, E. M. (2007a). Evolution of research on international accounting harmonization: a historical and institutional perspective. Socio-Economic Review, 5, 603–32.

Baker, R. C., & Barbu, E. M. (2007b). Trends in research on international accounting harmonization. The International Journal of Accounting, 42, 272–304.

Barth, M., Landsman, W., Lang, M., & Williams, C. (2013). Effects on comparability and capital market benefits of voluntary adoption of IFRS by US firms: Insights from voluntary adoption of IFRS by non-US firms. Working paper 3074, Stanford University.

Bhojraj, S., & Lee, C. M. C. (2002). Who Is My Peer? A Valuation-Based Approach to the Selection of Comparable Firms. Journal of Accounting Research, 40(2), 407–439.

Brochet, F., Jagolinzer, A. D., & Riedl, E. (2013). Mandatory IFRS Adoption and Financial Statement Comparability. Contemporary Accounting Research, 30(4), 1373–1400.

Cascino, S., & Gassen, J. (2015). What Drives the Comparability Effect of Mandatory IFRS Adoption?. Review of Accounting Studies, 20(1), 242–82.

Chen, C., Collins, D. W., Kravet, T. D., & Mergenthaler, R. D. (2018). Financial Statement Comparability and the Efficiency of Acquisition Decisions. Contemporary Accounting Research, 35(1), 164-202.

Chircop, J., Collins, D. W., Hass, L. H., & Nguyen, N.Q. (2019). Accounting Comparability and Corporate Innovative Efficiency. The Accounting Review, doi: 10.2308/accr-52609.

Christensen, H. B., Hail, L., & Leuz, C. (2013). Mandatory IFRS reporting and changes in enforcement. Journal of Accounting and Economics, 56(2-3), 147-177.

Damodaran, A. (2002). Investment Valuation: Tools and Techniques for Determining the Value of Any Asset. Translation by Amin Investment Bank (2019). Tehran: Keyhan. (in Persian)

De Franco, G., Kothari, S. P., & Verdi, R. S. (2011). The benefits of financial statement comparability. Journal of Accounting Research, 49(4), 895-931.

Emudainohwo, O.B. (2017). Determinants of price-earnings ratio: Nigerian experience (Quantile regression). International Journal of Economics, Business and Management Research, 1(5), 46-76.

Endrawes, M., Feng, Z., Lu, M., & Shan, Y. (2018). Audit committee characteristics and financial statement comparability. Accounting & Finance. doi:10.1111/acfi.12354.

Engelberg, J., Ozoguz, A., & Wang, S. (2018). Know Thy Neighbor: Industry Clusters, Information Spillovers, and Market Efficiency. Journal of Financial and Quantitative Analysis, 53(5), 1937-1961.

Financial Accounting Standards Board. (2010). Statement of Financial Accounting Concepts No.8, http://www.fasb.org/jsp/FASB/Page/PreCodSectionPage&cid=1 176156317989.

Foroghi, D., Ghasemzad, P. (2016). The effect of financial statement comparability on future earnings response coefficients. Accounting and Auditing Review, 22(4), 479-500. (in Persian)

Gong, G., Li, L. Y., Zhou, L., (2013). Earnings non-synchronicity and voluntary disclosure. Contemporary Accounting Research, 30(4), 1560-1589.

Gross, C., & Perotti, P. (2017). Output-based measurement of accounting comparability: A survey of empirical proxies. Journal of Accounting Literature, 39, 1-22.

Hayn, C. (1995). The Information Content of Losses. Journal of Accounting and Economics, 20(2), 125–153.

Horton, J., Serafeim, G., & Serafeim, I. (2013). Does Mandatory IFRS Adoption Improve the Information Environment?. Contemporary Accounting Research, 30(1) , 388-423.

IFRS Foundation (2012). Post-implementation Review of IFRS 8: Update on Progress Made to February 2012. Staff paper for the IASB meeting from 19 to 21 March 2012, London.

Khodarahmi, B. Hosseini, S R., (2014), Accounting theory, Tehran: Termeh Pub. (In Persian)

Kim, J.-B., Li, Y., & Zhang, L. (2011). Corporate tax avoidance and stock price crash risk: Firm level analysis. Journal of Financial Economics, 100(3), 639-662.

Kim, J-B., Li, L., Yi Lu, L., &Yu, Y. (2017). Financial statement comparability and expected crash risk. Journal of Accounting and Economics, 61(2-3), 294–312.

Kim, R., Kim, S., &Musa, P. M. (2018). When does comparability better enhance relevance? Policy implications from empirical evidence. Journal of Accounting and Public Policy. 37(5), 436-457.

Kim, S., & Lim, C.S. (2017). Earnings comparability and informed trading. Finance Research Letters, 20,130–136.

Kim, S., Kraft, P., & Ryan, S. G. (2013). Financial Statement Comparability and Credit Risk. Review of Accounting Studies, 18, 783–823.

Kordestani, G., & Tatli, R. (2014). Identification the Efficient and Opportunistic Earnings Management Approaches in the Earnings Quality Levels. Accounting and Auditing Review, 21(3), 293-312. (in Persian)

Kvaal, E., & Nobes, C. (2012). IFRS Policy Changes and the Continuation of National Patterns of IFRS Practice. European Accounting Review, 21(2), 71–343.

Lang, M., Maffett, M., & Owens, E. (2010). Earnings comovement and accounting comparability: The effects of mandatory IFRS adoption. Working paper, University of North Carolina at Chapel Hill.

Lipe, M.G., & Salterio, S.E. (2000). The balanced scorecard: Judgmental effects of common and unique performance measures. The Accounting Review, 75 (3), 283-298.

Majeed, M.A., Yan, C., & Tauni, M.Z. (2018). How does competition shape managerial decisions? Product market competition and financial statement comparability. Management Decision, 56(11), 2437-2471.

Mehrani, K., Mehrani, K., & Mir Sanei. (2016). Stock valuation. Tehran: Mehraban. (in Persian)

Mehrani, S., Karami, Gh., Seyed Hosseini, S M., (2018), Accounting theory, Tehran: Negah Danesh. (In Persian)

Nobes, C. W. (Ed.). (2001). GAAP 2001: A survey of National Accounting Rules Benchmarked against International Accounting Standards. Retrieved from Deloitte’s IAS Plus website: http://www.iasplus.com/en/resources/binary/resource/gaap2001.pdf.

Ohlson, J. A. 1995. Earnings, book values, and dividends in equity valuation. Contemporary Accounting Research, 11(2), 661-687.

Sohn, B.C. (2016). The effect of accounting comparability on the accrual-based and real earnings management. Journal of Accounting and Public Policy, 35(5), 513-539.

Srivastava, A. (2019). Improving the measures of real earnings management. Review of Accounting Studies, 24, 1277–1316.

Tay, J. S. W., & Parker, R. H. (1990). Measuring International Harmonization and Standardization. Abacus, 26, 71–88.

Van der Tas, L. G. (1988). Measuring Harmonisation of Financial Reporting Practice. Accounting and Business Research, 18, 157–69.

Wenjing, H. (2008). Price–earnings ratio and influence factors: evidence from China. Master’s Thesis in Accounting and Finance. University of VAASA, Finland.

Yip, W., & Young, D. (2012). Does mandatory IFRS adoption improve information comparability?. The Accounting Review, 87(5), 1767-1789.

Zeff (2012), S. A. (2012). The Evolution of the IASC into the IASB, and the Challenges it Faces. The Accounting Review, 87, 807–37.

Zeff, S. A. (1993). The Politics of Accounting Standards. Academia Italiana di Economia Aziendale, 12, 123–42.

Zhang, J.H.­(2018). Accounting Comparability, Audit Effort, and Audit Outcomes. Contemporary Accounting Research, 35(1), 245-276.

 

 

 

---

[1] . Bhojraj and Lee

[2] . De franco et al

[3] . Yip and Young

[4] . Kim et al

[5] . Cascino and Gassen

[6] . Kim and Lim

[7] . Sohn

[8] . Gross and Perotti

[9] . Majeed et al

[10] . Endrawes et al

[11] . Zhang

[12] . Chircop

[13] . Financial Accounting Standards Board

[14] . International Accounting Standard Board (IASB)

[15] . Chen et al

[16] . Horton et al

[17] . Lang et al

[18] . Barth et al

[19] . Engelberg et al

[20] . Brochet et al

[21] . Gong et al

[22] . Lipe and Salterio

[23] . International financial reporting standards (IFRS)

[24] . European Union

[25] . Input-based approach

[26] . Output-based approach

[27] . Panel Data

[28] . Statement of Financial Accounting Concepts (SFAC8)

[29] . Accounting principal board (APB)

[30] . A Statement of Basic Accounting Theory (ASOBAT)

[31] . در ادبیات حسابداری تفسیرهای مختلفی از یکنواختی بعمل آمده است که شامل سه مورد زیر است:

الف) یک مجموعه یکنواخت از اصول برای تمامی شرکت­ها با واگذار کردن تفسیر و کاربرد این اصول به خود شرکت­ها

ب) الزام به رفتارهای حسابداری مشابه در موقعیت‌های مشابه با چشم پوشی از موقعیت‌های متفاوت احتمالی موجود (یکنواختی مطلق)

ج) رفتارهای حسابداری مشابه که موقعیت‌های اقتصادی متفاوت را مورد توجه قرار می­دهند (یکنواختی محدود).

[32] . Zeff

[33] . International Accounting Standard Committee (IASC)

[34] . Generally Accepted Accounting Principles (GAAP)

[35] . de jure

[36] . de facto

[37] . de jure comparability

[38] . Christensen et al

[39] . de facto comparability

[40] . Van der Tas

[41] . Tay & Parker

[42] . Ali

[43] . Baker & Barbu

[44] . Kvaal & Nobes

[45] . Price Multiples

[46] . مودی یک موسسه خدمات رتبه بندی است که برای سرمایه گذاران خدمات رتبه بندی اعتباری همچون رتبه اعتبار اوراق قرضه و بدهی انجام می‌دهد.

[47] . به عنوان مثال کاسکینو و گاسن (2015) استدلال می کنند سطوح مختلف کارایی بازار سرمایه در کشورهای مختلف می تواند بر بازده سهام که مبنای محاسبه قابلیت مقایسه حسابداری دی‌فرانکو و همکاران (2011) می باشد تاثیر گذار باشد. از این رو آنها قابلیت مقایسه حسابداری را بر اساس جریان‌های نقدی اندازه‌گیری نموده‌اند.

[48] . Srivastava

[49] . Degree of information transfer

[50] . Similarity of the information content of earnings

[51] . Similarity of the information content of book value of equity

[52] . Baginski

[53] . Atiase

[54] . Firth

[55] . Hayn

[56] . Ohlson

[57] . این فرض همچنین در محاسبه قابلیت مقایسه با مدل دی‌فرانکو و همکاران (2011) به طور ضمنی لحاظ شده است. با این حال دی‌فرانکو و همکاران (2011) از گروه بندی صنایع در مرحله پیش انتخاب نمونه استفاده می کنند. (جفت شرکت‌ها متعلق به یک صنعت باشند). دی‌فرانکو و همکاران (2011) امتیاز قابلیت مقایسه را در مرحله اول محاسبه و سپس در مرحله دوم معیار کلی قابلیت مقایسه جمع بندی می شود. در مقابل ییپ و یانگ (2012) از تطابق یک به یک (که مبتنی بر شباهت کل دارایی‌ها و صنعت مشابه است) استفاده می‌کنند که این باعث می شود شرکت هم به لحاظ اندازه دارایی‌ها و هم به لحاظ صنعت با جفت خود در داخل آن صنعت در محاسبه قابلیت مقایسه صورت‌های مالی لحاظ شود. بنابراین گروه بندی صنایع در مطالعه ییپ و یانگ (2012) بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.

[58] . Damodaran

[59] . Wenjing

[60] . Emudainohwo

---