مقايسۀ تمكين بانو و ریاست شوهر از ديدگاه قانون و جامعه
الموضوعات : فقه و تاریخ تمدّن
مریم اسکافی
1
,
غلامرضا صدیق اورعی
2
,
علی اصغر یساقی
3
1 - استادیار جامعه شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گناباد
2 - استادیار جامعه شناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی
3 - استادیار قرآن و علوم حدیث دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد
الکلمات المفتاحية: تمکین بانو, ریاست شوهر, عرف, شرع,
ملخص المقالة :
هرگونه بي‌هنجاري در ساختار خانواده مي‌تواند نوعي پديده مرضي محسوب گردد که يكي از انواع آن، عدم تعادل ساختاري در نقش‌هاي بانويي و شوهري است. از اين رو، هدف از انجام تحقیق حاضر، شناخت مفهوم و حدود تمكين بانو از شوهر، در شرع مقدس، قانون مدني ايران و عرف رايج مردم و مقايسه آنها با يكديگر است. روش این تحقیق از نوع ترکیبیِ اکتشافی است. یعنی در دو فاز کیفی و کمی انجام شده است. در فاز اول سعی شده است با استفاده از اسناد و مصاحبههای عمیق، ابزار تمکین بانو ساخته شد. در فاز دوم پرسشنامه، رواسازی و در سه شهر مشهد، تهران و اهواز اجرا شد. نمونه‌گیری به روش خوشه‌اي چندمرحله‌اي متناسب با حجم بود. در بخش کیفی وظایف مشترک در عرف و شرع مشخص شد که عبارتند از ۱-آماده‌کردن غذا ۲- شستوی ظرفها و لباسها ۳- نظافت و مرتب کردن وسایل منزل ۴- سازگاری با وضع اقتصادی شوهر۵- فرزندآوری۶- فرزندپروری ۷- با اندکی تفاوت درمعنی و موارد: اطاعت از شوهر (آمادگی برای آمیزش،پذیرفتن عذرهای شوهر، رعایت خواسته شوهر درآمد ورفت به منزل و بیرون منزل و دعوت افراد به منزل، خوشرفتاری با شوهر و...مواردی است که در متون شرعی جداگانه مطرح شده است و می‌تواند زیر مجموعه مفهوم عرفی اطاعت از شوهر باشد. این موارد در ۲۹ عبارت تنظيم شد و پس از دستیابی به هنجارهای جامعه، پرسشنامه طراحی و رواسازی و سپس در سه شهر مشهد، تهران و اهواز اجرا شد. نتایج بخش کمّی نشان داد: اول اينكه، تمکین بانو هم از نظر اکثر افراد جامعه (90%) و هم از نظر میزان عمل در خانواده (99%) امر پذیرفته شده‌ای در جامعه است. دوم، میزان عمل به هنجارهای تمکین بانو در خانواده بیشتر است تا میزان «اعتقاد به رایج‌بودن این هنجارها». سوم، در «اعتقاد دربارۀ نظر اکثر افراد جامعه» تشتت زیادی وجود دارد، حال آنکه در مورد «عمل در خانواده» چنین نیست. یعنی هرچند عمل در خانواده زیاد است، اما میزان «بی‌نظردانستن» افراد جامعه نیز زیاد است و لذا می‌توان گفت که بی‌هنجاری در جامعه بین «اعتقاد درباره نظر اکثر افراد» زیاد است.
اسپردلی، ج.پ و مک‌کوردی، د. و دیولیو، ی.1. (1390)، پژوهش فرهنگی، (مردم نگاری در جوتمع پیچیده)، مترجم: بیوک محمدی، تهران:: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ 3#
اسلامی، س.ف. بررسی مفهوم و نتایج ریاست بر خانواده در حقوق ایران و اسناد بین‌المللی. ]پایان نامه کارشناسی ارشد گیلان: دانشکده ادبیات و علوم انسانی ۱۳۹۳#
بحرانی، یوسف بن احمد (1369)، حدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، قم : موسسه النشر الاسلامی، جلد 1 تا 25#
جعفری مهر، ح. کرسی مرد بر خانواده و تأثیر حقوقی آن، پایان نامه کارشناسی ارشد ریگتس قم: جامعة المصطفی العالمیه 1396#
حر عاملی، محمدبن حسن (1416)، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، جلد 1 تا 15.
خمینی، روح الله (1987/ 1407)، تحریرالوسیله، جلد 1 و 2#
خوئی، سید ابوالقاسم (1340)، البیان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی، جلد 5#
خوئی، سید ابوالقاسم (1350)، منهاج الصالحین، قم، مدینه العلم، جلد 1 و 2#
صاحب جواهر، محمدحسن بن باقر (1362)، جواهرالکلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، جلد 1 تا 31#
صديق اورعي، غلامرضا (1393)، تبيين هنجارهاي اسلامي خانواده در الميزان، معرفت فرهنگي اجتماعي، سال 5، ش 2، پياپي 18، صص 93-106#
طباطبائی، محمدحسین (1374)، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، جلد 3#
محقق حلی، جعفربن حسن (1408)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، نشر اسماعیلیان، جلد 1 تا 4#
مرکز آمار ایران. نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۹۵#
هادوی، م. (1393)، ماهیت، شرایط و آثار ریاست مرد بر خانواده، ]پایان نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه امام صادق #
قوجائی خامنه؛ مریم؛ سالاری‌فر، محمدرضا (1402)، ارائۀ راه‌حلی برای تبیین حقوق جنسی بانوان بر اساس رویکردهای حقوقی و اخلاقی، فقه و حقوق خانواده، 79 024): 212-189#
احمدوند، دکتر خلیل‌الله؛ شنبه‌پور، حدیث (1402)، بررسی تطبیقی دو قاعده لاضرر و نفی عسر و حرج در اعسار زوج از پرداخت نفقه با لزوم تمکین زوجه، قانون‌یار، 26 (16): 228-213#
طباطبایی لطفی، عصمت السادات و دیگران (1402)، حق حبس زوجه با وجود علم به اعسار زوج در هنگام عقد، مطالعات فقهی و فلسفی، 53 (13): 87-75#
زبده ،محمد؛ حقیقت‌پور، (1402)، حسن تحلیل فقهی عرضه؛ فراتر از تمکین، فقه و مبانی حقوق اسلامی، 56 (1): 83-67#
ناظمی هرندی، حمیدرضا و دیگران (1401)، حق تمتع زوجه از حریم شخصی و چگونگی تزاحم آن با تمکین وی، جامعه‌شناسی سیاسی ایران، 27 (15): 1210-1196#
رستمی، سهیلا؛ حفیدی، رویا؛ احمدیف ابوبکر (1401)، بررسی تطبیقی مبانی تعلق نفقه زوجه در فقه اسلامی و آثار آن در زندگی زناشویی، پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، 70 (19): 117-99#
اسماعیلی فلاح، مرضیه؛ شاکری گلپایگانی، طوبی (1401)، تحدید تمکین از منظر فقه امامیه و حقوق ایران، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 29 (34): 124-91#
شهسوار، احسان؛ حق پناه، رضا؛ امامی، محمد (1401)، ارزیابی استحقاق زوجه به نفقه وکیفر ترک نفقه در فرض عدم تمکین مُجاز
مطالعات راهبردی زنان، 98 (27): 109-83#
پروین، فرهاد؛ رادپنسد، لیلا (1401)، نقش عرف سیاسی در حقوق غیرمالی زوجین از دیدگاه حقوق ایران (مذاهب اسلامی وادیان رسمی)، مجله:جامعه شناسی سیاسی ایران، 25 (24) : 714-691#
