نقش مدارس و مناظرات در ارتقاء بخشی اقدامات فرهنگی و آموزشی عصر آل بویه

الموضوعات :

ناصر سرگزی ¹ , علی اکبر خدری زاده ² , محمد کلهر ³

1 - دانشجوی دکتری گروه تاریخ (تاریخ اسلام)،دانشگاه آزاد اسلامی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، تهران، ایران[e-mail]
2 - استادیار گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی،واحد یادگار امام خمینی(ره) شهر ری، تهران، ایران (نویسنده مسئول) [e-mail]
3 - استادیار گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی،واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، تهران، ایران.

تاريخ الإرسال : 21 الأربعاء , ذو القعدة, 1445 تاريخ الإصدار : 17 الجمعة , ربيع الأول, 1446

الکلمات المفتاحية: آل بویه, مدارس, دارالعلم, مناظرات, عقل گرایی,

ملخص المقالة :

در عصر آل بویه با تشکیل مدارس، مجالس علمی و شرکت صاحبان اندیشه و حمایت از افکار و اندیشه های علمی و مذهبی به شبهات و ایرادات مخالفان پاسخ می دادند. از ویژگی های این دوره، تشکیل و برگزاری مناظرات و نشستهای علمی و فرهنگی و اهمیت به مبانی عقلگرایی است. در این دوره، مرکز خلافت اسلامی به مرکز تبادل آراء و تعاملات فرهنگی تبدیل شده بود و فرصت ظهور و بروز اندیشه های مختلف هم فراهم بود. این تحقیق با روش تاریخی مبتنی رویکرد توصیفی- تحلیلی می¬کوشد تا نقش آل بویه در ایجاد مدارس، تشکیل مجالس علمی و ارتقاء خدمات فرهنگی و آموزشی را مورد واکاوی قرار دهد. حکام آل بویه با حمایت همه جانبه از تشکیل مدارس، جذب اندیشمندان و گسترش مجالس به رشد و توسعۀ آموزه¬های کلامی، دینی و علمی کمک شایانی نمودند. در این دوره همگرایی میان آل بویه، امامیه و معتزله پدید آمد و توجه به عقلگرایی باعث شکوفایی همه جانبه علمی شد. این امر، دستاوردهای زیادی همچون گسترش مدارس، پرورش عالمان، افزایش مناظرات و پیشرفت معارف مختلف را فراهم گردید و در نهایت منتج به شکوفایی فرهنگ و تمدن اسلامی شد.

المصادر:

* قرآن
*نهج البلاغه

• ابن اثیر، عزالدین ابوالحسن علی(1371)، الکامل فی التاریخ، ترجمه ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی، تهران: مؤسسه علمی. ابن
• ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد(1363)، تاریخ ابن خلدون، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
• _________________،(1375)، مقدمه، ترجمه محمد پروین گنابادی، تهران: علمی و فرهنگی.
• ابن مسکویه رازی(1389)، احمد بن محمد، تجارب الامم، ج5، ترجمه ابوالقاسم امامی، تهران: سروش.
• ابن ندیم، محمدبن اسحاق(1381)، الفهرست، ترجمه محمدرضا تجدد، تهران: اساطیر.
• اصطخری، ابواسحاق ابراهیم(1368)، مسالک و ممالک، به اهتمام ایرج افشار، تهران: علمی و فرهنگی.
• بغدادی(1388)، عبدالقاهربن طاهر، الفرق بین الفرق، به اهتمام محمد جواد مشکور، تهران: گویا.
• حموی، یاقوت(1414)، معجم الادبا، ترجمه عبدالمحمد آیتی، ج 2، تهران: سروش.
• رازی قزوینی، عبدالجلیل( 1385)، النقض، تصحیح میرجلال الدین محدث اموی، تهران، انجمن آثار ملی.
• غزالی، ابوحامد، احیاء علوم الدين(1392)، ترجمه مؤید الدین محمد خوارزمی، به کوشش حسین خدیو جم، تهران: علمی و فرهنگی.
• قفطی، علی بن یوسف( 1371)، تاریخ الحکما، به تصحیح بهمن دارایی، تهران: دانشگاه تهران.
• مقدسی، ابوعبداله محمد بن احمد(1361)، احسن التقاسیم، فی المعرفه الاقالیم، ج2، ترجمه علی نقی منزوی، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.

منابع عربی
• ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی( 1412ق)، المنتظم، ج 7، بیروت، دارالکتب العلمیه.
• ________________،(1385ق)، المنتظم فی تاریخ الملوک والامم، بیروت: دارالصار.
• ابن خلکان( 1417)، وفیات الاعیان، ج 1، تصحیح محمد مرعشی، بیروت، دارالحیاء التراث العربی.
• اصطخری، ابواسحاق ابراهیم(1368)، مسالک و ممالک، به اهتمام ایرج افشار، تهران: علمی و فرهنگی.
• توحیدی ابوحیان(1421)، البصائر و الذخائر، بیروت، نشر دار صادر.
_________________،(1421ق) الصداقه و الصدیق، ، دمشق، سوریه، نشر دارالفکر
• _________________، بی تا، الامتاع و الموانسه، ویرایش احمد امین، بیروت، دارالمکتبه حیاه.
• _____________،(1965م)، مثالب الوزیرین، ویرایش محمد بن نایب الطبخی، دمشق، المجمع العربی
• حموی، یاقوت(1414ق)، معجم الادبا، ترجمه عبدالمحمد آیتی، ج 2، تهران، انتشارات سروش.
• _________،(1990م)، معجم البلدان، ج 4، تصحیح فرید عبدالعزیز جندی، بیروت، دارالکتب العلمیه.
• خطیب بغدادی، ابوبکر(1417ق)، تاریخ بغداد، بیروت، دارالکتب العلمیه.
• ذهبی، شمس الدين محمد بن احمد(1993م)، تاريخ الاسلام و وفيات المشاهير و الأعلام، تحقيق عمر عبد السلام تدمرى، بيروت: دار الكتاب العربى، ط الثانية.
• غزالی، ابوحامد(1403ق)، احیاء علوم دین، ج 1، بیروت.
• شبلی، احمد(1954م)، تاریخ التربیه الاسلامیه، بیروت، دارالکشاف.

پژوهش ها
• آدام متز(1388)، تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: امیرکبیر.
• حسن، حسن ابراهیم(1380)، تاریخ سیاسی اسلام، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، جاوید.
• خضری، احمدرضا و همکاران(1392)، تاریخ تشیع 2، تهران: سمت.
• راوندی، مرتضی(1354)، تاریخ اجتماعی ایران، حکومتها و سلسله های ایران از حمله اعراب تا استقرار مشروطیت، ج 2، تهران.
• زرین کوب، عبدالحسین(1377)، تاریخ مردم ایران، ج2، تهران: امیرکبیر.
• سجادی، سیدضیاءالدین(1366)، شرح احوال و آثار ابن عمید، تهران: پازنگ.
• شاه محمدی، مریم(1401ش)، آل بویه و نقش آن بر حیات فکری و اجتماعی ایران و جهان اسلام، گیلان: بلور.
• شبلی نعمانی(1386)، محمد، تاریخ علم کلام، ترجمه سید محمد تقی فخرداعی، تهران: اساطیر.
• شهیدی صالحی، عبدالحسین(1386)، دایره المعارف تشیع، زیر نظر احمد صدر حاج سید جوادی، بهاءالدین خرمشاهی و کامران فانی، تهران: محبی.
• ضمیری، محمدعلی(1380)، تاریخ آموزش و پرورش ایران و اسلام، شیراز: ساسان.
• فاخوری، حنا(1374)، تاریخ ادبیات زبان عربی، ترجمه عبدالحمید آیتی، تهران: توس.
• فدایی عراقی، علیرضا(1383)، حیات علمی در عهد آل بویه، تهران، دانشگاه تهران.
• متحده روی، پرویز(1388)، اوضاع اجتماعی در دوره آل بویه، مشهد، خانه آبی
• مکدرموت، مارتین(1993م)، اندیشه های کلامی شیخ مفید، ترجمه احمد آرام، تهران: دانشگاه تهران.
• کرمر، جوئل(1375)، احیای فرهنگی درعهد آل بویه، ترجمه محمدسعید خیالی¬کاشانی، تهران، نشردانشگاهی.
• گروهی از نویسندگان(1387)، "مجموعه مقالاتی پیرامون آل بویه"، خلاصه مقالات نخستین همایش فرهنگی - پژوهشی آل بویه، رشت: نشر بلور.